Mokili ya Yuda etikalaki mpenza mpamba?

ESAKWELI moko ya Biblia elobaki ete bato ya Babilone bakobebisa ekólo Yuda mpe mokili yango ekotikala mpamba tii ntango Bayuda bakobima na boombo. (Yilimia 25:8-11) Ntina ya libosoliboso oyo tosengeli kondima ete esakweli yango ekokisamaki ezali masolo ya Biblia oyo ekomamaki mbula soki 75 nsima ya ntango oyo Bayuda ya liboso bazongaki na mokili na bango. Masolo yango elobi ete mokonzi ya Babilone “alongolaki mosika kino Babele baoyo babikaki na mopanga mpe bango bakómaki baombo na ye mpe ya bana na ye kino ekokisamaki bokonzi ya Palasa.” Mpo na mokili ya Yuda, masolo yango elobi ete: “Mikolo nyonso ezalaki yango mpamba, ekumisaki sabata.” (2 Ntango 36:20, 21) Bato ya arkeoloji bamoni nde bilembeteli oyo ezali kondimisa likambo yango?

Na zulunalo moko (Biblical Archaeology Review), profesɛrɛ Ephraim Stern, molakisi ya arkeoloji ya Palestine na iniversite moko (université hébraïque), alobaki boye: “Bato ya Asulia mpe bato ya Babilone babebisaki eteni monene ya mokili ya Yisalaele ya kala; kasi bato ya arkeoloji bamoni ete makambo oyo ezalaki nsima wana bato ya Asulia babebisaki mboka yango, ekeseni mpenza na oyo ezalaki nsima wana bato ya Babilone babebisaki yango.” Profesɛrɛ yango abakisi boye: “Ezali na bilembo oyo ezali komonisa polele ete bato ya Asulia bayaki na Palestine; nzokande, likambo ya kokamwa ezali ete bilembo ya ndenge wana etikalaki te nsima ya kobebisa ya bato ya Babilone. . . . Tii liboso ya ntango ya bato ya Perse, tomonaki ata elembo moko te oyo emonisi ete bato bazalaki kofanda wana . . . Elembo ezali ata moke te ete bato bafandaki kuna. Na boumeli ya ntango wana nyonso, bato bafandaki lisusu ata na engumba moko te ya Yisalaele oyo bato ya Babilone babebisaki.”

Profesɛrɛ Lawrence Stager, molakisi na Iniversite ya Harvard andimi likambo yango. Alobi boye: “Na Filistia mobimba, mpe na nsima na mokili ya Yuda mobimba, mayele ya kolongola bato nyonso oyo [mokonzi ya Babilone] azalaki kosalela esalaki ete mikili mingi ya wɛsti ya Ebale Yolodani etikala mpamba.” Stager alobi lisusu boye: “Bilembeteli oyo emonisi ete bato bafandaki na Yelusaleme mpe na Yuda, ebandi lisusu na ntango ya Sirise Monene, moto ya Perse oyo alongaki bato ya Babilone . . . na ntango wana Bayuda mingi oyo bautaki na boombo bazongaki na mboka na bango.”

Ya solo, maloba ya Yehova ete Yuda ekotikala mpamba ekokisamaki mpenza. Makambo nyonso oyo Yehova asakolaka ekokisamaka. (Yisaya 55:10, 11) Tokoki kotya elikya na biso nyonso epai ya Yehova mpe na bilaka na ye oyo ezali na kati ya Biblia, Liloba na ye.​—2 Timote 3:16.