MITUNA OYO BILENGE BATUNAKA
Nasala nini mpo natyaka makanisi na likambo moko?
Mpo na nini nakokaka te kotya makanisi na likambo moko?
“Natángaka lisusu te babuku ndenge nazalaki kosala yango liboso. Nalingaka kutu te kotánga baparagrafe ya milai.”—Elaine.
“Ntango namonaka ete video moko ezali kokende malɛmbɛ nalekisaka yango mpo ekende mbangu.”—Miranda.
“Ntango nakangi telefone mpe natye makanisi na likambo moko ya ntina, nakobaka kokanisa boye: ‘Ekoki kozala moto moko atindeli ngai mesaje?’”—Jane.
Baaparɛyi ekoki kopekisa moto atya makanisi na likambo moko? Basusu balobaka ete ezali bongo. Nicholas Carr, mokambi moko mpe mokomi, alobi boye: “Ntango tosalelaka Internet mingi, tosalisaka bɔɔngɔ na biso misala mpe yango esalaka ete makanisi na biso eyengayenga, mpe eyeba makambo na lombangu mpe na bosikisiki, kasi kozanga kokɔta na mozindo.”a
Talelá makambo misato oyo ekoki kosala ete baaparɛyi elongola makanisi na yo na likambo oyo ozali kosala.
Ntango ozali kosolola. Maria, elenge mwasi moko alobi boye: “Ata ntango bato bazali kosolola na bato mosusu boye, bakobaka kotinda bamesaje to kobɛta masano ya video to kosalela basite ya kosolola na bato na telefone na bango, kasi batyaka te makanisi na bango nyonso epai ya bato oyo bazali kosolola na bango.”
Ntango ozali na kelasi. Buku moko Digital Kids elobi ete: “Bana-kelasi mingi basalelaka baaparɛyi na bango na kelasi mpo na kotinda bamesaje, kosala bolukiluki na Internet, to kosalela basite ya kosolola na bato, mpe mbala mingi basalelaka yango mpo na makambo oyo etali kelasi te.”
Ntango ozali koyekola. Chris, elenge ya mbula 22 alobi boye: “Ezalaka mpenza mpasi mpo na ngai kotala te telefone na ngai soki esali mwa makelele.” Soki ozali mwana-kelasi, devuare oyo okokaki kosala na ngonga moko ekoki kozwa ngonga misato mpo ozali kotika ete baaparɛyi elongola yo likebi.
Na mokuse: Ekozala mpasi otya makanisi na likambo moko soki ozali kotika ete baaparɛyi elongola yo likebi mpe etambwisa yo.
Soki makanisi na yo ezali koyengayenga ekozala lokola mpunda ya zamba; ekotambwisa yo ndenge elingi
Ndenge ya kosala mpo na kotya makanisi na likambo moko
Ntango ozali kosolola na moto. Biblia elobi boye: “Bótyaka likebi kaka na makambo na bino moko te, kasi bótyaka mpe likebi na makambo ya bamosusu.” (Bafilipi 2:4) Okomonisa ete okipaka basusu, soki ozali koyoka bango na likebi mpenza. Taláká moto oyo ozali kosolola na ye na miso, mpe kotika te ete baaparɛyi elongola yo likebi.
“Ntango ozali kosolola na moto, salá makasi okwea te na motambo ya kotalatala telefone na yo. Okomonisa limemya epai ya moto oyo ozali kosolola na ye, soki ozali kotya likebi na yo nyonso epai na ye.”—Thomas.
TOLI: Ntango ozali kosolola na moto, tyá telefone na yo mosika. Bato oyo basalaka bolukiluki balobi ete soki telefone ezali pene ekoki kolongola likebi ya moto, mpe kokata masolo na bino.
Ntango ozali na kelasi. Biblia elobi boye: “Bókeba na ndenge bozali koyoka.” (Luka 8:18) Na kotalela likanisi ya vɛrsɛ oyo, soki na eteyelo na bino bapesá nzela ete bosalelaka Internet, kotala bamesaje te, kobɛta masano te, to kosalela te Internet ntango molakisi azali kotángisa mpo otya likebi na yo na makambo azali koteya.
“Salá makasi ete makanisi na yo ezalaka na kelasi. Zwáká banɔti. Soki likoki ezali, fandá na molɔngɔ ya liboso mpo makanisi na yo eyengayenga te.”—Karen.
TOLI: Komáká na mabɔkɔ mpo na kozwa banɔti na esika ya kosalela ordinatɛrɛ. Bolukiluki emonisi ete soki osali bongo ekozala mpasi mpo likebi na ye elongwa mpe okobosana te makambo oyo oyekolaki.
Ntango ozali koyekola. Biblia elobi boye: “Zwá bwanya, zwá mayele.” (Masese 4:5) Yango ezali kosɛnga kokanisa na mozindo na esika ya kokanga kaka makambo mpo na kozwa na ekzamɛ.
“Ntango nazali koyekola, natyaka tablɛti na ngai na mode avion mpo natya makanisi na ngai nyonso na likambo oyo nazali kosala. Natalaka te bamesaje. Soki nakanisi likambo moko oyo nasengeli na yango mpo nabosana te, nakomaka yango na papye.”—Chris.
TOLI: Omindimisa ete esika ozali koyekola ezala te esika oyo makanisi na yo ekoki koyengayenga. Ezala pɛto mpe na molɔngɔ.
a Uta na buku The Shallows—What the Internet Is Doing to Our Brains.