Babini ya mapapu motane ngwaa

EUTI NA MOKOMI NA BISO NA KENYA

EBELE ya mingongo. Makɛlɛlɛ yango ya makasi, oyo ekómi lisusu makasi koleka mpo na mai, ezali koyokana na laki moko ya mosika. Bankóto ya ndɛkɛ wana motane ngwa ezali kotambolatambola na mai oyo ezali langi ya mai ya pondu mpe ezali kongɛnga. Likoló mpe etondi na ndɛkɛ yango oyo ezali kopumbwa na esengo nyonso. Ezali kobalukabaluka likoló ya mai, kobɛta mapapu na yango wana ya mike mpe ya milai, mpe likoló ezwi langi motane ngwa ndenge ndɛkɛ yango ezali kolekaleka wana. Kotala ebele ya ndɛkɛ wana, oyo ezali mpenza na langi kitoko, ezali kokamwisa mpenza! Tokoki solo koloba ete flamants roses ya etúká babengi grand rift ya Afrika ezali ndɛkɛ oyo eleki kokamwisa na mabelé mobimba.

Makolo milai mpe kitoko

Kobanda kala bato basepelaka mingi na flamants roses mpo na kitoko na yango. Nkingo na yango molai etindaki bayemi bayema yango likoló na mabanga ndenge makomi (hiéroglyphes) ya Baezipito ya kala ezali komonisa yango. Bato ya Ezipito bazalaki mpenza kolinga mingi kitoko ya ndɛkɛ yango, oyo ekeseni na ndɛkɛ mosusu nyonso, mpe mpo na yango bazalaki kosambela yango lokola nzambe Râ, oyo akɔtaki na nzoto ya ndɛkɛ. Na mabulu na kati ya mabanga, bayemaki nkingo ya flamant rose oyo ezalaka molai mpe moke, mpe makolo na yango ya mike mpe kitoko.

Lelo oyo okokuta mitindo minei ya flamants roses, oyo mosusu ezali komonana na mikili ya Afrika, mosusu na Amerika ya Sudi, na Antilles, na Eurasie. Motindo oyo eleki moke ya ndɛkɛ yango ezali oyo babengi petit flamant rose. Ezali mpenza na langi kitoko, nsala na yango ezali mwa motane mpe makolo na yango ezali motane ngwa. Flamant rose oyo eleki monene, eleki petit flamant rose mbala mibale, molai na yango ezali basantimɛtrɛ 140. Flamants roses nyonso ekokani na likambo moko: bikomo na yango egumbami mpe ezali kotala na nse banda na katikati na yango mpe ezali kitoko na kotala.

Soki ndɛkɛ yango elingi kopumbwa, ebandaka kobɛta mapapu mpe kopota mbangu likoló ya mai na makolo na yango wana oyo epotaka makasi, mpo na kokoka kopumbwa. Bongo ekoleka likoló mbangu mpenza, wana nkingo etɛlɛmi liboso mpe makolo na nsima. Bakanisaka ete na vallée du Rift, flamants roses ekoki kozala soki milio minei.

Ndɛkɛ kitoko na esika moko ya mpasi

Flamants roses oyo efandaka na vallée du Rift, ebotanaka ebele na balaki ya mungwamungwa, oyo ekeseni mpenza na bisika mosusu ya mabelé. Mai ya balaki yango etondi mpenza na mungwa, mpe ezalaka lokola mafutamafuta na nzoto mpe ezali mwa moke koswa na loposo. Na bisika ya balaki yango ya mungwamungwa, molunge ya mai ekoki kokóma tii na 65°C. Nsolo makasi ya sufulu mpe mungwa oyo ezali na kati ya mai wana, oyo ezali kotɔka na gazɛ etondi na mopɛpɛ. Mungwa mpe biloko mosusu ya mungwa etondi mpenza na mai yango, yango wana ekanganaka mpe esalaka mabanga ya mpɛmbɛ pembenipembeni ya balaki.

Bikelamu mingi te ya bomoi ekoki kobika na mai ya mungwa makasi ya ndenge wana. Nzokande, biloko ya mikemike oyo emonanaka na miso te, algues bleu-vert ebikaka kuna. Moi makasi ya mikili ya molunge ekómisaka mai yango mɔtɔ, likambo oyo esalaka ete ba algues yango ebotana mpenza ebele ebele. Yango etondani mpenza ebele ete mai ya laki ekómi na langi ya mai ya mpondu. Lokola mayaka ya émeraudes, molɔngɔ ya balaki wana ya mungwamungwa ekómisaka bangomba mpe mabwaku ya vallée du Rift kitoko mpenza.

Komona ndɛkɛ kitoko lokola flamant rose kofanda na esika ya mpasi bongo ezali mpenza kokamwisa. Nzokande, flamant rose ebotanaka ebele mpenza na esika yango. Atako makolo ya flamant rose ezali mikemike, ebangaka mai ya mungwa te, mpe nse ya makolo na yango oyo ezali lokola ya libata, esalaka ete ezinda te na pɔtɔpɔtɔ. Petits flamants roses ebongi mpenza kofanda na esika wana ya mpasi. Monɔkɔ na yango ezali na likoki ya kobenda mpe kokanga na kiyungulu na yango biloko ya mikemike oyo etondani na mai, na bozindo ya basantimɛtrɛ 5 kino 7. Ntango ezali koluka bilei, flamant rose ebalolaka monɔkɔ mpo etala likoló mpe ezindisaka yango mwa moke na mai. Lolemu ya flamant rose ebendaka mai na monɔkɔ mpe ebimisaka yango libanda na basingasinga ya monɔkɔ yango oyo eyungulaka mpe ekangaka biloko ya kolya.

Bokutani mpo na kokende kobota

Wana moi ebimi na ntɔngɔ na likoló ya mai ya laki, oyo ezali na langi ya mai ya mpondu, ezali lokola nde balongoli rido moko monene. Moi ezwi langi ya flamants roses oyo ezali kongɛnga motane ngwa likoló ya laki. Ndɛkɛ yango ekangani penepene. Ezali kotambola ebele esika moko, kokende mpe kozonga, kobwaka minɔkɔ ngambo na ngambo.

Wana bituluku ya ndɛkɛ yango ezali kolekanalekana, moi likoló ya nsala na yango wana ya kitoko ezali kobimisa balangi ndenge na ndenge ya mwa motane. Ndɛkɛ yango ezali koningisa nkingo mpe kobina, kopanza mapapu oyo ezali kolakisa langi motane makasi ya nsala na yango. Ezali kopota mbangu likoló ya mai mpe kopumbwa mpe kokita lisusu mpo na kolakisa langi ya nsala na yango. Ekosala bongo mbala na mbala. Etondani wana ebele mpenza na boye ete ndɛkɛ oyo ezali nsima ya mosusu ekoki kopumbwa te; esengeli kozela oyo ezali na molɔngɔ ya liboso epumbwa naino. Kolela na yango ya esengo esalaka makɛlɛlɛ ya makasi mpenza.

Bongo, ntango molili ekɔti, ndɛkɛ yango nyonso ekopumbwa mbala moko esika moko mpo na kokende epai mosusu. Elandanaka na molɔngɔ moko to na milɔngɔ mibale oyo ebandi esika moko mpe epanzani. Epumbwaka bankama ya bakilomɛtrɛ mpo na kokóma na esika ezali kokende: laki mosusu ya mungwamungwa, oyo ebongi mpo na kotonga esika ya kobwaka makei mpe kobɔkɔla bana na yango. Likambo ya kokamwa, flamants roses nyonso ya balaki ya Vallée du Rift esalaka mobembo na yango nzela moko.

Bana na yango bazalaka kitoko te

Flamants roses elingaka kotonga zumbu na yango likoló ya balaki ya mosika oyo bato bakómaka mpenza te. Yango ezali na ntina mingi mpamba te, ndɛkɛ yango elingaka te bátungisa yango ntango ezali kobwaka makei. Soki batungisi yango, ekoki kotika makei mpe kokima libela.

Flamants roses nyonso oyo ezali na esika wana ya kobota emipesaka mpenza na mosala. Mobali ná mwasi babandaka kotonga zumbu na esengo mpenza. Egumbaka nkingo na yango molai mpo na kozwa pɔtɔpɔtɔ, nyei mpe nsala ya ndɛkɛ mpo na kotonga mwa libondo moko ya bosanda ya bansatimɛtrɛ 40, oyo ezali lokola ndako ya ndɔngɛ. Likoló na yango ekosala mwa libulu mpo na kobatela likei bobele moko oyo ndɛkɛ ya mwasi ekobwaka ete ekwea te na mai ya mungwa oyo ezali mozindo mingi te. Nsima ya ntango moke, bankama ya bankóto ya bana ya ndɛkɛ ekobanda kopasola makei. Baboti na yango ekobanda kopumbwa mpe kozonga ebele ebele na bazumbu na yango, emipesi mpenza na mosala makasi ya koleisa mpe kobatela bana na yango.

Ntango kaka bana yango babandi kotambola, baboti na bango bakotika bango mpe bakokende na esika mosusu ya laki, epai ba algue bleu-vert ezali ebele. Kuna, mosika na bana na yango, ekomileisa mpe ekozwa lisusu makasi. Mwa ndɛkɛ ya mikóló oyo etikalaki na bana, ekosangisa yango na etonga moko monene mpo na kobɔkɔla yango. Ndɛkɛ ya mikóló ekobatela etonga mobimba ya bana yango ya makɛlɛlɛ mingi na bisika ya mungwamungwa kino baboti na bango bakoya epai na bango. Likambo ya kokamwa, atako bana yango nyonso basangani esika moko, baboti na bango bazali na makoki ya koyeba bana mpenza ya bango mpo na kolanda kobatela bango.

Ndɛkɛ yango ya mike ezalaka mpenza kitoko te, mpe ekokani mpenza te na baboti na bango wana kitoko. Makolo mpe nkingo na yango ezalaka mikuse na bomwana mpe bikomo egumbamaka te, nsala nyonso ezalaka kaka mpɛmbɛ. Nsima ya mwa ntango, makolo oyo ezalaki mikuse ekobanda koya milai, nkingo ekoya molai mpe ekogumbama, minɔkɔ ekotala na nse, ndenge ekomo ya flamant rose ezalaka. Ekosɛnga mbula mibale to misato liboso ete bana wana ya mabemabe babongwana flamants roses ya kitoko ya langi motane ngwa. Na nsima, ekozwa moninga ya mobali to ya mwasi mpe ekokende kosangana na etuluku ya flamants roses oyo ekómisaka balaki ya mungwmungwa ya vallée du Rift kitoko.

Kitoko ya flamant rose ezali ndakisa ya kokamwa ya mayele ya moto oyo asalaki yango. Kotala ndɛkɛ yango na esika ezalaka esepelisaka miso mpe matoi. Longola yango, ezali kobakisa botɔndi mpe bolingo na biso mpo na Mozalisi, Yehova Nzambe.

[Elilingi na lokasa 21]

Flamants roses

[Elilingi na lokasa  21]

Petits flamants

[Bililingi na lokasa 22]

Bana ya flamants bazalaka kitoko te lokola baboti na bango