Mobembo oyo tokobosana te na lobwaku ya Ngorongoro
Euti na mokomi na biso na Tanzanie
“SOKI baanzelu bákangaka bafɔtɔ na Elanga ya Edene, mbɛlɛ bafɔtɔ ya banyama oyo bakangaki kuna ekeseni mingi te na bafɔtɔ oyo moto akoki kokanga lelo oyo na Lobwaku ya Ngorongoro.” Wana ezali maloba oyo Reinhard Künkel akomaki na buku na ye oyo elobeli esika wana kitoko na Tanzanie. Ya solo, Lobwaku ya Ngorongoro ezali esika moko ya kitoko mpenza, mpe etondi na bankóto ya banyama. Landá biso, tókenda kotala yango elongo!
Esika kitoko ya kotala
Nsima ya kotambola ngonga minei na motuka na nzela ya mabelé, nsukansuka tokómi na esika oyo Lobwaku ya Ngorongoro ebandi. Tozalaki kotala esika yango kitoko kobanda na veranda ya otɛlɛ oyo tozalaki kofanda. Kotala esika yango na mosika ezali mpenza komonana nsuka na kitoko. Bato ya mayele oyo bayekolaka bazamba, mai mpe bangomba, babengaka kutu esika yango “eloko ya mwambe oyo eleki kitoko na mokili mobimba,” mpe tomoni mpenza mpo na nini babengaka yango bongo.
Nkombo Ngorongoro eutá wapi? Moto moko te ayebi mpenza malamu. Ebongiseli babengi Société de conservation de l’Est-africain, elobi ete bato balobaka ete Ngorongoro ezalaki nkombo ya moto moko ya Bamasai, oyo azalaki kosala bangonga ya mabende oyo bakangisaka na nkingo ya banyama, oyo azalaki kofanda na lobwaku yango. Bato mosusu balobaka ete nkombo yango euti na Badatoga, bilombe ya bitumba oyo Bamasai balongaki na lobwaku yango eleki sikoyo mbula 150. Esika nkombo yango eutá emonani mbala moko ete ezali mpenza na ntina te, ntango tobandi komona bazɛbrɛ bazali kolya pembenipembeni na esika batɛlɛmisaka mituka. Ntango tozali komata na motuka na biso, tokómi mpenza penepene na bango, kasi bazali kotala biso ata kotala te. Tokiti sikoyo na nse mpenza ya lobwaku yango mpo na koluka komona banyama mosusu mingi.
Lobwaku yango oyo ezali na mɛtrɛ 2 236 likoló ya nivo ya mbu, oyo ngomba ya mɔtɔ (volcan) elongwá mpe etiká libulu, eleki monene na mokili mobimba. Ezali monene kilomɛtrɛ 19,2 mpe etando na yango ezali kilomɛtrɛ-karɛ 304. Tobandi kokita malɛmbɛmalɛmbɛ na lobwaku yango, oyo ezali mozindo mɛtrɛ 610, tobimisi mitó libándá na maninisa ya motuka mpo na kokanga bafɔtɔ. Ntango tozali likoló, mopɛpɛ ya ntɔngɔ ezali kopesa malili. Nzokande, na kati ya lobwaku, tokamwi ete molunge ezali makasi.
Lokola sofɛlɛ na biso azali kotambwisa motuka malɛmbɛ na kati ya lobwaku, toleki laki moko ya moke ya mai ya mungwa mpe bandɛkɛ babengi flamants roses etondi wana. Awa, okoki komona malamu na mosika nsuka na yango oyo esali lokola ekutani na mapata ya bulɛ; tozali koyoka makɛlɛlɛ ya bazɛbrɛ mpe banzale ya mike (gnous) ná ya banyama mosusu oyo emonanaka mingi te, totondi mpenza na esengo. Esika yango ezali mpenza paladiso!
Banyama oyo efandaka na lobwaku yango
Na Lobwaku ya Ngorongoro, tozalaki na mposa tómona banzale, banzoku, bazɛbrɛ, banzale ya mike, bamboloko, bakanga ya moindo (rhinocéros noirs) mpe bamakako, mpe tomoni yango. Banyama oyo elyaka banyama mosusu lokola bankoi, bikange, bagambala, mpe bankosi ezali mpe kotambolatambola wana. Bangubu bafandi na mai mpo na kozwa mwa malili na liziba moko ya moke. Bazali kobanga te ntango tozali kokanga bango fɔtɔ.
Mbala moko sofɛlɛ atɛlɛmisi motuka. Alakisi biso kanga moko ya moindo oyo azali kokatisa nzela kaka liboso na biso. Emonani ete kanga yango azali mpenza na mboka na ye awa na lobwaku, mpe ezali libaku malamu ya komona ye penepene na esika oyo afandaka. Bato bazali kosilisa banyama wana ya minene na koboma, oyo etikali soki 20 mpamba na kati ya lobwaku yango. Bakangaki bato oyo babomaka banyama yango mpo na maseke na bango, oyo batɛkaka yango na kobombana mpo na kosala bisimbeli ya mbeli to mpo na kosala nkisi. Bato oyo babatelaka baparke batambolatambolaka kuna mpo na kobangisa bato oyo babomaka banyama oyo bapekisi koboma yango.
Moto oyo alingaka bandɛkɛ akosepela mingi komona bandɛkɛ kitoko ndenge na ndenge, lokola maligbanga (autriches), mabata ya mai, bingwala, mpongo, sobi (hérons), mpongo ya makolo milai, pique-bœuf, mpe ebele ya ba flamants roses. Lobwaku yango ezali na mitindo ya bandɛkɛ koleka nkama moko oyo ezali na parc national ya Serengeti te, oyo ezali kaka pene na yango. Ezali na bandɛkɛ lokola ba pique lugubre, ba apalis, mokɛngɛli-mboka ya zamba, bitsotso (moucherolle). Okoki komona mikɛngɛli-mboka ya minene likoló ya matiti ya milai, mpe bato mosusu bamonaki ata motindo moko ya yanganga oyo emonanaka mingi te.
Banyama mingi ezalaki kotala biso ata kotala te, ata bongo tosengeli kofanda na kati ya motuka. Nzokande, Bamasai oyo bafandaka pembeni ya lobwaku yango na bandako na bango ya mabelé mpe ya matiti, batambolaka na bitonga na bango kati na lobwaku yango. Emonani lokola banyama mpe bandɛkɛ eyebi bango.
Kitoko ya Lobwaku ya Ngorongoro mpe kimya oyo ezalaka kuna ekamwisi biso mingi. Tokobosana mobembo na esika wana ata moke te.
[Elilingi na lokasa 17]
Kanga (Rhinocéros)
[Elilingi na lokasa 17]
Bamasai ná bitonga na bango pembeni ya lobwaku
[Elilingi na lokasa 17]
Mwasi Masai
[Elilingi na lokasa 18]
Nkoi
[Elilingi na lokasa 18]
Kulɔkɔkɔ ya lisumba monene
[Elilingi na lokasa 18]
Flamants roses
[Elilingi na lokasa 18]
Ngubu
[Elilingi na lokasa 18]
Lobwaku ya Ngorongoro
[Elilingi na lokasa 19]
Zɛbrɛ
[Elilingi na lokasa 19]
Nzale
[Elilingi na lokasa 19]
Nzoku
[Elilingi na lokasa 19]
Makako