Oyebaki yango?

Bafurmi balɛngɛlaka mpenza bilei na bango na eleko ya molunge mpe bayanganisaka biloko na bango na ntango ya kobuka mbuma?

▪ Masese 6:6-8 elobi ete: “Kende epai ya furmi, yo moto ya gɔigɔi; talá banzela na yango mpe kómá moto ya bwanya. Atako ezalaka na komanda te, kapita te to moyangeli te, elɛngɛlaka bilei na yango na eleko ya molunge; eyanganisi biloko na yango ya kolya na ntango ya kobuka mbuma.”

Bafurmi ndenge na ndenge esalaka likambo yango, ebombaka bilei. Ekoki kozala ete furmi oyo Salomo alobelaki​—lolenge ya furmi oyo ezalaka mingi lelo oyo na Israel—​ezali furmi oyo babengi fourmi moissonneuse (Messor semirufus).

Buku moko elobi ete “furmi yango ebimaka na ndako na yango na eleko ya malamu mpo na koluka bilei . . . [mpe] eyanganisaka bilei na boumeli ya eleko ya molunge.” Bazwaka bilei na milona to na mabele. Batongaka ndako na bango na nse ya mabele pembeni ya bilanga, bisika ya kobomba milona, to na bisika oyo batutaka milona epai bakoki kozwa bilei.

Na kati ya ndako na bango, bafurmi babombaka bilei na kati ya bashambrɛ oyo basalá na nse ya mabele. Bashambrɛ yango ekoki kozala na molai ya santimɛtrɛ 12 mpe bonene ya santimɛtrɛ 1. Tokoki koloba ete bafurmi oyo ebombaka bilei na yango malamu ekoki kokufa nzala te na “boumeli ya sanza koleka 4, kozanga ete bákende koluka bilei to mai libándá.”

Kozala mopesi-masanga ya mokonzi elakisaki nini?

▪ Nehemia azalaki mopesi-masanga ya mokonzi ya Perse Artazerezese. (Nehemia 1:11) Na mikili ya Azia ya kala, na ndako ya mokonzi, kozala mopesi-masanga ya mokonzi ezalaki mosala ya mpamba te. Kutu, mopesi-masanga ya mokonzi azalaki moto monene. Mikanda mosusu ya kala mpe bafɔtɔ mingi ya kala oyo emonisaka bapesi-masanga ezali kosalisa biso tóyeba mokumba oyo Nehemia azalaki na yango na ndako ya mokonzi ya Perse.

Mopesi-masanga azalaki komeka vinyo ya mokonzi mpo na koyeba soki batyeli mokonzi eloko ya mabe na kati. Na yango, mopesi-masanga azalaki moto oyo mokonzi azalaki kotyela mpenza motema. Edwin Yamauchi, moto moko ya mayele alobi ete: “Lokola mayele mabe ezalaki kosalema mingi mpo na kokweisa bokonzi ya achéménide [ya Perse], bazalaki mpenza na mposa ya basali oyo bakoki kotyelama motema mpo na kosala na ndako ya mokonzi.” Emonani ete mopesi-masanga ya mokonzi azalaki mpe moto oyo mokonzi azalaki kolinga mingi mpe koyokela. Lokola azalaki pene ya mokonzi mikolo nyonso, yango ekokaki kopesa ye nzela ya kopona moto oyo akoki kokɔta epai ya mokonzi.

Ekoki kozala mpo na mosala wana nde mokonzi andimaki ntango Nehemia asɛngaki ye nzela ya kozonga na Yerusaleme mpo na kotonga lisusu bifelo na yango. Na ntembe te, mokonzi azalaki kozwa Nehemia na valɛrɛ mingi. Buku moko (The Anchor Bible Dictionary), elobi boye: “Mokonzi atunaki kaka ete ‘okoumela?’”​—Nehemia 2:1-6.

[Etanda/​Elilingi na lokasa 9]

Liyemi na ndako ya mokonzi na Persépolis

[Etanda]

(Mpo na komona yango, talá mokanda)

Mopesi-masanga

Mokonzi Zerezese ná motole na ye

Dariusi Monene

[Eutelo ya bafɔtɔ]

© The Bridgeman Art Library International