Kana Lwa Swanela ku Iyakatwa za Bukeni?

¹ Kana Jehova u iyakatitwe za bukeni? Ee! Sinulo 11:18 i bulela kuli u ka “yundisa ba ba shandaula lifasi.” Ki mulelo wa hae o sa cinci wa ku fetula pulaneti ya luna ku i eza lifasi-mubu le linca le li kenisizwe ni ku kauleza batu kaufela ba ba sa lati ku pila ka ku ya ka lipimo za hae za bukeni. Ku si na ku kakanya, haiba batu ba litengamo za ku silafaza ne ba ka lumelezwa mwa lifasi-mubu le linca, ne ba ka beya mwa lubeta bunde bwa lona bwa paradaisi. Ne ba ka silafaza lifasi-mubu kaufela hape, ku li sinya. Ki ka libaka le linde he, kuli Jehova u lukisize ku kwalela batu ba ba cwalo kwa bupilo mwa Paradaisi. Kacwalo kwa swanela kuli lu lwanise mikwa ye masila kamba litengamo kwa neku la masila a kwa mubili.

² Mwa muinelo wo, ku bukeleza bukeni ki ku satalala kakuli lifasi la nyenyisa. Buñata bwa limbuzi za nyangela ha li itusiswi bakeñisa masila. Makululu, misika, mandu ni libaka ze ñwi ku be kuli ki za nyangela kamba za batu ka buñwi, li kwakalekilwe masila. Ka bumai, nihaiba mwahal’a puteho, ku bonahala kuli ba bañata ha ba utwisisi seo muinelo wa ku silafala kamba masila a li sona.

³ Kabukanyana ka toho ya taba ye li Who Cares?, ka ne ka abezwi ki Zambian Environmental Education Programme, ka bulela kuli muinelo wa ku silafala u konwa ku tahiswa ki lika ze cwale ka buungululwa bwa lico, masila, pampili, makapa, mabotela, bipupe, manjabila, ni ze ñwi cwalo. Ka talusa kuli nzila ye ñwi ya ku hasanya ka yona matuku ki ku yumbiwa ni ku bundatekwa kwa matakala ko ku sa zamaiswi. Kacwalo, manyalala ki nto ifi kamba ifi ye yumbiwa ni ku siiwa inze i lapami fafasi. Kwa libaka za mukopano, ku kopanyeleza mapampili a litukiso za mukopano wa sikiliti ni wa mupotoloho, mapampili a ku itaulisa, tupendelo, pulasitiki, tupampili twa maswiti, makapi a litolwana, buungululwa bwa lico, ni cwalo cwalo, ze latilwe ka ku kwakaleka.

⁴ Ki kabakalañi ha lu swanela ku bukeleza bukeni? Ka ku ba Lipaki za Jehova, lu swanela ku susuezwa kuli lu be ba ba fapana kwa lifasi ka kutwisiso ya kelezo ya Bibele ya ku zwisa buitati, ku tokwa mamelelo, mukwañuli, ni ku tokwa lilato. Lu swanela ku ‘tubula butu bwa kale,’ ni ku bu yolisa ‘ka butu bo bunca, bo bu nze bu shemunwa ka siswaniso sa Ya bu bupile.’ Ku lata bukeni, mulao, ni bunde ku ka lu tibela kwa ku silafaza silalanda sa luna.—Makolo. 3:9, 10.

⁵ Nihaike kuli batu kamukana ba ba kondile ba lakaza bupilo bwa buikangulo ni bo bu telele, ba bañwi ha ba zibi kuli muinelo wa ku silafala ki o lubeta kwa buikangulo ni silelezo ya nyangela. Sibaka se si silafezi ki mazwalelo a lipeba, mafele, linzi ni maikolokuwawa, ili ze zamaisa matuku. Matakala a sa shimbululwi ni limbuzi za nyangela ze nyenyisa li tahisa lubeta kwa buikangulo. Seo si tahisize kuli matuku a yambukela, a cwale ka cholera, typhoid, dysentery ni TB a yambe batu ba bañata hahulu. Matuku a cwalo a’ tula kwa ku a alafa ni a kona ku bulaya a’ konwa ku pimiwa ka ku isa mamelelo ka bunolo kwa kelezo ya Bibele. Kacwalo, kaufel’a luna lu ka tokwa ku amuhela ni ku sebelisa kelezo ya mwa Mañolo ili ku bukeleza lipimo ze pahami za bukeni bwa kwa mubili. Kaufel’a luna lu swanela ku sebelisa ka butu seo walisamu n’a si bulezi kuli: “Se sinde ku na, ki mulao o zwile mwa mulomo wa hao, ku fita masheleñi a gauda ni a silivera a’ kuma fa bolule.”—Samu 119:72.

⁶ Ba bañwi ba nahana kuli ku batahala masheleñi a mañata hahulu kuli ba bukeleze bukeni, mi kacwalo ba fitile fa kutwisiso ya kuli linjebwe ha ba koni ku kena. Niteñi, ku bukeleza bukeni ku ama hahulu mukwa wa mutu ku fita mali a fumanwa ki lubasi. Ka buikatazo ni mali a manyinyani fela, Bakreste ba bañwi mwa linaha ze shebile, ba konile ku kenisa mandu a bona kamita. Ha mu nyakisise se si bonwi sa Joseph, toho ya lubasi ya n’a susuelizwe ku luta lubasi lwa hae mwa ku bukeleza bukeni, hasamulaho wa ku teeleza kwa ngambolo fa taba ya bukeni. Lubasi lwa hae ne lu pila mwa kandu ka ka nyinyani ka likota, ka ka sinanezwi mwahal’a bomuyahwa ni bona ba bañatanyana. Ne ba itusisa simbuzi sa makopanelo se si si ka matehiwa kanzila ka ku zamaya. Nihakulicwalo, Joseph ni lubasi lwa hae ne ba likile ku sebelisa likuka ze zwisezapili bukeni mwa ndu. N’a fumani kuli seo ne si ekelize kwa buikangulo bwa lubasi lwa hae ni ku kusufaza buñata bwa masheleñi a ne a itusiswa kwa ku talima za makulanu. “Cwale bana ba ka ba tina manyatela, lwa pololanga mahutu a luna, lwa tapa kwa mazoho a luna ka mulola ni mezi ni ku latelela litemuso ze ñwi za ku kenisa. Banana ba kulanga ka siwela fela, mi ha lu sa na lisinyehelo kaufela za le za kwa sipatela,” ki mwa n’a bulelezi.

⁷ Kwa Ndu ya Mubuso: Kwa Ndu ya Mubuso lu bata ku ba ni kabelo kwa bukeni bwa miyaho ye lu itusisa. Kana lwa yumbanga lika ni ku li tuhelela li nze li kwakalile? Lu tokomelanga cwañi simbuzi? Kana lwa kwakalekanga manyalala mwa Ndu ya Mubuso kamba mwa lapa la yona ni ku libelela mutu u sili kuli a nope matakala ao? Kana lwa tuhelelanga musebezi wa ku bukeleza bukeni kwa sikwata se si filwe ku kenisa ndu viki yeo? Kaniti buikatazo bwa luna bwa ka butu bu ka tusa hahulu mwa ku ekeza kwa bukeni haiba kamita lu beya mwa munahano tokwahalo ya ku sileleza silalanda sa luna ku ze silafaza.

⁸ Ku beya ba bañwi mwa munahano ki sizibelo sa Bukreste bwa niti. Ki kabakaleo Jesu Kreste ha n’a bulezi kuli mulao wa bubeli o mutuna ka ku fitisisa ki wa kuli: “Lata wahenu mo u itatela.” (Mare. 12:31) Kana seo haki sona se mu bata ku eza? Lilato la silumeli ku muyahwa ni yena li swanela ku lu susueza ku bonisa likute kwa lipawana ibe kuli ki za nyangela kamba za mutu ni ku ambuka ku yumbanga masila isi ka tokomelo.

⁹ Kabakala bupaki bwa luna bwa fa nyangela, kamita lwa zibwa hande mwa silalanda mo lu pila. Ku ba ni ndu ye kenile ni ye bakanyizwe hande kamita, mwahali ni kwande, ki bupaki ku ili kona kwa lifasi. Haiba lu ba ba filikanya, ba banca ba ka amiwa cwañi? Ba k’a nga cwañi bulapeli bwa niti? Ka ze ba bona ku luna, ne ba kana ba hohelwa kwa kopano ya Jehova kamba ne ba kana ba siloka. Kaufel’a luna lwa abana buikalabelo bo, mi kacwalo kaufel’a luna lu swanela ku bona teñi kuli se ba bona ba bañwi si ka ba hohela kwa kopano ya Jehova ye kenile. Sina muapositola Paulusi ha n’a bulezi: “Cwale niha mu ca, niha mu nwa, niha mu eza nto ye ñwi, mu eze linto kaufela kuli Mulimu a lumbekwe ka zona. Mu si ke mwa fa mutu libaka la ku wa.”—1 Makor. 10:31-32.

¹⁰ Broshuwa ya Ki Sifi Seo Mulimu A Tokwa ku Luna? i lumela kuli ku tokwa buikatazo luli kwa neku la ku bukeleza bukeni bwa kwa mubili bakeñisa kuli lu pila mwa lifasi le li silafezi. Niteñi, ha lu swaneli ku tuhela kakuli Jehova u kenile ni ku tweka mi kacwalo u tokwa kuli balapeli ba hae ba kene mwa miinelo kaufela. Fa bukeni bwa kwa mubili broshuwa i bulela kuli: “Bakeñisa kuli ba yemela Mulimu, Bakreste ba swanela ku buluka mibili ni liapalo za bona li nze li kenile. Lu swanela ku tapa kwa mazoho hamulaho wa ku ya kwa mutabani, mi lu swanela ku tapa kwa mazoho lu si ka kalisa kale ku ca lico kamba ku li swala. Haiba ha mu na linzila hande za ku yumba ka zona ze maswe, ze maswe za kwa mutabani li swanelwa ku pumbekiwa. (Deuteronoma 23:12, 13) Ku ipuluka mutu a kenile kwa mubili ku hulisa buikangulo bo bunde. Ndu ya Mukreste i swanela ku ba ya makete ni ye kenile kwande ni mwahali. I swanela ku zwa mubano sina mutala o munde fa silalanda.”—Tuto 9, paragilafu 1 ni 5.

¹¹ Lwa kona ku ituta tuto kwa sicaba sa Isilaele sa kwaikale. Sicaba sa le ne si zwile mubano kwa macaba a mañwi kabakala nto i liñwi, bakeñisa sipimo sa bukeni seo Jehova n’a ba lutile. Ka ku ama se, Insight Volume I i li: “Mikwa ya bona ya ka butu ne i ezisize sicaba sa Isilaele ku ba batu ba makete ka bapanyo, ku si na taba ni ku sa ina sikalalambo kwa bona kwa bunyambangeti mwa lihalaupa ka lilimo ze 40. Milao ya Mulimu ye ne i zamaisa mupilelo wa bona wa mwa mafulo, ku kopanyeleza cwalo ni ku tatuba ni ku alafiwa kwa matuku, ku si na ku kakanya ne i li yona ye ne i konahalisa zeo. Butokwa bwa mezi a kenile ne bu koñomekilwe mwa tukiso yeo. Ne si lifolofolo kamukana ze ne li ketilwe sina lico ze kenile. Milao ya litemuso ne i zamaisa ku swalwa ni ku bulukiwa kwa litupu. Libaka za ku kauhanyezwa teñi ne li sebelize sina mikwalelo kwa ku hasana kwa matuku a yambukela. Ku yumbiwa kwa za mutabani ka ku pumbeka ndinu ne li tokwahalo ya bukeni isali kwa makalelo-kalelo k’o. (Deut. 23:12-14) Litokwahalo za ku n’o tapanga kamita ni ku tapiswa kwa liapalo hape ne li litukiso ze tusa mwa tamo ya milao ya sicaba sa le.”

¹² Libaka za Mikopano ya Mupotoloho ni ya Sikiliti: Shemaeto ye tuna ni ku fita i teñi kwa mikopano ya mupotoloho ni ya sikiliti ili k’o palo ye tuna ni ku fita ya batu ba kopana. Masila a mañata a kona ku tahiswa ki lico, lino ni lika ze ñwi ze ne lu kana lwa tisa ni ku wisa kwa sibaka sa mukopano. Kono haiba kamita lu iyakatwa za kalulo yeo mañi ni mañi wa ku luna a kona ku eza mwa ku bukeleza bukeni, ha ku swaneli ku ba ni tokwahalo ya musebezi o mutuna wa ku kenisa kwa mafelelezo a lizazi. Ha ku bonahali hande ku bona mabunda a mabotela a kwakalile mwahal’a tukiso kamukana. Mabotela a na ni libaka za ona ze lukisizwe mi kacwalo, ha se lu nwile lino za luna lu swanela ku kutisa mabotela a mukungulu kwa libaka za ona ze swanela. Ka mukwa o swana, bingungulu kamba misima i beilwe mwa libaka ze sa pitihanyi kuli ku yumbelwe teñi manyalala.

¹³ Kwa libaka ze ñwi za mukopano wa mupotoloho kamba wa sikiliti, butata bo butuna ka ku fitisisa ki ku yumbiwa kwa ze maswe ze zwa ku mutu. Limbuzi li fumaneha ku ba ze nyenyisa kuli li fita fa ku sa itusiswa. Kwa mukopano wa sikiliti wa cwanoñu fa, likolo la makete ne li bile ni nako ye t’ata hahulu ili ku lika ku bukeleza limbuzi ka bukeni bakeñisa butata bo ne bu tahisizwe ki bashemi ba bañwi. Mwan’a bona ha n’a bata ku ya kwa simbuzi, ne ba shungumanisize mwan’a bona fa pepa ya katoni kwande a simbuzi inze ba li fa ngandaleza ku bolifita-nzila. Hasamulaho, mwana n’a takuzwi ka licwe kamba sipepa sa katoni. Cwale ze maswe, sipepa sa katoni ni macwe ne li nepezwi mwa limbuzi za mezi. Seo ne si tahisize ku fasa, ili ku fa likolo le li kenisa musebezi o mutuna ku u eza. Batu ba silifasi ba ne ba sebeleza fakaufi ne ba boni seo ni ku makala kuli Lipaki za Jehova ne ba ka eza nto ye cwalo!

¹⁴ Ka za milao yeo Jehova n’a file kwa sicaba sa Isilaele, buka ya Tabo ya Lubasi i li: “O muñwi wa milao yeo ne u ama ku zwiswa kwa ze maswe za mutabani, ili zeo ne li na ni ku pumbekiwa ka swanelo kwahule ni munganda ilikuli sibaka mo ne ba pila batu si si ke sa silafazwa. (Deuteronoma 23:12, 13) Mulao wa kale w’o u sa li kelezo ye nde. Mane nihaiba kacenu batu ba fita fa ku kula ni ku shwa kabakala kuli ha ba u lateleli.” (Mu bone Tabo ya Lubasi, makepe 45-49, maparagilafu 12-20, hamohocwalo ni litaluso za kwatasi fa paragilafu 16.)

¹⁵ Mukoloko wa ku Tatubela Lika wa Kona ku Tusa: Taba ya “Meeting The Challenge Of Cleanliness” mwa Awake! ya September 22, 1988, ne i file liakalezo ze ñata ze konwa ku itusiswa mwa ku bukeleza bukeni mwa ndu. Kaniti, ka ku itinga k’o batu ba pila ni mufuta wa ndu yeo ba na ni yona, ba kona ku itusisa linzila ze ñwi za ku peta ka zona lipimo ze swana. Ka mutala, ko ku itusiswanga limbuzi za misima ye tungile kamba ye mikuswani, bukeni bwa konwa ku bukelezwa ka ku bona teñi kuli kwa itusiswa milyani ya ku bulaisa likokwani. Ko ku si na milyani, pepa (lime) kamba mufuse za konwa ku itusiswa kakuli zeo za sebeza. Musima u swanela ku ba ni sikwahezo ni ku n’o kwahelwanga kamita ha u sa itusiswi. K’o limbuzi za mezi li itusiswa, bukeni bwa konwa ku bukelezwa ka ku bona teñi kuli mainelo, kacika, mwa ku tapela teñi kwa mazoho ni lika ze ñwi za mwa muzuzu wa simbuzi za tapiswa kamita ka milyani ye bulaya likokwani. Ku ba ni mukoloko wa lika ze tokwa ku eziwa kamita kwa tusa. Mukoloko o cwalo u swanelwa ku ngelela lika kaufela ilikuli ku si ke kwa ba ni sibaka se si siiwa. Lika ze swanelwa ku eziwa za konwa ku alulelwa mwa likalulo ze cwale ka: Sa Ku Eza Ha Ku Keniswa Simbuzi, Sa Ku Eza Mwa Muyaho, ni Sa Ku Eza Fande.

¹⁶ Mwa ku bonisa tokwahalo ya ku eza hande lika, Awake! ne i bulezi kuli: “Mu si ke mwa lumela kuli ze tokwa ku keniswa konji ze kona ku bonwa fela. Ba bañwi ba ikutwa kuli hailif’o lapa la kwapil’a ndu li tokwa ku kena, lapa la kwamulaho wa ndu li kona ku siyala li nze li tezi masila; kuli ndandulo i na ni ku bonahala hande, kono musiyo wa kona ku tanakana lika kamba mamota a liapehelo a kona ku unsufazwa ki bitampa-tampa bya minwana ni musili. Ku sa zamaiseleza hande lika ko ku cwalo ku lu hupulisa manzwi a Jesu kwa Bafalisi kuli: “Mu tapisa sinwiso ni mukekana kwande, mi mwahali ku tezi ku tukufaza . . . , tapisa sinwiso ni mukekana mwahali pili, bukwande ni bona [bu] kene.”—Mat. 23:25, 26.

¹⁷ Mu Si Ke Mwa Fa Jehova Libaka La Ku Lu Siloka: Jehova u bulela kuli u ka lu siloka haiba a bona sika se si filikanya ku luna. (Mu bapanye Deuteronoma 23:14) Kacwalo, ki kwa butokwa kuli lu bukeleze bukeni ilikuli mupilelo wa luna u lumelelane ni sipimo sa hae. Haike kaufel’a luna lu like ku bukeleza bukeni bwa kwa mubili ni ku buluka silalanda sa luna si si ka silafazwa, sihulu Mandu a Mubuso ni libaka ze ñwi za mikopano, kuli Jehova ‘a si ke a bona nto ye lisila ku luna.’