Ku Hulisa Muselo wa Buiswalo
“Muselo wa Moya ki lilato, ni tabo, ni kozo, ki pilu-telele, ni musa, ni bunde, ki busepahali, Ni ku ishuwa, ni buiswalo; ha ku na mulao o hana ze cwalo.”—MAGALATA 5:22, 23.
1. Ki bomañi ba ba lu file mitala ye minde ka ku fitisisa ya buiswalo, sina ha ku bonisizwe ki mañolo afi?
JEHOVA MULIMU ni Jesu Kreste ba lu file mitala ye minde ka ku fitisisa ya buiswalo. Haisali ku zwiwa fa ku sa utwa kwa mutu mwa simu ya Edeni, Jehova u se a zwezipili ku bonisa ona kalemeno kao. (Mu bapanye Isaya 42:14.) Ha ketalizoho ka z’ene mwa Mañolo a Siheberu lu bala kuli ki “ya sa akufi ku halifa.” (Exoda 34:6) Seo si tokwa buiswalo. Mi kaniti luli Mwan’a Mulimu n’a bonisize buiswalo bo butuna, kakuli “niha n’a tapaulwa, n’a sa kutisi matapa.” (1 Pitrosi 2:23) Niteñi, Jesu n’a kabe a kupile Ndat’ahe wa kwahalimu kwa neku la kemelo ya “limpi za mangeloi ze lishumi ka ze peli, ni ku fita.”—Mateu 26:53.
2. Ki mitala ifi ye minde ya mwa Mañolo ye lu na ni yona ye bonisa buiswalo kwa neku la batu ba ba si ka petahala?
2 Hape lu na ni mitala ye miñwi ye minde ya mwa Mañolo ya buiswalo bo ne bu bonisizwe ki batu ba ba si ka petahala. Sina ka mutala, ona kalemeno kao ne ka bonisizwe mwahal’a kezahalo ye tuna ya mwa bupilo bwa Josefa, mwan’a mushimani wa toho ya lubasi Jakobo. Ki buiswalo hakalo b’o Josefa n’a bonisize muta musal’a Potifaro n’a likile ku mu shemba! (Genese 39:7-9) Hape ne ku bile ni mutala o munde wa mikulwani ba Maheberu ba bane ba ne ba bonisize buiswalo ka ku hana ku ca manjwanjwali a mulena wa Babilona bakeñisa likaniso za Mulao wa Mushe.—Daniele 1:8-17.
3. Ki bomañi ba se ba lemuhilwe ku ba ni muzamao o munde, sina ha ku bonisizwe ki bupaki bufi?
3 Kwa neku la mitala ya mwa nako ya cwale ya buiswalo, lwa kona ku ama kwa Lipaki za Jehova kamukana. Ba swanelwa ki pabazo ye ne ba filwe ki New Catholic Encyclopedia—ya kuli ki “ba bañwi ba likwata ze ikutekile hahulu ka ku fitisisa mwa lifasi.” Muluti yo muñwi wa kwa yunivesiti mwa Philippines n’a talusize kuli “Lipaki ba sebelisa ka ku tala se ba ituta mwa Mañolo mwa bulapeli bwa bona.” Ka ku ama kwa mukopano o mutuna wa Lipaki mwa Warsaw ka 1989, mubihi wa makande mwa Poland n’a ñozi kuli: “Batu ba 55,000 ne ba si ka zuba musanga u li muñwi wa kwai ka mazazi a malalu! . . . Yona poniso ye ya ku lutiwa ko ku fita kwa butu i ni makalisize hahulu ka tabo ye kopani ni sabo.”
Ku Saba Mulimu ni ku Toya se si Maswe
4. Ki ifi ye ñwi ya linto ze tusa ka ku fitisisa mwa ku bonisa buiswalo?
4 Tuso ye ñwi ye tuna ka ku fitisisa mwa ku hulisa buiswalo ki sabo ya ku saba Mulimu, sabo ye lukile ili ya ku saba ku sa tabisa Ndat’a luna ya lilato ya kwahalimu. Butokwa bwa likute la ku saba Mulimu kwa neku la luna bu kona ku bonahala ka sisupo sa kuli Mañolo a talusa seo hañata. Abrahama h’a na li fakaufi ni ku fa sitabelo mwan’a hae wa mushimani Isaka, Mulimu a li: “Si isi lizoho la hao ku mushimani, u si ke wa mu eza se siñwi; kakuli cwale, ni ziba kuli u saba Mulimu; ha u si ka ni hanisa mwan’a hao wa libanda.” (Genese 22:12) Ku si na ku kakanya ku ziyeleha kwa mwa maikuto ne ku li ko kutuna, kacwalo ne ku swanezi ku ba ni buiswalo bo butuna kwa neku la Abrahama ku zwelapili ni taelo ya Mulimu ka ku fita fa sipimo sa ku nanulela mwahalimu tipa ya hae ya ku bulaisa mwan’a hae wa mushimani ya n’a latiwa Isaka. Ee, sabo ya ku saba Mulimu i ka lu tusa ku bonisa buiswalo.
5. Ku toya se si maswe mwa ku bonisa kwa luna buiswalo ku peta kalulo mañi?
5 Se si li bukaufi ni sabo ya ku saba Jehova ki ku toya se si maswe. Kwa Liproverbia 8:13 lu bala kuli: “Ku saba [Jehova, NW] ki ku toya bumaswe.” Ka swanelo, ku toya se si maswe hape ku lu tusa ku bonisa buiswalo. Ka linako ze ñata, Mañolo a lu taluseza ku toya—ee, ku toya ka butuna—se si maswe. (Samu 97:10; Amosi 5:14, 15; Maroma 12:9) Se si li se si maswe hañata ki se si tabisa, se si hoha hahulu mamelelo, se si coweza luli kuli lu lukela fela ku si toya kuli lu kone ku itiisa mwa ku si lwanisa. Ona ku toya se si maswe k’o kaufela ku tahisa mayemo a matafaza tundamo ya luna ya ku bonisa buiswalo mi kacwalo ku sebeza sina silelezo ku luna.
Buiswalo, Nzila ye Butali
6. Ki kabakalañi ha i li nzila ye butali ku tibela litengamo za luna za buitati ka ku bonisa buiswalo?
6 Tuso ye ñwi ye tuna mwa ku sebelisa kwa luna buiswalo ki ku itebuha butali bwa ku bonisa kona kalemeno kao. Jehova u lu kupa ku bonisa buiswalo kuli lu fumane tuso. (Mu bapanye Isaya 48:17, 18.) Linzwi la hae li na ni likelezo ze ñata ze bonisa ka m’o ku bezi ko ku butali ku tibela litengamo za luna za buitati ka ku sebelisa buiswalo. Ha lu koni ku pima ka bunolo milao ya Mulimu ye sa cinciwi. Linzwi la Hae li lu taluseza kuli: “S’a cala mutu, ki sona s’a ka kutula. Ya calela nama ya hae, u ka kutuliswa ki nama ku bola; kono ya calela Moya, u ka kutuliswa ki Moya bupilo bo bu sa feli.” (Magalata 6:7, 8) Mutala o utwahala ki wa ku ca ni ku nwa. Likolofalo ze ñata za ezahalanga kakuli batu b’a ca kamba ku nwa ka ku tula tikanyo. Ku wela mwa buitati ko ku cwalo ku amuha mutu likute la hae la ka butu. Fahalimw’a seo, mutu ka buñwi ha koni ku wela mwa buitati kwand’a kuli hape a sinye swalisano ya hae ni ba bañwi. Se situna ka ku fitisisa ki sa kuli, ku tokwa buiswalo ku sinya swalisano ya luna ni Ndat’a luna ya kwa lihalimu.
7. Ki ifi toho ya taba ye tuna ya buka ya Liproverbia, sina ha ku bonisizwe ki mañolo afi a mwa Bibele?
7 Kamukwaocwalo, lu lukela ku zwelapili ku italuseza ili luna kuli buitati ki nzila ya ku ikenya ka yona mwa mapalelwi. Toho ya taba ye zwile mubano ya buka ya Liproverbia, ili ye koñomeka kalimelo ya ka butu, ki ya kuli buitati ha bu tusi se siñwi mi ku na ni butali mwa ku bonisa buiswalo. (Liproverbia 14:29; 16:32) Mi haike ku lemuhiwe kuli kalimelo ya ka butu i ama ze ñata ku fita fela ku tokolomoha se si maswe. Kalimelo ya ka butu, kamba buiswalo, hape bwa tokwahala mwa ku eza se si lukile, ili se ne si kana sa ba se si tata kakuli seo si lwanisana ni litengamo za luna za sibi.
8. Ki se si bonwi sifi se si koñomeka butali bwa ku bonisa buiswalo?
8 Mutala o bonisa butali bwa ku bonisa buiswalo ki taba ye ñwi ya yo muñwi wa Lipaki za Jehova ya n’a yemi mwa mundandwe kwa panga muta munna yo muñwi n’a mu pumelezi kwapili. Nihaike kuli Paki n’a nyemile hanyinyani, n’a bonisize buiswalo. Ona lizazi leo n’a na ni ku yo bonana ni manjinela yo muñwi kuli a yo sainela litukiso ze ñwi za muyaho wa Ndu ya Mubuso. Mi yena manjinela y’o na fumanehile ku ba mañi? Ee, yena munna y’o ya na mu pumelezi kwapili kwa panga! Manjinela na si ka fumaneha fela ku ba ya silikani kono n’a lifisize Paki kalulo ye sa fiti fa kalulo ya bulishumi ya tifo ya kamita. Paki n’a li ya tabile hakalo kuli n’a bonisize buiswalo kwa makalelo a lizazi leo, ka ku sa nyemiswa!
9. Ki ifi nzila ye butali muta lu kopana ni mihato ya lipulelo ze maswe mwa bukombwa?
9 Hañata, ha lu ya fa munyako ni munyako lu nze lu kutaza taba ye nde ya Mubuso wa Mulimu kamba ha lu yema mwa kokozo ya mwa mukwakwa ili ku lika ku hohela mamelelo ya bazamai mwa taba ya luna, lu kopananga ni lipulelo ze maswe. Ki ifi nzila ye butali? Ki pulelo ye butali ye filwe kwa Liproverbia 15:1: “Kalabo ye bunolo i kuyula buhali.” Ka mubulelelo o muñwi, lu tokwa ku bonisa buiswalo. Mi haki Lipaki za Jehova fela ba ba fumani seo ku ba sa niti kono hape ni ba bañwi ba si fumani ku ba cwalo. Butokwa bwa mulyani wa buiswalo bu sweli ku itebuhiwa hahulu-hulu ki boc’aziba ba mwa kalulo ya za likalafo.
Lilato le li si la Buitati la Tusa
10, 11. Ki kabakalañi lilato ha li li tuso sakata mwa ku bonisa buiswalo?
10 Taluso ya Paulusi ya lilato kwa 1 Makorinte 13:4-8 i bonisa kuli m’ata a lona a kona ku lu tusa mwa ku bonisa buiswalo. “Lilato li na ni pilu-telele.” Ku ba ni pilu-telele ku tokwa buiswalo. “Lilato ha li na pilu seta; lilato ha li ikankabeki; ha li ikuhumusi.” Kalemeno ka lilato ka lu tusa ku zamaisa minahano ya luna ni maikuto, ili ku tibela tengamo ifi kamba ifi ya ku ba ni pilu-seta, ku ikankabeka, kamba ku ikuhumusa. Lilato li lu susueza ku ba ba ba fapahana, ku lu bisa ba ba ikokobeza, ba ba ishuwa, sina mwa n’a inezi Jesu.—Mateu 11:28-30.
11 Paulusi u zwelapili ku bulela kuli lilato “ha li ezi ze swabisa.” Hape ku tokwa buiswalo kuli mutu a’ nge muhato o butali ka nako kaufela. Kalemeno ka lilato ka lu tibela ku itata, ‘ku ipatela fela licisehelo za luna’ ka ku tala. Lilato “ha li konwi ku halifiswa.” Ku bunolo cwañi ku halifiswa ki seo ba bañwi ba si bulela kamba ba si eza! Kono lilato li ka lu tusa ku bonisa buiswalo ni ku sa bulela kamba ku eza lika zeo lu kona ku inyaza ka zona hasamulaho. Lilato “ha li kakanyi bumaswe.” Pupo ya mufuta wa mutu i tengamezi kwa ku buluka sikoto mwa pilu kamba ku tabela ku ba ni kaiñole ku mutu. Kono lilato li ka lu tusa ku zwisa mihupulo ye cwalo mwa minahano ya luna. Lilato “ha li tabeli ze si ka luka.” Ku tokwa ku ba ni buiswalo mwa ku sa fumana munyaka ku ze si ka luka, ze cwale ka maswaniso a mapunu kamba litukiso za fa TV za bupilo bwa batu ili bo bu maswe. Lilato hape li “lwala linto kaufela” mi “li itiisa mwa linto kaufela.” Ku tokwa ku ba ni buiswalo ku talimana ni linto kaufela, ku itiisa mwa linto ze tisa tiko kamba ze imeza ni ku sa li tuhelela kuli li lu zwafise, ku lu ezisa ku kutiseza misuha, kamba ku lu sikululela kwa ku tuhela ku sebeleza Jehova.
12. Ki ifi nzila ye ñwi ya ku bonisa ka yona buitebuho bwa luna ku zeo kaufela Jehova Mulimu ni Jesu Kreste ba lu ezelize zona?
12 Haiba luli lu lata Ndat’a luna wa kwa lihalimu ni ku itebuha tulemeno twa hae to tu makaza ni seo kaufela a lu ezelize sona, lu ka bata ku mu tabisa ka ku bonisa buiswalo ka linako kaufela. Hape, haiba luli lwa lata Muñ’a luna y’o a li Mulena, Jesu Kreste, ni ku itebuha seo a lu ezelize sona kaufela, lu ka buluka taelo ya hae ya ku ‘lwala kota ya luna ya linyando ni ku zwelapili ku mu latelela.’ (Mareka 8:34, NW) Seo luli si tokwa kuli lu bonise buiswalo. Lilato la ku lata mizwale ni likaizeli ba luna ba Sikreste hape li ka lu konisa ku pima ku ba holofaza ka k’u nga muhato wa buitati.
Tumelo ni Buikokobezo Sina ze Tusa
13. Ki kabakalañi tumelo ha i kona ku lu tusa mwa ku bonisa buiswalo?
13 Tuso ye ñwi ye tuna mwa ku bonisa buiswalo ki ku ba ni tumelo ku Mulimu ni kwa lisepiso za hae. Tumelo i ka lu konisa ku sepa Jehova ni ku libelela nako ya hae ye swanela ya ku lukisa litaba. Muapositola Paulusi u tahisa sisupo se si swana ha talusa kwa Maroma 12:19 kuli: “Balatiwa, mu si ke mwa kutisa bumaswe ili mina, . . . kakuli ku ñozwi kuli: Ku likanyisa ki kwa ka, ki Na ni ka kutisa, ku bulela [Jehova, NW].” Ku yona taba yeo, buikokobezo hape bwa kona ku lu tusa. Haiba lu ba ba ikokobeza, ha lu na ku akufa ku halifa bakeñisa likolofalo za ku ikupulela fela kamba za niti luli. Ha lu na ku akufa ku ikungela muhato, ka mubulelelo o muñwi, kono lu ka bonisa buiswalo ni ku itatela ku libelela Jehova.—Mu bapanye Samu 37:1, 8.
14. Ki se si bonwi sifi se si bonisa kuli buiswalo bwa kona ku fumanwa nihaiba ku bao ba ba si na bona ka butuna?
14 Ka za kuli lwa kona ku ituta ku bonisa buiswalo ne ku koñomekilwe ka butuna ki se si bonwi se ne si amile munna wa kabyacima ka bulwani. Ee, n’a na ni kabyacima ka katuna hahulu kuli mane mapokola ha ne ba bizizwe bakeñisa mizanda ye ne i tiswa ki yena ni bondat’ahe, a ngandumuna mapokola ba balalu pili ba bañwi ba si ka mu bombisa kale! Nako ha ne inze i ya, nihakulicwalo, na fitile fa ku swalisana ni Lipaki za Jehova mi a ituta ku bonisa buiswalo, o muñwi wa miselo ya moya wa Mulimu. (Magalata 5:22, 23) Kacenu, hamulaho a lilimo ze 30, yena munna y’o u sa sebeleza Jehova ka busepahali.
Buiswalo Mwahal’a Sikwenda sa Lubasi
15, 16. (a) Ki sikamañi se si ka tusa munna ku bonisa buiswalo? (b) Buiswalo sihulu-hulu ki bo bu tokwahala mwa muinelo ufi, sina ha ku bonwi ku se si bonwi sifi? (c) Ki kabakalañi buiswalo ha bu tokwahala ku musali?
15 Buiswalo luli ki bo bu tokwahala mwahal’a sikwenda sa lubasi. Kuli munna a late musal’a hae sina mwa itatela ili yena ku tokwa kuli a bonise buiswalo ka butuna mwa mihupulo ya hae, manzwi, ni likezo. (Maefese 5:28, 29) Ee, ku tokwa ku ba ni buiswalo kuli banna ba kumalele manzwi a muapositola Pitrosi a kwa 1 Pitrosi 3:7 a’ li: “Ni mina banna, mu pilisane ni bona ka kutwisiso.” Sihulu muta musal’a hae a si mulumeli munna u ka tokwa ku bonisa buiswalo.
16 Ka ku fa mutala: Ne ku na ni eluda ya n’a na ni musali ye si mulumeli wa kacima-cima ka ka maswe. Niteñi, n’a bonisize buiswalo, mi seo ne si mu tusize hahulu kuli mane mualafi wa hae n’a mu bulelezi kuli: “Joani, mwendi wena ka sipepo, u mutu ya wile pilu hahulu-hulu kamba mwendi u na ni bulapeli bo bu m’ata.” Ee luli lu na ni bulapeli bo bu m’ata, kakuli “Mulimu h’a si ka lu fa moya wa boi; kono ki wa mata, ni wa lilato, ni wa kutwisiso,” o’ lu konisa ku bonisa buiswalo. (2 Timotea 1:7) Fahalimw’a seo, ku tokwa buiswalo kwa neku la musali ku ipeya kwatasi, sihulu-hulu muta munn’a hae a si mulumeli.—1 Pitrosi 3:1-4.
17. Ki kabakalañi buiswalo ha bu li bwa butokwa mwa swalisano ya mushemi ni mwana?
17 Buiswalo hape bwa tokwahala mwa swalisano ya mushemi ni mwana. Ku ba ni bana ba ba iswala, bashemi bona pili ba lukela ku bonisa mutala o munde. Mi muta bana ba tokwa kalimelo ya mufuta wo kamba wa ni, kamita i swanela ku fiwa ka mombocima ni ka lilato, ili ze tokwa ku ba ni buiswalo luli. (Maefese 6:4; Makolose 3:21) Ku tuha f’o hape, kuli bana ba bonise kuli luli ba na ni lilato la ku lata bashemi ba bona ku tokwa ku ipeya ku utwa, mi luli ku ipeya ku utwa ku tokwa buiswalo.—Maefese 6:1-3; mu bapanye 1 Joani 5:3.
Ku Sebelisa Tuso ye Fiwa ki Mulimu
18-20. Ki litukiso lifi za kwa moya ze talu zeo lu lukela ku itusisa zona ilikuli lu hulise tulemeno to tu ka lu tusa ku bonisa buiswalo?
18 Ku zwelapili mwa sabo ya ku saba Mulimu, mwa lilato le li si na buitati, mwa tumelo, mwa ku toya se si maswe, ni mwa buiswalo, lu tokwa ku itusisa tuso kamukana yeo Jehova Mulimu a lukisize. Ha lu nyakisiseñi litukiso ze talu za kwa moya ze kona ku lu tusa ku bonisa buiswalo. Sa pili, ku na ni tohonolo ye nde hahulu ya tapelo. Ni kamuta lu si ke lwa bata ku ba ba ba patehile hahulu kuli lu palelwe ku lapela. Ee, lu swanela ku ba ni takazo ya kuli lu “lapele ka ku sa lisela,” ku ‘tundamena mwa ku lapela.’ (1 Matesalonika 5:17; Maroma 12:12) Haike lu eze ku hulisa buiswalo sina taba ya ka tapelo. Kono muta lu palelwa ku bonisa buiswalo, haike ka buinyazo lu kupe swalelo ku Ndat’a luna wa kwa lihalimu.
19 Kalulo ya bubeli ye fa tuso mwa ku bonisa buiswalo ki ku fumana tuso ye zwelela fa ku ifepa mwa Linzwi la Mulimu ni libuka ze lu konisa ku utwisisa ni ku sebelisa Mañolo. Ku bunolo hahulu ku keshebisa kalulo yeo ya sebelezo ya luna ye kenile! Lu lukela ku bonisa buiswalo ni ku zwelapili ku ipulelela ili luna kuli ha ku na litaba ze nde za ku bala za butokwa bo butuna ze fita Bibele ni zeo ze filwe ki “mutanga ya sepahala, ya na ni kutwisiso,” mi kacwalo lu lukela ku li fa sibaka sa pili. (Mateu 24:45-47) Ki ko ku se ku bulezwi hande kuli ha ku konahali ku eza sika kaufela mwa bupilo ka zazi ni zazi, kono lu na ni ku keta seo lu ka itusisa nako ya luna ku sona mwa ku si peta. Kana luli lu banna ni basali ba kwa moya? Haiba lu ba ba iyakatwa ka za butokwi bwa luna bwa kwa moya, lu ka bonisa buiswalo bo bu tokwahala ili ku tima TV ni ku itukiseza mikopano ya luna kamba ku bala Tora ya ku Libelela ye ne i kana i sa z’o fita ka poso.
20 Sa bulalu, ku na ni taba ya ku eza nto ye lukile kwa mikopano ya luna ya fa puteho ni kwa mikopano ya mupotoloho ni ye mituna. Kana mikopano yeo kamukana ki y’e li tamo ku luna? Kana lu ba ba tahanga inze lu itukiselize ku to abana teñi mi ni ku eza cwalo ha lu fumana sibaka? Fa sipimo seo lu eza nto ye lukile kwa mikopano ya luna, ki fa sipimo seo hape lu ka tiiswa mwa tundamo ya luna ya ku bonisa buiswalo mwatas’a miinelo kaufela.
21. Ki ifi mipuzo ye miñwi ye lu kona ku ikola ka ku hulisa muselo wa kwa moya wa buiswalo?
21 Ki mipuzo ifi ye lu kona ku libelela mwa ku lika ka t’ata ku bonisa buiswalo ka linako kaufela? Nto ye ñwi, ni kamuta ha lu na ku kutula miselo ye maswe ya buitati. Lu ka ba ni likute la ka butu ni lizwalo le li kenile. Lu ka ipunyusa ili luna kwa butata bo buñata mi lu ka siyala cwalo mwa nzila ye ya kwa bupilo. Ka ku ekeza, lu ka kona ku ezeza ba bañwi se si nde ka ku fitisisa ka mo lu konela kaufela. Fahalimw’a zeo kaufela, lu ka latelela Liproverbia 27:11 ye li: “Mwan’aka u talife, mi u tabise pilu ya ka, Mi ni ka kona ku alaba ya ni nyaza.” Mi wo ki ona mupuzo o mutuna ka ku fitisisa o lu kona ku fumana—tohonolo ya ku tabisa pilu ya Ndat’a luna wa kwa lihalimu, Jehova!
Kana Mwa Hupula?
◻ Sabo ya ku saba Mulimu i lu tusa kamukwaufi mwa ku bonisa buiswalo?
◻ Ki kabakalañi lilato ha li lu tusa ku bonisa buiswalo?
◻ Buiswalo bu tusa kamukwaufi mwa liswalisano za lubasi?
◻ Ki litukiso lifi zeo lu lukela ku sebelisa hande kuli lu hulise buiswalo?
[Siswaniso se si fa likepe 27]
Ku kalimela mwana ko ku fiwa ka mombocima ni lilato ku tokwa ku ba ni buiswalo tota