Ki Kabakalañi Hakunani Libibele Zeshutana-shutana?

Ki kabakalañi hakunani Libibele zeñata zetolokilwe ka kushutana-shutana kacenu? Kana munahana kuli Libibele zetolokilwe cwanoñu fa zakona kumitusa kuutwisisa Bibele kamba zakona kumipalelwisa? Kuituta molitezi Libibele ze kukamitusa kulitatubisisa hande.

Kono ki bo mañi bane bañozi Bibele, mi neli lili?

BIBELE YA KWA MAKALELO

Bibele ialuzwi mwa likalulo zepeli. Mwa kalulo yapili, kunani libuka ze 39 ili zenani “manzwi akenile a Mulimu.” (Maroma 3:2) Ka ketelelo ya moya wa Mulimu, baana babasepahala nebañozi libuka zeo mwa nako yetelele ili mwahalaa lilimo zebato eza 1,100 kukala ka 1513 B.C.E. kuisa hamulaho wa 443 B.C.E. Bakeñisa kuli buñata bwa libuka ze mwa kalulo yeo neliñozwi mwa puo ya Siheberu, libuka zeo libizwa kuli ki Mañolo A Siheberu, kamba Testamente Yakale.

Mwa kalulo yabubeli, kunani libuka ze 27, mi ni zona hape ki “linzwi la Mulimu.” (1 Matesalonika 2:13) Ka ketelelo ya moya wa Mulimu, balutiwa ba Jesu Kreste babasepahala nebañozi libuka zeo mwa nako yekuswani luli, ili mwahalaa lilimo zebato eza 60 kukala ka 41 C.E. kuisa ka 98 C.E. Bakeñisa kuli buñata bwa libuka ze mwa kalulo yeo neliñozwi mwa puo ya Sigerike, libuka zeo libizwa kuli ki Mañolo A Sigerike A Sikreste, kamba Testamente Yenca.

Libuka ze 66 ze zeñozwi ka moya wa Mulimu ki zona zepanga Bibele, ili lushango lwa Mulimu kwa batu. Kono ki kabakalañi Bibele hane itolokilwe mwa lipuo zeshutana-shutana? Ki a mabaka amalaalu kwa mabaka amatuna hane kuezizwe cwalo.

Kuli batu bakone kubala Bibele mwa puo yabona ya ka sipepo.
Kuli bazwise mafosisa ene baezize bane bakopisa Bibele ilikuli litaba zeñozwi mwa Bibele ya kwa makalelo lifumanehe.
Kuli litaba liñolwe mwa puo ya miteñi ye.

Munyakisise mo mabaka ao naatuselize mwa musebezi wa kutoloka Bibele mwa litoloko zepeli za kwa makalelo.

MAÑOLO A SIGERIKE A SEPTUAGINT

Ibato ba lilimo ze 300 pili Jesu asika taha kale fa lifasi, licaziba ba Sijuda nebakalile kutoloka Mañolo a Siheberu mwa Sigerike. Toloko yeo neitilo bizwa kuli ki Mañolo A Sigerike A Septuagint. Ki kabakalañi hane batolokile Mañolo ao? Mulelo neli wa kutusa Majuda bane babulela Sigerike ka nako yeo kufita Siheberu kuli bazibe “mañolo akenile.”—2 Timotea 3:15.

Toloko ya Septuagint hape neitusize batu babañata-ñata bane basi Majuda ili bane babulela Sigerike kuli bazibe zeiluta Bibele. Ka mukwa ufi? Caziba yomuñwi wa libizo la W. F. Howard ubulela kuli: “Mwahalaa linako za baapositola, toloko ya Septuagint neli yona Bibele yeneitusiswa mwa Keleke ya Sikreste, mi balumiwa ba Keleke yeo nebayanga mwa sinagoge ni sinagoge ‘inze babonisa batu zeñozwi kuli Jesu neli yena Mesia.’” (Likezo 17:3, 4; 20:20) Ka kuya ka caziba wa litaba za Bibele yabizwa F. F. Bruce, taba yeo neitahisize kuli Majuda babañata “batuhele kutabela toloko ya Septuagint.”

Balutiwa ba Jesu hane banze baamuhela libuka za Mañolo A Sigerike A Sikreste, nebakopanyize libuka zeo ni toloko ya Septuagint ya Mañolo A Siheberu mi toloko yeo ni libuka zeo ki yona Bibele yeluitusisa kacenu.

TOLOKO YA SILATINI YA VULGATE

Ibato ba lilimo ze 300 kuzwa fone ifelezi kuñolwa Bibibe, caziba yomuñwi wa litaba za bulapeli wa libizo la Jerome naatolokile Bibele mwa Silatini, ili yenetilo bizwa kuli Toloko ya Silatini ya Vulgate. Nekunani kale ni litoloko za Silatini zeshutana-shutana, kacwalo ki kabakalañi hane kutokwahala yenca hape? Buka ya The International Standard Bible Encyclopedia ibulela kuli: “Caziba yo wa libizo la Jerome naabata kulukisa ‘litaba zenesika tolokwa hande, mafosisa kaufela, ni kuzwisa litaba zene ekelizwe ka mafosisa ni kukutiseza mwateñi litaba zenetulilwe ka mafosisa.’”

Jerome naalukisize buñata bwa mafosisa ao. Kono hamulaho wa nako, babahulu ba keleke baeza mafosisa amatuna! Nebalumelelize feela toloko ya Silatini ya Vulgate kuli ki yona feela yeswanelwa kuitusiswa, mi muinelo wo neuzwezipili ka lilimo zeñata! Kufita kuli ituse batu-tu feela kuutwisisa Bibele, toloko ya Vulgate neitahisize kuli batu basike baiutwisisa bakeñisa kuli hamulaho wa nako, batu babañata nebasa zibi puo ya Silatini nihanyinyani.

LITOLOKO ZENCA LIBA ZEÑATA

Nako hane inze iya, batu bazwelapili kutoloka Libibele zeñwi zeñata zecwale ka Bibele yetumile hahulu ya Syriac Peshitta yenetolokilwe ibato ba mwa lilimo za ma 400 C.E. Kono mwa lilimo za ma 1300, batu nebaikatalize kutoloka Bibele mwa lipuo zebaitusisa batu babañata kuli batuse batu-tu feela.

Kwa mafelelezo a lilimo za ma 1300 mwa England, John Wycliffe naakalile kutoloka Bibele mwa Sikuwa ili puo yene bautwisisa batu mwa naha yanaapila ku yona, bakeñisa kuli Bibele yeo neiinzi mwa puo yene basaitusisi batu. Hamulahonyana wa fo, linzila zanaahatisanga ka zona Johannes Gutenberg nelitusize kuli licaziba za litaba za Bibele lihatise ni kuabela litoloko zenca za Bibele kwa batu ba lipuo zeñata mwa Europe kaufela.

Libibele za Sikuwa hane linze lizwelapili kutolokiwa, batu babañwi bakalisa kulwanisa taba ya kutoloka Bibele mwa puo ya Sikuwa ka kubulela kuli Libibele za Sikuwa neliliteñi ni kale. John Lewis, wa kwa England, yanaali mwa keleke yeñwi mwa lilimo za ma 1700, naañozi kuli: “Puo yene baitusisanga kale batu haisa itusiswa hahulu, kacwalo, ki kwa butokwa kutoloka sinca Bibele mwa puo yebaitusisa batu ni yebakona kuutwisisa ka bunolo ka nako ye.”

Kacenu, licaziba za Bibele sebakona kutoloka hande Libibele zene tolokilwe kwamulaho. Licaziba bao bautwisisa hande puo yene itusiswa mwa linako zene iñolwa Bibele, mi banani miputo yakale yeitingwa ya Bibele yefumanwi cwanoñu fa. Miputo yeo ibatusa kuziba hande litaba zeneñozwi mwa Bibele kwa makalelo.

Kacwalo hakusika fosahala kuitusisa Libibele zetolokilwe cwanoñu fa. Nihakulicwalo, muswanela kutokomela Libibele zemuketa kuitusisa. Kono haiba bane batoloka sinca Bibele yeo nebaezize cwalo bakeñisa kuli balata Mulimu kuzwelela kwa pilu, uzibe Libibele zebatolokile zakona kulutusa luli.

Kuli mubale Bibele mwa puo yamina fa intaneti kamba fa sipangaliko samina, muye fa webusaiti ya www.pr2711.com. Mubone mwatasaa LIHATISO> BIBELE.

LIBIZO LA MULIMU LELIKENILE MWA BIBELE

Libizo la Mulimu mwa muputo wa Septuagint yenefumaneha mwa linako za Jesu

Mwa Bibele ya Toloko ya Lifasi Lelinca, ili mwa Mañolo A Siheberu ni mwa Mañolo A Sigerike A Sikreste, kuitusisizwe libizo la Mulimu lelikenile lona la Jehova. Buñata bwa Libibele za Sikuwa zetolokilwe mwa miteñi yaluna halisika itusisa libizo leo. Kufita kuitusisa libizo la Mulimu, Libibele zeo liitusisize “Mulena.” Ka kuya ka batoloki babañwi, libaka lebaitusiselize Mulena ki la kuli, kuti libizo la Mulimu leliyemelwa ki litaku zeene za YHWH, nelisiyo mwa toloko ya Sigerike ya Septuagint ya Mañolo A Siheberu. Kono kana taba yeo ki ya niti?

Mwa lilimo za ma 1900, nekufumanwi likalulo zeñwi za kale za toloko ya Septuagint zene liteñi mwa linako za Jesu. Likalulo zeo linani libizo la Mulimu lelikenile ili leliñozwi ka litaku za Siheberu. Kubonahala kuli hamulaho wa nako, batu bane bakopisa likalulo zeo nebayolisize libizo la Mulimu ka linzwi la Sigerike la Kyʹri·os lelitalusa “Mulena.” Mwa Bibele ya Toloko ya Lifasi Lelinca, libizo la Mulimu, lona la Jehova, lafumaneha fone lifumaneha kaufela mwa miputo ya kwa makalelo.

KANA LITABA ZE MWA BIBELE LICINCIZWE?

Muputo wa Isaya wa kwa Liwate Lelishwile one uñozwi lilimo ze 2,000 kwamulaho. Litaba ze mwateñi zaswana ni ze mwa Bibele kacenu

Ki niti kuli bane bakopisa Bibele nebaezize mafosisa. Kono mafosisa ao naasika cinca litaba za mwa Bibele. “Hakuna tuto yetuna mwa tumelo ya Bakreste yetomile fa Mañolo asina hande bupaki.” —Our Bible and the Ancient Manuscripts.

Bakopisi ba Sijuda nebaezize mafosisa amanyinyani ka kufitisisa. “Bañoli ba Sijuda ba mwa linako za baapositola nebakopisize ka kukuta-kutela litaba za mwa Bibele ya Siheberu ka kunepahala luli.” —Second Thoughts on the Dead Sea Scrolls.

Ka mutala, muputo wa Isaya one ufumanwi mwa miputo ya kwa Liwate Lelishwile ki wa kale kwa miputo yemiñwi ka lilimo ze 1,000. Kana litaba ze mwa muputo wo zaswana ni litaba ze mwa Bibele yelunani yona kacenu? “Mwa Bibele yelunani yona kacenu, haki hañata lufumana kuli kunani linzwi leliekelizwe lene lisiyo mwa muputo wo kamba linzwi lelizwisizwe lene liliteñi mwa muputo wo.” —The Book. A History of the Bible.

Mafosisa ene baezize bane bakopisa Bibele acwale ka kubeela litaku kusili, kubeela manzwi kusili, ni kubeela lipulelo kusili akona kulemuhiwa ni kulukiswa ka bunolo kacenu. “Kacenu mwa lifasi, hakuna litaba zeñwi zeñozwi zakale zenani hande ni bupaki inge litaba za mwa Testamente Yakale.”—The Books and the Parchments.

“Balumeli kacenu bakona kuba ni buikolwiso bwa kuli litaba za mwa Bibele zapili zeneñozwi fa kuma mwa Egepita ni litaba zefumaneha mwa Bibele kacenu zaswana kusina taba kuli nelikopisizwe ka kukuta-kutela ka mazoho ni kuhatiswa hañata-ñata mwa Europe.”—The Book. A History of the Bible.

Kana litaba ze mwa bibele licincizwe? Kutokwa nihanyinyani!