Ku Tahisa “Bunde Kaufela”

“Kakuli muselo wa liseli ki bunde kaufela.”—MAEFESE 5:9.

1, 2. Ki likwata lifi ze peli ze bile teñi haisali ku zwiwa mwa linako za kwaikale, mi miinelo ya zona i fapahana cwañi kacenu?

HAMULAHO wa bukwenuheli mwa Edeni, ibata iba lilimo ze likiti ze silezi kwamulaho k’o, mi hape hamulaho wa Munda wa mwa lizazi la Nuwe, mufuta wa mutu ne u aluhanezi mwa likwata ze peli, kamba likopano, ye ñwi ne li ya bao ba ne ba lika ku sebeleza Jehova, ye ñwi hape ne li ya bao ba ne ba latelela Satani. Kana ona likopano zeo li sa li teñi? Ka buniti fela li teñi! Mupolofita Isaya na bulezi ka za muinelo wa zona likwata zeo ze peli mi na talusize cimo ka za muinelo wa zona mwa nako ya luna kuli: “Kakuli lififi ki le, li ka kwahela lifasi; lififi le lituna li kwahele macaba; kono wena, [Jehova, NW] u ka ku pazulela, mi kanya ya hae i ka bonahala ku wena.”—Isaya 60:1, 2.

² Ee, fapahano ye mwahal’a zona likopano zeo ze peli ki ye tuna sina yeo ye mwahal’a lififi ni liseli. Mi sina ku benya kwa liseli ha ku kona ku hoha mutu ya latehezwi ki nzila ya hae mwa lififi, kacwalo liseli le li zwa ku Jehova le li benya mwa lifasi le li lififi se li hohezi bolule-lule ba lipilu ze lukile kwa kopano ya Mulimu. Sina Isaya ha na zwezipili ku bulela kuli: “Ba macaba [lingu ze ñwi] ba ka ta kwa liseli la hao, malena [bacalifa ba ba tozizwe ba Mubuso] ba te kwa mataseli a hao a’ benya.”—Isaya 60:3.

3. Ki mwa linzila lifi zeo Bakreste ba bonisa kanya ya Jehova?

³ Batu ba Jehova ba bonisa cwañi kanya ya Jehova? Ka nzila ye ñwi, ba kutaza taba ye nde ya Mubuso wa lihalimu, o tomilwe wa Mulimu. (Mareka 13:10) Kono ku fita fela seo, ba likanyisa Jehova, mutala o mutuna wa bunde, mi kacwalo ka muzamao wa bona ba hohela batu ba ba ishuwa kwa liseli. (Maefese 5:1) Paulusi na bulezi kuli: “Kakuli kale ne mu li lififi, kono cwale mu liseli ku Mulena; hakulicwalo mu zamaye sina bana ba liseli.” Mi u zwelapili u li: “Kakuli muselo wa liseli ki bunde kaufela, ni ku luka, ni niti. Mu batisise se si tabisa Mulena. Mi mu si ke mwa ba ni taba ni misebezi ye si na tuso ya lififi, kono mu i nyaze.” (Maefese 5:8-11) Ki sikamañi sa na talusa Paulusi ka “bunde kaufela”?

4. Bunde ki nto mañi, mi bu konwa ku bonwa kamukwaufi ku Mukreste?

⁴ Sina tuto ya luna ye felile ha i bonisize, bunde ki kalemeno ka muinelo kamba mukwa wa muzamao o munde, muinelo o katelisa. Jesu na talusize kuli ki Jehova fela ya li yo munde mwa muinelo kaufela. (Mareka 10:18) Nihakulicwalo, Mukreste u kona ku likanyisa Jehova ka ku hulisa bunde sina ha bu li muselo wa moya. (Magalata 5:22) Ha ne i bulela fa linzwi la Sigerike la a·ga·thosʹ, ili “bunde,” dikishinari ya Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words i bulela kuli, “[Li] talusa nto ili, ye li mwa muinelo o munde ka ili yona kamba mulao, ye tusa ka se si zwa mwateñi.” Mukreste ya bonisa bunde kacwalo he u ka ba yo munde hape ni ku eza bunde. (Mu bapanye Deuteronoma 12:28.) Hape u ka pima lika ze lwanisana ni bunde, “misebezi ye si na tuso ya lififi.” Linzila ze fapahana-fapahana zeo Mukreste a kona ku bonisa bunde mwa muzamao wa hae ki “bunde kaufela” b’o a bulezi Paulusi. Ki bufi bunde bo buñwi?

“Eza Hande”

5. Ki bufi bunde kaufela bo buñwi, mi ki kabakalañi Mukreste ha swanela ku bu bonisa?

⁵ Paulusi na amile kwa bunde kaufela bo buñwi mwa liñolo la hae ku ba mwa Roma. Ha na bulela ka za ku ipeya ku “ba ba beilwe fa bulena,” na talusize kuli: “Kikuli u lata ku sa saba malena? Eza hande, mi u ka bulelwa hande ki bona.” “Bunde” bwa amile fa ki ku ipeya ku utwa kwa milao ni litukiso za m’ata a tamaiso a silifasi. Ki kabakalañi Mukreste ha swanela ku ipeya kwatas’a bona bao? Ili ku pima ku sa lumelelana ko ku sa tokwahali ni m’ata a tamaiso, kacwalo ku biula koto ye ne kana ya taha mi—sa butokwa ni ku fita—ili ku bukeleza lizwalo le li kenile fapil’a Mulimu. (Maroma 13:1-7) Ha nze a bukeleza mutomo wa buipeyo ku Jehova, Mukreste u ‘kuteka mulena,’ isi ku kwenuhela m’ata a tamaiso ao Jehova Mulimu a lumelelize ku ba teñi. (1 Pitrosi 2:13-17) Ka yona nzila yeo, Bakreste ki bomuyahwa ni bona ba bande, bayahi ba naha ba bande, ni mitala ye minde.

Ku Beya mwa Munahano ba Bañwi

6. (a) Ki ifi kalulo ye ñwi ya bunde? (b) Ki bomañi ba ba bulezwi mwa Bibele sina ba ba swanelwa ku beiwa mwa munahano ki luna?

⁶ Bunde bwa Jehova bu bonisizwe mwa ku fumanela kwa hae bayahi kaufela ba lifasi-mubu “lipula za kwa lihalimu, ni linako za ku kutula.” Seo si tisa ku ‘atelwa ki sico ni ku tisa tabo kwa lipilu’ mi si mu bonisa ku ba Mulimu ya beile batu mwa munahano. (Likezo 14:17) Lwa kona ku mu likanyisa ku yona kalulo yeo ka ku bonisa ku beya ba bañwi mwa munahano mwa lika ze nyinyani ni ze tuna. Sihulu, ku bomañi? Paulusi u ama sihulu kwa maeluda, “ba ba sebeza ku mina, ba ba mi zamaisa ku Mulena ni ku mi eleza.” Na susuelize Bakreste kuli ba “ba kuteke hahulu, ka lilato, kabakala musebezi wa bona.” (1 Matesalonika 5:12, 13) Lu kona ku eza seo kamukwaufi? Ka ku swalisana ni bona ka ku tala—sina ka mutala, ka ku abana mwa musebezi wa butokwa mwa Ndu ya Mubuso. Bakeñisa ku ba ni tukuluho ya ku atumela maeluda ka nako kaufela ha lu bata tuso, ha lu swaneli ku bata lika ze si za butokwa. Ka ku fapahana, ka mo lu konela kaufela, lu like ku ezisa mutiyo wa balisana ba ba sebeza ka tata bubebe, mi buñata bwa bona ba na ni buikalabelo bwa mabasi bo bu ekeza kwa misebezi ya puteho.

7. Ki mwa linzila lifi lu kona ku bonisa likute kwa basupali?

⁷ Basupali hape ba swanelwa ku beiwa mwa munahano ki luna. Taelo ye ipitezi ya Mulao wa Mushe ne i li: “U yeme, ha u li fapil’a wa toho ye ize pululu, u kuteke munnamuhulu, mi u sabe Mulimu wa hao. Ki Na [Jehova, NW].” (Livitike 19:32) Lu kona ku ba beya mwa munahano kamukwaufi? Neikaba muhupulo o munde ku ba banyinyani ha ne ba ka itatela ku ba tusa mwa ku leka lika ze ñwi kamba lituso ze ñwi. Maeluda ba kona ku batisisa luli ili ku bona haiba basupali ba bañwi ba tokwa tuso kuli ba yo fumaneha kwa mikopano. Kwa mikopano ye mituna, ba banyinyani ka buñwi, ba ba na ni m’ata ba ka pima ku wiliya-wiliya mwahal’a basupali ba ba zamaya ka bunya mwa ku lika ku ba b’oloka ka mukwa wa ku sa iswala, mi ba ka iswala haiba musupali ki ya li ya bunya mwa ku bata ku ina fa sipula kamba ku fumana sico.

8. Lu kona ku bonisa kamukwaufi kuli lu beya mwa munahano sikwata se siñwi se si swanela se si talusizwe mwa Bibele?

⁸ Walisamu u talusa sikwata se siñwi se si tokwa ku beiwa mwa munahano a’ li: “U filwe mbuyoti mutu ya tokomela ba ba tokwile.” (Samu 41:1) Ne ku kana kwa ba bunolo ku beya mwa munahano ba ba zibahala hahulu kamba ba ba fumile, kono ku cwañi ka za ba ba tokwile kamba babotana? Muñoli yo muñwi wa Bibele Jakobo na bonisize kuli mwa ku bonisa ku ba beya mwa munahano ka ku likanelela i ba tiko ya ku luka kwa luna ni lilato la Sikreste. Haike lu tule tiko yeo ka ku ba ni mubonelo o swana kwa neku la bona kaufela ku si na taba ni miinelo ya bona.—Mafilipi 2:3, 4; Jakobo 2:2-4, 8, 9.

‘Mu Zwelepili ku ba ni Mufelañeke’

9, 10. Ki kabakalañi Bakreste ha ba swanela ku ba ni mufelañeke, mi bunde kaufela bo buñwi bu konwa ku boniswa cwañi?

⁹ Bunde bo buñwi kaufela bu bonwa mwa linguli ze ñwi za Jesu. Ku ye ñwi ya zona, Jesu na talusize ka za Musamaria ya na katani ni mutu ya na kile a amuhiwa, ku tibaulwa maswe, ni ku siiwa a lapalalile fa mukwakwa. Mulivi ni muprisita ne ba kekuluhile mutu yo ya holofalizwe, ni ku hana ku mu tusa. Kono Musamaria a yema ni ku mu fa tuso, ka ku tusa hahulu ku fita se ne si ka libelelwa. Likande leo hañata li bizwa nguli ya Musamaria yo Munde. Ki bunde bufi b’o Musamaria na bonisize? Ki mufelañeke. Jesu ha na buzize muteelezi wa hae ku bulela y’o na iponahalisize ku ba muyahwa ni yena wa mutu yo ya na holofalizwe, kalabo ye lukile ne i filwe kuli: “Ki ya mu ezize ka sishemo.”—Luka 10:37.

¹⁰ Bakreste ba ba mufelañeke ba likanyisa Jehova, ili y’o Mushe na talusize kwa Maisilaele kuli: “Kakuli [Jehova, NW] Mulimu wa hao, ki Mulimu ya na ni sishemo, h’a na ku ku tuhela, h’a na ku ku yundisa, mi h’a na ku libala bulikani bwa bokuku a hao, bw’a itamile ka luci ku bona.” (Deuteronoma 4:31) Jesu na bonisize ka mo mufelañeke wa Mulimu u swanela ku lu amela: “Mu be ni mukekecima, sina Ndat’a mina h’a na ni mukekecima.” (Luka 6:36) Lu kona ku bonisa mufelañeke kamukwaufi? Sina nguli ya Jesu ha i bonisize, nzila ye ñwi ki ya ku it’ekela ku tusa balikani ba luna, mane niha neikaba nto ye ama kozi kamba ku sa swanela. Mutu yo munde ha na ku keshebisa manyando a wa habo yena haiba u mwa mayemo a ku eza se siñwi ka za teñi.—Jakobo 2:15, 16.

11, 12. Ka ku ya ka nguli ya Jesu ya batanga, mufelañeke u kopanyeleza nto mañi, mi lu kona ku bonisa seo kamukwaufi kacenu?

¹¹ Ye ñwi ya linguli za Jesu i bonisize kuli bunde bwa mufelañeke bu kopanyeleza ku it’ekela ku swalela ba bañwi. Na talusize ka za mutanga ya na kolotezi mulen’a hae litalenta ze likiti ze lishumi. Ka ku palelwa ku lifa, mutanga a kupa kuli mufelañeke u boniswe ku yena, mi mulen’a hae ka musa a swalela ona sikoloti seo se situna sa lidenare ze 60,000,000. Kono mutanga a ya mi a fumana mutanga yo muñwi ya na mu kolotezi fela lidenare ze mwanda. Mutanga ya swalezwi ka ku tokwa mufelañeke a beisa mukoloti mwa tolongo ku fitela a ka kona ku lifa. Ka ku utwahala, mutanga ya si na mufelañeke na si mutu yo munde, mi mulena ha na utwile se si ezahezi, a mu biza ni ku mu fa mulatu.—Mateu 18:23-35.

¹² Lu mwa muinelo o swana ni wa mutanga y’o ya na swalezwi. Ka mutomo wa sitabelo sa Jesu, Jehova u swalezi sikoloti se situna sa sibi kwa neku la luna. Ka buniti fela, cwale, lu swanela ku it’ekela ku swalela ba bañwi. Jesu na talusize kuli lu swanela ku it’ekela ku swalela “ha 70 ha i taimiswa ka 7,” fo kikuli ha ku na sipimo sa mafelelezo a ku swalela. (Mateu 5:7; 6:12, 14, 15; 18:21, 22) Kacwalo, Mukreste ya mufelañeke ha na ku buluka mulatu. Ha na ku kutiseza bumaswe kamba ku hana ku bulela ku Mukreste ya swana ni yena bakeñisa maikuto a maswe a sa siyezi mwa munahano. Ku tokwa mufelañeke ko ku cwalo haki poniso ya bunde bwa Sikreste.

Sishemo ni Kamuhelo

13. Bunde bu kopanyeleza ni nto mañi?

¹³ Bunde bu boniswa hape ka sishemo ni kamuhelo. Fa kezahalo ye ñwi mutangana na tile ku Jesu ku bata kelezo. Na talusize kuli: “Muluti, bunde bo ni ka eza ki bufi, kuli ni luwe bupilo bo bu sa feli?” Jesu na mu taluselize kuli u swanela ku buluka milao kaufela ya Mulimu ka nako kaufela. Ee, ku ipeya ku utwa milao ya Jehova ki kalulo ya bunde. Mutangana y’o na hupuzi kuli na sa ezize kale seo ka bunde bo bu fitisisa ka mwa na konela kaufela. Ka ku utwahala, ku bomuyahwa ni yena na sa li kale mutu ya bonahala ku ba yo munde, niteñi na ikutwile ku tokwa se siñwi. Kacwalo Jesu a mu taluseza kuli: “Ha u lata ku ba ya petehile, u ye, u lekise z’o luwile, u li abele babotana, mi u ka ba ni bufumu kwa lihalimu; hape u tahe, u ni latelele.” (Mateu 19:16-22) Mutangana a ya a nze a swabile maswe. N’a li ya fumile hahulu. Kambe na latelezi kelezo ya Jesu, na si ke a iponisa ku ba mbakofumu. Mi na kabe a bonisize kezo ya sishemo se si si na buitati sa niti luli.

14. Ki kelezo ifi ye nde yeo Jehova ni Jesu ba i fa ka ku ama kwa sishemo?

¹⁴ Jehova na susuelize Maisilaele ku ba ni sishemo. Sina ka mutala, lu bala kuli: “Kabakaleo u mu fe he [muyahwa ni wena ya mwa bubotana bo butuna], mi pilu ya hao i si ke ya bilaela ha u mu fa; kakuli ki kabakala taba yeo, [Jehova, NW] Mulimu wa hao, h’a ka ku fuyola mwa misebezi ya hao kaufela, ni mwa litaba z’o ka beya lizoho la hao ku zona.” (Deuteronoma 15:10; Liproverbia 11:25) Jesu Kreste ka butu na susuelize sishemo: “Mu fane, mi mu ka fiwa; mu ka felwa mwa kubo ya mina, tikanyo ye nde, ye shetisizwe, ye katezwi, ye suluha.” (Luka 6:38) Fahalimu a seo, Jesu ka butu luli n’a li ya sishemo. Fa kezahalo ye ñwi, na bile ni nako ya ku pumula hanyinyani. Undi-wa-nyangela ba lemuha kwa na inzi mi ba taha ku yena. Jesu ka sishemo a libala ka za ku pumula mi a ifana kwa neku la undi-wa-nyangela. Hamulaho ni ku fita, na bonisize kamuhelo ye zwile mubano mwa ku fumanela buñata bo butuna b’o sico.—Mareka 6:30-44.

15. Balutiwa ba Jesu ne ba bonisize kamukwaufi mutala o munde ka ku fitisisa mwa ku bonisa sishemo?

¹⁵ Ka ku ba ni busepahali kwa kelezo ya Jehova ni Jesu, buñata bwa balutiwa ba Jesu ne ba zibahalile ka sishemo ni kamuhelo. Mwa mazazi a makalelo a puteho ya Sikreste, palo ye tuna ya bao ba ne ba tile kwa ku to eza mukiti wa Pentekonta ka 33 C.E. ne ba utwile ku kutaza kwa baapositola mi ne ba bile balumeli. Ka ku zwelapili ku ina ni hamulaho wa mukiti ili kuli ba itute ze ñwi, ne ba felezwi ki liitusiso. Kacwalo he, balumeli ba fa sibaka ne ba lekisize libyana za bona ni ku zwisa mali ku fepa mizwale ba banca ili kuli bao ba kone ku tiya hande ni ku fita mwa tumelo. Ki sishemo hakalo!—Likezo 4:32-35; mu bone hape Likezo 16:15; Maroma 15:26.

16. A mu bulele ze ñwi za linzila zeo luna lu kona ku bonisa kamuhelo ni sishemo kacenu.

¹⁶ Kacenu, sishemo se si swana ni sa Kreste si bonwa muta Bakreste ba neela nako ni ku zwisa mali kwa liputeho za bona za mwa sibaka ni kwa musebezi wa ku kutaza lifasi kamukana. Bupaki bu bonwa muta ba fita fa ku fa tuso kwa mizwale ba bona ba ba nyanda bakeñisa likayamana la ka taho kamba ndwa. Si boniswa muta muokameli wa mupotoloho a babalelwa mwahal’a poto ya hae ya kamita. Kamba muta “likuzana” ba memiwa ka sishemo ku abana mwa ku ishumusa ni kwa lituto za Bibele za lubasi ni mabasi a mañwi a Sikreste, seo hape ki kamuhelo, poniso ya bunde bwa Sikreste.—Samu 68:5.

Ku Bulela Niti

17. Ki kabakalañi niti ha i li shemaeto kacenu?

¹⁷ Paulusi ha na talusize ka za muselo wa liseli, na swalisanisize bunde ni ku luka ni niti, mi ne ku kaba ko ku lukile ku bulela kuli niti ki mufuta o muñwi wa bunde. Batu ba bande ha ba buleli buhata. Nihakulicwalo, ku bulela niti ki shemaeto ye ipitezi kacenu muta bupumi bu li bo bu atile hahulu. Batu ba bañata ka buñwi ba bulela lishano muta ba taleleza ka za litifo za bona za mitelo. Babeleki ba puma ka za musebezi o ba eza. Baituti kwa sikolo ba bonisa bupumi mwa lituto ni litatubo za bona. Ba lipisinisi ba bonisa lishano muta ba eza litumelelano za pisinisi. Banana ba bulela lishano ili ku pima koto. Bomulind’undisa ba bulela bupumi ili ku sinya mayemo a ba bañwi.

18. Jehova u bona mahata kamukwaufi?

¹⁸ Bupumi bwa nyenyisa ku Jehova. Mwahal’a ‘lika ze supile’ za toile ku na ni “lilimi le li puma” ni “paki ya buhata, ye bulela lishano.” (Liproverbia 6:16-19) “Ba lishano kaufela” ba beilwe mwahal’a ba ba boi, babulai, ni mahule, ili ba ba si ke ba ba ni sibaka mwa lifasi le linca la Mulimu. (Sinulo 21:8) Ka ku zwelapili, lishitanguti li lu taluseza kuli: “Wa mizamao ye lukile u saba [Jehova, NW]; Kono ya kopamisa linzila za hae wa mu shwaula.” (Liproverbia 14:2) Lihata u kopami mwa linzila za hae. Kacwalo, lihata u fa bupaki bwa ku shwaula Jehova. Ki muhupulo o lubeta cwañi! Haike ka nako kaufela lu bulele niti, mane nihaiba i libisa kwa ku kalimelwa kwa luna kamba ku sinyehelwa ki mali. (Liproverbia 16:6; Maefese 4:25) Bao ba ba bulela niti ba likanyisa Jehova, “Mulimu wa niti.”—Samu 31:5.

Mu Bonise Bunde

19. Ki nto mañi ye bonwa fokuñwi mwa lifasi, ye tisa tumbo ku Mubupi?

¹⁹ Ze ki likalulo fela li sikai za ‘mifuta’ ya bunde b’o Mukreste a swanela ku bonisa. Ki niti kuli batu mwa lifasi ba bonisa bunde ka sipimo se sinyinyani. Sina ka mutala, ba bañwi ba na ni kamuhelo, haili ba bañwi ba na ni mufelañeke. Ka buniti fela, se ne si ezisize nguli ya Musamaria yo Munde ku ba ye zwile mubano ki bakeñisa kuli Jesu na talusize ka za ye si Mujuda ya na bonisize mufelañeke muta maeluda mwa puteho ya Sijuda ne ba si ka eza cwalo. Ka buniti luli ki tumbo ku Mubupi wa mutu kuli tulemeno to tu cwalo tu sa bonahala ka sipepo mwahal’a batu ba bañwi mane ni hamulaho wa lilimo ze likiti ze silezi za ku sa petahala.

20, 21. (a) Ki kabakalañi bunde bwa Sikreste ha bu li bo bu fapahana kwa bunde bufi ni bufi bo ne lu kana lwa bona kwa batu ba lifasi? (b) Mukreste u kona ku bonisa bunde kamukwaufi, mi ki kabakalañi ha lu swanela ku eza cwalo ka mafulo-fulo?

²⁰ Nihakulicwalo, kwa Bakreste bunde bu fita fela kalemeno kao ka ba kona ku ba ni kona kamba ka ba sa koni ku ba ni kona. Ki kalemeno ka ba lukela ku bonisa mwa likalulo za kona kaufela, sina ha ba na ni ku ba balikanyisi ba Mulimu. Seo si konahala kamukwaufi? Bibele i lu taluseza kuli lu kona ku ituta bunde. ‘U ni lute bunde,’ ko na mwa na lapelezi walisamu ku Mulimu. Kamukwaufi? Na zwezipili kuli: “Kakuli ni lumezi litaelo za hao.” Na ekelize kuli: “U na ni musa, mi z’o eza ki za musa; U ni lute litaelo za hao.”—Samu 119:66, 68.

²¹ Ee, haiba lu ituta litaelo za Jehova ni ku li utwa, lu ka bonisa bunde. Ka nako kaufela mu hupule kuli bunde ki muselo wa moya. Haiba lu bata moya wa Jehova ka tapelo, swalisano ni mizwale ba luna, ni ka tuto ya Bibele, ka niti luli lu ka tusiwa ku bonisa kalemeno kao. Fahalimu a seo, bunde bu m’ata luli. Bu kona ku tula bumaswe. (Maroma 12:21) Ki ko ku butokwa he kuli, lu eze bunde kwa batu kaufela, sihulu kwa mizwale ba luna ba Sikreste. (Magalata 6:10) Haiba lu eza cwalo, lu ka ba mwahal’a bao ba ba ikola “kanya, ni likute, ni kozo,” ili ze sepisizwe ku “mutu kaufela ya eza hande.”—Maroma 2:6-11.

Kana Mwa Kona ku Alaba?

◻ Lu kona ku eza bunde ka ku ama kwa m’ata a pahami a tamaiso kamukwaufi?

◻ Ki bomañi, mwahal’a ba bañwi, ba ba swanelwa ku beiwa mwa munahano ki luna?

◻ Ki mwa linzila lifi mufelañeke u iponahaza ili ona?

◻ Ki likezo lifi za sishemo ni kamuhelo ze zibahaza Bakreste kacenu?

◻ Bunde bu konwa ku boniswa kamukwaufi?

[Siswaniso se si fa likepe 27]

Ku beya ba bañwi mwa munahano ki kalulo ya bunde

[Siswaniso se si fa likepe 30]

Sina Muluti yo Mutuna, Jesu na ifanile ka sishemo ili yena