Kapetulu 13
Nge Ulo Hinausaka Kufwa
1, 2. Nge ulo vanautangika naukalu, chihula muka chatela kuchihulisa?
MU 1988, pwevo umwe wakuItaly walijina lyaLucia apwile nachinyengo chikuma.a Hakukuma chamyaka likumi, ulo wenyi wayile nakukuma. Esekele kakavulu kulivwasana nalunga lyenyi, oloze vyuma kavyatambukile kanawako. Ngocho valihandunwine hakuhona kulivwasana kaha apwile jino namulimo wakulela vana vavali vamapwevo uka wenyi. Hakutala kunyima kulwola luze, Lucia anukile ngwenyi: “Ngwamwene chikupu ngwami kakwapwile chuma nachimweko nachikahasa kuyovola ulo wetu.”
2 Nge uli naukalu muulo, unahase kwivwa mwevwile Lucia. Ulo wove unahase kumona luyando kaha muhasa kukakasana nge namukahasa kuuyovola chikupu. Nge chili ngocho, kaha nachikukafwako kulihulisa ngwove: Kutala ngunakavangiza mangana amwaza osena aze ahana Kalunga muMbimbiliya akukafwa malo kufukila tahi?—Samu 119:105.
3. Omu kulilukulula chinavulu ngana, vyuma muka vali nakwambulula ngwavo vili nakusoloka kuli vaze valilukulula nakuli vaka-jitanga javo?
3 Nge mukachi kalunga napwevo muli pindangano chikuma, kujiha ulo chikiko cheji kusolokanga kupwa chachashi. Oloze, numba mumafuchi amavulu kufwa chamalo chili nakutoha chikuma, kulilongesa chakalinwomu chinasolola nge malunga namapwevo vavavulu vaze valilukulula veji kulisehanga hakujiha malwavo. Vavavulu veji kuvizanga chikuma kumijimba namuvishinganyeka, kuzomboka navaze veji kutwamanga mumalo. Kuluwangana nachinyengo chavana vamuulo uze wafwa vyeji kushimbulanga myaka yayivulu. Visemi namasepa javaka-tanga yize yinafu, veji kuyandanga navakivo nawa. Jino Kalunga, uze Mwenya ulo, eji kuchimonanga ngachilihi chihande kanechi?
4. Ukalu wamuulo vatela kuutala ngachilihi?
4 Nganomu twamonanga mutupetulu vakunyima, Kalunga ajinyine ulo upwenga wakwilila myaka yosena. (Kuputuka 2:24) Jino, mwomwo ika malo amavulu eji kufwilanga? Echi kacheshi kulingiwa likumbi limweko. Kakavulu kwatwama vyuma vyeji kulivanganga kusoloka nakulalikiza. Ukalu waupululu muulo, unahase kutwalaho lika nakutohwa swi nomu naupihya chikuma. Jino nge navazachisa Mbimbiliya nakutala washi haukalu kanou, vanahase kuhonesa kufwa chamalo.
PWAKO UWAMWENEMWENE
5. Chuma chamwenemwene muka chize vatela kulitalasana nacho mukala ulo?
5 Hamwe nahamwe ukalu weji kwizanga mwomwo valunga napwevo vafwelela kukalinga vyuma vize chamwenemwene kaveshi vakahaseko. Mijimbu yauvumbi, jimangazini jafumakana chikuma, jipolongalamu jahatelevijini, namivwimbimbi, vinahase kulingisa mutu kutalilila nakushinganyeka vyuma kavyatwama mukuyoya chiveneko. Omwo vishinganyeka kanevi navihona kulingiwa, mutu jino mwamona nge vanamwongo, nakuhona kupwa wakusuuluka, numba kusulakana vene chikuma. Jino vatu vavali vakuhona kukupuka mwosena navahasa ngachilihi kupwa vakuwahilila muulo? Kupwa naulo kana wakufukila chasaka kukilikita chikupu.
6. (a) Vishinganyeka vyamwenemwene muka vyatwama muMbimbiliya kupandama kuulo? (b) Vyuma vimwe vika vyeji kulingisanga vatu valimbata kuhona kulivwasana?
6 Mbimbiliya yeji kuzatanga. Yahanjika hakuwahilila chatwama mumalo, oloze yeji kuzangamisanga nawa ngwayo vaze navambata “navakamona luyando muchisemwa chahamavu.” (Wavaka-Kolinde 1, 7:28) Nganomu tunamono lyehi, vosena vavali hivatu vakuhona kukupuka mwosena kaha vanahase kulinga shili. Vishinganyeka vyavo namujila vavalelele nawa mwapwa mwakulihandununa. Hamwe nahamwe valunga napwevo veji kulimbalakanga hajimbongo, havana, nahatuuko. Kuhona lwola lwakulingilanga vyuma hamwe, nakuukalu wakulimona chavo vinahase navikiko nawa kuneha kukaluhwa.b Kuhonesa ukalu kana cheji kumbatanga lwola, oloze unda kaha! Malunga namapwevo vavavulu vanahase kumona ukalu wangana kaha vatela kuzachilanga hamwe nakuwana mwakuukumishila.
SHIMUTWILENUNGA HAUKALU
7, 8. Jila muka yamuMazu-vasoneka vatela kukava valunga napwevo nge vanalivulumuna kumichima chipwe nge kaveshi nakulivwasanako?
7 Vavavulu veji kuchiwananga chachikalu kupwa vakuunda hakushimutwila vyakulivulumuna kumichima, hakuhona kulivwasana, chipwe hatutenga twamutu. Muchishishisa chamutu kwamba hatoma ngwenyi: “Ngunamono kawangwivwishishileko,” nahase kupihilila nakutohwesa jino uze ukalu. Vavavulu veji kwambanga ngwavo: “Walizanga kaha ove ivene,” chipwe, “Kawanguzangako.” Mukwavo mwejiva kaha kuhola kulu, hakusaka mangana ahonese kulikokojwesa.
8 Chapwa hichuma chamwaza kukavangiza punga yamuMbimbiliya yakwamba ngwavo: “Tenukenu, oloze kanda mukavulumunako. Kanda mukatokesa likumbi nautenu wenuko.” (Wavaka-Efwesu 4:26) Omwo valunga napwevo vamwe vakuwahilila chikuma vahetele hakwanuka chalikumbi valimbachile chakusokesa mumyaka 60, vavehwile hasapi yalingishile ulo wavo kufukila. Lunga ambile ngwenyi: ‘Katwapwilenga nakuya nakusavala chakuhona kukukumisa ukaluko, numba ukalu kana wakehele tuhu ngachilihi.’
9. (a) Chuma muka vasolola muMazu-vasoneka kupwa chachilemu kukulihanjikisa? (b) Kakavulu valunga napwevo vatela kulinga chuma muka, numba tuhu mutu atela kupwa wakulinyisa nakumika hakulinga chuma kana?
9 Omwo valunga napwevo navahona kulivwasana, mutu himutu “anguhwenga kwivwilila, ashipwokelenga kuhanjika, ashipwokelenga kukwata ndombo.” (WaYakova 1:19) Hakukumisa kwivwishisa kanawa, vosena vavali vanahase kumona mwakulikonekela. (WaYakova 5:16) Mutu atela kulinyisa nakumika numba ahase kwamba namuchima wosena ngwenyi “Ngukonekeleko hakukuvulumuna.” Kutala haukalu mujila kaneyi kacheshi kukakafwa chikuma valunga napwevo kuhonesa ukalu wavo kahako oloze navakapwa nawa nausoko uzuma uze naukavalingisa kwivwanga chiseke kupwanga hamwe.
KULIHANA VIZE VYATELA KULIHANA MUULO
10. Mukingo muka Paulu ahanyine kuli vaka-Kulishitu vakuKolinde, uze unahase kuzata nahali vaka-Kulishitu vamakumbi ano?
10 Omu kaposetolo Paulu asonekelele vaka-Kolinde, avakolezezele kupwanga nakulimbata “kuchina ujila.” (Wavaka-Kolinde 1, 7:2) Nalifuchi lyamakumbi ano linapihi mwomumwe, mokomoko kuzomboka numba naKolinde wakushikulu. Vihande vyakuneha uvumbi veji kushimutwilanga vatu hatoma, vwaliso yavo yayipi, navihande vyauvumbi vyamujimangazini namikanda, naTV, nahamivwimbimbi, vyosena hamwe, vyemanyina hakuneha jipeha jajipi jauvumbi. Kaposetolo Paulu hakuhanjika kuli vaka-Kolinde vapwilenga nakutwama muchihela chamuyachou, ambile ngwenyi: “Kulimbata chinawahe kuhambakana kuwema.”—Wavaka-Kolinde 1, 7:9.
11, 12. (a) Valunga napwevo vakwechi chuma muka valilamina umwe namukwavo, kaha vatela kulihanacho namuchima uka? (b) Ukalu wakwechako chachindende kulihana vyatela kulihana muulo vanahase kuutala ngachilihi?
11 Ngocho, Mbimbiliya yalweza vaka-Kulishitu valimbata ngwayo: “Lunga amuhanenga puwenyi ovyo vyatela kumuhana, kaha ngocho napwevo nawa amuhanenga lunga lyenyi ovyo vyatela kumuhana.” (Wavaka-Kolinde 1, 7:3) Nyingilila kanawa ngwove vanashindakanya chikuma hakuhana—keshi mutu kushinjila atambuleko. Ulo weji kusuulwisanga chamuchano nge valunga napwevo navalizakama umwe namukwavo. Chakutalilaho, Mbimbiliya yalweza malunga kupwanga nakulama mapwevo javo “mwaya chinyingi.” (WaPetulu 1, 3:7) Echi chasakiwa chikumanyi hakulihana nakutambula vyuma vyasakiwa mumalo. Kachi nge pwevo kaveshi kumulama mujila yayivwovuko, kaha mwachiwana kupwa chachikalu kulivwisa kuwaha ulo.
12 Kwatwama jitando jimwe jize valunga napwevo vatela kulimina vize vyatela kulihana mumalo. Echi chinahase kusoloka kuli pwevo shimbu jimwe mukakweji chipwe nge nazeye chikuma. (Esekesako VyavaLevi 18:19.) Chinahase kusoloka nakuli lunga nawa omwo mwapwa naukalu waunene kumilimo yenyi kaha mwevwa kuzeya. Kuhona kulihana vyatela kulihana mumalo hakatando kakandende vanahase kuchilinga kanawa nge valunga napwevo navashimutwila hatoma “[na]kulivwasana.” (Wavaka-Kolinde 1, 7:5) Echi nachihonesa valunga napwevo kuhona kulishinganyekela mwakuhenga. Jino, nge pwevo mwahona kumuhana lunga lyenyi vize atela kumuhana muulo mwakuchisakula namuchima wenyi, chipwe nge lunga mwahona kuhana muka-mahyenyi vize atela kumuhana muulo mujila yazangi, chinahase kwingisa mukwavo muvyeseko. Kulinga ngocho chinahase kuneha ukalu muulo.
13. Vaka-Kulishitu vanahase kuzata ngachilihi mangana valame vishinganyeka vyavo kupwa vitoma?
13 Ngana mwavaka-Kulishitu vosena, vangamba jaKalunga vosena vaze valimbata vatela kulihenda kuvyuma vyauvumbi, vize vinahase kuneha jipeha jajipi jize jazeneka kupwa jautu. (Wavaka-Kolose 3:5) Vatela kulama vishinganyeka vyavo navilinga vyavo kanawa omu navapwa hamwe navatu vausonyi wakulihandununa. Yesu ahuhumwine ngwenyi: “Wose mwatala pwevo nakumwivwila uvumbi nalingi lyehi nenyi ujila mumuchima wenyi.” (Mateu 5:28) Hakuzachisa punga yamuMbimbiliya kupandama kukulimona chamalunga namapwevo, valunga napwevo vatela kulihenda kuvyeseko nakukulinga ukoji. Vanahase kulivwisa chipepa chausepa wamwaza wamuulo, muze kulimona chalunga napwevo navachimona kupwa hiwana wamwaza wakufuma kuli Mwenya ulo, Yehova.—Vishimo 5:15-19.
MILONGA YAKULILUKULULA VETAVISA MUMBIMBILIYA
14. Chuma muka chachipi cheji kulijilanga chivene shimbu jimwe? Mwomwo ika?
14 Ocho kuwaha kana, hakuwana nge mumalo amavulu avaka-Kulishitu, kala ukalu nausoloka vanahase kuuhonesa. Oloze, hamwe nahamwe echi kacheshi kulingiwako. Vatu hakuhona kukupuka mwosena nakutwama nawa mulifuchi lyashili lyatwama muli Satana, malo amwe eji kuputukanga kufwa. (WaYowano 1, 5:19) Vaka-Kulishitu vatela kulinga ngachilihi naukalu kanou?
15. (a) Lushimbi lumwe kaha muka lwamuMazu-vasoneka lwetavisa kulilukulula nakuhasa kulimbata namutu weka? (b) Mwomwo ika vamwe kavasaka kulilukulula navaka-mahyavo vaze vakuzeneka kushishikako?
15 Nganomu vachivulukanga muKapetulu 2 mumukanda vene uno, ujila ukiko kaha mulonga vetavisa muMazu-vasoneka wakuhasa kulilukulula nakulimbata namutu weka.c (Mateu 19:9) Kachi nge uli naunjiho unasolola muka-mahyove kupwa wakuhona kushishika, kaha uli naukalu hakusaka kusakula mwakulinga. Namulimbata lika nyi namulilukulula? Aha kahatwama jishimbiko. Vaka-Kulishitu vamwe vanakonekela vaka-mahyavo vaze chikupu vapihilila nakwalumuka, kaha malo avo vanayovola, apwa jino amwaza chikuma. Veka vanakane kulilukulula mwomwo yavana.
16. (a) Vyuma vika vyalingisa vamwe kulilukulula namuka-mahyavo uze avulumuna mulonga? (b) Omwo uze nahono mulonga mwasaka kulilukulula nyi kuhona kulilukulula, mwomwo ika kakwatela kupwa mutu wakumufwefululako hachuma nasake kulinga?
16 Kaha shimbu jimwe, vilinga kana vyashili vinahase kuneha lijimo chipwe musongo uze wakulitambwisa muujila. Nyi chipwe vana vatela kuvakinga kuli chisemi muka-kuvapika nakusaka kulisavala navo. Pundu vene, kwatwama vyuma vyavivulu watela kutalaho shimbu kanda usakule mwakulinga. Jino nge unatachikiza ngwove muka-mahyove nalingi ujila oloze jino ove mulimona nenyi, kaha unasolola kufwila chove chakusaka kutwama nenyi muulo nakusolola nawa nge unamukonekela. Kaheshi jino mulonga wamuMazu-vasoneka wakulilukulula nakuhasa kulimbata namutu wekako. Naumwe wauchi atela kwingila hachihande chove nakweseka kukulweza vyakulinga, numba kukufwefulula havyuma musaka kulinga. Watela kulimona nakala vyuma navisoloka hakusakula chove. “Mutu himutu mwalimbachila chiteli chenyivene.”—Wavaka-Ngalesha 6:5.
MILONGA YAKUNEHA KULIHANDUNUNA
17. Nge kaheshi mulonga waujilako, Mazu-vasoneka akwechi jishimbi muka hakulihandununa chipwe kulilukulula?
17 Uno kwatwama vyuma vinahase kwitavisa kulihandununa chipwe vene kulilukulula namutu wamuulo numba tuhu kalingile ujilako? Eyo, oloze nge chuma kana chinalingiwa, muka-Kulishitu keshi kupwa nalisesa lyakulipanjika namutu weka nakufwila valimbateko. (Mateu 5:32) Numba tuhu Mbimbiliya yetavisa kulihandununa, oloze yamba nawa ngwayo uze mwasaka kuhanduka “atwamenga lika muujike, mokomoko akaliwane cheka [namuka-mahyenyi].” (Wavaka-Kolinde 1, 7:11) Vyuma vyavipi muka vinahase kulingisa vatu kulihandununa?
18, 19. Vyuma vyavipi chikuma vika vize vinahase kulingisa mutu kushinganyeka hakulihandununa chipwe kulilukulula mwaya jishimbi javaka-chiyulo, numba tuhu kacheshi kahashiwa kuli ikiye kukalimbata namutu wekako?
18 Enga, tanga inahase kupwa yakusuvala mwomwo lunga ali nauvwa chikuma najitato jajipi nawa.d Nahase kuzachisa jimbongo jatanga kukuhema njuka nyi kujizachisa alande vitumbo vyakupendesa chipwe wala uze unamutekeleka. Mbimbiliya ngwayo: “Kachi nge lunga keshi kulyanuka nakuvatalila . . . vakalijiko lyenyiko, ikiye lufwelelo naluhamikila lyehi, kaha napihi kuhambakana uze achili kandafwelele.” (WaChimoteu 1, 5:8) Kachi nge lunga wamuyachou mwakana kwalumuka, pamo mwambatanga najimbongo eji kutambulanga puwenyi nakujizachisa kuvilinga vyenyi vyavipi, kaha pwevo nahase kusaka kulikinga ivene navana venyi hakusakula kulihandununa chamujishimbi jachiyulo.
19 Lushimbi kanelu lwavaka-kuyula lunahase nawa kuzata nge mutu ali naulyanyi chikuma kuli muka-mahyenyi, kupwanga pamo nakumupupulanga lika nakuseteko yakuneha ponde kukulikangula chenyi numba nakukuyoya chenyi nawa. Kaha nawa nge mutu navamushinjilanga lika kuli muka-mahyenyi kuhokola jishimbi jaKalunga mujijila jimwe, kaha uze vali nakwivwisa woma nahase kushinganyeka vyakulihandununa, chikumanyi nge vihande kana vinahete kuseteko yakwenyeka kuyoya chenyi chakushipilitu. Uze vali nakuyanjisa nahase kumona ngwenyi jila yiliko kaha ‘yakwononoka kuli Kalunga, vatu vasale munyima’ shina yakulihandununa mwaya jishimbi javaka-kuyula.—Vilinga 5:29.
20. (a) Nge tanga yinafu, masepa navakulwane vamuchikungulwilo vanahase kuhana kukafwa muka, kaha nawa vyuma vika kavatela kulingako? (b) Vatu valimbata kavatela kuzachisa vyuma yahanjika Mbimbiliya hakulihandununa nakulilukulula kupwa kengililo kakulinga vyuma muka?
20 Nge muulo muli kuliyanjisa chikuma, kaha uze vali nakuyanjisa kavatela kumushinjila kulihandununa chipwe kutwama namuka-mahyenyiko. Numba tuhu masepa jenyi vakukola navakulwane vamuchikungulwilo navafwila vamukafwe nakumuhana punga yamuMbimbiliya, vakivo kaveshi kwijiva kanawa vyuma vyosena vyeji kulingiwanga mukachi kavava valunga napwevoko. Yehova kaha ikiye eji kumonanga. Enga, pwevo muka-Kulishitu keshi kulemesa kulongesa chaKalunga chauloko nge mwejiva kulyongela hatupekelo twatundende mangana afume kuulo. Oloze nge vali nakumuyanjisanga chikuma, kaha kavatela kumufwefululako nge mwasaka valihandunune. Mukiko chatela kupwa nawa nakuli muka-Kulishitu walunga uze mwatonda valihandunune. “Tuvosena natukemana kulutwe lwachitwamo chaKalunga chakusopesa.”—Wavaka-Loma 14:10.
OMWO VAUYOWELE ULO WAFWILE
21. Chuma muka chasolokele chize chasolola nge punga yamuMbimbiliya hamalo yeji kuzatanga?
21 Omwo kwahichile tukweji vatatu kufuma hakulukuluka chaLucia, uze vavulukanga hakavanga, kufuma kuli lunga lyenyi, aliwanyine naVinjiho jaYehova nakuputuka kulilongesa navo Mbimbiliya. Alumbunwine ngwenyi: “Ngwalikomokelele hakuwana nge Mbimbiliya yatwama navyuma vyambwende vyakuhonesa ukalu wami. Hanyima yakulilongesa kaha chalumingo chimwe, hahaze vene ngwasakile tulihilwise nalunga lyami. Makumbi ano jino ngunahase kwamba ngwami Yehova atachikiza mwakuyowela malo ali naukalu mwomwo kunangula chenyi cheji kukafwanga vaka-kulimbata kulizakamanga umwe namukwavo. Muze veji kwambanga vamwe ngwavo Vinjiho jaYehova vapwa vaka-kuhandula jitanga, kamwapwa mwamuchanoko. Kuli ami kachapwile ngochoko.” Lucia alinangwile mwakukavila jishimbi jamuMbimbiliya mukuyoya chenyi.
22. Malunga namapwevo vosena vatela kuhaka michima yavo haka?
22 Keshi Lucia uka wenyi kahako. Ulo vene watela kupwa hikukisula keshi chiteliko. Hachuma kanechi, Yehova ahakako punga yamwaza chiyovo yaulo ize kanda vachisonekengaho lyehi—akiko vene Mazu enyi akukupuka. Mbimbiliya yinahase “[kuhana] mangana kuli ou nahulama.” (Samu 19:7-11) Inayovola malo amavulu asakile kufwa nakuwahisa nawa eka aze apwilenga naukalu waunene chikuma. Natulomba malunga namapwevo vosena vahake michima chikuma kupunga yamalo eji kuhana Yehova Kalunga. Yeji kuzatanga chikupu!
[Footnotes]
a Lijina kana vanalyalumuna.
b Vihande vimwe vavishimutwilanga lyehi mutupetulu vakunyima.
c Lizu lyamuMbimbiliya valumuna ngwavo “ujila” lyalumbununa navilinga vyakufwana nge ukoji, kulikahukila chavatu vausonyi umwe, kulisavala natunyama, navilinga vyeka vyauvumbi vyakuzachisa vyuma vyausonyi.
d Echi kachakundamine kuli malunga vaze vali nakufwila chikupu kutalila vaka-tanga yavo, oloze vali nakuhona ngolo jakulinga ngocho mwomwo yakuviza chipwe kuhona milimoko.
JISHIMBI KANEJI JAMUMBIMBILIYA NAJIHASA NGACHILIHI KUKAFWA . . . KUHONESA ULO KUFWA?
Ulo weji kunehanga chiseke naluyando. —Vishimo 5:18, 19; Wavaka-Kolinde 1, 7:28.
Vikokojola vatela kuvitala washiwashi. —Wavaka-Efwesu 4:26.
Hakushimutwila, kwivwishisa chalema ngana mwakuhanjika nawa.—WaYakova 1:19.
Vyatela kulihana mumalo vatela kulihanavyo namuchima wakuzeneka lifwi kaha nawa mujila yayivwovu. —Wavaka-Kolinde 1, 7:3-5.
[Muvwimbimbi halifwo 154]
Talenu washi haukalu. Kanda mukatokesa likumbi nautenu wenuko