CHISETE CHAMIKANDA CHAHAINTERNET chaKaposhi Kakutalila
CHISETE CHAMIKANDA CHAHAINTERNET
chaKaposhi Kakutalila
Luvale
Tonda
  • Tonda
  • MBIMBILIYA
  • MIKANDA
  • KUKUNGULUKA
  • bsi08-1 li. 17-19
  • Mukanda WamuMbimbiliya Wakusokesa 45—Wavaka-Loma

Chihande unasakula kacheshi navindiyoko.

Chinapihi, vindiyo unakutonda yinakane.

  • Mukanda WamuMbimbiliya Wakusokesa 45—Wavaka-Loma
  • “Mazu-vasonekosena”—Amwenemwene Kaha Nawa Anganyo, Volume 17
  • Mitwe yaVihande
  • OVYO WAPWILA WANGANYO
“Mazu-vasonekosena”—Amwenemwene Kaha Nawa Anganyo, Volume 17
bsi08-1 li. 17-19

Mukanda WamuMbimbiliya Wakusokesa 45—Wavaka-Loma

Ausonekele: Paulu

Kuvausonekelele: Kolinde

Vakumishile Kuusoneka: kafwe mu 56 C.E.

MUMUKANDA waVilinga twashimutwilanga omu Paulu uze ayanjishilenga vaka-Kulishitu vavaYuleya alumukile nakupwa kaposetolo kuli vaka-mafuchi eka. Hali Wavaka-Loma hakiko hanaputukila mikanda 14 vahwima nashipilitu yajila yize asonekele ou ngamba yaKalunga wakushishika uze apwilenga kaFwaliseu. Paulu asonekele mukanda Wavaka-Loma haungeji wenyi wamuchitatu ayile nakwambulula mujimbu wamwaza. Halwola kana te hanasoneka lyehi mikanda yikwavo yitanu, Wavaka-Tesolonyika Wakulivanga naWamuchivali, Wavaka-Ngalesha, naWavaka-Kolinde Wakulivanga naWamuchivali. Chapwa chakutamo hakuwana nge mujiMbimbiliya jetu mukanda Wavaka-Loma ukiko wapwa wakulivanga numba mushise eyi yikwavo tunavuluka, mwomwo walumbununa kanawa nge vaYuleya vatesele hamwe navaka-mafuchi eka, vosena vaze ambulwililenga Paulu. Walumbununa nawa omu Kalunga echele jino kumona vaIsalele kupwa vakulipwila, nakusolola nge Mazu-vasoneka achiHepeleu ahanjikile chimweza ngwawo mujimbu wamwaza navakawambulula nakuli vaka-mafuchi eka.

2 Paulu azachishile Telechiu asoneke mukanda kanou. Kaha mukanda kana wapwa wakulipwila muMazu-vasoneka auKulishitu achiHelase mwomwo Paulu anungulwile visoneka vyavivulu vyamuMazu-vasoneka achiHepeleu nakuzachisa mazu akukunyula vatu. Asoneka vyuma mujila yayashi kwivwishisa, nakulumbununa ukalu wapwile muvikungulwilo vyavaka-Kulishitu vakulivanga muze mwapwile vaYuleya navaHelase. Uno vaYuleya vapwile vakulipwila mwomwo yakufuma kuchisaka chaApalahama tahi? Uno vaka-Kulishitu vakuhya vaze vasokokele kuJishimbi jaMose, vatelele kulilingila tuhu vyuma vize navilimbwisa vaYuleya vakuhehela vaze vachipwile nakukavangiza jishimbi kana tahi? Mumukanda kanou, Paulu alumbunwine hatoma ngwenyi vaYuleya navaze kavapwile vaYuleyako vatesekele hamwe kumeso aKalunga, kaha nawa ngwenyi vatu vavavulukila kwoloka halikoji lyaKalunga nahakufwelela muli Yesu Kulishitu, keshi hakukavangiza Jishimbi jaMoseko. Avalwezele nawa ngwenyi, Kalunga asaka vaka-Kulishitu vononokenga kuli vaka-kuvayula.

3 Uno chikungulwilo chavaka-Loma chaputukile ngachilihi? Kwapwile vaYuleya vavavulu munganda yaLoma kufuma haze Pompey afungulwile Yelusalema mu 63 B.C.E. Hali Vilinga 2:10 vatulweza ngwavo vaYuleya vamwe vapwile muYelusalema hachilika chaPendekoseta mu 33 C.E., kaha vevwile omu vaposetolo vapwile nakwambulula mujimbu wamwaza. Vaze valumukile nakupwa vaka-Kulishitu vapwile lika muYelusalema nakwivwilila kuvyuma vapwile nakunangula vaposetolo, kaha mukuhita chalwola vaze vafumine kuLoma vakindulukile jino kumahyavo. Veka pamo vakindulukile omu luyanjisa lwepukile muYelusalema. (Vili. 2:41-47; 8:1, 4) Vatu vamumakumbi aze vapwile nakutambwojoka chikuma, kahechi chikiko chalingishile Paulu atachikize vatu vamwe muchikungulwilo chaLoma, vaze pamo vevwilile kumujimbu wenyi muHelase chipwe muAja.

4 Mujimbu wakavanga wachikungulwilo kana watwama mumukanda avasonekelele Paulu. Alumbununa kanawa ngwenyi omu muchikungulwilo mwapwile vaYuleya navaze kavapwile vaYuleyako kaha nawa ngwenyi vosena vapwile natwima kushipilitu. Avalwezele ngwenyi: “Kufwelela chenu veji kuchambululanga mumafuchi osena,” kaha nawa ngwenyi, “kwononoka chenu chinayi lyehi puho muli vatu vosena.” (Loma 1:8; 16:19) Chilolo Suetonius, uze asonekele mijimbu yamulikulukaji lyamyaka lyamuchivali ambile ngwenyi muchiyulo chaKolochiu (41-54 C.E.), vaYuleya vavahangile muLoma. Oloze chasoloka nge vakindulukile, mwomwo Paulu asolola nge Akwila naPilishila vapwile muLoma. Paulu awanyine vaYuleya vamwe muKolinde vaze vafumine kuLoma omu Kolochiu avahangile, olozenyi te hivanakinduluka cheka muLoma halwola Paulu asonekele mukanda Wavaka-Loma.—Vili. 18:2; Loma 16:3.

5 Kwatwama unjiho wasolola nge mukanda kana wapwa wamwenemwene. Mukanda kana vaujimbula ngwavo, “Ami Paulu, ngundungo yaYesu Kulishitu, ngukaposetolo wakusanyika, . . . kuli enu muvosena muli kuLoma, enu vazanga kuli Kalunga, muvaka-kujila vasanyika.” (Loma. 1:1, 7) Kaha nawa vauwanyine hakachi kamikanda yakulivanga yaMazu-vasoneka auKulishitu achiHelase. Petulu azachisa mazu akulifwanako mumukanda wenyi wakulivanga uze asonekele kafwe myaka 8 kufuma haze vasonekele mukanda Wavaka-Loma, ngocho vatu valinangula chikuma vamba ngwavo pamo atangile mukanda Wavaka-Loma. Vatu vetavilile nge mukanda Wavaka-Loma vausonekele chikupu kuli Paulu, shikaho vauzachishilenga nakuli chilolo Clement wamuLoma, naPolycarp wamuSumuna naIgnatius wamuAndeyoka, vaze vayoyelele mulikulukaji lyamyaka lyakulivanga nalyamuchivali.

6 Mukanda Wavaka-Loma namikanda yikwavo 8 asonekele Paulu yatwama mumukanda vavuluka ngwavo Chester Beatty Papyrus No. 2 (P46). Chilolo Frederic Kenyon asonekele ngwenyi: “Mumukanda kanou, tukwechi mikanda yosena asonekele Paulu kumaputukilo alikulukaji lyamyaka lyamuchitatu.”a Mukanda waChester Beatty Greek Biblical papyri wapwa wakushikulu chikuma kuhambakana uze waSinaitic Manuscript chipwe Vatican Manuscript No. 1209, yize vasonekele mulikulukaji lyamyaka lyamuchiwana. Namumikanda kaneyi mwatwama mukanda Wavaka-Loma.

7 Mwaka uka vasonekele mukanda Wavaka-Loma, kaha vausonekelele kulihi? Vatu valinangula chikuma Mbimbiliya vetavila ngwavo vausonekelele muHelase, munganda yaKolinde, omu Paulu atambukilile chikungulwilo kana hatukweji vamwe kusongo yaungeji wenyi wamuchitatu waumishonali. Kaha nawa mujimbu watwamamo wasolola nge vausonekelele muKolinde. Paulu asonekelele mukanda kanou hembo lyaNgayu, uze apwile muka-Kulishitu muchikungulwilo kana, kaha asangejekele Fwivi wamuchikungulwilo chaKenekeleya chize chapwililile kuchau chaKolinde. Chasoloka nge Fwivi ikiye atwalile mukanda kanou kuLoma. (Loma 16:1, 23; Koli. 1, 1:14) Hali Wavaka-Loma 15:23 Paulu asonekele ngwenyi: “Kumafuchi ano kangwamwene kwekako,” kaha nawa ahanjikile muvesi 24 ngwenyi apwile nakushinganyeka kuya kuSepanya mangana akambulwile nakuze nawa. Asonekele mazu kana kusongo yaungeji wenyi wamuchitatu waumishonali kafwe kumaputukilo amwaka wa 56 C.E.

OVYO WAPWILA WANGANYO

20 Mukanda Wavaka-Loma wasolola chuma chachinene twatela kufwelela Kalunga, hakwamba ngwawo “vyuma vyenyi, evi vahona kumona, ngolo jenyi jahaya myaka yosena naukalunga wenyi, kufumisa hakutanga mavu vavimona kanawa, vavitachikijila havyumevi atengele.” Kaha nawa wasolola hatoma nge Kalunga apwa wakwoloka, wakeke, nalikoji lyakuhambakana. Paulu asolwele chishina kanechi omu ahanjikile vyamutondo wamulive, uze vanongele mitango yawo nakunungako mitango yamulive wamuchipapa. Omu Paulu ahunananyine halikoji lyaKalunga nahakuzangamisa chenyi, ambile ngwenyi: “Ocho kujiminyina chaluheto lwamangana nakutachikiza vyaKalunga! Ocho kuyula chenyi, omwo vahonena kuchihehula! Nojo jijila jenyi, omwo vahonena kujilengeza!”—1:20; 11:33.

21 Mukanda Wavaka-Loma walumbununa kanawa omu mangana aKalunga akusweka anatesangamo. Muchikungulwilo chavaka-Kulishitu, vaYuleya kavalihandunwine navaka-mafuchi ekako, oloze vosena vavevwililenga uselewa kuli Yehova hakufwelela muli Yesu Kulishitu. “Kalunga kamona vatu mweka namwekako.” “Apwa kaYuleya ou napu ngocho mumuchima, kaha ungalami unapu ou wakumuchima, mushipilitu, kaweshi wamuze vasonekele kahako.” “Kaveshi kumona kaYuleya nakaHelase mweka namwekako, mwomwo Mwata youmwe kaha Ikiye Mwata wavosena, kaha ali naluheto lwakuwahisa veshovo navamusanyika.” Ngocho vatu vosena vavavulukilile kwoloka mwomwo yalufwelelo lwavo keshi havilingako.—2:11, 29; 10:12; 3:28.

22 Mazu vahuhumwine vaka-Kulishitu vapwile muLoma anahase kukafwa navaka-Kulishitu makumbi ano mwomwo navakivo vali nakulitalasana naukalu woumwe mukaye kano kakuhuka. Vaka-Kulishitu vosena vavahuhumuna ‘vatwamenga mukuunda navatu vosena,’ kuhakilako vene navaze kavetavako. Mutu himutu atela ‘kuluukanga kuli vaze vali nangolo jakuyula’ mwomwo Kalunga ikiye avetavisa vapwengako. Kaha nawa vatu vavilinga vyavipi vakivo veji kwivwanga woma vaka-kuyula keshi vaze vavilinga vyamwazako. Vaka-Kulishitu vatela kukavangiza jishimbi jafulumende mwomwo yakufwila kulama chivezu chitoma keshi mwomwo yakuchina kuvazangamisako. Ngachize vatela kufwetanga mitelo, nakuhana vyosena vize vatela kuhana, nakulinga vyosena navavalweza, nakuhona kupwanga namikuli. Oloze vatela ‘kulizanganga navakwavo kaha’ mwomwo zangi yeji kutesangamo Jishimbi.—12:17-21; 13:1-10.

23 Paulu ashindakanyine nawa ovyo chapwila chachilemu kuhana unjiho kuvatu. Numba tuhu mutu mwetava namuchima wenyi nakuwana kwoloka, oloze atela kukundwiza nakanwa kenyi nakuwana ulwilo. “Weshowo mwakamusanyika Yehova halijina lyenyi navakamulwila.” Oloze hakusaka vatu vasanyike halijina lyaYehova, vaka-Kulishitu vatela kwambulula “mujimbu wamwaza wavyuma vyamwenemwene.” Enga, nge nayetu tuli nakwambululanga ou mujimbu uli nakwivwakana “kumavu kwosena” kaha twatokwa chikuma. (10:13, 15, 18) Hakuliwahisa vyakuya nakwambulula ou mujimbu, twatela kutanga nakwivwishisa Mazu-vasoneka vahwima nganomu alingilenga Paulu. Mwomwo mumujimbu wenyi umwe (10:11-21), anungulwile visoneka vyavivulu kufuma muMazu-vasoneka achiHepeleu. (Isa. 28:16; Yowe. 2:32; Isa. 52:7; 53:1; Samu 19:4; Lushi. 32:21; Isa. 65:1, 2) Evi vikiko ahanjikilile ngwenyi: “Vyeshovyo vasonekele hakavanga vavisonekelele kutunanguletu, manganetu hakukakachila nahakutuvendejeka chakuMazu-vasoneka tupwenga nalutalililo.”—Loma 15:4.

24 Paulu nawa ahuhumwine vaka-Kulishitu vatwamenga mukuunda navakwavo muchikungulwilo. Numba tuhu vafumine kumafuchi, nakuvisemwa vyakulisezaseza, oloze avahuhumwine valumune vishinganyeka vyavo mangana vazate milimo yaKalunga “mwamwenemwene, mwakwivwisa kuwaha, mwakukupuka mwosena.” (11:17-22; 12:1, 2) Hali Wavaka-Loma 12:3-16 hatwama nawa mazu akwavo aPaulu aze ahuhumwine vaka-Kulishitu. Mujivesi kaneji alwezele vaka-Kulishitu vapwenga vakulinyisa, nakuzachila Kalunga natwima, nakuzanga vandumbwavo vosena muchikungulwilo. Mutupetulu vamakumishilo, Paulu ahuhumwine vaka-Kulishitu valihendenga kuli vaka-kuhelangana nakuhukanyisa vakwavo. Kaha ahanjikile nawa omu mutu nahase kuwahilila nakusuuluka hakulikata navandumbwenyi muchikungulwilo.—16:17-19; 15:7, 32.

25 Hakupwa tuvaka-Kulishitu, twatela kutwamanga navakwetu mukuunda. “Mwomwo wangana waKalunga kaweshi kulya nakunwako, oloze ukiko kwoloka nakuunda nakuwahilila muli Shipilitu [y]ajila.” (14:17) Echi kwoloka nakuunda nakuwahilila chikiko navakalivwisa kuwaha ‘vaswana jaKalunga muvaswanyina naKulishitu vaze navakengila nenyi hamwe namuupahu’ muWangana wamwilu. Mukanda Wavaka-Loma wavuluka nawa chuma chimwe naukalinga ou Wangana mangana lushiko lwaKalunga ashikile muEtene lukatesemo. Wamba ngwawo: “Hakushimbula chachindende numbanyi Kalunga Mwenyakuunda amuchikile Satana mushi yamahinji enu.” (Loma 8:17; 16:20; Kupu. 3:15) Hakuwana nge twafwelela muchano wosenou, tutwalenuho lika kupwa vakuwahilila nakuunda nakupwa nawa nalutalililo lwakukola. Tufwilenu kufungulula kano kaye nganomu alingile Muka-tanga waWangana, mwomwo twenjikiza chikupu ngwetu kakweshi chuma chimwe mwilu chipwe hamavu ‘chipwe chuma hichuma chakutanga cheka, nachihasa kutuhandununa kuzangi yaKalunga eyi yili muli Kulishitu Yesu Mwata wetuko.’—Loma 8:39; 15:13.

[Kwinyikila chamwishi]

a Our Bible and the Ancient Manuscripts, 1958, lifwo 188.

    Mikanda yaLuvale (1982-2025)
    Soka
    Sokolola
    • Luvale
    • Hana
    • Sakula Viunasake
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Jishimbi Jamwakuzachishila Keyala
    • Mukanda waJishimbi
    • Kukinga Mijimbu
    • JW.ORG
    • Sokolola
    Hana