DANYELI
1 Muchaaka chamuchisatu chachiyuulu chaMwanta Yehoyakimi+ waYuda, Mwanta Nebukaneza wakuBabiloni wenjili kuYerusalema nawa wawukuchikili.+ 2 Chimwahitili mpinji, Yehova waheni Mwanta Yehoyakimi waYuda muchikasa chindi,+ hamu niyipwepu yikwawu yamwitala* daNzambi walala, nawa wayileteli kwituña daShinari*+ kwitala* danzambi yindi. Watentekeli yipwepu muchisweku chanzambi yindi.+
3 Kufumahu, mwanta wamulejeli Ashipenazi mukulumpi wawayilolu amuchota nindi aleti aIsarela* amakwawu, kushilahu ninowu afuma kuwanta nikudi antu alema.+ 4 Ateleleli kwikala anyikwenzi* akadi ihuji, amwekanaña chachiwahi, akweti maana, eluka yuma nawa ashinshika,+ nawa ashikilamu kukalakela muchipañu chamwanta. Wateleleli kuyidizisha chakutaña, kusoneka nikuhosha idimi dawaKalideya. 5 Kubombelahu, mwanta wayitoñweleli yakuda yateleleli kudañawu hefuku-hefuku kufuma hayakuda yayiwahi yamwanta nihavinyu yanwineñayi. Ateleleli kuyidizisha hadi yaaka yisatu, nawa neyi yinamani dehi ateleleli kutachika kuzata mudimu wamwanta.
6 Ilaña hakachi kawu hadiña amakwawu afumini kumuchidi* waYuda: Danyeli,*+ Hananiya,* Mishayeli* niAzariya.*+ 7 Nawa ntwamina yawayilolu amuchota wayituumbili majina amakwawu;* Danyeli wamutuumbili nindi Beleteshaza,+ Hananiya wamutuumbili nindi Shadiraki, Mishayeli wamutuumbili nindi Mishaki, nawa Azariya wamutuumbili nindi Abedinego.+
8 Ilaña Danyeli wadikasili mumuchima windi nindi hakuditamisha nayakuda yayiwahi yamwanta hela navinyu yanwineñayiku. Dichi walombeli lusesa kudi ntwamina yawayilolu amuchota kulonda abuli kuditamisha muniyi njila. 9 Nawa Nzambi walala wamuletesheli ntwamina yawayilolu amuchota kumutiyila Danyeli wushona niluwi.+ 10 Ilaña ntwamina yawayilolu amuchota wamulejeli Danyeli nindi: “Inakuchiina nkaaka yami mwanta, wunayitoñweli yakuda nivinyu. Indi neyi ayimona munakosi kubadika anyikwenzi* amakwawu adi neyi enu? Wukunyinkesha munyiloña kudi Mwanta.” 11 Ilaña Danyeli walejeli nhembi enkeliwu mudimu kudi ntwamina yawayilolu amuchota wakutala aDanyeli, Hananiya, Mishayeli niAzariya nindi: 12 “Mwani, tweseki etu ambuñeyi hadi mafuku 10, nawa wutwinkeña hohu yisakola nimenji akunwa; 13 kuhiñahu wakesekeji mmwekenu yetu nayawanyikwenzi* anakuda yakuda yayiwahi yamwanta, nawa wakatwili etu ambuñeyi kwesekeja nachiwakamona.”
14 Dichi wetejeli mwahosheliwu nawa wayesekeli hadi mafuku 10. 15 Chamanini mafuku 10, amwekeneña chiwahi nawa atoheli kubadika anyikwenzi* ejima adiileña yakuda yayiwahi yamwanta. 16 Dichi nhembi wayinkeleña yisakola chatela ayinkeña yakuda yayiwahi nivinyu yayitoñweleliwu. 17 Nawa Nzambi walala wayinkeli awa anyikwenzi* awana kwiluka nikashinshi kakwiluka nsona jejima jinasonekiwu nawa wayinkeli nimaana. Danyeli amwinkeli wuswa wakwiluka mwatalisha yimwenu niyilota yejima.+
18 Chelili mpinji yayitoñweleliwu kudi mwanta yinamani dehi kulonda ayileti mukachi,+ ntwamina yawayilolu amuchota wayileteli mukachi kudi Nebukaneza. 19 Mwanta chahosheleñayi nawu, hezanvu dejima hosi wadiña neyi Danyeli, Hananiya, Mishayeli niAzariyaku;+ nawa atwalekelihu kumukalakela mwanta. 20 Muyuma yejima yakeñekeleña maana nikashinshi yayihwileñayi mwanta, wawanineña nindi ayibadikili atutepa ejima mapampa 10 niakakutaha+ amuwanta windi wejima. 21 Nawa Danyeli washalili mwenomu kushika nimuchaaka chatachi chaMwanta Kirusi.+
2 Muchaaka chamuchiyedi chachiyuulu chindi, Nebukaneza waloteli yilota yayivulu, nawa wakameneni nankashi+ chakwila wakañenyi nikukaama. 2 Dichi mwanta wahanini lushimbi lwakutambika atutepa, akakutaha, akakupanda niaKalideya* kulonda amuleji mwanta yilota yindi. Dichi eñilili mukachi nawa emeni kumesu amwanta.+ 3 Kuhiñahu mwanta wayilejeli nindi: “Nalota chilota, nawa nakameni muloña inakukeña kwiluka munalota.” 4 AKalideya amwakwili mwanta mwidimi dachiAramayiki* nawu:+ “Eyi mwanta, twalekakuhu kuhanda haya nyaaka. Tuleji etu ambuñeyi chilota, nawa tukukuleja muchinalumbulukili.”
5 Mwanta wayakwili aKalideya nindi: “Awa diwu mazu ami akukumishaku: Neyi mukunleja chilota chami wanyi nawa neyi mukubula kunlumbulwila muchinatalishi, nukuyiketola nawa matala enu akwikala nyisalanyi* yawantu ejima. 6 Ilaña neyi mukunleja chilota chami nimuchinalumbulukili, nukuyinka yawaana, wufwetu nikalemesha kakeni.+ Dichi nlejenu chilota nimuchinalumbulukili.”
7 Amwakwili kamuchiyedi nawu: “Eyi mwanta tuleji etu ambuñeyi chilota, nawa tukukuleja muchinalumbulukili.”
8 Mwanta waakwili nindi: “Neluki chikupu nami munakushintajalilamu hohu, muloña muneluki mazu ami akukumishaku. 9 Neyi mukunleja chilota chami wanyi, kudi hohu chuma chimu chinukuyila wejima wenu. Ilaña munatiyañani kulonda mundimbi nawa munleji yuma yakutwamba nakumona nenu nukuhimpa yitoñojoka yami. Dichi nlejenu chilota, nawa nukwiluka nami munateli kulumbulula muchinatalishi.”
10 AKalideya amwakwili mwanta nawu: “Kwosi muntu hela wumu hamaseki* wunateli kwila chuma chinalombiyi mwantaku, muloña kwosi mwanta wabadika hela nguvulu wehulahu dehi chuma chamuchidiwu kudi katepa hela mukakutaha hela mwini Kalideyaku. 11 Chuma chinakulombayi mwanta chakala, nawa hikudi muntu wunateli kumuleja mwanta chumichiku, chiña anzambi hohu, abulaña kushakama nawantu afwaña.”*
12 Hohenohu mwanta wazuwili nankashi nawa wahanini lushimbi lwakujilumuna akamaana ejima amuBabiloni.+ 13 Chelili nahani dehi lushimbi nawa chadiñawu kwakwihi nakuyijaha akamaana, Danyeli niakwawu adiñayi nawu niwena ayikeñakeñeli kulonda ayijahi.
14 Hanoyu mpinji Danyeli wahosheli mukuswamujoka nawa mukubabala naAriyoki mukulumpi wawanhembi jamwanta, wayileña nakujaha akamaana amuBabiloni. 15 Wamwihwili Ariyoki chilolu chamwanta nindi: “Mwanta nahaninidi lushimbi lwatama ñana?” Kufumahu Ariyoki wamulejelimu Danyeli chadiña nsañu.+ 16 Dichi Danyeli weñilili mukachi nawa wamulombeli mwanta amwinki mpinji kulonda amulumbulwili mwanta chilota chindi.
17 Kufumahu, Danyeli wayili kwitala dindi nawa wayilejelimu akwawu adiñayi nawu, aHananiya, Mishayeli niAzariya iyi nsañu. 18 Wayilejeli nindi alombi kudi Nzambi wamwiwulu ayitiyili luwi hanaka kajindilu, kulonda Danyeli niakwawu abuli kuyikisañena hamu nawakamaana amuBabiloni.
19 Kuhiñahu Danyeli amusolweleli aka kajindilu muchimwenu nawufuku.+ Dichi Danyeli wamushimekeli Nzambi wamwiwulu. 20 Danyeli wahosheli nindi:
21 Wahimpaña mpinji niyilaaka,+
Wafumishañahu anyanta nakushahu anyanta,+
Wahanaña maana kudi akamaana nikwiluka kudi akweti kashinshi.+
22 Wasololaña yuma yakunama niyuma yakujinda,+
Weluka yuma yidi mumwidima,+
Nawa kudi yena kwekala chejeji.+
23 Nakusakilili nikukushimeka, eyi Nzambi yawankakulula jami,
Muloña wunanyinki maana niñovu.
Nawa wunanleji yuma yitwakulomba;
Wunatuleji yuma yinakumwakamisha mwanta.”+
24 Danyeli weñilili mwadiña Ariyoki, owu watondeliwu kudi mwanta kuya nakujilumuna akamaana amuBabiloni,+ nawa wamulejeli nindi: “Bayi wujaha mukamaana wudi wejima wamuBabiloniku. Ntwali kudi mwanta nawa nukumuleja munalumbulukili chilota chindi.”
25 Ariyoki wamutwalili swayi-swayi Danyeli kudi mwanta nawa wamulejeli nindi: “Nawani iyala hakachi kawankoli akuYuda+ wunateli kumulumbulwila mwanta chilota.” 26 Mwanta wamwihwili Danyeli, wejina daBeleteshaza nindi:+ “Mwamweni wunateli kunleja chilota chinamona nikuchilumbulula?”+ 27 Danyeli wamwakwili mwanta nindi: “Kwosi akamaana, akakutaha, atutepa, hela akakuhoña natutumbwa anateli kumuleja mwanta kajindilu kanakukeña kwilukayiku.+ 28 Ilaña kudi Nzambi wamumawulu Mukakusolola tujindilu,+ nawa namuleji Mwanta Nebukaneza yuma yakamwekana mumafuku akukuminina. Ichi dichilota chiwalota, nawa iyi diyi yimwenu yenza kumutu weyi hampinji yiwakaama hakadidi keyi:
29 “Hakwila eyi mwanta, hiwadiña hakadidi keyi yitoñojoka yeyi yabalumukila kuyuma yakamwekana kumbidi, nawa Mukakusolola tujindilu nakuleji yuma yakamwekana. 30 Ilaña ami, aka kajindilu akinsolwela bayi neyi muloña nikweti maana kubadika antu ejima amomiku; ilaña nawu nikulumbulwili eyi mwanta kulonda wiluki yitoñojoka yidi mumuchima weyi.+
31 “Eyi mwanta, chiwadiña nakutala, wamona nkishi* weneni. Owu nkishi, wadiña weneni nawa wakejima nankashi, wemana kumbidi yeyi, nawa mmwekenu yindi yatiyishileña woma. 32 Mutu wanowu nkishi wadiña wawuru yayiwahi,+ ntulu nimakasa indi adiña asiliva,+ ivumu nimakata indi adiña awuneñu,+ 33 nyendu yindi yadiña yachikuñu+ nawa madatilu indi adiña aha chikuñu, aha ndambu.+ 34 Watwalekahu kutala ninochu chiwamona ilola anadiketuli, bayi namakasaku, denza nakweta nkishi kumadatilu achikuñu nindambu nawa dayichika.+ 35 Hayoyenoyu mpinji chikuñu, ndambu, wuneñu, siliva niwuru jachikikila hamu jejima nawa jashala neyi muzuñu waheluña dakuhulila mumpinji yanooña. Nawa mpepela yajilelula chakwila kwosi kantotu hela kamu kashalahuku. Ilaña ilola dachika nkishi dekala mpidi yeneni, nawa yawanina iseki dejima.
36 “Ichi dichadiña chilota, ichi dinu tukumuleja mwanta muchinalumbulukili. 37 Eyi mwanta, mwanta wawanyanta anenkiwu kudi Nzambi wamwiwulu wanta,+ wuswa, ñovu nikulema, 38 nawa anenkiwu antu kwejima kwashakamawu muchikasa chindi, kushilahu nianyama amwisaña niatuda amuluzwizu, nawa anatondiwu kwikala nyuuli wayuma yejimiyi,+ eyi aweni yeyi mutu wawuru.+
39 “Ilaña kufuma hadi eyi hakekala wanta wukwawu,+ wakehelamu hadi weyi; kuhiñahu hakekala wanta wukwawu, wamuchisatu, wawuneñu, wakayuula iseki dejima.+
40 “Hakwila wanta wamuchiwana, wakekala wakola neyi chikuñu.+ Muloña neyi chikuñu chichachikaña nikukisañana yuma yikwawu, mwamweni, neyi chikuñu chachikaña, wakajilumuna nikuchika awa mawanta ejima.+
41 “Nawa neyi chiwamona madatilu ninyinu yandambu yakañemi nachikuñu, wanta wakadaambula, ilaña kukola kwantesha kwachikuñu kwakekala mwomu, neyi chiwamona chikuñu chakubombashana nandambu. 42 Nawa neyi chadiña nyinu yachikuñu nindambu, wanta niwena dichiwakekala aha wakola aha nehi. 43 Neyi chiwamona chikuñu chakubombashana nandambu, niwena akadibomba nawantu;* ilaña hiyakadilamata wumu namukwawuku, neyi ndambu nachikuñu chijabulaña kudibomba.
44 “Mumafuku anowu anyanta, Nzambi wamwiwulu wakashaku wanta+ wakabula kujilumunawu.+ Nawa iwu wanta hiyakawuhana kudi antu acheñiku.+ Wakajilumuna nikujiyisha awa mawanta ejima,+ nawa wena nkawawu diwu wakatwalekahu haya nyaaka,+ 45 neyi chiwamona ilola anadiketuli kumpidi, bayi namakasaku, nawa dachika chikuñu, wuneñu, ndambu, siliva niwuru.+ Nzambi Wabadika namuleji mwanta yuma yakamwekana kumbidi.+ Ichi chilota chalala, nawa muchinalumbulukili mwalala.”
46 Kufumahu, Mwanta Nebukaneza wadinatili chamesu heseki kumesu aDanyeli nawa wamulemesheli nankashi. Nawa wahanini lushimbi nawu amwinki chawaana niinsensi. 47 Mwanta wamulejeli Danyeli nindi: “Mwamweni Nzambi yeyi hiNzambi yawanzambi, Nkaaka yawanyanta nawa hiMukakusolola tujindilu, muloña wunatweshi kusolola aka kajindilu.”+ 48 Dichi mwanta wamwinkeli Danyeli chifulu chahewulu nawa wamwinkeli yawaana yayivulu yayiwahi, wamutondeli kwikala nyuuli wakabeta kejima kaBabiloni+ nawa mukulumpi wawatupitawu hadi akamaana ejima amuBabiloni. 49 Nawa kwesekeja nakulomba kwaDanyeli, mwanta watondeli Shadiraki, Mishaki niAbedinego+ kwikala akulumpi akabeta kaBabiloni, ilaña Danyeli wakalakeleleña muchota chamwanta.
3 Mwanta Nebukaneza watuñili nkishi* wawuru wadiña makyubiti 60* kuya mwiwulu nawa makyubiti 6* mukutoha. Wamwimikili muchana chaDura kukabeta kaBabiloni. 2 Kuhiñahu, Mwanta Nebukaneza watemesheli mazu akupompesha añimeni, atupitawu, anguvulu, akakulejana maana, akakuhemba mali, ansompeshi, añanji niakulumpi ejima atubeta kulonda enzi nakujilika nkishi wemikiliyi Mwanta Nebukaneza.
3 Dichi añimeni, atupitawu, anguvulu, akakulejana maana, akakuhemba mali, ansompeshi, añanji niakulumpi ejima atubeta apompeli nakujilika nkishi wemikiliyi Mwanta Nebukaneza. Nawa emeni kumbidi yankishi wemikiliyi Mwanta Nebukaneza. 4 Mukakubidika wabidikili nezu datiyakana nindi: “Enu antu ejima, nyuza nimadimi ashiyashana, anayileji 5 nawu neyi mutiya chivumina chanseñu, ihululu, kadada, kadada kanyanya, chisanji chanyonji, ñoma yampwita niyisanji yikwawu yejima, mwatela kudinata heseki nakudifukula kudi nkishi wawuru wunemikiyi Mwanta Nebukaneza. 6 Wejima wukubula kudinata heseki nakudifukula, akushikena kumunatila muluteñu lwakesi kanakubidima.”+ 7 Dichi antu ejima chatiyiliwu chivumina chanseñu, ihululu, kadada, kadada kanyanya, chisanji chanyonji niyisanji yikwawu yejima, antu ejima, nyuza nimadimi ashiyashana adinatili heseki nakudifukula kudi nkishi wawuru wemikiliyi Mwanta Nebukaneza.
8 Ilaña hayoyenoyu mpinji kwadiña aKalideya enjili nakuyinka aYudeya muloña.* 9 Amulejeli Mwanta Nebukaneza nawu: “Eyi mwanta, twalekakuhu kuhanda haya nyaaka. 10 Eyi mwanta, wahana lushimbi neyi muntu wejima wukutiya chivumina chanseñu, ihululu, kadada, kadada kanyanya, chisanji chanyonji, ñoma yampwita niyisanji yikwawu yejima, watela kudinata heseki nakudifukula kudi nkishi wawuru; 11 nawa wejima wukubula kudinata heseki nakudifukula akumunatila muluteñu lwakesi kanakubidima.+ 12 Ilaña kudi aYudeya iwatondeli kwikala akulumpi jakabeta kaBabiloni: aShadiraki, Mishaki niAbedinego.+ Awa amayala anakulemeshi wanyi, eyi mwanta. Hiyanakukalakela anzambi jeyiku, nawa anakaani kudifukula kunkishi wawuru iwunemiki.”
13 Hohenohu, Nebukaneza wazuwili chikupu, washimwini nindi aShadiraki, Mishaki niAbedinego ayileti mukachi. Dichi awa amayala ayileteli mukachi kudi mwanta. 14 Nebukaneza wayihwili nindi: “Komana chalala, enu aShadiraki, Mishaki niAbedinego, himunakukalakela anzambi jamiku,+ nawa munakaani kudifukula kudi nkishi wawuru innemiki? 15 Ichi dinu chimwatiya chivumina chanseñu, ihululu, kadada, kadada kanyanya, chisanji chanyonji, ñoma yampwita niyisanji yikwawu yejima, neyi mukwiteja kudinata heseki nakudifukula kudi nkishi, chachiwahi. Ilaña neyi mukukaana kudifukula, akushikena kuyinatila muluteñu lwakesi kanakubidima. Nawa nzambinyi wunateli kuyamwina mumakasa ami?”+
16 Shadiraki, Mishaki niAbedinego amwakwili mwanta nawu: “Eyi Nebukaneza, tukukwakula wanyi haniyi nsañu. 17 Eyi mwanta, neyi chikwikala mwenomu, Nzambi yetu itwakalakelaña nateli kutwamwina muluteñu lwakesi kanakubidima, nawa wukutwamwina muchikasa cheyi.+ 18 Ilaña hela chakwila hakutwamwinaku, eyi mwanta, ilukaku neyi hitukukalakela anzambi jeyi hela kudifukula kudi nkishi wawuru iwunemikiku.”+
19 Dichi Nebukaneza wayihililili nankashi aShadiraki, Mishaki niAbedinego chakwila kumesu indi kwahimpikili* muloña wakuyihilila, nawa wahanini lushimbi nindi luteñu lwakesi alutatishi mapampa 7 kubadika chilwadiña. 20 Walejeli amayala amu añovu hadi amashidika kulonda akasi aShadiraki, Mishaki niAbedinego nakuyinatila muluteñu lwakesi kanakubidima.
21 Dichi awa amayala ayikasili iku anavwali nyinkukumba yawu, yakuvwala, matepa niyakuvwala yawu yikwawu yejima, nawa ayinatilili muluteñu lwakesi kanakubidima. 22 Chineli lushimbi lwamwanta lwadiña lwatama nankashi nawa luteñu lwatatili chikupu, ana amayala asendeli aShadiraki, Mishaki niAbedinego diwu afwililimu nanyizuzu yakesi. 23 Ilaña awa amayala asatu, aShadiraki, Mishaki niAbedinego, aholokeleli muluteñu lwakesi kanakubidima iku anayikasi.
24 Kuhiñahu, Mwanta Nebukaneza watiyili woma nawa hohenohu wemeni nakuyihula ayilolu jindi nindi: “Komana amayala itwakasa nakunatila mukesi hiyadiña asatuku?” Amwakwili mwanta nawu: “Eña, eyi mwanta.” 25 Wahosheli nindi: “Talenu! Inakumona amayala awana anakwenda mukachi kakesi iku akadi kukasa, hiyanahiku, nawa wamuchiwana nakumwekana neyi mwana kanzambi.”
26 Nebukaneza wenjili kuchiisu chaluteñu lwakesi kanakubidima nawa wabidikili nindi: “Shadiraki, Mishaki niAbedinego, enu ambuña aNzambi Mukakubadika Chikupu,+ idikenumu nawa twayenu kunu!” Shadiraki, Mishaki niAbedinego afumini mukachi kakesi. 27 Nawa añimeni, atupitawu, anguvulu niayilolu amwanta apompeli kwenoku+ amweni nawu kesi hikelilihu chuma chidi chejima hanyijimba yanawa amayalaku;+ kwosi lusuki nilumu lwakunyitu yawu lwababikiliku, nyinkukumba yawu yahimpikili wanyi nawa hiyanunkilihu wishiku.
28 Kuhiñahu Nebukaneza wahosheli nindi: “Nzambi yaShadiraki, Mishaki niAbedinego+ ashimekewi, watemesha kañelu kindi nakwamwina ambuñindi. Amukuhwelela nakudikaña nalushimbi lwamwanta nawa atondahu kufwa* kubadika kukalakela hela kudifukula kudi nzambi wudi wejima, chiña Nzambi yawu hohu.+ 29 Dichi inakushaku lushimbi nami antu adi ejima, muza hela idimi didi dejima dakahosha yuma yatama hadi Nzambi yaShadiraki, Mishaki niAbedinego atela kuyiketola, nawa matala awu akayibalumuna nyisalanyi* yawantu ejima; muloña kwosi nzambi wacheñi wunateli kwamwina neyi iwuku.”+
30 Dichi mwanta wayinkeli aShadiraki, Mishaki niAbedinego yifulu yahewulu mukabeta kaBabiloni.+
4 “Mwanta Nebukaneza walejeli antu ejima, nyuza nimadimi ashiyashana ashakamineña heseki dejima nindi: Kuwunda kwenu kuswejeliku! 2 Natiyi kuwaha kuyileja yinjikijilu niyihayamisha yinañililiyi Nzambi Mukakubadika Chikupu. 3 Ochabadika yinjikijilu yindi, nawa ochiyasweja ñovu yihayamisha yindi! Wanta windi hiwanta wahaya nyaaka nawa chiyuulu chindi chakumakiñu ejima.+
4 “Ami Nebukaneza, nadiña nakushakama mukuwunda mwitala dami nawa yuma yanwahilileña muchipañu chami. 5 Naloteli chilota chantiyishili woma. Chinakaamini hakadidi kami, nyevulu niyimwenu yenjili kumutu wami yantiyishili woma.+ 6 Dichi nahanini lushimbi lwakutambika akamaana amuBabiloni ejima enzi kudi ami kulonda anlumbulwili mwatalishili chilota chami.+
7 “Hayoyenoyu mpinji, atutepa, akakutaha, aKalideya* niakakuhoña natutumbwa+ eñilili mukachi. Chinayilejeli chadiña chilota chami, akañenyi kunleja muchalumbulukilili.+ 8 Nkumininaku, Danyeli wenjili kudi ami wejina daBeleteshaza,+ ijina danzambi yami+ nawa wadiña naspiritu yawanzambi ajila,+ nawa namulejeli chilota chami, nami:
9 “‘Eyi Beleteshaza mukulumpi wawatutepa,+ neluki chikupu nami spiritu yawanzambi ajila yidi mudi eyi+ nawa kwosi chuma chakujinda chiwunateli kukañanyaku.+ Dichi nlumbulwili yimwenu yinamona muchilota chami nimuyinatalishi.
10 “‘Muyimwenu yenza kumutu wami iku nakaami hakadidi kami, namona mutondu+ hakachi keseki, nawa wadiña wawulehi chikupu.+ 11 Mutondu wakula nikukola, insa yawu yashika mumawulu, nawa wamwekenaña kwakumina iseki dejima. 12 Wadiña namafu amawahi, wadiña nanyikaabu yayivulu, nawa wadiña nayakuda yayuma yejima. Anyama amwisaña enzaña nakushakama muwulelu wawu, nawa atuda amuluzwizu ashakamaña hanyitayi yawu, nawa yileñaleña yejima yadaña kuniwu mutondu.
13 “‘Chinadiña nakumona yimwenu yenzaña kumutu wami iku nakaami hakadidi kami, namona mukakutalatala, wajila, nakusuluka mumawulu.+ 14 Wabidika nezu datiyakana nindi: “Temenu mutondu,+ sakululenu nyitayi yawu, hululenu mafu awu nawa palañeshenu nyikaabu yawu! Anyama ejima afumi mwishina dawu niatuda afumi kunyitayi yawu. 15 Ilaña chishinji ninyiji yachu chishiyenu hamaseki, iku chakukasa nakankasi kachikuñu nawa kawuneñu, mumatahu amwisaña. Chilekenu chizowi nawuumi wamumawulu, nawa chilekenu chishali nawanyama adi mumatahu ahamaseki.+ 16 Muchima wawuntu wudimu awuhimpi, ashimu muchima wakanyama nawa hadi yena+ hahiti mpinji 7.+ 17 Ilu lushimbi analuhani kudi akakutalatala+ nawa iku kuleja anakushimuni kudi akakujila, kulonda antu amomi eluki nawu Mukakubadika Chikupu diyi Nyuuli muwanta wawantu+ nawa nawu wawuhanaña kudi muntu wejima anakeñiyi, nawa waswanyikañahu niantu akehelamu chikupu mudi antu.”
18 “‘Ichi dichilota chinalota ami Mwanta Nebukaneza. Dichi dinu eyi Beleteshaza, nlumbulwili muchinatalishi, muloña akamaana ejima amuwanta wami anakañanyi kunlumbulwilachu.+ Ilaña eyi wukutwesha, muloña mudi eyi mudi spiritu yawanzambi ajila.’
19 “Hayoyenoyu mpinji Danyeli, wejina daBeleteshaza,+ wazaalili hakapinji kantesha, nawa yitoñojoka yindi yatachikili kumutiyisha woma.
“Mwanta wahosheli nindi, ‘Eyi Beleteshaza, bayi wutiya woma muloña wachilota nichakuchilumbululaku.’
“Beleteshaza waakwili nindi, ‘Eyi mwanta wami, chilota chiwunaloti chakamwekeni antu akuhela, nawa muchinalumbulukili mwakamwekeni ayilumbu jeyi.
20 “‘Mutondu iwamona wakula nankashi nikukola, wadiña nansa yashika mumawulu nawa wamwekenaña kwakumina iseki dejima,+ 21 wadiña namafu amawahi, nanyikaabu yayivulu, niyakuda yayuma yejima, mwishina dawu mwashakamaña anyama amwisaña nawa wadiña nanyitayi hashakamaña atuda amuluzwizu,+ 22 diyi eyi, eyi mwanta, muloña wunatuumbakani chikupu nikwikala nañovu, wukeleñi weyi wunasweji nankashi kushika nimumawulu,+ nawa chiyuulu cheyi chinashiki kunsa jeseki.+
23 “‘Nawa mwanta wamweni mukakutalatala, wajila,+ nakusuluka mumawulu, wahosheleña nindi: “Temenu mutondu nawa muwukisañani, ilaña chishinji ninyiji yachu chishiyenu hamaseki, iku chakukasa nakankasi kachikuñu nawa kawuneñu, mumatahu amwisaña. Nawa chilekenu chizowi nawuumi wamumawulu, nawa chilekenu chishali nawanyama amwisaña sampu hadi yena hanahiti mpinji 7.”+ 24 Eyi mwanta, imu dimuchinalumbulukili; hilushimbi lwaMukakubadika Chikupu lunakukushikena eyi mwanta wami. 25 Anakukufumisha hakachi kawantu, nawa wukushakamaña nawanyama amwisaña, wukudaña matahu neyi añombi ayizamba. Wukuzowaña nawuumi wamumawulu,+ nawa hadi eyi+ hakahita mpinji 7,+ sampu wuneluki neyi Mukakubadika Chikupu diyi Nyuuli muwanta wawantu nawa wuneluki neyi wawuhanaña kudi muntu wejima anakeñiyi.+
26 “‘Ilaña chineli ahosha nawu chishinji chamutondu chishali nanyiji yachu,+ wanta weyi wakekala cheñi weyi hanyima yakwiluka neyi mawulu anakuyuula. 27 Dichi, eyi mwanta, tiyililaku kufumba kwami. Lekaku nshidi jeyi nakukoña yuma yaloña, nawa lekaku yuma yatama wutiyileña atuzweñi luwi. Hadaha yuma yakasweja kukuwahila.’”+
28 Yuma yejimiyi yamushikeneni Mwanta Nebukaneza.
29 Chimwahitili tukweji 12, wadiña nakwenda hewulu dachipañu chawanta chamuBabiloni. 30 Mwanta wahosheleña nindi: “Komana iwu hidiyi Babiloni Muneni inadituñilili ami aweni nañovu jami niwuswa wami kulonda ekali itala dawanta nikutiyakeshelamu wukeleñi wamiku?”
31 Iku mwanta wuchidi kuhosha, izu denjili kufuma mwiwulu nawu: “Eyi Mwanta Nebukaneza, anahoshi hadi eyi nawu, ‘Wanta wunafumi dehi kudi eyi,+ 32 nawa anakukufumisha hadi antu. Wukushakamaña nawanyama amwisaña, nawa wukudaña matahu neyi añombi ayizamba, nawa hadi eyi hakahita mpinji 7, sampu wuneluki neyi Mukakubadika Chikupu diyi Nyuuli muwanta wawantu nawa neyi wawuhanaña kudi muntu wejima anakeñiyi.’”+
33 Hayoyina mpinji izu dashikijeweli hadi Nebukaneza. Amufumishili hadi antu, nawa watachikili kuda matahu neyi añombi ayizamba, nawa mujimba windi wazoweleña nawuumi wamumawulu, ninochu chaleheli nsuki jindi neyi mavuji ambuulu nawa mazala indi neyi mazala atuda.+
34 “Chamanini yina mpinji,+ ami Nebukaneza, natalili mumawulu, nawa natachikili kutoñojoka cheñi chiwahi. Namushimekeli Mukakubadika Chikupu, nawa Owu washakamaña haya nyaaka namushimekeli nikumulemesha, muloña chiyuulu chindi hichiyuulu chahaya nyaaka nawa wanta windi wakumakiñu ejima.+ 35 Ejima ashakamaña hamaseki wayimonaña nindi amukunkulwayi, nawa izaza damumawulu niashakamaña hamaseki wayilaña kwesekeja nankeñelu yindi. Nawa kwosi wunateli kumukañeshaku+ hela kumwila nindi, ‘Yumanyi iyi yiwuneli?’+
36 “Hayina mpinji natachikili kutoñojoka cheñi chiwahi, nawa kulema kwawanta wami, wukeleñi nilubanji lwami janfuntilili.+ Ayilolu jami niantu alema atachikili cheñi kuñihujola, nafuntili hawanta wami nawa anlemesheli nankashi kubadika hakusambila.
37 “Dichi, ami Nebukaneza, inakumushimeka, kumutuumbakesha nikumulemesha Mwanta wamawulu,+ muloña nyidimu yindi yejima yalala ninjila jindi jaloña,+ nawa muloña nateli kusawula adivwimbaña.”+
5 Hakwila Mwanta Beleshaza,+ waloñesheli chawija cheneni chakudiisha ikombakaji dawantu jindi alema, nawa wanwineña vinyu hamesu awu.+ 2 Iku nasheti vinyu, Beleshaza wahanini lushimbi nindi aleti yipwepu yawuru niyasiliva yasendeliyi tata yindi Nebukaneza mutembeli kuYerusalema,+ kulonda mwanta niantu jindi alema, antombu niantemena jindi anwinimu. 3 Dichi aleteli yipwepu yawuru yasendeliwu mutembeli mwitala daNzambi muYerusalema, nawa mwanta niantu jindi alema, antombu niantemena jindi anwininimu. 4 Anwini vinyu, nawa ashimekeli anzambi awuru nisiliva, awuneñu, ayikuñu, anyitondu niamalola.
5 Hayoyenoyu mpinji, nyinu yachikasa chamuntu yamwekeni nawa yatachikili kusoneka hambañu yakulambwija yachipañu chamwanta chaditalashana nachakutentekahu inoñu, nawa mwanta wamweneña chikasa chichadiña nakusoneka. 6 Dichi mmwekenu yamwanta yahimpikili nawa yitoñojoka yindi yamutiyishili woma, nkuma jindi jazaalili+ nawa manuñu indi atachikili kudeta.
7 Mwanta wabidikili nezu datiyakana kulonda atambiki akakutaha, aKalideya* niakakuhoña natutumbwa.+ Mwanta wayilejeli akamaana amuBabiloni nindi: “Muntu wejima wukutaña iji nsona nikunleja mujinatalishi akumuvwika chakuvwala chawusombu, akumusha ileñi dawuru mushiñu+ nawa wukwikala nyuuli wamuchisatu muwanta.”+
8 Kuhiñahu akamaana ejima amwanta eñilili mukachi, ilaña akañenyi kutaña nsona hela kumulumbulwila mwanta mujatalishili.+ 9 Dichi Mwanta Beleshaza watiyili woma chikupu nawa kumesu indi kwabalumukili; nawa antu jindi alema ahayamini.+
10 Hamuloña wamazu amwanta niawantu jindi alema, mama yamwanta* weñilili mukapeka mwadiña chawija. Mwadi wahosheli nindi: “Eyi mwanta, twalekakuhu kuhanda haya nyaaka. Yitoñojoka yeyi bayi yikutiyisha womaku, hela kumesu eyi bayi kubalumukaku. 11 Kudi iyala* wumu muwanta weyi wukweti spiritu yawanzambi ajila. Mumafuku atata yeyi, yena amwilukili nawu weluka yuma,* wukweti kashinshi nimaana adi neyi maana awanzambi.+ Mwanta Nebukaneza tata yeyi wamutondeli kwikala mukulumpi wawatutepa, akakutaha, aKalideya* niakakuhoña natutumbwa;+ tata yeyi dimweliliyi, eyi mwanta. 12 Muloña Danyeli, atuumbiliwu cheñi kudi mwanta nawu Beleteshaza,+ wadiña naspiritu chikupu, weluka yuma nawa wukweti kashinshi kakulumbulula yilota, kakulumbulula yishimu nikumanisha nsañu jakala.*+ Dichi mutambiki Danyeli, nawa wukukuleja mujinatalishi.”
13 Dichi Danyeli amuleteli mukachi kumesu amwanta. Mwanta wamwihwili Danyeli nindi: “Yeyi Danyeli wahadi ankoli amuYuda,+ afumishiliwu muYuda kudi tata yami mwanta?+ 14 Natiyi nawu spiritu yawanzambi yidi mudi eyi+ nawa nawu weluka yuma,* wukweti kashinshi nimaana asweja.+ 15 Tiyaña, akamaana niakakutaha ayiñija munu munidi kulonda atañi iji nsona nikunlumbulwila mujinatalishi, ilaña anakañanyi kunlumbulwila nsañu yidimu.+ 16 Ilaña natiyi nawu eyi wunateli kulumbulula nikumanisha nsañu jakala.* Dichi neyi wukutwesha kutaña iji nsona nikunlumbulwila mujinatalishi,+ akukuvwika chakuvwala chawusombu, akukusha ileñi dawuru mushiñu nawa wukwikala nyuuli wamuchisatu muwanta.”+
17 Kufumahu, Danyeli wamwakwili mwanta nindi: “Hembaku yawaana yeyi nawa hanaku yamukunkulu yeyi kudi acheñi. Hela chochu, nukukutañila eyi mwanta nsona nawa nukukulumbulwila mujinatalishi. 18 Hakwila eyi mwanta, Nzambi Mukakubadika Chikupu wamwinkeli Nebukaneza tata yeyi wanta, kulema, kalemesha niwukeleñi.+ 19 Muloña wakulema kwamwinkeliwu, antu ejima, nyuza nimadimi ashiyashana amuzaalileña nakumutiya woma.+ Wudi wejima anakeñiyi, wukumujaha hela kumuleka nawumi, nawa wudi wejima anakeñiyi, wukumulemesha hela wukumusawula.+ 20 Ilaña muchima windi chiwadivwimbili nawa chachinchikiliyi nakwila yuma mukulusukila,+ amwalumwini hetanda dawanta windi nawa amutambwili kulema kwindi. 21 Amufumishili hadi antu, muchima windi wekalili neyi wakanyama nawa washakamineña nawayimbuulu amwisaña. Wadiileña matahu neyi añombi ayizamba, nawa mujimba windi wazoweleña nawuumi wamumawulu, sampu nichelukiliyi nindi Mukakubadika Chikupu diyi Nyuuli muwanta wawantu nawa nindi wawuhanaña kudi muntu wejima anakeñiyi.+
22 “Ilaña eyi, mwanindi Beleshaza, wunazozeshi muchima weyi wanyi, hela chakwila weluka yuma yejimiyi. 23 Ilaña, wunadivwimbi naMwanta wamawulu,+ nawa wela neyi akuleteli yipwepu yamwitala dindi.+ Kuhiñahu, eyi niantu jeyi alema, antombu niantemena jeyi mwanwina vinyu muniyi yipwepu nawa mwashimeka anzambi asiliva niwuru, awuneñu, achikuñu, amutondu nielola, anzambi abulaña kumona, abulaña kutiya nawa abula kwiluka chuma hela chimu.+ Ilaña hiwunamulemeshi Nzambi wukweti muuya weyi+ ninjila jeyi muchikasa chindiku. 24 Dichi yena watemesha chikasa, nawa chasoneka iji nsona.+ 25 Nawa iji diji nsona jichasoneka: MENE, MENE, TEKELI niPARISINI.
26 “Nawa imu dimujinatalishi: MENE, Nzambi nachindi mafuku awanta weyi nawa nawukumishi dehi.+
27 “TEKELI, anakupimi dehi hayesekelu nawa anakuwani nawu wakuminamu.
28 “PERESI, wanta weyi anawanzañani nawa anawuhani kudi aMediya nawaPeresi.”+
29 Kuhiñahu Beleshaza wahanini lushimbi, dichi Danyeli amuvwikili chakuvwala chawusombu nikumusha ileñi dawuru mushiñu; nawa abidikili kutalisha hadi yena nawu wukwikala nyuuli wamuchisatu muwanta.+
30 Hawowenowu wufuku, Beleshaza mwanta wawaKalideya amujahili.+ 31 Nawa Dariyusi+ mwini Mediya watambwilili wanta. Wadiña nayaaka kwakwihi na 62.
6 Dariyusi wamweni nindi chachiwahi kutonda añimeni 120 amuwanta wejima.+ 2 Ayilombweleña kudi ayilolu asatu, wumu wadiña Danyeli,+ nawa añimeni+ adiña nakuyileja wena nsañu, kulonda chuma chatama chibuli kumumwekena mwanta. 3 Ilaña Danyeli wadiña wambukaku nawakwawu ayilolu niañimeni, muloña mudi yena mwadiña spiritu chikupu,+ nawa mwanta wafwilileña kumwinka chifulu chahewulu mwakumina wanta wejima.
4 Hanoyu mpinji ayilolu niañimeni akeñeleña hakumwinkela Danyeli muloña hansañu jetuña,* ilaña hiyamuwaninihu nahakumwinkela muloña hela nachiluwaku, muloña adiña amukuhwelela, hadiña wakatalaku, nawa hiyamuwaninihu nakutama kudi kwejimaku. 5 Dichi awa amayala ahosheli nawu: “Hitukuwanahu hakumwinkela iwu Danyeli muloña hela hamuku, chiña neyi tumuwanini muloña munshimbi jaNzambi yindi.”+
6 Dichi awa ayilolu niañimeni eñilili mudi mwanta izanvu dawu dejima, nawa amwilili nawu: “Eyi mwanta Dariyusi, twalekakuhu kuhanda haya nyaaka. 7 Ayilolu ejima akuwanta, atupitawu, añimeni, akulumpi akuwanta nianguvulu, wejima wawu anatiyañani kushaku lushimbi lwawanta. Lushimbi lunakasiwu lwakwila nawu, hadi mafuku 30 muntu wejima wakalomba kudi nzambi hela kudi muntu wudi wejima chatela alombi kudi eyi mwanta, akamunatila mwiyeñu* dawanyitupa.+ 8 Dichi, eyi mwanta, koleshaku lushimbi nawa wufwachikiku,+ kulonda abuli kuluhimpa, kwesekeja nalushimbi lwawaMediya nawaPeresi, lwabulaña kuhimpawu.”+
9 Dichi Mwanta Dariyusi wafwachikili kulushimbi.
10 Ilaña Danyeli chelukiliyi tuhu nindi kulushimbi anafwachikiku dehi, wayili kwitala dindi, dadiña nakapeka kindi kahewulu kadiña namawindu* enzunuka atalisha kukabadi kakuYerusalema.+ Nawa wafukamini nakulomba nikumushimeka Nzambi yindi kapampa kasatu hefuku, neyi chelileñayi diikalu henohu ichi chuma kanda. 11 Hayina mpinji owu amayala amwiñililili Danyeli nawa amuwanini nakulomba nikulemba kudi Nzambi yindi nindi amutiyili luwi.
12 Dichi ayili kudi mwanta nawa amwanukishili lushimbi lwawanta nawu: “Komana hiwafwachikili kulushimbi neyi hadi mafuku 30 muntu wejima wakalomba kudi nzambi hela kudi muntu wudi wejima chatela alombi kudi eyi mwanta, akamunatila mwiyeñu dawanyitupaku?” Mwanta waakwili nindi: “Iyi nsañu yakuyamba wanyi kwesekeja nalushimbi lwawaMediya nawaPeresi, lwabulaña kuhimpawu.”+ 13 Hohenohu amulejeli mwanta nawu: “Danyeli, wahadi ankoli amuYuda,+ hanakulemeshi eyi mwanta hela kwovwahila lushimbi luwafwachikiliku, ilaña nakulomba kapampa kasatu hefuku.”+ 14 Mwanta chachitiyiliyi, waneñeli chikupu, nawa wesekeli kuwana njila yakumupulwishilamu Danyeli. Wazatili nañovu jejima kulonda amupulwishi nichaholokeli itena. 15 Nkumininaku, owu amayala eñilili mudi mwanta izanvu dejima, nawa amulejeli mwanta nawu: “Eyi mwanta, weluka chahosha lushimbi lwawaMediya nawaPeresi nawu lushimbi lwejima lunakoleshiwu kudi mwanta hiyatela kuluhimpaku.”+
16 Dichi mwanta wahanini lushimbi, nawa amuleteli Danyeli nakumunatila mwiyeñu dawanyitupa.+ Mwanta wamulejeli Danyeli nindi: “Nzambi yeyi iwunatwalekihu nakukalakela wukukupulwisha.” 17 Kuhiñahu, aleteli ilola nakudisha kuwiñililu* weyeñu, nawa mwanta walamikiliku kazeya kindi kawanta nikazeya kawantu jindi alema, kulonda abuli kuhimpa nsañu yinamukundami Danyeli.
18 Kufumahu, mwanta wayili kuchipañu chindi. Washakamini wufuku wejima chakadi kuda nawa wakaanini yisela yejima,* nawa hakaaminiku.* 19 Nkumininaku, mwanta wahindukili hankunku yakucha nawa wayili kwiyeñu dawanyitupa. 20 Chashikiliyi kwakwihi neyeñu, wamutambikili Danyeli nezu dawushona. Mwanta wamwihwili Danyeli nindi: “Eyi Danyeli, kambuña aNzambi wamumi, komana Nzambi yeyi iwunatwalekihu nakukalakela nakupulwishi kudi anyitupa, tahindi?” 21 Hohenohu Danyeli wamwakwili mwanta nindi: “Eyi mwanta, twalekakuhu kuhanda haya nyaaka. 22 Nzambi yami watemesha kañelu kindi nawa wajika tunwa twawanyitupa,+ hiyanankatishiku,+ muloña hiyanwanahu namuloñaku; hela hinnakukoñihu eyi mwanta chuma chatamaku.”
23 Mwanta watiyili kuwaha chikupu, nawa wahosheli nindi Danyeli amufumishi mwiyeñu. Danyeli chamufumishiliwu mwiyeñu, hosi nihanti hamukatishiliwuku, muloña wamukuhweleleli Nzambi yindi.+
24 Kuhiñahu, mwanta wahanini lushimbi, nawa amayala amutwambilili Danyeli ayileteli, ayinatilili mwiyeñu dawanyitupa, hamu nawanyanawu niañodi jawu. Henohu kanda ashiki heshina deyeñu, ayikwatili kudi anyitupa nawa abokoteli mafwaha awu ejima.+
25 Kufumahu, Mwanta Dariyusi wasonekeleli antu ejima, nyuza nimadimi ashiyashana ashakamineña mwahita iseki dejima nindi:+ “Kuwunda kwenu kuswejeliku! 26 Inakushaku lushimbi mwahita wanta wami wejima nami, antu atela kumutiya woma nikumulemesha Nzambi yaDanyeli.+ Muloña hiNzambi wamumi nawa wahaya nyaaka. Wanta windi hiyakawujilumunaku, nawa chiyuulu chindi chahaya nyaaka.+ 27 Wapulwishaña,+ wamwinaña nikukoña yinjikijilu niyihayamisha mumawulu nihamaseki,+ muloña wamupulwisha Danyeli kumazala awanyitupa.”
28 Dichi, Danyeli yuma yamuwahilili muwanta waDariyusi+ nimuwanta waKirusi mwini Peresi.+
7 Muchaaka chatachi chachiyuulu chaMwanta Beleshaza+ wakuBabiloni, Danyeli waloteli chilota nawa wamweni yimwenu yenjili kumutu windi hampinji yakaaminiyi hakadidi kindi.+ Kuhiñahu wasonekeli chilota;+ wasonekeli nsañu yejima chiyadiña. 2 Danyeli wahosheli nindi:
“Chinadiña nakumona muyimwenu yami nampinji yawufuku, chinelili nami nitali! namweni mpepela jiwana jamumawulu jinakuvundula kaluñalwiji keneni.+ 3 Nawa mukaluñalwiji mwafumini anyama amaneni awana,+ adiña ashiyashana.
4 “Watachi wadiña neyi mutupa,+ nawa wadiña nampuula jambuulu.+ Natwalekelihu kutala nichafumishiliwu mpuula jindi, nawa amunyamwini hamaseki nakumwimika nanyendu yiyedi neyi muntu, nawa amwinkeli muchima wamuntu.
5 “Chinelili nami nitali! namweni kanyama mukwawu, wamuchiyedi, wadiña neyi bera.+ Amunyamwini kukabadi kamu, nawa mbanvu jisatu jadiña mukanwa kindi iku nasumimu mazewu; nawa amulejeli nawu, ‘Nyamukaku, daku mbiji jajivulu.’+
6 “Hanyima yachumichi, natwalekelihu kutala, chinelili nami nitali! namweni kanyama mukwawu, wadiña neyi chisumpa,+ ilaña hanyima yindi wadiña nampuula neyi jakada. Iwu kanyama wadiña nanyitu yiwana,+ nawa amwinkeli wuswa wakuyuula.
7 “Hanyima yachumichi natwalekelihu kutala yimwenu yinamweneña nawufuku, nawa namweni kanyama wamuchiwana, wakutiyisha woma nikuzaalisha, wakola chikupu nawa wadiña namazewu amaneni achikuñu. Wadiña nakuda nikuchika-chika, nawa jashalilihu wajidatoleli nanyendu yindi.+ Waambukiliku nawanyama ejima amakwawu atachi, nawa wadiña nanseñu 10. 8 Iku nichidi kushinshika iji nseñu, chinelili nami nitali! namweni luseñu lukwawu, lwanyanya,+ lunameni hajikwawu, nawa nseñu jisatu hanseñu jakusambila jabwitikili hamesu alu. Nawa chinelili nami nitali! namweni munilu luseñu mudi mesu adi neyi amuntu, nawa lwadiña nakanwa kahosheleña jakudivwimba.*+
9 “Natwalekelihu kutala nichinamweni anashiku matanda nawa Wakushankulu+ washakaminihu.+ Yakuvwala yindi yadiña yitooka neyi sino*+ nawa nsuki jakumutu windi jadiña neyi mavuji amukoku atooka. Itanda dindi dadiña hinyizuzu yakesi; tufumbu twadu twadiña hikesi kanakubidima.+ 10 Kaloña kakesi kadiña nakuhita nawa kafumineña kwadiñayi.+ Ikombakaji mapampa makombakaji adiña nakumukalakela, nawa makombakaji ikumi mapampa makombakaji ikumi emeni kumesu indi.+ Chota+ chashakamini, nawa nyikanda ayibakwili.
11 “Hanoyu mpinji natwalekelihu kutala muloña wamazu akudivwimba* ahosheleña luseñu;+ nashinshikileña nichinamweni kanyama anamujahi nawa mujimba windi awukisañeni nakuwuhana kulonda awochi mukesi. 12 Ilaña anyama amakwawu anashali,+ ayitambwili wuswa wakuyuula, nawa kuwumi wawu anuñiliku mpinji yimu nichilaaka chimu.
13 “Natwalekelihu kutala yimwenu yinamweneña nawufuku, chinelili nami nitali! namweni muntu wamwekeneña neyi mwana kamuntu+ nakwinza hamu namavu amumawulu; nawa amwitejeli kuya kudi Wakushankulu,+ dichi amuleteli kwakwihi nayenowu. 14 Nawa amwinkeli chiyuulu,+ kulema+ niwanta, kulonda antu, nyuza nimadimi ashiyashana ejima wawu amukalakeleña.+ Chiyuulu chindi hichiyuulu chahaya nyaaka chakabula kuhita, nawa wanta windi hiyakawujilumunaku.+
15 “Hakwila ami Danyeli, muchima wami waneñeli muloña yimwenu yenjili kumutu wami yantiyishili woma.+ 16 Nayili kwakwihi nawumu hadi owu emeni kwenoku nakumwihula mwatalishili yumiyi. Dichi wañakwili nikunlumbulwila mwatalishili yuma yejimiyi.
17 “‘Awa anyama amaneni, awana,+ hiyanyanta awana akemana hamaseki.+ 18 Ilaña akakujila aMukakubadika+ akatambwila wanta,+ nawa akaswana wanta+ haya nyaaka, eña, haya nyaaka nanyaaka.’
19 “Dichi nakeñeleña kwiluka nsañu jikwawu hadi kanyama wamuchiwana, waambukiliku nawakwawu; watiyishileña woma chikupu, wadiña namazewu achikuñu nimazala awuneñu, nawa wadiña nakuda, kuchika-chika, nikudatola nanyendu yindi jashalileñahu;+ 20 nihanseñu 10+ jadiña kumutu windi, niluseñu lukwawu lwameneni lwaletesheli jikwawu jisatu jibwitiki,+ luseñu lwadiña namesu nikanwa kahosheleña jakudivwimba* nawa lwamwekeneña kutoha kubadika jikwawu.
21 “Natwalekelihu kutala nichilwaleteli olu luseñu njita hadi akakujila, nawa lwayishindileña,+ 22 kushika nimpinji yenjiliyi Wakushankulu+ nawa wasompeli nakuyihakwilaku akakujila aMukakubadika,+ nawa mpinji yayitoñweleliwu akakujila yakuswana wanta yashikili.+
23 “Ichi dichahosheliyi nindi: ‘Hakwila kanyama wamuchiwana, kudi wanta wamuchiwana wakenza hamaseki. Wakaambukaku namawanta ejima, nawa wakakisañana iseki dejima, wakadidatola nikudichika.+ 24 Hakwila nseñu 10, hiyanyanta 10 akafuma munowu wanta; nawa hadi wena hakasinsa mukwawu, wakaambukaku nanana akusambila, nawa wakemika mushindu anyanta asatu.+ 25 Wakahosha mazu akudikaña naMukakubadika Chikupu,+ nawa wakatwalekahu kuyikabisha akakujila aMukakubadika. Wakeseka kuhimpa jimpinji ninshimbi, nawa akamwinkawu muchikasa chindi hakapinji, hajimpinji nihachikunku champinji.*+ 26 Ilaña Chota chashakaminihu, nawa amutambwili wuswa wakuyuula, kulonda amukisañani nikumujilumuna chikupu.+
27 “‘Nawa wanta, chiyuulu nikulema kwamawanta amwishina damawulu ejima ayinkeli antu ajila aMukakubadika.+ Wanta wawu hiwanta wahaya nyaaka,+ nawa yiyuulu yejima yakayikalakela nikuyovwahila.’
28 “Iku dikukuma kwansañu. Hakwila ami, Danyeli, yitoñojoka yami yanzaalishili chikupu, chakwila mmwekenu yami yahimpikili; ilaña nahembeli iyi nsañu mumuchima wami.”
8 Muchaaka chamuchisatu chachiyuulu chaMwanta Beleshaza,+ ami Danyeli namweni chimwenu, chambukaku nachinamweni kunyima.+ 2 Namweni chimwenu, nawa hampinji yinachimweneña nadiña muShushani*+ musumba wakiñewa,* wekala mukabeta kaElami;+ namweni chimwenu, nawa nadiña kwakwihi nakaloña* kaUlayi. 3 Chinafumbwili mesu ami, namweni mukoku wachizamba+ nemani kukaloña, nawa wadiña nanseñu jiyedi.+ Oju nseñu jiyedi jadiña jajilehi, ilaña yimu yabadikili yikwawu kuleha, nawa oyu yayilehi yakumininiku kumena.+ 4 Namweni mukoku wachizamba nakuhumana kumujika, kukabeta kakuchimunswa nikukabeta kakuchidiilu, kwosi kanyama wazuwa wamwisaña wemeneña nakuzuña nindiku, nawa kwosi hela wumu watwesheleña kwamwina kuñovu* jindiku.+ Welileña jejima jinakeñiyi nawa waditohesheli yomweni.
5 Chinatwalekelihu kutala, namweni mpembi wachizamba+ nakwinza kufuma kumujika* nakuketwankesha hewulu deseki dejima chakadi kudata hamaseki. Nawa owu mpembi wadiña naluseñu lweneni haneli disu iku disu iku.+ 6 Wenjileña kwadiña mukoku wachizamba wadiña nanseñu jiyedi, inamweni nemani kukaloña; watemukilileña kwadiñayi iku nazuwi chikupu.
7 Namumweni nakuketwankesha nakuya kudi owu mukoku wachizamba, nawa wadiña nandulu yayeni. Wahumini mukoku wachizamba nakumukotola nseñu jindi jiyedi, nawa mukoku wachizamba hadiña nañovu yakuzuña nindiku. Wamunatili mukoku wachizamba hamaseki nawa wamudatoleli, hikwadiña wakumwamwina kuñovu* jindiku.
8 Kuhiñahu, mpembi wachizamba waditohesheli chikupu yomweni, ilaña chaswejeliyi tuhu ñovu, luseñu lweneni lwakotokeli; nawa mwasinsili nseñu jiwana jamaneni, jatalisha kumpepela jiwana jamumawulu.+
9 Nawa munoju nseñu jiwana, mwasinsili luseñu lukwawu, lwanyanya, nawa lwaleheli chikupu nakutalisha kukabeta kakuchidiilu, kumusela* nikuLubanji.+ 10 Lwaleheli nankashi chakwila lwashikili nikumazaza amumawulu, nawa lwakojejeli mazaza amakwawu nitutumbwa tukwawu kuholoka hamaseki, nawa lwayidatoleli. 11 Lwaditohesheli lwalweni ninaKalamba wamazaza, nawa mulambu wampinji yejima alekeli kumwinkawu niiluña dashimatishawu deluña dindi dajila adihumwini.+ 12 Nawa hamuloña wakufumpa nshimbi, alwinkeli mazaza hamu nimulambu wampinji yejima; nawa luseñu lwatwalekelihu kunatila chalala hamaseki, lwelilimu nawa yuma yaluwahilili.
13 Nawa natiyili wajila nakuhosha, nawa wajila mukwawu wamwilili owu wahosheleña, nindi: “Chimwenu chamulambu wampinji yejima nichakufumpa nshimbi kwakojejaña kujilumuka chikutwalekahu kushika mpinjinyi,+ nakwilisha iluña dajila nimazaza kwikala yuma yakudatola?” 14 Dichi yena wanlejeli nindi: “Sampu munahiti jimelela nijintetemena 2,300; nawa iluña dajila akadifuntisha neyi chidadiña hakusambila.”
15 Iku ami, Danyeli, nichidi kumona chimwenu nawa nichidi kukeña kwiluka muchinatalishi, hohenohu namweni kumbidi yami kunemani wunakumwekana neyi muntu. 16 Kuhiñahu natiyili izu damuntu hakachi kaUlayi,+ nawa wabidikili nindi: “Gabireli,+ mulumbulwili owu muntu yuma yinamoniyi.”+ 17 Dichi wenjili kwakwihi nakunemeni, ilaña chenjiliyi natiyili woma nawa nadinatili chamesu heseki. Wanlejeli nindi: “Eyi mwana kamuntu, ilukaku neyi, ichi chimwenu chakumpinji yakukuminina.”+ 18 Ilaña iku wuchidi kuhosha nanami, nalezumukilili mutulu chamesu heseki. Dichi wankwatili nawa wañimikili cheñi heluña hinemeni.+ 19 Nawa wahosheli nindi: “Ichi inakukukwasha kwiluka yuma yakamwekana mumafuku akukumishaku akubabesha, muloña yakumpinji yakukuminina yatoñolawu dehi.+
20 “Mukoku wachizamba iwamweni wukweti nseñu jiyedi, nakwimenaku anyanta aMediya naPeresi.+ 21 Mpembi wachizamba wamavuji amavulu, nakwimenaku mwanta wakuGirisi;+ nawa luseñu lweneni lwadiña haneli disu iku disu iku lunakwimenaku mwanta watachi.+ 22 Ilaña luseñu lwakotokeli, lwasinsiliwu kudi nseñu jiwana,+ kudi mawanta awana akemana kufuma mumuza windi, bayi nañovu jindiku.
23 “Nawa kukukuma kwawanta wawu, neyi akakufumpa nshimbi anamanishi* dehi kuyifumpa, kwakemana mwanta wazuwa watiyishishaña nhoshelu yakala kutiya. 24 Ñovu jindi jakasweja, ilaña bayi neyi nañovu jindi yomweniku. Wakajilumuna munjila yaambukaku,* nawa wakela mwejima munakeñiyi chakadi kukañanya. Wakajilumuna akañovu niantu ajila.+ 25 Nawa wakazatisha wupwapoki kulonda akadimbani nachu; wakadivwimba mumuchima windi chikupu; nawa mumpinji yakukiñewa* wakajilumuna amavulu. Wakamwimakena niKalamba wawatulamba, ilaña akamukotola bayi namakasa awantuku.
26 “Yuma yahosheliwu muchimwenu kutalisha hajimelela nijintetemena yalala, ilaña watela kujinda ichi chimwenu, muloña chinakumwekesha yuma yakamwekana mafuku akumbidi chikupu.”+
27 Hakwila ami, Danyeli, nazeyeli nawa nakatili mafuku amavulu.+ Kuhiñahu, nakoleli nawa nazatili mudimu wamwanta;+ ilaña yuma yinamweni yanhayamishili, nawa kwosi welukili muyatalishiliku.+
9 Muchaaka chatachi chaDariyusi+ mwana kaAhasuwerusi, wakumutaña wawaMediya amutondeli kwikala mwanta wawanta wawaKalideya,+ 2 muchaaka chatachi chachiyuulu chindi, ami Danyeli, munyikanda dimunelukilili* kuvula kwayaaka yashimunawu mumazu aYehova amulejeliyi kaprofwetu Yeremiya akujilumuna Yerusalema,+ yadiña yaaka 70.+ 3 Dichi natalishili chamesu ami kudi Yehova Nzambi walala, nakulemba kudi yena mukulomba, nikushakama chakadi kuda,+ kuvwala yisasa nikudimwañila mawuti. 4 Nalombeli kudi Yehova Nzambi yami nakusolola nshidi, nahosheli nami:
“Eyi Yehova, Nzambi walala, eyi wabadika nawa wakutiyisha woma chikupu, washikijaña chitiyañenu nawa wamwekeshaña kukeña kwakashinshi+ kudi antu akukeña nawa ahembaña nshimbi jeyi,+ 5 tunakoñi nshidi nikuluwañesha nawa tuneli yuma yatama nikudikaña;+ nawa tunafumi munshimbi jeyi nimuwunsompeshi weyi. 6 Hitunayitiyilili ambuñeyi atuprofwetuku,+ ahosheleli mwijina deyi kudi anyanta jetu, ayilolu jetu, ankakulula jetu nikudi antu ejima amwituña. 7 Eyi Yehova, kudi eyi kudi kuloña, ilaña kudi etu kudi nsonyi* neyi chichidi mwifuku dalelu, kudi antu amuYuda, antu ashakamaña muYerusalema niaIsarela ejima, adi mukamwihi niadi kwakulehi, mumatuña mwejima muwayipalañesheleli muloña hiyekalili ashinshika kudi eyiku.+
8 “Eyi Yehova, etu tunatiyi nsonyi,* nianyanta jetu, ayilolu jetu niankakulula jetu, muloña tunakuvulumuni. 9 Eyi Yehova Nzambi yetu wukweti luwi nawa wanakenaña,+ muloña tunadikañi naneyi.+ 10 Hitunovwahili izu daneyi Yehova Nzambi yetuku, nanochu chitunabuli kulondela nshimbi jiwatwinkeli kuhitila mudi ambuñeyi atuprofwetu.+ 11 AIsarela ejima anamotoki Nshimbi jeyi nawa anasenuki nanochu chinabuli kwovwahilawu izu deyi, chakwila wunatuhuñunwini ishiñu nikusanyika kwasonekawu muNshimbi jaMosi kambuña aneyi Nzambi walala,+ muloña tunakuvulumuni. 12 Wunashikiji mazu eyi iwahosheli hadi etu+ nihadi anyuuli jetu atuyuulili,* nanochu chiwunatuleteli makabi asweja; kwosi chuma chamwekanahu dehi heseki dejima neyi chamwekeni muYerusalemaku.+ 13 Neyi chasonekawu muNshimbi jaMosi, awa makabi ejima anatushikeni,+ ilaña hitunalembi kudi eyi Yehova Nzambi yetu netu atutiyili luwi nanochu chitunabuli kuleka chiluwa chetu+ nikubula kumwekesha kashinshi muchalala cheyiku.
14 “Dichi eyi Yehova watwalekelihu kututala nawa watuleteleli yihuñu, muloña eyi Yehova Nzambi yetu wudi Nzambi waloña munyidimu yejima yiwuneli; ilaña etu hitunovwahili izu deyiku.+
15 “Ichi dinu, eyi Yehova Nzambi yetu, wafumishili antu jeyi mwituña daEjipitu nachikasa cheyi chañovu+ nakutiyakesha ijina deyi mpuhu kushika nikulelu,+ tunakuvulumuni nawa tunakoñi yuma yatama. 16 Eyi Yehova, kwesekeja nakuloña kweyi kwejima,+ mwani, fumishaku kuzuwa kweyi nikulendumuka kweyi hamusumba weyi waYerusalema, mpidi yeyi yajila. Yerusalema niantu jeyi anakuyiseha kudi antu ejima atunyeñumuka,+ muloña wanshidi jetu niyiluwa yawankakulula jetu. 17 Ichi dinu, eyi Nzambi yetu, tiyaku kulomba kwakambuñeyi nikulemba kwindi, nawa chamesu eyi chitoñekeli heluña deyi dajila+ dinakisañaniwu,+ hamuloña wejina deyi, eyi Yehova. 18 Teñelekaku itu deyi, eyi Nzambi, nawa tiyaku! Tonaku kulonda wumoni makabi etu nimusumba wadiña nakutenawu nejina deyi; muloña tunalembi kudi eyi bayi neyi hamuloña wayilwilu yetu yayiwahiku, ilaña hamuloña waluwi lweyi lwasweja.+ 19 Eyi Yehova, tiyaku. Eyi Yehova, anakenaku.+ Eyi Yehova, tiyililaku nawa ilakumu! Eyi Nzambi yami, bayi wulabaku, hamuloña wejina deyi, muloña musumba weyi niantu jeyi adiña nakuyitena nejina deyi.”+
20 Iku nichidi kuhosha nikulomba nakushimuna nshidi jami ninshidi jawantu jami aIsarela nikulomba nami antiyili luwi kudi Yehova Nzambi yami muloña wampidi yajila yaNzambi yami,+ 21 eña, iku nichidi kuhosha mukulomba, iyala wejina daGabireli,+ inamweni muchimwenu kunyima,+ wenjili kunadiña iku ami nazeyi chikupu kwakwihi nampinji yamulambu wachawaana wamelela. 22 Nawa wankwashili kutiyishisha, wañilili nindi:
“Eyi Danyeli, ichi nenzi nakukwinka kashinshi nikwiluka. 23 Hampinji yiwatachika kulemba izu dafuma kudi Nzambi, nawa nenzi nakukulejadu, muloña eyi wudi muntu wasweja kulema.*+ Dichi toñojokaku haniyi nsañu nawa ilukaku munatalishi chimwenu.
24 “Kudi nyilungu* 70 yinatoñweliwu antu jeyi nimusumba weyi wajila,+ kulonda afumishihu kufumpa nshimbi, kumanisha nshidi,+ kubuta hachiluwa,+ kuleta kuloña kwahaya nyaaka,+ kusha chilamiku kuchimwenu nikuwuprofwetu*+ nikuwayisha Mwajila Chikupu. 25 Watela kwiluka nikutiyishisha neyi kufuma tuhu hampinji yakashimunawu izu dakuwahisha nikutuñulula Yerusalema+ kushika nimpinji yaMesiya+ Nlomboli,+ hakahita nyilungu 7, cheñi ninyilungu 62.+ Akamuwahisha nikumutuñulula, akashaku lubanza lwamusumba nimufwolu weneni kwi-i ndo-o, ilaña mumpinji yakala.
26 “Chakamana nyilungu 62, Mesiya akamujaha+ nawa wakashala chakadi chuma.+
“Nawa antu janlomboli wunakwinza akajilumuna musumba niiluña dajila.+ Nawa kukuma kwadu kwakela neyi kwiji nadibaji. Nawa kwakekalaña hohu njita kushika nikukukuma; chuma chinafuukuliwu hikujilumuka.+
27 “Nawa wakahemba chitiyañenu chawantu amavulu hadi mulungu wumu; hakachi kamulungu, wakalekesha mulambu wawanyama nimulambu wachawaana.+
“Nawa hampuula yayuma yawuzondu hakekala wajilumunaña;+ yuma yafuukwiliwu akayihuñunwina nihadi owu washala mahembi, kushika nimpinji yakujilumuka.”
10 Muchaaka chamuchisatu chaMwanta Kirusi+ wakuPeresi, Danyeli, ateneneñawu cheñi nawu Beleteshaza+ amumwekesheleli chimwenu; nawa oyu nsañu yadiña yalala, nawa yahosheleña hakukala kweneni. Watiyishishili nsañu nawa welukili mwatalishili yuma yamweniyi.
2 Munowu mafuku, ami Danyeli, nadilili+ hadi nyilungu yisatu yamukuma. 3 Hinadiilihu yakuda yanunaku nawa mbiji nivinyu hiyahitilihu kukanwa kamiku, nawa hadi nyilungu yisatu yamukuma hinawayilihu manjiku. 4 Hefuku damu 24 dakakweji katachi, iku nidi kuchikumu chakaloña weneni, Tigirisi,*+ 5 chinelili nami nitali namweni muntu navwali ihina,+ nawa wavwalili mushipi wawuru yakuUfazi mumbunda yindi. 6 Mujimba windi wadiña neyi krisoliti,+ kumesu indi kwamwekeneña neyi nzaji, mesu indi adiña neyi yimunyi yakesi, makasa ninyendu yindi yamwekeneña neyi wuneñu wakweñununa chiwahi,+ nawa izu dindi datiyakeneña neyi mazu awantu amavulu. 7 Ami Danyeli hohu, yami namweni chimwenu; amayala inadiña nawu hiyachimweniku.+ Hela chochu, woma wayikwatili nankashi nawa atemukili nakuswama.
8 Nashalili nkawami, chinamweni ichi chimwenu cheneni, mudi ami himwashalilihu ñovuku, nawa mmwekenu yami yayiwahi yahimpikili niñovu jejima jamanini.+ 9 Nawa natiyili izu dindi; ilaña chinamutiyili nakuhosha, nalezumukilili mutulu chamesu heseki.+ 10 Kufumahu natiyili chikasa chinankwati,+ chanyinkesheli nawa nahindukili nakufukama iku nakwati makasa heseki. 11 Kuhiñahu wanlejeli nindi:
“Eyi Danyeli, muntu wasweja kulema,*+ shakuku muchima kumazu innakukeña kukuleja. Imanaku, muloña ami anantemeshi kudi eyi.”
Chanlejeliyi awa mazu, nemeni iku inakuzaala.
12 Kuhiñahu wanlejeli nindi: “Kutiya woma nehi,+ eyi Danyeli. Mazu eyi anayitiyi kufuma tuhu hefuku datachi diwashili muchima weyi kukwiluka nawa diwadizozeli kudi Nzambi yeyi, nawa nenzi muloña wamazu eyi.+ 13 Ilaña kalamba+ wamuwanta waPeresi wankañesheli hadi mafuku 21. Ilaña Mikeli,*+ kalamba wumu hadi atulamba abadika,* wenjili nakunkwasha; nawa natwalekelihu kushakama kudi anyanta aPeresi. 14 Nenzi nakukukwasha kulonda wutiyishishi yuma yakamwekena antu jeyi mumafuku akukuminina,+ muloña hichimwenu chakumafuku akumbidi.”+
15 Chanlejeliyi awa mazu, nanoñamini chamesu heseki nawa nelili wumama. 16 Kuhiñahu, owu wamwekeneña neyi muntu wankwatili kunyivumbu,+ nawa nenzunwini kanwa kami nakutachika kuhosha nanowu wemeni kumbidi yami nami: “Eyi mwanta wami, inakuzaala muloña wachimwenu, nawa niñovu yinamani.+ 17 Hanu dinu ami kambuñeyi nukuhosha ñahi naneyi mwanta wami?+ Muloña ichi hinikweti ñovuku, nawa kwosi muuya wunashali mudi amiku.”+
18 Owu wamwekeneña neyi muntu wankwatili cheñi nawa wankolesheli.+ 19 Kufumahu wahosheli nindi: “Bayi wutiya womaku,+ eyi muntu wasweja kulema.*+ Kuwunda kwiikali naneyi.+ Kolaku, eña, kolaku.” Chahosheleñayi nanami nakoleli nawa namwilili nami: “Mwanta wami hoshaña, muloña wunankoleshi.”
20 Kuhiñahu wahosheli nindi: “Wuneluki chinnenjili kudi eyi? Ichi inakufunta nakuzuña nakalamba wakuPeresi.+ Neyi nayi, kalamba wakuGirisi wukwinza. 21 Hela chochu, inakukuleja yuma yasonekawu munyikanda yachalala. Kwosi wunakunkwasha muniyi yumaku, chiña hohu Mikeli,+ kalamba kenu.+
11 “Hakwila ami, muchaaka chatachi chachiyuulu chaDariyusi+ wakuMediya, nemeni nakumukolesha nikumukiña.* 2 Yuma yinukukuleja katataka ichi yalala:
“Tiyaña! MuPeresi mwakemana* anyanta amakwawu asatu, wamuchiwana wakadivulishila maheta chikupu kubadika akwawu. Nawa chakekalayi nañovu muloña wamaheta indi, wakasañumuna ejima wawu kulonda akalukuki wanta waGirisi.+
3 “Nawa mwanta wañovu wakemana nakuyuula nañovu chikupu*+ nikwila munakeñiyi. 4 Ilaña neyi nemani dehi, wanta windi akawukotola nakuwanzañana kumpepela jiwana jamumawulu,+ bayi kudi akumutaña windiku nawa hiwakekala nañovu neyi chiwadiña hayuulileñayiku; muloña wanta windi akawubwita nakuwuhana kudi acheñi bayi kudi awaku.
5 “Nawa mwanta wakukabeta kakuchidiilu wakekala nañovu, dikwila nawu, wumu hadi atulamba twindi; ilaña wumu wakamubadika nawa wakayuula nañovu chikupu, kubadika yanowu wunakuyuula.
6 “Neyi munahiti dehi yaaka akatiyañana chitiyañenu, mwana wamumbanda avwalawu kudi mwanta wakukabeta kakuchidiilu wakenza kudi mwanta wakukabeta kakuchimunswa kulonda akatiyañani chitiyañenu. Ilaña ñovu yakamumana; nawa mwanta hakemanaku, ñovu yakamumana; mwana wamumbanda akamuhana, yena ninowu amuleteli, nitata yindi kushilahu ninowu wamukwashileñaku kwikala nañovu munoju mpinji. 7 Nawa ntaña yamwana wamumbanda wakasinsa mwiluña dindi, wakenza kudi mashidika nakulukuka mpwembu jamwanta wakukabeta kakuchimunswa, dichi wakayilukuka nakuyishinda. 8 Nawa wakenza kuEjipitu nawanzambi jawu, ankishi jawu ayikuñu, yuma yawu yayiwahi* yasiliva niyawuru niankoli. Muloña hadi yaaka yayivulu hakenza kwakwihi namwanta wakukabeta kakuchimunswaku, 9 owu wakenza nakulukuka wanta wamwanta wakukabeta kakuchidiilu, ilaña wakafunta kwituña dindi.
10 “Hakwila anyanindi, akadiloñesha kuzuña njita nawa akapompesha mashidika amavulu. Chakadi nikujina, wakaya nakuhita mwituña swayi neyi dibaji. Ilaña wakafunta, nawa wakazuña njita kushika kumpwembu jindi.
11 “Nawa mwanta wakukabeta kakuchidiilu wakazuwa, wakaya nakuzuña nayena, dikwila nawu, namwanta wakukabeta kakuchimunswa; wakapompesha izaza deneni, ilaña odu izaza akadihana muchikasa chanowu. 12 Dichi izaza akadisenda. Muchima windi wakadivwimba, nawa wakadimbwisha makumi amakombakaji; ilaña hakazatisha ñovu yachifulu chikwetiyiku.
13 “Kufumahu mwanta wakukabeta kakuchimunswa wakafunta nakupompesha izaza deneni kubadika dakusambila; nawa hakumana kwajimpinji, neyi munahiti dehi yaaka, wakafunta namashidika amavulu nimaheta amavulu. 14 Munoju mpinji amavulu akemakena mwanta wakukabeta kakuchidiilu.
“Nawa akamadombu* hadi antu jeyi akayisendela kumu kulonda akeseki kushikija chimwenu; ilaña akakañanya.*
15 “Kuhiñahu mwanta wakukabeta kakuchimunswa wakenza nakulumbika mulumba wakukuchika nachu nikutambula musumba wakiñewa. Akanjita akukabeta kakuchidiilu akemana wanyi, hela amayala atondayi; nawa hiyakekala nañovu yakwimanaku. 16 Owu wunakwinza nakuzuña nindi wakela munakeñiyi, kwosi wakemana kumesu indiku. Wakemana mwituña daLubanji,+ nawa wuswa wakukisañana wakekala muchikasa chindi. 17 Wakafwila chikupu kwinza nañovu yayeni yawanta windi, wakatiyañana nindi chitiyañenu; dichi wakelamu. Hakwila owu mwana wamumbanda, akamuhana kudi yena kulonda akamujilumuni. Owu mwana wamumbanda hakemanaku, hakatwalekahu kwikala windiku. 18 Wakabalumukila kumaluña akuyikumu yakukaluñalwiji nawa wakatambula amavulu. Nawa mukulumpi wamashidika wakafumishahu yilwilu yindi yakudivwimba, kulonda kudivwimba kwindi kwakamani. Wakayifuntisha kudi yenowu. 19 Kuhiñahu wakabalumukila kumpwembu jetuña dindi, nawa wakahukana nakudimbuka, hiyakamuwanaku.
20 “Kufumahu mwiluña dindi mwakasinsa owu wakojejaña mukakusonkesha* kuhita muwanta walubanji, ilaña mumafuku antesha akamukotola, bayi neyi mukuhila hela munjitaku.
21 “Nawa mwiluña dindi mwakasinsa wadiwulawu,* hiyakamwinka wukeleñi wawantaku; wakenza mumpinji yakukiñewa* nakutambula wanta nanhoshelu yakudimbeka. 22 Nawa akanjita adi neyi dibaji akayikomba hamuloña wayena, nawa akayikotola; neyi chakamwilawu Nlomboli+ wachitiyañenu.+ 23 Dichi muloña wachitiyañenu chinatiyañaniwu nindi, wakadimbanaña nakwimana kulonda akekali nañovu kuhitila mudi muza wanyanya. 24 Hampinji yakukiñewa wakenza nakwiñila mumaluña amaheta* amukabeta nawa wakela yuma yabulili kwila atata jindi niatata jawatata jawu. Yuma yakubuwa, yakupuupa niyuma yikwawu yalema wakayanzañena; nawa wakakasila maluña akiñewa tufuta, ilaña hakapinji kantesha hohu.
25 “Wakaswejesha ñovu jindi niwulobu* windi nakwimakena mwanta wakukabeta kakuchidiilu namashidika amavulu, nawa mwanta wakukabeta kakuchidiilu wakadiloñesha namashidika amavulu nawa añovu kulonda akazuñi njita. Dichi hakatwesha kushindaku, muloña akamukasila tufuta. 26 Nawa owu anakuda yakuda yindi yayiwahi diwu akamujaha.
“Hakwila mashidika indi, akadikomba,* nawa amavulu akayijaha.
27 “Hakwila awa anyanta ayedi, nyichima yawu yakafwilaña kwila yuma yatama, nawa akashakama hamesa yimu nakudileja nsañu jamakudi. Ilaña kwosi chuma chakazatikaku, muloña kukuma kwakenza hampinji yatoñolawu.+
28 “Kufumahu wakafunta kwituña dindi nayuma yayivulu chikupu, nawa muchima windi wakemakena chitiyañenu chajila. Wakela munakeñiyi nawa wakafunta kwituña dindi.
29 “Hanoyu mpinji yatoñolawu wakafunta nawa wakemakena kabeta kakuchidiilu. Ilaña haniyi mpinji hichakekala neyi chichadiña hakusambilaku, 30 muloña mbopolu jakuKitimi+ jakenza nakumulukuka, nawa akamuzozesha.
“Wakafunta nakulendumukila chitiyañenu chajila+ nawa wakela munakeñiyi; nawa wakafunta nakusha muchima kudi owu anakushiya chitiyañenu chajila. 31 Dichi akanjita* akemana, kufuma kudi yena; nawa akajilola iluña dajila,+ mpwembu nikufumisha mulambu wampinji yejima.+
“Nawa akashaku chuma chawuzondu chakojejaña kujilumuka.+
32 “Owu anakwila yuma yatama nakukaana chitiyañenu, wakayikojeja akekali akakusekesha namazu akulambisha.* Ilaña antu amwiluka Nzambi yawu akashinda nawa akelamu. 33 Owu akweti kashinshi+ hakachi kawanta akakwasha antu amavulu kutiyishisha. Nawa hamafuku antesha, akayidimbwisha nampoku yakabali ninamuzuzu, nawunkoli ninakupuupa. 34 Ilaña neyi anayidimbwishi dehi, akayikwashaku chantesha; nawa amavulu akadibomba nawena nanhoshelu yakudimbeka.* 35 Nawa amakwawu hakachi kanowu akweti kashinshi akayidimbwisha, kulonda akazati mudimu wakukosa, kuwahisha nikutookesha+ muloña wawena kushika nikumpinji yakukuminina; muloña kukenza hampinji yatoñolawu.
36 “Mwanta wakela munakeñiyi, nawa wakadivwimba nikuditohesha kubadika anzambi ejima; nawa wakahosha yuma yakuhayamisha naNzambi yawanzambi.+ Nawa wakatwesha kwilamu sampu kulendumuka kunamani; muloña chuma chinafuukuliwu chatela kumwekana. 37 Hakalemesha Nzambi yawatata jindiku; nawa hakalemesha yuma yakeñañawu ambanda hela kulemesha nzambi wudi wejimaku, ilaña wakaditohesha yomwenindi kubadika ejima. 38 Ilaña wakalemesha nzambi wajimpwembu; nzambi abulili kwilukawu kudi atata jindi wakamulemesha nawuru, siliva, malola alema wuseya niyuma yayiwahi.* 39 Wakatwesha kwimakena mpwembu jasweja kukiñewa, akamukwasha kudi nzambi wakwacheñi. Wakalemesha chikupu owu amulemeshaña,* nawa wakayilisha akayuuleña antu amavulu; nawa iseki wakadibalola* muwuseya.
40 “Mumpinji yakukuminina mwanta wakukabeta kakuchidiilu wakadishinjeka nindi,* yena akamulukuka kudi mwanta wakukabeta kakuchimunswa namakalu, akakwendela hatuwalu ninambopolu jajivulu; nawa wakeñila mumatuña nakuhitamu swayi neyi dibaji. 41 Wakeñila nimwituña daLubanji,+ nawa matuña amavulu akayishinda. Ilaña awa diwu akapuluka muchikasa chindi: Edomi, Mowabi nichibalu cheneni chawaAmoni. 42 Dichi wakatwalekahu kuzatisha ñovu jindi nakwimakena matuña; hakwila ituña daEjipitu, hidakatwesha kupulukaku. 43 Nawa wakekala nawuswa hamaheta akusweka awuru niasiliva nihayuma yayiwahi* yejima yamuEjipitu. ALibiya niaEtiyopiya akalondela mumahaji indi.
44 “Ilaña nsañu jakafuma kumusela* nikukabeta kakuchimunswa jakamwakamisha, nawa wakaya nakujilumuna nikukisañana amavulu iku nahili chikupu. 45 Nawa wakalemena matenti indi awanta haneli kaluñalwiji keneni iku mpidi yajila yaLubanji+ iku. Wakenza nakushika kunsa nawa kwosi wakatwesha kumukwashakuku.
12 “Hanoyu mpinji Mikeli*+ wakemana,* kalamba muneni+ wunakwimenaku antu jeyi.* Nawa kwakekala mpinji yayihuñu yakwila kanda yimwekaneñahu dehi kufuma hampinji yekaliliku muza kushika nihanoyu mpinji. Nawa hanoyu mpinji antu jeyi akapuluka,+ ejima asonekawu majina mumukanda.+ 2 Nawa amavulu akaama mulunkuñu lwamaseki akahinduka, amakwawu akahindukila kuwumi wahaya nyaaka, amakwawu kunsonyi nikukusawuka kwahaya nyaaka.
3 “Nawa antu akweti kashinshi akatoñeka neyi chatoñekaña luzwizu lwewulu, nawa owu anakukwasha antu amavulu kwikala aloña akatoñeka neyi tutumbwa, haya nyaaka nanyaaka.
4 “Hakwila eyi Danyeli, awa mazu wuyijindi, nawa lamikaku mukanda kushika nimpinji yakukuminina.+ Antu amavulu akaya iku niniku,* nawa kwiluka kwalala kwakavula.”+
5 Kuhiñahu, ami Danyeli, chinelili nami nitali, namweni amakwawu ayedi anemani kwenoku, wumu kuchikumu chakaloña ishinadi dinu mukwawu kuchikumu chakaloña ishinadi dina.+ 6 Dichi wumu wamwihwili muntu wavweli chakuvwala chehina,+ wadiña hewulu damenji akaloña nindi: “Mpinji yishika hadihi yikuhitahu hakwila iyi yuma yakuhayamisha yakamani?” 7 Hohenohu natiyili owu muntu wavweli chakuvwala chehina, wadiña hewulu damenji akaloña, chanyamwineñayi chikasa chindi chachidiilu nichachimunswa mumawulu nakusanyika kudi Owu wahanda haya nyaaka, nindi:+ “Hakahita mpinji yatoñolawu, jimpinji jatoñolawu nichikunku champinji.* Chakamanishawu tuhu kuchika ñovu jawantu ajila,+ iyi yuma yejima yakamana.”
8 Ilaña ami, nachitiyili, hela chochu, hinatiyishishili muchatalishiliku,+ dichi namwihwili nami: “Eyi mwanta wami, chumanyi chakamwekana neyi iyi yuma yinamwekani?”
9 Dichi wañakwili nindi: “Yaña Danyeli, muloña awa mazu akwikalaña akujinda nawa akwenzelela kushika nimpinji yakukuminina.+ 10 Antu amavulu akadiwahisha, akaditookesha nawa akakoseka.+ Antu atama akakoña yuma yatama, nawa kwosi muntu watama wakeluka yumiyiku; ilaña akweti kashinshi diwu akayiluka.+
11 “Nawa kufuma tuhu mpinji yakalekeshawu mulambu wampinji yejima+ nawa neyi anashiku dehi chuma chawuzondu chakojejaña kujilumuka,+ hakekala mafuku 1,290.
12 “Wudi namuzañalu yowu watalilaña* kushika nimpinji yakamana mafuku 1,335!
13 “Ilaña eyi, twalekakuhu kushika nikunsa. Wakanooka, ilaña wakemana nakutambwila iseka deyi* kumafuku akukuminina.”+
Hela “tembeli.”
Dikwila nawu, Babiloniya.
Hela “tembeli.”
MuchiHeberu, “anyana kaIsarela awamayala.”
MuchiHeberu, “anyana.”
MuchiHeberu, “anyana.”
Daya mukwila nawu, “Nzambi Diyi Nsompeshi Yami.”
Daya mukwila nawu, “Yehova Namwekeshi Luwi.”
Daya mukwila nawu, “Hinyi Wudi Neyi Nzambi?”
Daya mukwila nawu, “Yehova Nakwashani.”
Dikwila nawu, majina akuBabiloni.
MuchiHeberu, “anyana.”
MuchiHeberu, “anyana.”
MuchiHeberu, “anyana.”
MuchiHeberu, “anyana.”
Dikwila nawu, izanvu dawantu akuluka yitembi mukuhoña nimukuhoña natutumbwa.
Kufuma haDan 2:4b nakushika ha 7:28 ayisonekeli muchiAramayiki.
Hela hekwawu, “kwakunatila majilu; kwakulumbika tuji.”
Hela “iseki dooma.”
MuchiAramayiki, “nanyijimba.”
Hela “kufuma kunyaaka nakuya kunyaaka.”
Hela “chifwikija.”
Hela “anyana kawantu,” dikwila nawu, antu hohu.
Hela “chifwikija.”
Kwakwihi namamita 27 (mafiti 88). Talenu Nsañu Jikwawu B14.
Kwakwihi namamita 2.7 (mafiti 8.8). Talenu Nsañu Jikwawu B14.
Hela “kutwambila.”
Hela “chakwila yilwilu yindi yahimpikili chikupu.”
Hela “nawa ahana nyijimba yawu.”
Hela hekwawu, “kwakunatila majilu; kwakulumbika tuji.”
Dikwila nawu, izanvu dawantu akuluka yitembi mukuhoña nimukuhoña natutumbwa.
Dikwila nawu, izanvu dawantu akuluka yitembi mukuhoña nimukuhoña natutumbwa.
MuchiHeberu, “mwanta wamumbanda.”
Hela “iyala washikila.”
MuchiAramayiki, “chejeji.”
Dikwila nawu, izanvu dawantu akuluka yitembi mukuhoña nimukuhoña natutumbwa.
MuchiAramayiki, “kukasununa nsañu jadikasa.”
MuchiAramayiki, “chejeji.”
MuchiAramayiki, “kukasununa nsañu jadikasa.”
MuchiAramayiki, “wanta.”
Hela “muwina.”
Hela “njanina.”
MuchiAramayiki, “kanwa.”
Hela hekwawu, “hiyamuleteleli akakwimba nayisanjiku.”
MuchiAramayiki, “tulu twamutemukili.”
Hela “jakuditiya.”
Hela “nvula yachishika yitooka.”
Hela “kuditiya.”
Hela “jakuditiya.”
Dikwila nawu, mpinji jisatu nachikunku.
Hela “Susa.”
Hela “chipañu; mpwembu.”
Hela “mufwolu.”
MuchiHeberu, “chikasa.”
Hela “kwahuminaña itena.”
MuchiHeberu “chikasa.”
Hela “kwaselelaña itena.”
Hela “anashiki muchipimu chawu.”
Hela “Wakajiyisha chatama.”
Hela hekwawu, “nawa chakadi kusoñamisha.”
Dikwila nawu, nyikanda yajila.
MuchiHeberu, “nsonyi yakumesu.”
MuchiHeberu, “nsonyi yakumesu.”
MuchiHeberu, “ansompeshi jetu atusompesheleña.”
Hela “wakeñewa chikupu; walemeshewa chikupu.”
Dikwila nawu, nyilungu yayaaka.
MuchiHeberu, “kaprofwetu.”
MuchiHeberu, “Hidekeli.”
Hela “wakeñewa chikupu; walemeshewa chikupu.”
Daya mukwila nawu, “Hinyi Wudi Neyi Nzambi?”
Hela “kalamba wahachifulu chahewulu.”
Hela “wakeñewa chikupu; walemeshewa chikupu.”
Hela “nikwikala mpwembu yindi.”
Hela “Kukanyamuka.”
Hela “iluña deneni.”
Hela “yalema wuseya.”
Hela “anyana kawatupondu.”
MuchiHeberu, “akahukana.”
“Mukakusonkesha,” hadaha nyisonku. Hela “mukulumpi wamudimu.”
Hela “wamukunkulwayi.”
Hela hekwawu, “chakadi kusoñamisha.”
MuchiHeberu, “anuna.”
MuchiHeberu, “muchima.”
Hela “akadikumpula.”
MuchiHeberu, “makasa.”
Hela “akulumbisha; amakudi.”
Hela “yakulumbisha; yamakudi.”
Hela “yuma yalema wuseya.”
Hela hekwawu, “muntu wejima alemeshañayi.”
Hela “wakadanzañana.”
Hela “wakadipika nindi nseñu.”
Hela “yalema wuseya.”
Hela “kwaselelaña itena.”
Daya mukwila nawu, “Hinyi Wudi Neyi Nzambi?”
Hela “wakanyamuka.”
MuchiHeberu, “anyana kawantu jeyi.”
Hela “akashinshikamu [dikwila nawu, mumukanda] chikupu.”
Dikwila nawu, mpinji jisatu nachikunku.
Hela “wunakuhembelela chikupu.”
Hela “mwiluña dinakwinkiwu.”