Komana Yehova Hinyi?
HAMPINJI yapulileñayi njila mwivunda dakuCambodia, Henri Mouhot, wakuFrance nawa mukwakwenda nakukeña-keña yuma, wamunkulakaji yayaaka ikumi nayitanu nayiwaana (19th century), washikili kukapila kakunama kanyeñumukili tembeli. Yadiña tembeli yakudifukwilamu yeneni chikupu hanu hamaseki yatenañawu nawu Angkor Wat. Mouhot chakewukililiyi mesu hatembeli yajikiluwu namatahu ameneni chakumena, welukili nindi ayituñili kudi antu. Watoñojokeli nindi ayituñili kudi antuñi elukisha chikupu akunyima nawa wasonekeli nindi: ‘Yadiña yeneni kubadika itala didi dejima diyatuñiluwu Aroma hela aGriki.’ Hela chakwila yadiña mahembi hankulakaji yayaaka yayivulu, welukili chikupu nindi tembeli yeniyi kudi wayituñili.
Mukanda wamaana wasonekeluwu nkulakaji yayaaka yinahituhu walumbulula yitoñojoka yoyimu, wahosha nawu: “Muloña matala ejima akweti ayituñili; hakwinza watuñili yuma yejima diyi Nzambi.” (Aheberu 3:4) Ilaña amakwawu anateli kuhosha nawu, ‘Yuma yaleñawu kudi Nzambi yambuka nayuma yatuñañawu antu.’ Hela chochu, bayi neyi asayantisiti ejima eteja iyi yitoñojokaku.
Hanyima yakwiteja nawu “tuyuma twatuña mujimba twatumi,” Michael Behe, profesa wadiza hachazatikaña yuma yonaña wahaLehigh University, Pennsylvania, mu U.S.A., wehwili nindi: “Komana tuyuma twatuña mujimba twatumi anateli kututuña mujila yamaana?” Watwalekeluhu kuhosha nindi asayantisiti anakutuña jinjila japela kuhimpa muyuma yayumi kuzatisha njila yakubomba masewuzi ashiyashana kulonda kutuña chuma chambukaku. Mwalala, yuma yonaña niyabulaña kwona anateli “kuyituña”! Hanyima yakudiza masewuzi amomi anyanya chikupu, Behe wahayamini hakumona yuma yatuñawu chakala yatuñewa nayuma yayivulu yashindamena hayuma yikwawu hakwila nawu yizatiki. Wakunkulwili nindidi? “Chafumini muniyi ñovu yakusandujola masewuzi—kudiza hawumi kuhitila mutuyuma twanyanya twamumujimba chamwekeshaña hatooka to-o nawu isewuzi hichuma chakuleña”!
Komana Nleñi waniyi yuma yejima yakala kutiyishisha hinyi?
Indi Nleñi Hinyi?
Ñakwilu yawanewaña mumukanda wamaana wawukulu watenawu hakusambila, mukanda weniwu hiBayibolu. Mumazu akutachikilahu, Bayibolu yakulaña munjila yapela nawa yatiyakana lwihu lwakwila nawu hinyi waleñeli yuma yejima nawu: “Hatachi Nzambi waleñeli nimawulu nimaseki.”—Kutachika 1:1.
Hakudambula yomweni kudawa aditenaña nawu Nzambi, Nleñi wadilumbulula kuhitila mwijina dambukaku nindi: ‘Ichi dichi chinahoshiyi Yehova Nzambi walala, Nleñi yamawulu . . . , walili maseki niyuma yafumañamu, wenkaña antu endañahu muuya.’ (Isaya 42:5, 8) Yehova didi ijina daNzambi waleñeli yuma yejima nawa waleñeli amayala niambanda hamaseki. Ilaña dinu Yehova hinyi? Wekala Nzambi wamuchidinyi? Nawa muloñadi yitwatelela kumutiyilila?
Chalumbuluka Ijina Dindi
Chatachi, indi ijina daNleñi, Yehova, dalumbulukadi? Ijina daNzambi adisoneka mujinsona jiwaana jachiHeberu (יהוה) nawa damwekanaña kukamwihi namapampa 7,000 munsona jachiHeberu jamuBayibolu. Ijina denidi muvebu yachiHeberu ha·wah adimona neyi dakojejaña yuma (‘kwikalaku’) nawa dinakulumbulula nawu ‘Wakojejeli Kwikalaku.’ Mumazu amakwawu, Yehova wadikojejaña kwikala chuma chidi chejima kulonda kushikija nkeñelu yindi. Wadilisha kwikala Nleñi, Nsompeshi, Chamwinu, Mukwakuhana wumi, niyuma yikwawu kulonda kushikija yikaninu yindi. Kubombelahu, vebu yachiHeberu yekala nansonekelu yamwekeshaña chuma chidi kukamwihi nakushikijewa. Ichi chinakulumbulula nawu Yehova wuchidi kudikojeja kwikala mukwakushikija yikaninu yindi. Mwalala, hiNzambi wamumi!
Yililu yaYehova Yabadika
Bayibolu yamulumbulula Nleñi yeniwu nawa mukwakushikija yikaninu yindi nawu himuntu wamuwahi chikupu. Yehova wamwekesheli yililu yindi yabadika nakuhosha nindi: “Yehova, Yehova Nzambi, wenzala nawushona, watoñaña antu, hazuwaña swayuku, wasweja niluwi, wavulisha ninsañu yalala; wahembaña luwi lwindi lwamakombakaji awantu, wayanakenaña nikuluwa, ninyiloña, ninshidi.” (Kwidika 34:6, 7) Yehova amulumbulula hamu neyi Nzambi waluwi. Izu dachiHeberu dinazatishuwu hanu anateli kudibalumuna cheñi nawu ‘kukeña kwalala.’ Hakushikija nkeñelu yindi yahaya nyaka, Yehova watwalekahu kumwekesha kukeña kuyileñaleña yindi nakashinshi. Komana hiwunateli kulemesha kukeña kwamuchidiwuku?
Yehova cheñi hazuwaña swayuku nawa wanyakalaña kwanakena nshidi jetu. Chidi chachiwahi kwikala namuntu wabulaña kukeña nyiloña ilaña wakeñaña kutwanakena. Hela chochu, hichinakulumbulula nawu Yehova wetejaña yiluwaku. Wahosha nindi: “Ami Yehova nakeña wuñaji, hinakeña kubuwa nakuluwaku.” (Isaya 61:8) Hamu neyi Nzambi wawuñaji, hetejaña akwanshidi atwalekañahu kwila yuma yatama chakadi kutiya nsonyuku. Hela chochu, tunateli kwiluka netu mumpinji yindi yashikila, Yehova wakafumishahu kutama kwejima kudi mukanu kaayi.
Chakeñekaña kwikala namaana hakwila nawu twesekeji chiwahi yililu yakukeña niyawuñaji. Yehova wesekejaña yililu yiyedi yeniyi munjila yayiwahi hampinji yinakukalakalayi nanetu. (Aroma 11:33-36) Mwalala, maana aYehova anateli kumwekena kudi kwejima. Yileñaleña yakuhayamisha yamwekeshaña maana indi.—Masamu 104:24; Yishimu 3:19.
Hela chochu, kwikala namaana hohu hichashikilaku. Hakwila nawu yashikiji nkeñelu yindi, Nleñi watela kwikala cheñi nañovu yayeni. Bayibolu yamulumbulula nawu hiNzambi wukweti ñovu: ‘Fumbulenu mesu enu kwiwulu mumoni. Hinyi waleñeli yumiyi? Diyi Yena wedishaña yileñaleña yawu chakuchinda . . . Chaswejayi kunyiña . . . hikwabula nichimuku.’ (Isaya 40:26) Mwalala, Yehova wukweti ‘ñovu jasweja’ jazatishañayi hakushikija nkeñelu yindi. Komana yililu yamuchidiwu hiyinateli kuyileñela kuswila kwakwihi naYehovaku?
Nkisu Yafumaña Hakumwiluka Yehova
Yehova ‘haleñeli iseki kwikala damukunkulwayuku’ ilaña ‘wadiwumbili nindi mushakami antu’ akweti wubwambu wawuwahi nayena. (Isaya 45:18; Kutachika 1:28) Yehova wakamenaña yileñaleña yindi yahamaseki. Waloñesheleli muchidi wamuntu ntachikilu yayiwahi mwitempa, muparadisa. Dichi antu anakukisañana iseki nawa anakumutiyisha Yehova kumuchima kutama. Hela chochu, kwesekeja nachalumbuluka ijina dindi, Yehova wakashikija nkeñelu yindi yakusambila yakaniniyi antu niiseki. (Masamu 115:16; Chimwekeshu 11:18) Wakafuntisha paradisa hamaseki kudowu anakukeña kumwovwahila hamu neyi anyanindi.—Yishimu 8:17; Matewu 5:5.
Mukanda wakukumishaku wamuBayibolu walumbulula kuhanda kwakuwahi kwakekala muParadisa, nawu: “Wakayikombola madilu ejima kumesu awu; hikwakekala nawa cheñi kufwaku; hikwakekala nawa cheñi hela kuneña hela kudila hela kukataku. Yuma yakusambila yinahiti dehi.” (Chimwekeshu 21:3, 4) Iwu diwu wumi wawuwahi wunakukeñayi Yehova nindi mwakadiluñisheña. Iwu diyi Tata yetu wukweti muchima wawuwahi. Komana munakukeña kudizilaku jajivulu hadi Yehova niyuma yakeñekaña hakwila nawu mwakashakami muParadisa?
Nsona jitunazatishi jinafumi muBayibolu yaLunda yamu 1962. Hela chochu, tunazatishi orthography yayiha. Ilana neyi mukuwana tunazatishi NW yinalondeli hansona, dikwila nawu nsonoyu yinafumi muBayibolu yawundeli yaNew World Translation of the Holy Scriptures—With References.