Yiero Weche Mitiyogo e Wuoyo

WECHE mwatiyogo nigi teko ahinya. Kata kamano, mondo wechewa ochop gima wadwaro sie, nyaka wayiergi maber. Wach manyalo winjore maber e chal moro, nyalo winjore marach e chal machielo. Kata obedo ni wach moro nyalo bedo ni en mamit, ka ok oti kode maber, onyalo bedo “wach malit.” Tiyo gi weche kaka mago nyalo nyiso ni ng’ato ok oparo maber, kata ni ok odew. Nitie weche moko manyalo chiwo paro ariyo, komoro onyalo bedo ayany kata achaye. (Nge. 12:18; 15:1) To komachielo, “weche mabeyo”—majiwo jomoko—kelo mor e chuny ng’at miwuoyogono. (Nge. 12:25, The Bible in Luo, 1976) Yudo weche makare dwaro kinda, kata ka ng’ato riek. Muma wachonwa ni Suleman, nong’eyo ni dwarore ni ng’ato omany “weche ma ji morgo” koda “weche mag adiera.”—Ekl. 12:10.

E dhok moko, nitie weche sie monego ng’ato oti godo sama owuoyo gi ng’at ma hike ng’eny kata jatelo, kendo nitie weche mopogore monego otigo sama owuoyo gi mbesene kata joma tindone. Ka ng’ato ok tim kamano, to obiro chwanyo ji. To bende, nitie weche moko mag miyo ji luor maok onego itigo kuomi kaluwore gi oganda moro. Korka nyiso luor, Muma keto okang’ mamalo moloyo chike mag sirkal kata mag anyuola. Muma jiwo Jokristo mondo ‘omi ji duto duong’.’ (1 Pet. 2:17) Joma timo kamano kowuok e chunygi, nyiso ji duto luor maok gidewo hik ng’ato.

En adier ni ji mathoth maok gin Jokristo madier, tiyo gi weche mochido kendo maok chiw luor. Ginyalo paro ni tiyo gi weche machalo kamago jiwo gima giwacho. Kata nyalo bedo ni gitiyo gi wechego nikech ok gilony gi dhokno. Kapo ni ng’ato ne tiyo gi weche machalo kamago kane pok ong’eyo yore mag Jehova, onyalo yudo ka weyo timno tekne. Kata kamano, onyalo weyo timno. Roho mar Nyasaye nyalo konyo ng’ato mondo olok kit wuoyo mare. Kata kamano, ng’ato owuon bende nyaka ikre mar puonjore weche mathoth mabeyo—weche mabeyo magero jowinjo—kae to oti kodgi pile.—Rumi 12:2; Efe. 4:29; Kol. 3:8.

Ti gi Weche Matiendgi Yot Winjo. Achiel kuom mise mag wuoyo maber en tiyo gi weche matiendgi yot winjo. (1 Kor. 14:9) Kapo ni tiend weche mitiyogo ok winjre mayot ne jowinjo, ibedonegi ka ng’at mawacho dhok mawendo.

Nitie weche moko matiendgi winjore mopogore ne joma nigi lony e tich moro. Ginyalo tiyo gi wechego pile ka pile. Kata kamano, kitiyo gi wechego kama ok owinjore, mano nyalo mono ji ng’eyo tiend gima iwacho. E wi mano, kata kapo ni itiyo gi weche mapile ma ji ong’eyo, kitemo lero weche mang’eny matindo tindo, pach jowinjo nyalo chako tangni.

Jagol-twak madewo jowinjo yiero weche mawinjore piyo kata ne jogo maok nosomo ahinya. Nikech oluwo ranyisi mar Jehova, onyiso ni odewo “jochan.” (Ayub 34:19) Kapo ni jagol-twak neno ni nyaka oti gi wach moro ma jowinjo ok ong’eyo, dwarore ni oti kode e sentens mayot mamiyo tiend wachno winjore maler.

Weche mayot moyier maber chiwo paro e yo motegno ahinya. Sentens machieko chieko kendo mayot ema winjore piyo. Inyalo kik sentens machieko chieko gi mabocho mondo twak kik bed machot chot. Kata kamano, sama iwacho gima idwaro ni jowinjo opar ahinya, ti gi weche mayot koda sentens machieko chieko.

Ti gi Weche Mopogore Opogore Kendo Wachgi Kare. Nitie weche mathoth mabeyo ma ng’ato nyalo tiyogo. Kar tiyo mana gi wach achiel kinde duto, tem tiyo gi weche mopogore opogore. Kitimo kamano, wuoyoni biro bedo gi ndhadhu kendo mapuonjo ji. Inyalo timo ang’o mondo ibed gi weche mathoth minyalo tiyogo?

Sama isomo, inyalo kiewo weche maok ing’eyo tiendgi malong’o, kae to ing’i tiendgi e diksonari. Yier moko kuom wechego, kae to itim kinda e tiyo kodgi sama owinjore. Tem luongo wechego kare kendo ti kodgi kama owinjore, to ok tiyo kodgi mondo isungrigo. Medo ng’eyo weche mathoth biro miyo wuoyoni obed gi ndhadhu. Kata kamano, dwarore bedo motang’—ka ng’ato luongo kata tiyo gi weche e yo marach, jowinjo nyalo paro ni ok ong’eyo gima owacho.

Gimomiyo wadwaro medo ng’eyo weche mathoth en mondo wang’e lero weche, to ok nikech sunga. Tiyo gi weche ma korgi tek kata weche maboyo miyo jowinjo hum gi jagol-twak e yo maok owinjore. Gombowa onego obed nyiso jomoko wach makonyogi kendo keto wachno e yo mamit. Par ngero manie Muma mawacho niya: ‘Twak mar jo mariek en mar gima ging’eyo kare.’ (Nge. 15:2) Tiyo gi weche mabeyo, weche madonjo kare kendo matiendgi winjore piyo, miyo wuoyowa bedo makelo mor kendo majiwo kar bedo mang’ich ng’ich maonge ndhadhu.

Kaka imedo ng’eyo weche mathoth, ne ni itiyo gi weche kare. Weche ariyo nyalo chiwo paro achiel, mak mana ni tiendgi nyalo pogore matin ka oti kodgi e chal moko mopogore. Ka ifwenyo mano, wecheni ok bi chocho jowinjo kendo ok ibi chwanyogi. Chik iti adimba ne joma wuoyo maber. Diksonari moko jondiko e bwo wach ka wach, weche mamoko matiendgi chalo gi wachno, kendo ginyalo keto weche manyiso atach wechego. Omiyo ok iyud mana nyinge mopogore opogore miluongogo wachno, to bende iyudo gik mamoko ma bende gin tiend wachno. Mano konyo ahinya sama imanyo weche makare monego itigo e chal moro. Kapok ichako tiyo gi wach moro manyien, ne ni ing’eyo tiende malong’o, kaka iluonge, koda sama onego oti kode.

Weche malero adimba chal moro sie, konyo ji owinj tiend gimoro maler moloyo weche mawiye wiye. Jagol-twak nyalo wacho ni: “E kindeno, ji mang’eny nobedo matuwo.” Kata onyalo wacho ni: “Dweche matin bang’ Lweny Mokwongo mar Piny, ji 21,000,000 ne otho nikech tuwo mar Spanish influenza.” Mano kaka nitie pogruok maduong’ ka jagol-twak keto maler ni “kindeno” ne en kinde mane, “ji mang’eny” ne gin ji adi, kendo ni ji ma “nobedo matuwo,” nobedo matuwo kuom tuwo mane! Mondo iwuo e yo ma kamano, dwaro ni ing’e maber weche motudore gi wich miwuoyoe, kendo iyier adimba weche mitiyogo.

Tiyo gi wach madwarore bende nyalo konyi lero tiend gima iwacho maok itiyo gi weche mang’eny. Wuoyo alanda thoro umo paro madwarore ni ochiw. Keto weche e yo mayot miyo ji owinj mapiyo tiend puonj madongo kendo gikan-gi e pachgi. Mano konyi puonjo ji ng’eyo makare. Puonj mag Yesu Kristo ne gin makende nikech ne otiyo gi weche matiendgi yot winjo. Puonjri kuome. (Ne ranyisi mayudore e Mathayo 5:3-12 kod Mariko 10:17-21.) Tiegri chiwo pachi e yo machuok kitiyo gi weche miyiero maber.

Weche Manyiso Mijing’o, Chuny Madwarore, Kata ma Nigi Ndhadhu. Kaka imedo ng’eyo weche mathoth, par ok mana weche manyien, to par bende chuny ma wechego kelo. Kuom ranyisi, par weche manyiso mijing’o; weche mamedo ndhadhu; koda weche manyiso mor, ng’wono, kata kinda.

Muma nigi ranyisi mang’eny mag weche ma kamago. Kokalo kuom janabi Amos, Jehova nojiwo joge niya: ‘Dwaruru gimaber, ok gimarach Beduru kuchayo gimarach, to uher gimaber.’ (Amos 5:14, 15) Janabi Samuel to nonyiso Ruoth Saulo niya: ‘Jehova oseyiecho pinyruodh Israel kuomi kawuono.’ (1 Sam. 15:28) Kowuoyo gi Ezekiel, Jehova notiyo gi weche maok yot mondo wi ng’ato owilgo, kowacho niya: ‘Dhood Israel duto, wigi tek, chunygi tek maok winj wach.’ (Ezek. 3:7) Kojiwo kaka richo mar Jo-Israel ne duong’, Jehova nopenjo kama: ‘Dhano dima Nyasaye koso? To un umaya.’ (Mal. 3:8) Kane Daniel lero tem ma ne nitie Babulon, notiyo gi weche maketo wachno maler ni ‘Nebukadereza notimo mirima mang’eny’ nikech Shadrak, Meshak, kod Abednego notamore kulore ne kido, omiyo Nebukadereza nogolo chik mondo otwegi kendo owitgi e ‘mach maduong’ malietno.’ Mondo okonywa ng’eyo kaka majno ne liet, Daniel nondiko ni ruoth nogolo chik ne joge mondo ‘olos mach maliet ahinya, moloyo ma gihinyo loso, ndalo abiriyo’—majno ne liet nyowuoyo ma sama jorateke mag ruoth nosudo machiegni, ne githo. (Dan. 3:19-22) Kane owuoyo gi ji Jerusalem kodong’ odiechienge matin to inege, Yesu nowacho kowinjo malit e chunye niya: ‘Nadwaro nyadidi mondo achok nyithindi, kaka nyaburi choko nyigwen e bwo bwombene, to ne ok udwar. Neuru, odu ero owenu.’—Math. 23:37, 38.

Weche moyier maber miyo jowinjo neno picha maler e pachgi kuom gima iwuoyoe. Ka itiyo gi weche ma nigi ndhadhu, jowinjo biro “neno” kendo “mulo” gigo milero, gibiro “bilo” kendo “ng’weyo” chiemo miwuoyo kuome, kendo sama iwacho weche sie ma jomoko nowacho, gibiro “winjo” dwond jogo. Jowinjo biro keto pachgi duto kuom gima iwacho nikech isekonyogi neno wechego maler mana kaka in bende inenogi.

Weche maketo maler paro michiwo, nyalo miyo jowinjo onyier kata oywag. Wechego nyalo miyo ng’at ma chunye onyosore obed gi geno, ma obed gi gombo mar dhi nyime dak kendo omed hero Jachwechne. E piny mangima, ndiko kaka Zaburi 37:10, 11, 34; Johana 3:16; kod Fweny 21:4, 5 osemulo chuny ji e okang’ mamalo ahinya ma omiyo gibedo gi geno motegno.

Kaka imedo somo Muma kaachiel gi buge mogo gi “jatichno mogen, kendo mariek,” ibiro yudo weche mang’eny mopogore opogore. (Math. 24:45) Kik isomgi asoma kae to wiyi owil kodgi. Yier mago mamori, kae to iti kodgi pile.

Wuoyo Kiluwo Chike mag Grama. Jomoko nyalo fwenyo ni seche moko, ok giwuo kaluwore gi grama mar dhok ma giwacho. Ginyalo timo ang’o kuom wachno?

Kapod in nyathi skul, ti gi thuolono mondo ipuonjri tiyo gi grama maber kendo ng’eyo yiero weche mitiyogo. Kapo ni in gi kiawa kuom chik moro mar grama, penj japuonj. Kik ipuonjri mana weche manok. Nitie gima chwali manyalo bedo ni jowadu ongego. Idwaro bedo jalendo mong’ith mong’eyo lando wach maber.

To nade kapo ni isebedo ng’at maduong’ kendo sani iwacho dhok mawendo ma ne ipuonjori bang’e? To nade kapo ni ne ok iyudo thuolo moromo mar puonjori dhou e skul? Chunyi kik nyosre. Kar mano, tim kinda imed lony e dhokno mondo iland wach maber. Thothne, wapuonjore luwo chike mag grama kuom winjo kaka jomoko wuoyo. Omiyo, chik iti adimba sama joma olony golo twak. Sama isomo Muma koda buge mawuoyo kuom Muma, tem ng’iyo kaka ondik sentens, weche ma otigo kanyachiel, koda chal motiye gi wechego. Tem luwo ranyisi mabeyogo sama iwuoyo.

Jothum kata jotugo man gi huma nyalo wuoyo e yo maok luwre gi chike mag grama. Ji joluwo kaka jogo loso. Joma uso yedhe mamero kod joma ngimagi opong’ gi mahundu kata chode, hinyo tiyo gi weche ma gin ema gichuogo, ka gitiyo gi weche e yo mopogore gi kaka ji ong’eyo. Ok ber ka Jakristo wuoyo kaka joma kamago. Timo kamano miyo ji paro ni waluwo joma kamago kendo ni waluwo timbe mag piny.—Joh. 17:16.

Ng’i gi wuoyo maber pile pile. Ka ok idew weche mitiyogo e mbaka mapile, kik ipar ni ibiro wuoyo maber kiyudo thuolo makende. Kata kamano, kapo ni iwuoyo kaka owinjore e ngimani mapile, biro bedoni mayot tiyo kod wechego ka in e ndiri kata sama ilando adiera ne jomoko.