Tieg Nyathini a e Tinne

1, 2. Jonyuol onego omany kanye puonj ma konyogi kuom wach pidho nyithindgi?

HIGINI madirom 3,000 mosekalo, janyuol moro nowacho ni, “nyithindo gin gikeni ma Jehova ochiwo.” (Zaburi 127:⁠3) Kuom adier, mor mar bedo janyuol, en mich mowuok kuom Nyasaye, ma joma thoth mokendore yudo. Kata kamano, jogo ma nigi nyithindo fwenyo mapiyo bang’e ni kanyachiel gi mor ma gin-godono, bedo janyuol bende kelo ting’.

² To moloyo e kindegi, pidho nyithindo ok en tich mayot. Kata kamano, thoth ji osetimo kamano e yo maber, kendo jandik-zaburi kotiyo gi much Nyasaye nyiso yorno kawacho ni: “Mak mana ka Jehova ogero ot, tich jogedogo onge gohala.” (Zaburi 127:⁠1) Kaka imedo luwo machiegni ahinya puonj mag Jehova, e kaka ibiro medo bedo janyuol maber. Muma wacho niya: “Gen Jehova gi chunyi duto, kendo kik iketri kuom lony gi weche mayoreyore ma in-go iwuon.” (Ngeche 3:⁠5) Be iikori mar winjo puonj ma Jehova miyi seche makoro ichako tiyo tij pidho nyathi, ma en gima kawo chiegni higini 20?

LUWO PARO MA MUMA CHIWO

3. Wuone nigi ting’ mane kuom wach pidho nyithindo?

³ E udi mang’eny e piny mangima, chwo neno ni ting’ mar tiego nyithindo en mar mine. En adier ni Wach Nyasaye nyiso ni wuoro ema nigi ting’ maduong’ mar miyo joode chiemo. Kata kamano, owacho bende ni dichwo nigi ting’ mamoko bende ei pacho. Muma wacho kama: “Los tichni maoko; obedi tich moyikore, mikonyorigo, e puodho; eka bang’e ger odi.” (Ngeche 24:27) Kaluwore gi Nyasaye, wuone gi mine gin joma tiyo kanyachiel e tiego nyithindo.​—⁠Ngeche 1:​8, 9.

4. Ang’o momiyo ok onego wakaw ni nyithindo ma yawuowi beyo moloyo ma nyiri?

⁴ Ikawo kendo ineno nyithindi e yo mane? Ripode wacho ni e pinje mag Asia, “pile, nyuolo nyithi ma nyako ok en gima ji mor godo.” Hero nyithindo ma yawuowi moloyo nyiri en gima onya ahinya e pinje mag Latin Amerka, kata mana e udi ma nigi “joma osomo ahinya.” Kata kamano, adiera en ni, nyithindo ma yawuowi ok oloyo nyithindo ma nyiri. Jakobo, wuoro machon nowacho kama kowuoyo kuom nyithinde duto, ma noriwo kata nyiri ma ne osenyuol nyaka chop kanyo, kowacho ni mago ‘gin nyithindo ma Nyasaye e ng’wonone osemiye.’ (Chakruok 33:​1-5; 37:35) Yesu bende nogwedho “nyithindo matindo” (yawuowi gi nyiri) ma nokelne. (Mathayo 19:​13-15) Wanyalo bedo gadier ni ne onyiso paro ma Jehova ni godo.​—⁠Rapar mar Chik 16:14.

5. Gin ang’o ma onego joma okendore oket e paro seche ma gichano kwan mar joot ma gidwaro bedogo?

⁵ Be ogandau gin joma dwaro ni dhako onyuol nyithindo mang’eny kaka nyalore? Kuom adier, dichwo gi dhako kendgi ema onego oyier kwan mar nyithindo ma gidwaro bedogo. To nade ka jonyuol onge nyalo mar ng’iewo chiemo, lewni kendo puonjo nyithindo mang’eny? Ka gadier, dhako gi dichwo onego opar wachni ahinya seche ma giparo kwan mar nyithindo ma gidwaro bedogo. Jonyuol moko ma onge nyalo mar pidho nyithindgi duto, ohero miyo wedegi ting’ mar timo kamano. Be mani en tim maber? Ok ober ahinya. Timo kamano bende ok nyis ni jonyuol koro onge gi ting’ kuom nyithindgi. Muma wacho niya: “Ka ng’ato ok rit wedene, to moloyo ka ok orit joode, ng’atno osekwero yie, kendo orach moloyo ng’at ma ok oyie.” (1 Timotheo 5:⁠8) Jonyuol makawo ting’gi kaka dwarore, temo chano kwan mar ‘joodgi’ mondo omi ‘giritgi.’ Be ginyalo tiyo gi yore mag chano nyuol e timo kamano? Mano bende en yiero mar joma okendore giwegi, kendo ka giyiero timo kamano, yo ma gidwaro tiyogo en yiero margi. “Ng’ato ka ng’ato nyaka ting’ ting’ne owuon.” (Jo Galatia 6:⁠5) Kata kamano, yore mag chano nyuol manyalo miyo ich ma osemak kethre, ok owinjore gi puonj mag Muma. Jehova Nyasaye e “soko mar ngima.” (Zaburi 36:⁠9) Kuom mano, ketho ich ma osemak en gima nyiso achaye marach ahinya ne Jehova, kendo timno romre gi nego ng’ato.​—⁠Wuok 21:​22, 23; Zaburi 139:16; Yeremia 1:⁠5.

CHOPO DWARO MAG NYATHINI

6. Tiego nyathi onego ochakre karang’o?

⁶ Ngeche 22:6 wacho ni: ‘Puonj nyathi mondo oluw weche mowinjorene.’ Tiego nyithindo en ting’ machielo maduong’ ma jonyuol nigo. Kata kamano, onego gichak timo kamano karang’o? Mapiyo ahinya. Jaote Paulo nowacho ni Timotheo ne otiegi a “e nyathi.” (2 Timotheo 3:15) E dho-Grik, wach moti godo kae tiende nyalo bedo nyathi matin, kata mana ma podi nie ich. (Luka 1:​41, 44; Tich Joote 7:​18-20) Kuom mano, Timotheo ne oyudo tiegruok kane podi otin ahinya​—⁠kendo mano ema ne dwarore. Kinde ma nyathi podi tin, e kinde maber ahinya mar chako tiege. Kata mana nyathi matin nigi riyo mar ng’eyo gik moko.

7. (a) Ang’o momiyo en gima dwarore ni wuoro gi miyo olos tudruok maber e kindgi gi nyathi? (b) En tudruok ma ne mantie e kind Jehova gi Wuode ma miderma?

⁷ Miyo moro wacho niya: “Ma ne akwongo neno anena nyathina ni i, chunya nohere ndi.” Mano e kaka mine mang’eny bende winjo. Tudruok majaber e kind miyo gi nyathine, medo jiwore kaka gimedo bedo kanyachiel bang’ kosenyuole. Pidhe kendo dhodhe, medo jiwo tudruokno. (Pim gi 1 Jo Thessalonika 2:⁠7.) Ka min nyathi mulo kendo wuoyo gi nyathi, mano konyo ahinya e miyo nyathi owinj maber e chunye. (Pim gi Isaiah 66:12.) To nade wuon nyathi? En bende onego otem bedo gi tudruok machiegni gi nyathine ma onyuolno. Jehova wuon en ranyisi maber kuom wachni. E bug Ngeche, wapuonjore kuom tudruok ma Jehova ni godo gi Wuode ma miderma ma iwuoyo kuome kama: “Jehova nochweya ka ne ochako tichne  . . . mi nomor koda pile.” (Ngeche 8:​22, 30; Johana 1:​14) Kamano bende, wuoro maber loso tudruok mondo obedie maber e kinde gi nyathine kochakre ae tinne. Wuoro moro wacho niya, “Nyis nyathi hera mogundho, nimar onge nyathi mosegatho nikech okwake kata onyodhe.”

8. Jonyuol onego ochak tiego pach nyithindo e yo mane mapiyo kaka nyalore?

⁸ Kata kamano, nyithindo matindo dwaro gik mokalo kanyo. Kochakore sama onyuolgie, obwuongogi oikore mar gamo kendo kano weche, to jonyuol ema chiwo wechegi ahinya. Kaw puonjruok dhok kaka ranyisi. Josomo wacho ni mondo nyathi opuonjre wuoyo kendo somo e yo maber, “luwore ahinya gi tudruok machiegni ma jonyuol nene nigo kode.” Wuo kendo somne nyathini buge chakre ae tinne. Mapiyo nono, obiro dwaro luwo ranyisi miketo kendo ibiro chako puonje somo. Kitimo kamano, yot mondo ong’e somo kata kapok ochako dhi e skul. To mano biro konyo ahinya kapo ni idak e piny ma jopuonj nokie kata kama nyithindo ng’eny ahinya  e  klas.

9. En ang’o maduong’ ma jonyuol onego opar ahinya?

⁹ Gima duong’ ma jonyuol ma Jokristo onego opar ahinya en konyo nyithindo mondo ong’e Wach Nyasaye. (Ne Rapar mar Chik 8:⁠3.) Ka gin gi geno mane? Mondo gikony nyathigi obed gi kido kaka mar Kristo, matiende ni konyogi rwako “dhano manyien.” (Jo Efeso 4:24) Mondo gitim kamano, dwarore gibed gi gik gedo makare, kendo giti gi yore makare.

TIM KINDA E JIWO ADIERA E PACH NYATHINI

10. Gin kido mage ma nyithindo onego obedgo?

¹⁰ Ot moger motegno luwore gi gige gedo ma oti godo. Jaote Paulo nowacho ni gige gedo mabeyo chuth e gero kido mar Jakristo gin “dhahabu, fedha, kite ma nengogi tek.” (1 Jo Korintho 3:​10-12) Gigi ochung’ne kido kaka yie, rieko, winjo tiend wach, chung’ motegno, luor, kod hero Jehova kaachiel gi chikene. (Zaburi 19:​7-11; Ngeche 2:​1-6; 3:​13, 14) Jonyuol nyalo konyo nyithindgi nade bedo gi kidogi chakre ae tin-gi? Ka giluwo yo moro ma ne osechan chon.

11. Jonyuol ma Jo-Israel ne konyo nyithindgi nade mondo onyag kido ka mag Nyasaye?

¹¹ Kane oganda Jo-Israel chiegni donjo e Piny Manosingi, Jehova nonyiso jonyuol ma Jo-Israel kama: “To wechegi machikoi tinende, ginibedi kuom chunyi: nipuonjgi nyithindi gi kinda, niwachgi kibedo e odi, kendo kiwuotho e yo, kidhiyo nindo, kendo kia malo.” (Rapar mar Chik 6:​6, 7) Ee, jonyuol onego oket ranyisi maber, gibed osiepe nyithindgi, kendo gimany thuolo mar wuoyo kodgi, kendo puonjogi.

12. Ang’o momiyo dwarore jonyuol obed ranyisi maber?

¹² Bed ranyisi. Mokwongo, Jehova nowacho ni: “Wechegi . . . ginibedi kuom chunyi.” Kae to nomedo ni: “Nipuonjgi nyithindi gi kinda.” Omiyo, kido mag Nyasaye nyaka kuong bed e chuny janyuol. Janyuol nyaka her adiera mi odag kaluwore gi adierano. Mana bang’ timo kamano, eka dochop e chuny nyathi. (Ngeche 20:⁠7) Nang’o kamano? En nikech nyithindo luwo ahinya gik ma gineno moloyo mago ma giwinjo.​—⁠Luka 6:40; 1 Jo Korintho 11:⁠1.

13. Jonyuol nyalo luwo ranyisi mar Yesu nade kuom kawo thuolo mar bedo gi nyithindgi?

¹³ Bed osiep nyathini. Jehova nonyiso jonyuol ma Jo-Israel: “Niwachgi [ne nyithindi] kibedo e odi, kendo kiwuotho e yo.” Mani dwaro ni jonyuol omany thuolo mar bedo gi nyithindgi kata bed ni gidich maromo nade. Yesu ne oneno ni kuom adier, ne dwarore omi nyithindo kinde mare. E ndalo ma ne ochiegni tiekoe tije mar lendo, “ne gikelone nyithindo matindo, mondo oket lwete kuomgi.” Ne otimo ang’o? “Noting’ogi e bade, moguedhogi.” (Mariko 10:​13, 16) Par ane ni e kindeno, ngima Yesu koro nochomo e giko. To ema podi, nokawo thuolo mar bedo gi nyithindo, kowinjogi. Donge mano ranyisi maber ndi!

14. Ang’o momiyo ber mondo jonyuol okaw thuolo mar bedo gi nyithindgi?

¹⁴ Wuo gi nyathini. Kawo thuolo mar bedo gi nyathini biro konyi e wuoyo kode. Kaka imedo wuoyo kode, e kaka ibiro medo ng’eyo kaka kite chalo, kendo kaka odongo. Kata kamano, ng’e ni wuoyo ok en mana wacho weche kende. Miyo moro e piny Brazil wacho niya: “Ne ochuno ni nyaka apuonjra chiko ita, kendo winjo ei chunya.” Kinda ma ne onyiso ne okelone ber, sama koro wuode koro nochako bedo ng’ama wachone gik manie pache koda e chunye.

15. Ang’o monego oket e paro kodok korka kinde mag mor?

¹⁵ Nyithindo dwarore obed gi kinde mag ‘nyiero kendo timo miel,’ tiende ni kinde mag mor. (Eklesiastes 3:​1, 4; Zekaria 8:⁠5) Kinde mag mor nyalo kelo ber ka jonyuol gi nyithindo timogi kanyachiel. En gima lit ni e udi mang’eny kinde mag mor en mana rango televison. Kata obedo ni program moko e televison nyalo moro ng’ato, thothgi ketho timbe mabeyo, kendo rango televison miyo joot ok wuo ahinya. Kuom mano, ang’o ma moni timo gimoro manyalo miyo nyithindo oti gi pachgi? Unyalo wer, bedo gi tuke, limo osiepe kata dhi bayo kuonde ma morou. Timo gik makamago miyo uwuoyo.

16. Ang’o ma jonyuol onego opuonj nyithindgi kuom Jehova, to onego gitim kamano nade?

¹⁶ Bed japuonj. Jehova nowacho ni, “Nipuonjgi [wechegi] nyithindi gi kinda.” Ndikono nyisi gino monego ipuonj koda kaka onego ipuonje. Mokwongo, nyaka “niher Jehova Nyasachi gi chunyi duto, gi paroni duto, kendo gi tekoni duto.” (Rapar mar Chik 6:​5) Kae to, ‘wechegi nipuonjgi gi kinda.’ Chiw puonj e yo mamiyo nyathi hero Jehova gi chunye duto kaachiel gi chikene. (Pim gi Jo Hibrania 8:10.) Tiend ‘puonjo gi kinda’ en, puonjo ka inwoyo. Omiyo gima Jehova nyisi kanyo en ni, yo maber mar konyo nyithindi onyag kido kaka mag Nyasaye, en wuoyo kodgi kuom Nyasaye kinde duto ma ok iol. Mani oriwo kata timo kodgi puonjruok mar Muma pile.

17. Ang’o ma jonyuol nyalo dwaro jiwo e chuny nyithindgi? To nikech ang’o?

¹⁷ Ng’eny jonyuol ong’eyo ni rwako weche e chuny nyathi ok en gima yot. Jaote Petro ne ojiwo Jokristo wetege kama: “Kaka nyithindo mayom, dwaruru chak maliw mar chuny.” (1 Petro 2:⁠2) Wacho ni “dwaruru” en gima nyiso ni ji mathoth onge gi riyo mar manyo chiemb chuny. Jonyuol nyalo manyo yore mag miyo nyithindgi obed gi dwarono.

18. Moko kuom yore ma Yesu ne tiyogo e puonjo ji, ma ijiwo jonyuol mondo oluw gin mage?

¹⁸ Yesu ne mulo chuny ji gi puonj nikech notiyo gi ranyisi. (Mariko 13:34; Luka 10:​29-37) Puonjo e yo ma kamano tiyo maber ahinya kuom nyithindo. Chiw puonj manie Muma kitiyo gi sigendini mamit kaka mayudore e buk mar Buga Moting’o Sigendini mag Muma.a Mi giket pachgi kuom gima ipuonjogi. We mondo giti gi riekogi e goro, kendo timo tuke kuom gik mondiki e Muma. Yesu bende ne tiyo gi penjo. (Mathayo 17:​24-27) Luw yorege seche ma utimo puonjruok maru kaka joot. Kar nwoyo mana chik moro mar Nyasaye, ti gi penjo kaka, Ang’o momiyo Jehova ne omiyowa chikni? Ang’o mabiro timore ka warito chikni? To ang’o mabiro timore ka ok warito chikni? Penjo kaka mago konyo nyathi tiyo gi pache kendo neno ni chike Nyasaye beyo kendo konyo.​—⁠Rapar mar Chik 10:⁠13.

19. Ka jonyuol luwo yore koda puonj manie Muma seche ma gipuonjo nyithindgi, gin ber mage mang’eny ma nyithindo biro bedogo?

¹⁹ Ka iketo ranyisi, ibedo osiep, iwuoyo kendo puonjo nyathini, inyalo konye ae tinne, mondo olos winjruok machiegni gi Jehova Nyasaye. Winjruok ma kamano biro jiwo nyathini mondo obed mamor kaka Jakristo. Obiro temo chung’ motegno e yie mare kata ka en e bwo tembe mawuok kuom mbesene. Kinde duto konye omed hero winjruok majaber ma en godo gi Nyasaye.​—⁠Ngeche 27:11.

RIEYO NYATHI DWARORE AHINYA

20. Tiend rieyo ng’ato en ang’o, to onego otime e yo mane?

²⁰ Rieyo ng’ato en tiego pache kod chunye mondo oluw yo makare. Mani en gima dwarore ahinya kuom nyithindo. Paulo nyiso wuone mondo ‘opidh [nyithindigi] ka girieyogi kendo puonjogi kuom Ruoth.’ (Jo Efeso 6:⁠4) Jonyuol onego onyis hera sama girieyo nyithindigi. (Jo Hibrania 12:​4-11) Rieyo nyathi e yor hera en gima itimo kokalo kuom wuoyo kode mondo ong’e gimomiyo. Kuom mano, inyisowa ni, ‘wawinj puonj.’ (Ngeche 8:33) Onego ochiw puonj ka irieyo nyathi e yo mane?

21. Gin puonj mage ma jonyuol onego oket e pachgi seche ma gipuonjo kendo rieyo nyithindgi?

²¹ Jonyuol moko paro ni rieyo nyithindgi en mana wuoyo kodgi ka gitiyo gi dwol mager, dhawonegi, kata yanyogi. Kata kamano, kaluwore gi wachno, Paulo chiwo siem kama: “Un wuone, kik umi mirima mako nyithindu.” (Jo Efeso 6:⁠4) Ijiwo Jokristo duto mondo ‘gibed mang’won gi ji duto gibed jopuonj molony matero weche mos, ka girieyo wasikgi kod muolo.’ (2 Timotheo 2:​24, 25) Kata obedo ni jonyuol ma Jokristo ong’eyo ni onego gichung’ motegno kuom weche moko, onego giket wechego e paro seche ma girieyo nyithindgi. Kata kamano, seche moko wuoyo awuoya ok rom, dwarore oti gi yore moko e chiwo kum.​—⁠Ngeche 22:15.

22. Ka onego okum nyathi, en ang’o ma nyaka konye ng’eyo kapok okume?

²² Yore ma irieyogo nyithindo opogore kaluwore gi nyathi ka nyathi. Moko ok nyal rieyo kitiyo mana gi “weche mag dhok” kende. Kuom nyithindo makamago, kum ma ichiwo kinde ka kinde nyalo reso ngimagi. (Ngeche 17:10; 23:​13, 14; 29:19) Kata kamano, nyathi onego ong’e gimomiyo ikume. ‘Kede gi kwero puonjo rieko.’ (Ngeche 29:15; Ayub 6:24) To kata kamano, kum nigi tong’. Jehova ne owacho ne joge kama: ‘To anarieyi e yor bura.’ (Yeremia 46:28b) Muma ok oyie gi tim mar chwado kata goyo nyathi gi mirima e yo mahinyo dend nyathi.​—⁠Ngeche 16:32.

23. Sama jonyuol kumo nyathi, en ang’o monego gikony nyathi mondo ong’e?

²³ Kane Jehova osiemo joge ni ne odhi kumogi, mokwongo ne owachonegi ni: “Kik iluor . . . ni mar an kodi.” (Yeremia 46:28a) Kamano bende, kum michiwo gi jonyuol e yo moro amora mowinjore, ok onego owe nyathi gi paro ni ok dware. (Jo Kolosai 3:21) Kar mano, nyathi onego one ni kumno ichiwo nikech janyuol ‘ni kode,’ tiende ni gin kore.

RIT NYATHINI KUOM GIK MANYALO HINYE

24, 25. En tim mane marach ahinya ndalogi madwaro ni mondo ong’i kik hiny nyithindo?

²⁴ Thoth joma dongo paro kaka ne gin gi mor e kinde ma ne gin joma tindo. Giparo kaka ne gionge luoro, nikech ng’eyo ni jonyuolgi ne dhi ritogi kata ang’o matimore. Jonyuol dwaro ni nyithindgi bende owinj kamano, to kata kamano e piny masani mopong’ gi timbe maricho, ok yot kaka chon rito nyithindo kuom gik manyalo hinyogi.

²⁵ Achiel kuom gik maricho ahinya mosebedo ka medore kuom higini machiegni, en tim nindruok gi nyithindo. E piny Malaysia, ripode mag joma nindre gi nyithindo ne omedore nyading’wen kuom higini apar kende. E piny Jerman, nyithindo madirom 300,000 inindruok godo gi thuon higa ka higa, to e piny moro manie South Amerka, kaluwore gi nonro moro, kwan mar nyithindo minindrukogo ng’eny miwuoro, machopo 9,000,000! Gima lit en ni, thoth nyithindogi inindruokgo e pachogi giwegi, kendo joma ging’eyo kendo ma gigeno ema timonegi kamano. Kata kamano, dwarore nyithindo oyud rit motegno kowuok kuom jonyuolgi. Ere kaka jonyuol nyalo bedo jorit mag nyithindgi?

26. Gin yore kaka mage minyalo rit godo nyithindo, to bedo gi ng’eyo nyalo rito nyathi e yo mane?

²⁶ To nikech oseyud ni nyithindo ma ok ong’eyo ahinya weche mag nindruok ema iwuondo ahinya, yo maduong’ mar geng’o timni en puonjo nyathi kata ka pod otin. Bedo gi ng’eyo nyalo golo nyathi “e yor richo, kuom jo mawacho weche mamono.” (Ngeche 2:​10-12) En ng’eyo mane? Ng’eyo puonj kod chike mag Muma, mawuoyo kuom timbe makare kod ma ok kare. Puonjo nyathi bende ni nitie joma dongo moko matimo gik maricho, kendo puonje ni ok ochuno ni nyaka otim gima ji nyise ka ok en gima owinjore, dwarore ahinya. (Pim gi Daniel 1:​4, 8; 3:​16-18.) Kik ichiw puonjno mana dichiel kende. Dwarore onwo puonj nyading’eny ne thoth nyithindo matindo, eka mondo giket wachno e pachgi maber. Kaka nyithindo medo bedo madongo, wuoro biro miyo nyare thuolo ma mare kaka dwarore, kendo miyo bende biro timo kamano ne wuode ​—⁠kendo mano biro jiwo e pach nyithindo timbe makare. Kuom adier, yo maber moloyo mag chiwo rit kuom wachni, en un jonyuol ng’eyo kaka nyithindu wuotho.

MANY KONY KUOM NYASAYE

27, 28. En ng’ano ma jonyuol nyalo yudo kony Kuome seche ma gikawo ting’ ma ok yot mar pidho nyathi?

²⁷ Kuom adier, tiego nyathi a e tinne ok en tich mayot, kata kamano ok ochuno ni jonyuol ma nigi yie kuom Nyasaye otim tijni kendgi. Chon e kinde mag Jobura, kane onyis jal miluongo ni Manoa ni ne odhi bedo wuoro, ne okwayo mondo Jehova okonye e pidho nyathine. Jehova ne owinjo lamo mare.​—⁠Jobura 13:⁠8, 12, 24.

²⁸ E yo machalo kamano ndalogi, kaka jonyuol ma nigi yie kuom Nyasaye medo pidho nyithindgi, e kaka bende ginyalo medo wuoyo gi Jehova e lamo. Bedo janyuol en tich matek, to kata kamano nitie gweth mogundho mabedoe. Jonyuol moko ma Jokristo e piny Hawaii wacho ni: “In gi higini 12 mag tiego nyathi kapok ochopo higini matek machando rowere. To ka itiyo matek kiluwo puonj mag Muma, mago bedo kinde mag kayo mor kod kuwe ka giyiero e chunygi ni gidwaro tiyo ne Jehova.” (Ngeche 23:​15, 16) Ka nyathini oyiero timo kamano, in bende ibiro wacho ni: ‘Nyithindo gin gikeni ma Jehova chiwo.’