DANIEL ne jahigni apar kende, kata kamano, nosebedo konyagore gi tuo mar kansa kuom higa achiel. Laktechene kaachiel gi osiepene ne onge gi geno moro amora ni nodhi chango. Daniel to pod ne nigi geno. Ne ogeno ni chieng’ moro obiro bedo maduong’ kendo timo nonro ma biro konyo e yudo yadh kansa. Nitie laktar ma nonego obi mondo othiedhe. Norito gi siso ahinya neno laktarno, nikech ne olony e thiedho kit kansa ma Daniel ne nigo. Kata kamano, kor lwasi ne ok ber chieng’ ma laktrano nonego obie, kendo mano nomone dhi kama Daniel ne nitie. Wachno nonyoso chuny Daniel ahinya. Nojok matek, kendo ndalo matin bang’e notho.

Ng’at moro ma ne tiyo e ospital e ma nowuoyo e wi sigand Danielno ka ne owacho kaka bedo gi geno kata bedo ma onge gi geno nyalo mulo ngimawa achiel kachiel. Samoro in bende isewinjo sigendni moko kaka mago. Kuom ranyisi, parie ng’at ma hike ng’eny kendo machiegni tho, kata kamano, ogeno neno wach moro moserito aming’a. Samoro nitie ng’at monego olime mohero ahinya, kata nitie nyasi moro morito gi siso. Ng’at ma kamano thoga mapiyo bang’ ka gima noritono osetimore. Ang’o momiyo gima kamano timorega? To be geno nigi teko kamano e ngima ng’ato kaka jomamoko wachoga?

Thoth jotim nonro e weche mag thieth wachoga ni joma nigi geno kendo moketo pachgi kuom gik mabeyo to ok maricho, bedoga gi ngima maber. Kata kamano, nitie joma nigi paro mopogore gi mano. Jotim nonro moko wachoga ni paro ma kamano ok winjre kata matin gi sayans. Giwachoga ni tuo ok otudore e yo moro amora gi paro kata geno ma ng’ato nigo.

Bedo gi paro mopogore kuom gimomiyo geno dwarore ok ne gima wendo. Higni mang’eny mokalo, jasomo moro ma Ja-Grik ma ne iluongo ni Aristotle nodwoko kama, ka ne openje ni geno en ang’o: “Geno en lek modiechieng’.” Kendo higni moko mokalo, jatelo moro mar Amerka ma ne iluongo ni Benjamin Franklin nowacho ayanga kama: “Bedo gi geno nyalo miyo kech onegi.”

To kare geno en ang’o? Be kinde duto en mana gima ng’ato paro apara kohoyogo chunye ka ng’at ma leko godiechieng’? Koso onego wane geno e yo mopogore kaka gima miyo wabedo gi ngima maber kod mor, kendo gima miyo wabedo gadiera chuth kuom wach moro ma konyowa?

WAWACH ni Daniel ma owuo kuome e sula mokalo di ne odhi adhiya nyime bedo gi geno ma ne en-go. Be tuo mar kansa ma ne en-go donege? Be di ne pod ongima kawuono? Kata mana joma wachoga ni geno en gima dwarore ahinya ok nyal dwoko penjogo. To mano e wach maduong’. Geno ok tiek ne ng’ato chandruoge duto ma en-go. Ok en yadh gik moko duto.

Ne openj laktar ma nyinge Nathan Cherney penjo moko e CBS News. Nowuoyo kuom rach ma nyalo betie sama ng’ato siko ka nwoyo ne jatuo ni geno e yadh gik moko duto, to moloyo ka po ni en jatuo mohewore. Cherney nowacho niya: “Wasewinjo ni nitie chwo moko ma dhawoga ne mondegi ka ginyisogi ni ok gitimga gik moko e yo makare nikech ok giparga matut.” Nomedo wacho kama: “Paro ma kamago nyalo miyo jomoko opar ni tuo mar kansa inyalo thir athira tek mana ni ng’ato nigi paro mowinjore e wi tuono. To mano ok en paro maber kata matin.”

En adier ni joma nigi tuo moro ma ok changi winjoga malit ahinya. Kendo osiepegi kata wedegi ok diher medonegi lit ma gin-go kuom nyisogi ni gichandore nikech kethogi giwegi. Be mano koro nyiso ni onge tiende bedo gi geno?

Ooyo. Kuom ranyisi, Cherney kofwenyo ni ng’ato nigi tuo moro ma ok nyal chango, otemoga miye kit thieth ma kueyone rem kendo ma miyo obed gi chuny mokuwe, to ok temo kedo gi tuono kata medo ngima jatuo. Lakteche kaka mago temoga matek mondo jotuo obed mamor kata sama gihewore. To mano nyiso ni geno nyalo miyo ng’ato obed mamor kata sama ochandore.

Ber mar Bedo gi Geno

Laktar W. Gifford-Jones nowacho kama: “Geno en yath ma nigi teko ahinya.” Nomedo nono weche mopogore opogore e wi kaka ne inyalo med sir joma nigi tuo ma ok nyal chango mondo kik gijog gi ngima. Wachore ni sama okony joma kamago, mano miyo gibedoga gi paro mowinjore kod mor. Nonro ma kamano ma notim e higa mar 1989 noyudo ni jotuo ma ikonyo mondo obed gi paro mowinjore dakga aming’a, kata kamano, nonro machiegnini to ok sir wachno ahinya. Nonro osenyiso ni jotuo ma ikonyoga mondo obed gi paro mowinjore ok hinyga bedo gi depression kata rem mang’eny sama gituore.

Ne ane nonro machielo ma notim ne joma nigi geno kod joma onge geno. Ne idwa non ni to e kind grube ariyogo, jomage ma yudoga tuo mar adundo mong’ere kaka coronary heart disease (CHD) e yo mayot. Ne openj chwo ma kwan-gi okalo 1,300 ka be ne gin gi geno kata ooyo. Bang’ higni apar nochak onon chwogo kendo, to noyud ka pasent 12 kuomgi ne nigi kit tuo moro mar adundo. E kind jotuogo, kwan mar joma ne onge geno noloyo nyadiriyo kwan mar joma ne nigi geno. Laura Kubzansky, molony e weche mag thieth e Harvard School of Public Health, nowacho kama: “Nonro mang’eny mosetim nyiso ni ‘bedo gi paro mowinjore’ konyoga ngima ng’ato ahinya, kata obedo ni mae e nonro ma okwong tim ma nyiso kaka paro mowinjore nyalo geng’o tuoche mag adundo.”

Nonro machielo nonyiso ni joma nenoga ni ngimagi rach bang’ koseyang’gi ok changga piyo kopim gi joma niga gi paro mowinjore bang’ wuok e yeng’o. Bende, osefweny ni joma nigi geno dakga aming’a moloyo joma onge geno. Nonro moro nonyiso ni joma oti ma onge geno kod ma nigi geno opogore ahinya e yo ma ginenogo ngima. Ka ne onyis joma otigo ni sama ng’ato oti obedoga gi rieko kod lony momedore, ne giwuok ka giwuotho ka gitegno. Ber ma jomotigo noyudo bang’ nonrono inyalo pim gi ber ma ne ginyalo yudo bang’ timo exercise kuom jumbe 12!

Ang’o momiyo inyalo wach ni bedo gi paro mowinjore kod geno konyoga ngima? Nyalo bedo ni josayans kod lakteche pok ofwenyo maber kaka obwongo kod dend dhano tiyoga, omiyo, ok ginyal chiwo dwoko makare e wachno. Kata kamano, joma olony e weche kaka mago chiwoga dwoko moko ma ok gin-go gadiera chuth. Kuom ranyisi, profesa moro molony e nono leche kod dend dhano nowacho kama: “En gima ber ka ng’ato nigi chuny mokuwe kod geno. Ng’at ma kamano ongega gi parruok mang’eny kod tuoche. Mano en achiel kuom gik ma ji nyalo timo mondo gisik gi ngima maber.”

Lakteche moko kod josayans nyalo neno ka gima wachno en wach ma wendo. Kata kamano, jopuonjre mag Muma to ong’eyo ni wachno osebedoe kuom higni mang’eny. Chiegni higni 3,000 mokalo, roho maler notayo Ruoth Solomon mondo ondik niya: “Chuny mamor chalo gi yath maber, to chuny monyosore tieko teko ng’ato.” (Ngeche 17:22) Ne ane kaka ndikono owinjore ndi! Ok owach ni chuny mamor en yath ma thiedho tuoche duto, to owacho ni chuny mamor “chalo gi yath maber.”

To kuom adier, ka da bed ni geno en yath, donge lakteche duto di koro nyiso jotuo mondo odhi ong’iewe? E wi mano, geno nigi ber machielo maduong’ moloyo mana miyo ng’ato obed gi ngima maber.

Paro Mowinjore kod Paro ma Ok Owinjore

Jotim nonro osefwenyo ni joma nigi paro mowinjore yudoga ber mathoth. Joma kamago timoga maber e skul, e tich, kod e tuke. Kuom ranyisi, ne otim nonro moro kuom mon ma jong’wech. Joma tiegogi ne owacho gik ma ne ging’eyo kuom mon-go kodok korka weche mag ng’wech. E kindego bende ne onon ka be mon-go ne nigi geno. Nonrono nonyiso ni geno ma mon-go ne nigo ne okonyogi timo maber e ng’wech moloyo kata weche ma joma ne tiegogi nowacho kuomgi. Ang’o momiyo geno nigi teko mang’eny kamano?

Nonro mosetim kuom joma nigi paro mowinjore kod joma nigi paro ma ok owinjore oseelo gik mathoth. E higni mag 1960, nonrono noelo weche miwuoro e wi le, kendo nomiyo jotim nonro ochako tiyo gi ngero mar “puonjri gimoro kokalo kuom tiegruok.” Ne gifwenyo ni dhano bende nyalo puonjore kuom tiegruok. Kuom ranyisi, ne oket jomoko e ot moro ma ne nigi koko mang’eny kendo nonyisgi ni ne ginyalo puonjore nego kokono kuom diyo gik moko ma ne omigi. Gikone ne ginego kokono.

Grup mar ariyo bende ne onyis ni otim mana kamano. Kata kamano, ka ne gidiyo gik ma nomigigo, gigo ne ok onego kokono. Thothgi chunygi nojok. Ka ne onyisgi ni gitem kendo e odiechieng’no, ne ok gidwar timo kamano. Ne gineno ni onge gima ne ginyalo timo mondo gineg kokono. Kata kamano, joma ne nigi paro mowinjore e grup mar ariyono to pod notemo atema diyo gigo.

Laktar miluongo ni Martin Seligman, ma nokonyo e timo nonrono, nodhi nyime nono matut kaka paro mowinjore kod paro ma ok owinjore nyalo hinyo ng’ato. Nonono adimba pach joma ochayorega. Nong’ado ni bedo gi paro ma ok owinjore nyalo mono ng’ato timo gik mang’eny e ngimane, kata onyalo miyo chuny ng’ato ojogi. Seligman notieko gi wechegi: “Asetimo nonro kuom higni 25, kendo koro an gadier ni ka po ni kinde mang’eny waparoga ni wan e ma wamiyoga gik maricho timore e ngimawa kendo ni onge gimoro amora ma wanyalo timo ma dhi maber mana kaka joma onge gi paro mowinjore paroga, thoth gik maricho ma waparogo e ma biro yudowa.”

Mana kaka ne wasewacho, nitie joma nyalo paro ni paro ma kamano en gima wendo, kata kamano, ok en gima wendo ne joma puonjorega Muma. Ne ane ngeroni: “Ka chunyi onyosore chieng’ chandruok, tekoni nobed manok.” (Ngeche 24:10) Muma nyiso maler ni chuny monyosore kod paro ma ok owinjore nyalo mayi teko. Omiyo, inyalo loyo nade paro ma ok owinjore mondo ibed gi paro mowinjore kod geno e ngimani?

[Picha]

Geno nyalo konyowa ahinya e ngima

INENOGA nade pek miromogago? Jotim nonro mathoth wacho ni dwoko mar penjono nyalo nyiso ka be in gi paro mowinjore kata ooyo. Waduto waromoga gi chandruoge e ngimawa. Kata kamano, nitie joma nigi chandruoge madongo moloyo jomoko. Ang’o momiyo jomoko nyaloga nyagore maber ma gilo chandruok moro mi gidog e ngimagi mapile, to jomamoko kata mana chandruoge matindo nyosoga chunygi chuth?

Kuom ranyisi, wawach ni imanyo tich. Idhi e interview, kata kamano, ok miyi tijno. Inyalo chako paro ni jogo ok dwari, kata neno ka gima ok ibi yudo tich nyaka chieng’. Samoro inyalo wacho e chunyi ni, ‘An onge ng’at ma biro ndika tich.’ To marachie moloyo, inyalo yie mondo gima kamano omi ichak paro ni in ng’at manono, kendo ni onge gimoro amora maber minyalo konyogo jomoko. Moro ka moro kuom wechego nyalo nyiso ni ng’ato nigi paro ma ok owinjore.

Kedo gi Paro ma Ok Owinjore

En ang’o minyalo timo mondo iked gi paro ma ok owinjore? Okang’ mokwongo en nono ni paro mane ma ok owinjore minyalo bedogo. Kae to ichak kedo gi parogo. Kuom ranyisi, tem ane nono gimomiyo ne ok iyudo tijno kata obedo ni ne itimo interview. Be en adier ni ne ok iyudo tijno nikech onge ng’ata ang’ata ma dwaro ndiki tich? Koso nyalo bedo ni wuon tijno ne dwaro ng’at ma nigi lony moko ma in iongego?

Ka po ni inono weche e yo ma adimba kamano, ibiro fwenyo ni in e ma ne in gi paro ma ok owinjore. Ka weche ok odhini maber kamoro, be mano nyisoni koro weche duto ok bi dhini maber? Donge inyalo paro kuonde mamoko ma weche osedhinie maber, kuom ranyisi, e winjruok ma in-go gi Nyasaye, winjruok ma un-go gi joodu, kata gi osiepeni? Gol paro moro amora ma ok owinjore minyalo bedogo e wi kinde mabiro. To kiwacho awacha adier, be inyalo bedo gadier chuth ni ok ibi yudo tich nyaka chieng’? Nitie gik mamoko ma bende inyalo timo mondo iked gi paro ma ok owinjore.

Keto Pachi Kuom Gik Migombo Timo Nyalo Konyi Loyo Paro ma Ok Owinjore

E higni machiegnigi, jotim nonro osetemo lero tiend geno, kata kamano, yo ma gilerego orem. Giwacho ni geno oriwo bedo gadier ni ibiro chopo gimoro amora midwaro timo. Mana kaka wabiro neno e sula ma luwo, geno oriwo gik mang’eny. Kata kamano, yo ma jotim nonro lerogo tiend geno pod nyalo konyowa e yore mang’eny. Ka waketo chenro mar gik ma dwaher timo kendo waketo pachwa e gigo, wanyalo loyo paro ma ok owinjore.

Ka po ni wadwaro bedo gadier ni wabiro chopo chenrowa ma kinde mabiro, nyaka watem matek mondo watim gik ma wasechano e kindegi. To kifwenyo ni ok ichopga gik michano timo, nyalo dwarore ni ipar matut e wi chenro mamoko michano timo. Mokwongo, be nitie gimoro amora misechano timo? Yot ahinya mondo chandruoge kod gik mamoko ma waromogo e ngimawa omonwa nono gik madongo monego waket mokwongo. Ka luwore gi wachno ne ane puonj moro ma Muma ne osechiwo chon. Owacho kama: “[Yanguru] gadier gik ma dwarore moloyo.”​—Jo-Filipi 1:​10.

Bang’ ka waseyango gik madongo monego waket mokwongo e ngimawa, biro bedonwa mayot chopo chenro mopogore opogore ma wanyalo keto e ngimawa, kuom ranyisi, gik ma mulo winjruokwa gi Nyasaye, ngimawa mar joot, kod tich. Kata kamano, ok ber keto chenro mar gik mang’eny ma dwaher timo. Kar mano, wanyalo keto chenro mar chopo e gimoro achiel mayot mwanyalo timo. Ka iketo chenro mar chopo e gimoro ma ok yot timo, chunyi nyalo nyosore ma ijogi. Kuom mano, ber chano timo gik matindo tindo ma nyalo konyi chopo e chenroni mar timo gik madongo.

“Jakinda e ma keyo.” Ngerono nogo chon to pod en gadiera moro e iye. Ka wang’ado ni wan gi chenro moro ma wadwaro timo, nyaka watim kinda mondo wachop chenrono. Gima nyalo konyowa en paro gueth kata gik mabeyo ma wabiro yudo ka wachopo e gima wachanono. En adier ni wabiro romo gi pek moko e yo, kata kamano, pekgo ok onego omonwa timo gino.

Bende, dwarore ni wapar yore mabeyo ma wanyalo tiyogo mondo wachop gik ma wachanogo. Jandiko moro miluongoni C. R. Snyder, ma osetimo nonro matut e wi geno, wacho ni ber paro yore mopogore opogore ma ng’ato nyalo tiyogo mondo okonye chopo e gimoro modwaro timo. Mano nyalo konyo mondo sama yo moro ok otiyo maber, oti gi yo machielo.

Snyder wacho bende ni ber ng’eyo kinde ma nyalo dwarore ni iwe luwo chenro moro kendo ichak luwo machielo. Ka po ni chenro moro otamowa chopo to pod wamokoe ka chwe, mano nyalo nyoso chunywa. To ka wawile gi chenro machielo ma wanyalo chopoe mayot, mano nyalo miyowa mor kod geno.

Muma nigi ranyisi moro maber e wi wachno. Ruoth Daudi ne gombo ahinya gero ne Jehova Nyasache hekalu. Kata kamano, Jehova nonyiso Daudi ni Solomon wuode e ma ne dhi gerone hekalu. Kar siko koparo e wi chenro ma koro onge gima ne onyalo timoeno, Daudi nowilo chenro ma ne en-go. Notimo kinda e choko ne wuode pesa kod gik gedo ma ne dhi dwarore e gero hekalu.​—1 Ruodhi 8:​17-​19; 1 Weche mag Ndalo 29:​3-7.

Kata ka waloyo paro ma ok owinjore kendo wabedo gi chenro ma nyalo konyowa bedo gi paro mabeyo, pod wanyalo bedo ma onge geno. E yo mane? Thoth gik ma nyosoga chunywa e pinyni gin gik ma wan wawegi ok wanyal chiko. Ere kaka pod wanyalo bedo gi geno kata obedo ni nitie chandruoge momako dhano, kaka dhier, lwenje, timbe ma ok kare, tuoche, kod tho?

[Picha]

Ka itimo interview mar tich to ok ondiki, be mano nyiso ni ok ibi yudo tich nyaka chieng’?

[Picha]

Ruoth Daudi noyie wilo chenro ma ne en-go

PAR ane ranyisini. Sa mitueyo e lweti ok ti kendo onenore ka gima otore. Sama itere mondo olose ka fundi, iyudo ka nitie funde mang’eny mopogore opogore, to giduto giwacho ni ginyalo loso sano. Kata kamano, paro ma gichiwo opogore opogore kendo moko pingore. To nade kifwenyo ni ng’at ma noloso sano higni mang’eny mokalo en jirandi? E wi mano, onyisi ni onyalo losonigo nono ma onge chudo. Donge en e ma ibiro miye sano mondo olosnigo?

Koro wapim ane sanino kod geno ma in-go. Ka ifwenyo ni geno ma in-go osechako dok chien mana kaka osetimore ne ji mang’eny e piny mopong’ gi chandruokni, ere kama inyalo manyoe kony? Ji mang’eny wachoga ni ginyalo konyo ji bedo gi geno, kata kamano, paro ma gichiwoga ng’eny kendo moko pingore. Donge ber dhi ir Jal ma nochueyo dhano gi nyalo mar bedo gi geno? Muma wacho ni “ok en mabor gi ng’ato ka ng’ato kuomwa,” kendo ni oikore konyowa.​—Tich Joote 17:27; 1 Petro 5:7.

Tiend Geno Madier

Muma lero tiend geno e yo matut moloyo kaka lakteche, jo sayans, kata jomamoko nyalo lere. Weche ma nokwong tigo ka nindiko Muma ma iloko ni “geno” tiende en kiyo gimoro maber gi siso. Geno oriwo gik moko ariyo madongo. Gigo gin, gombo gimoro maber kaachiel gi bedo gi gimomiyo in gadier ni gino biro timore. Geno ma Muma chiwo ok en gima iparo apara. Otenore kuom gik madier.

Wanyalo wacho ni geno chalo gi yie, nikech yie bende nyaka tenre kuom gik madier. (Jo-Hibrania 11:1) Kata kamano, Muma nyiso pogruok mantie e kind yie kod geno.​—1 Jo-Korintho 13:13.

Kuom ranyisi, ka ikwayo osiepni moro mondo okonyi e yo moro, inyalo bedo gi geno ni obiro konyi. Genonino ok en kayiem nono nikech in gi yie ni onyalo konyi​—ing’eye maber, inge’yo ni ong’won-ga, kendo osegatimoni gik mabeyo e kinde mokalo. Yie ma in-go kod geno ma in-go otudore, kata kamano, nitie kaka pod gipogore. Ere kaka inyalo bedo gi geno ma kamano kuom Nyasaye?

Gimomiyo Wanyalo Bedo gi Geno

Nyasaye e wuon geno madier. Muma wacho ni Jehova e ma ‘Israel nogeno.’ (Jeremia 14:8) Geno moro amora ma Jo-Israel ne nigo noa kuome; kuom mano, ninyalo wachni en e ma ne en geno margi. Geno ma kamano ne ok en mana gombo mar yudo gik mabeyo kende. Nyasaye nonyiso Jo-Israel gimomiyo nonego gibed gi geno madier chuth. Kuom higni mang’eny, nosingonegiga gik moko kendo notimoga gik mosingogo. Jatendgi ma Joshua nonyisogi niya: “Ung’eyo malong’o . . . ni onge singo kata achiel kuom singo mabeyo duto ma Jehova Nyasachu ne osingonu ma pok otimore.”​—Joshua 23:14.

Kata obedo ni higni mang’eny osekalo, pod Nyasachwa timoga gik mosingo. Muma nigi singo mang’eny ma Nyasaye nochiwo, kendo onyiso bende kaka singogo nochopo. Singo mag Nyasaye gin adier, ma seche moko iwuoyoga kuomgi ka gima gisetimore.

Mano e gimomiyo wanyalo wacho ni Muma en bug geno. Kaka imedo somo gik ma Nyasaye nosingo ne dhano ma otimonegi, e kaka ibiro medo gene. Jaote Paulo nondiko niya: “Weche duto ma ne ondik chon, ne ondikgi mondo gipuonjwa, mondo kokalo kuom sinani ma watimo, kendo kokalo kuom hoch moa e Ndiko, wabed gi geno.”​—Jo-Rumi 15:4.

En Geno Mane ma Nyasaye Osemiyowa?

En kinde mane ma dwarorega ni wabed gi geno ahinya? Donge en sama tho ochomowa? Kata kamano, ji mang’eny laloga geno ma gin go sama watgi kata osiepgi moro otho. Donge en adier ni onge gima nyalo nyoso chunywa ahinya ma loyo tho? Tho en gima nyalo mako ng’ato ang’ata kuomwa. Wanyalo temo geng’e kuom kinde, kata kamano, gikone to nyaka oyudwa. Mano e gima omiyo Muma luonge ni “jasigu mogik.”​—1 Jo-Korintho 15:26.

Kuom mano, ere kama wanyalo yudoe geno sama ng’atwa otho? Wes achiel-achiel e Muma ma luongo tho ni jasigu mogik, bende wacho ni jasiguno “ibiro tiek.” Nyasaye nigi teko moloyo tho. Nitie gima osetimo ma nyiso ni oloyo tho. Gino en ang’o? En chiero jomotho. Muma wuoyo kuom ji ochiko mopogore opogore ma Nyasaye notiyo gi tekone e chiero.

E achiel kuom chier ma Muma wuoye, Jehova nomiyo Yesu Kristo Wuode teko mar chiero osiepne ma Lazaro ma noyudo osetho moyiki kuom odiechienge ang’wen. Yesu ne ok ochiere aling’ ling’, to ne otimo mano e nyim oganda ma ne ni kanyo.​—Johana 11:38-​48, 53; 12:​9, 10.

Kata kamano, inyalo penjori ni, ‘Ang’o momiyo ne ochier jogo? Donge ne gibedo moti mi githo kendo?’ En adier ni ne githo. Kata kamano, weche kaka mago miyo wagombo neno jowa mosetho ka gingima kendo. Bende, gikonyowa ng’eyo gimomiyo wanyalo bedo gadier ni ibiro chier ji. Wechego nyiso ni wan gi geno madier.

Yesu nowacho niya: “An e chier kendo an e ngima.” (Johana 11:25) En e ma Jehova biro miye teko mar chiero jomotho e piny mangima. Yesu nowacho kama: “Sa biro ma ji duto manie liete nowinj [dwond Kristo] mi giniwuog oko.” (Johana 5:​28, 29) Ee, wan gi geno ni ji duto manie liete ibiro chier mi gidag e paradiso e piny ka.

Janabi Isaya nowuoyo e wi chier ka nowacho kama: “Jogi motho biro bedo mangima. Kitundni maga biro a malo. Chung’uru malo mondo ukog gi mor, un jo ma odak e lowo! Nimar tho magi momoko e lum chalo gi tho mokinyi. Kendo piny biro golo jo motho mondo gibed mangima.”​—Isaya 26:19.

Donge wechego hoyowa ndi? Inyalo pim joma nie liete gi nyathi matin manie i min-gi. Kuom adier, Nyasaye paro ji duto manie liete. (Luka 20:37, 38) Kendo machiegnini, ibiro chiergi ma rwakgi gi mor e piny manyien, mana kaka jonyuol morga rwako nyathigi moa nyuol! Omiyo, wan gi geno kata sama tho ochomowa.

Kaka Geno Nyalo Konyi

Paulo nopuonjowa weche mathoth e wi ber mar bedo gi geno. Nopimo geno gi ogudu ma rito wi jalweny. (1 Jo-Thesalonika 5:8) En ang’o ma notemo wacho? E ndalo ma ne indikoe Muma, jalweny ne rwakoga ogudu mar chuma e wi pien sama ne odhie lweny. Oguduno ne konyega mondo kik hiny wiye mi otho. En puonj mane ma wayudo? Mana kaka ogudu mar chuma ne ritoga wi jalweny, e kaka geno bende nyalo rito pachwa. Ka po ni in gi geno motegno ni gik ma Nyasaye osingo biro timore, ibiro bedo gi paro mokue kata sama iromo gi chandruoge. Donge waduto dwaher bedo gi ogudu ma chal kamano?

Paulo notiyo gi ranyisi machielo e nyiso tudruok mantie e kind geno kod dwach Nyasaye. Nondiko kama: “Wan gi genoni ma chalnwa kaka nanga mar meli mosiro ngimawa; en geno madier, kendo motegno.” (Jo-Hibrania 6:​19) Meli nosekethore ne Paulo nyading’eny ka en e nam. Omiyo, nong’eyo kaka nanga konyoga meli ahinya. Ka ne apaka mager otugore e nam, jokwang’ meli ne bologa nanga e i pi. Ka nangano nodhi momako gimoro matek e i pi, ne okonyo meli mondo ochung’ kar tiende, ma apaka ok otere kuonde monyalo tuomoe lwendni mi obarre.

Kamano bende, ka singo mag Nyasaye obedonwa madier kendo motegno, geno ma wan-go biro konyowa siko kar tiendwa ma ok wayiengni sama waromo gi chandruoge madongo ma chalo apaka mager. Jehova singo ni e kinde mokayo machiegni, chandruoge kaka lwenje, mahundu, kuyo, kod tho ok nochak oyud dhano kendo. (Ne sanduk manie ite mar 10.) Mako genono matek nyalo konyowa chung’ motegno kendo luwo chike Nyasaye, kar donjo e timbe maricho mopong’ e piny e kindegi.

Geno ma Jehova chiwo mulo ngimani achiel ka achiel. Odwaro ni idag e ngima maber kaka nodwaro chakre chon. Dwache en ni mondo “ji duto oresi.” E yo mane? Mokwongo, odwaro ni ng’ato ka ng’ato obed gi “ng’eyo malong’o chuth e wi adiera.” (1 Timotheo 2:4) Joma ondiko gasedni kwayi ni irwak adiera mar Wach Nyasaye. Adierano e ma biro miyo iyud ngima ma nyaka chieng’. Geno ma Nyasaye miyi duong’ moloyo geno moro amora ma pinyni nyalo miyi.

Chunyi ok bi nyosore nikech Nyasaye biro miyi teko mar timo gimoro amora mowinjore gi dwache. (2 Jo-Korintho 4:7; Jo-Filipi 4:​13) Donge mano e geno ma diher bedogo? Omiyo, ka po ni sani ionge geno, kata isebedo ka imanyo geno kuom kinde malach, chunyi kik nyosre. Geno madier nitie. Kendo inyalo yude!

[Sanduk]

Gik Momiyo Wan gi Geno

Ndiko ma luwogi nyalo tego geno ma in-go:

◼ Nyasaye singonwa ngima maber e kinde mabiro.

Wachne nyisowa ni piny duto biro bedo paradiso, kendo joma biro dak e iye biro bedo gi kuwe kod mor.​—Zaburi 37:11, 29; Isaya 25:8; Fweny 21:3, 4.

◼ Nyasaye ok nyal riambo.

Nyasaye osin gi kit miriambo duto. Jehova en Nyasaye maler chuth, omiyo, ok onyal riambo.​—Ngeche 6:16-19; Isaya 6:2, 3; Tito 1:2; Jo-Hibrania 6:18.

◼ Nyasaye nigi teko duto.

Jehova e Nyasaye ma nyalo duto. Onge gimoro amora e polo kata e piny ma nyalo mone chopo dwache.​—Wuok 15:11; Isaya 40:25, 26.

◼ Nyasaye dwaro ni idag nyaka chieng’.

​—Johana 3:16; 1 Timotheo 2:3, 4.

◼ Nyasaye rango gik mabeyo ma watimo.

Nyasaye ok ketga pache mana kuom richo kod rem magwa, to oketoga pache kuom kido mabeyo ma wan-go kod kindawa. (Zaburi 103:12-14; 130:3; Jo-Hibrania 6:10) Ogeno ni wabiro timo gik mabeyo, kendo omor sama watimo kamano.​—Ngeche 27:11.

◼ Nyasaye osingo ni obiro konyi chopo chenro magi motudore gi lame.

Jotichne ok onego opar ni onge ng’at ma nyalo konyogi. Nyasaye chiwoga rohone maler, ma en teko moloyo duto, mondo okonywa.​—Jo-Filipi 4:13.

◼ Keto geno kuom Nyasaye ok en kayiem nono.

Onge chieng’ ma ibiro ywago ang’e ka iketo genoni kuom Nyasaye chuth.​—Zaburi 25:3.

[Picha]

Mana kaka ogudu mar chuma ne ritoga wi jalweny, e kaka geno bende nyalo rito pachwa

[Picha]

Mana kaka nanga mar meli miyo meli chung’ kar tiende sama apaka ger, e kaka geno miyo wasiko kar tiendwa sama waromo gi chandruoge mager

[Credit Line]

Courtesy René Seindal/Su concessione del Museo Archeologico Regionale A. Salinas di Palermo