4. Jomage maloso kodhi mar dhako, to kodhino biro timo ang’o?

⁴ Bang’ ng’anjo ma ne otimore e Eden, Jehova nosingo ni “dhako” ne dhi nyuolo ‘kodhi.’a (Som Chakruok 3:15.) Gikone, kodhino ne dhi ketho wi thuol ma en Satan. Bang’e Jehova noelo ni kodhino ne dhi wuok e anyuola mar Ibrahim, e oganda mar Israel, e dhood Juda, kendo e anyuola mar Ruoth Daudi. (Chak. 22:15-18; 49:10; Zab. 89:3, 4; Luka 1:30-33) Bat-maduong’ mar kodhino ne en Kristo Yesu. (Gal. 3:16) Bat-matin mar kodhino en kanyakla mar Jokristo mowal kuom roho. (Gal. 3:26-29) Yesu gi Jokristo mowalgo ema riwore mondo oloch e Pinyruodh Nyasaye, kendo mano e chenro ma Nyasaye biro tiyogo e ketho Satan.​—Luka 12:32; Rumi 16:20.

5, 6. (a) Gin loje adi madongo ma Daniel gi Johana wuoyoe? (b) Wiye mag ondieg Fweny ochung’ne ang’o?

⁵ Wach ma ne okwong kor e Eden, nonyiso bende ni Satan ne dhi bedo gi ‘kodhi.’ Koth Satan ne dhi nyiso sigu ne koth dhako. Gin jomage maloso koth thuol? Jogo duto maluwo ranyisi mar Satan e nyiso sigu ne Nyasaye kendo kwedo oganda Nyasaye. Kuom kinde duto e ngima dhano, Satan osechano kothe e yore mag siasa, tiende ni pinjeruodhi mopogore opogore. (Luka 4:5, 6) Kata kamano, pinjeruodhi manok kende ema osedonjore ahinya gi oganda Nyasaye, bed ni gin oganda Jo-Israel machon kata kanyakla mar Jokristo mowal. Ang’o momiyo mani en wach maduong’? En nikech okonyowa ng’eyo gimomiyo fweny mag Daniel gi Johana wuoyo mana kuom loje aboro madongo.

7. Wich mokwongo mar ondiegno ochung’ne ang’o, to nikech ang’o?

⁷ Wich mokwongo mar ondiegno ochung’ne Misri. Nikech ang’o? En nikech Misri e loch maduong’ ma nokwongo nyiso sigu ne jo Nyasaye. Nyikwa Ibrahim​—kama koth dhako ne dhi wuokie mana kaka ne osingi​—nomedore ahinya e piny Misri. Kendo Misri nosandogi ahinya. Satan notemo tieko oganda Nyasaye kapok kodhino ochopo. E yo mane? Notimo kamano kuom chwalo Farao mondo oneg nyithind Jo-Israel ma yawuowi duto. Jehova noketho chenrono kendo reso joge ma noyudo gin wasumbini e Misri. (Wuok 1:15-20; 14:13) Bang’e ne otero Jo-Israel e Piny Manosingi.

8. Wich mar ariyo ochung’ne ang’o, to notemo timo ang’o?

⁸ Wich mar ariyo mar ondiegno ochung’ne Assuria. Assuria bende notemo tieko oganda Nyasaye. En adier ni Jehova notiyo kode e kelo kum ne dhoudi apar mag Israel nikech ne ging’anjo kendo ne gilamo nyiseche manono. Kata kamano, bang’e Assuria nomonjo Jerusalem. Nyalo bedo ni Satan ne chano mar ketho chuth anyuola mar jokaruoth ma gikone Yesu ne dhi wuokie. Mano ne ok en chenro mar Jehova, omiyo notimo hono mi oreso joge ma ne ochung’ motegno kane oketho Jo-Assuria.​—2 Ruo. 19:32-35; Isa. 10:5, 6, 12-15.

¹³ Jehova notiyo gi Loch mar Medo-Persia e chopo dwarone mar ketho Babulon kendo duoko Jo-Israel thurgi. (2 Weche 36:⁠22, 23) Kata kamano, lojni ne chiegni ahinya tieko chuth oganda Nyasaye. Bug Esther ei Muma wuoyo kuom chenro ma ne ochak gi jatelo moro maduong’ mar Persia miluongo ni Haman. Haman noloso chenro mar tieko Jo-Yahudi duto ma nodak e alwora malach e Loch mar Persia mi oyango koda ka tarik ma nekno ne onego otimree. To nikech okang’ ma Jehova nokawo, nochako oreso joge kendo, mi oritogi kuom sigu mar koth Satan. (Est. 1:1-3; 3:8, 9; 8:3, 9-14) Kaluwore gi mano, Medo-Persia e wich mar ang’wen mar ondieg Fweny.

16. Antiochus mar Ang’wen notimo ang’o?

¹⁶ Bang’ loyo Persia, Grik nolocho e wi oganda Nyasaye. E kindeno, Jo-Yahudi koro nosedok e Piny Manosingi mi kendo gigero hekalu Jerusalem. Ne pod gin oganda Nyasaye moyier kendo hekaluno ema ne pod gitiyogo kaka kar lamo madier. Kata kamano, e senchari mar ariyo Ka Ndalowa Podi, Grik, ma ne en wich mar abich mar ondieg Fweny, ne omonjo oganda Nyasaye. Antiochus mar Ang’wen, achiel kuom jotend lweny ma nokawo loch bang’ Aleksanda, noketo altar mar nyiseche manono e laru mar hekalu e Jerusalem, moketo chik ni oneg ng’ato ang’ata maluwo din mar Jo-Yahudi. Mano kaka timno ne en sigu maduong’ ma koth Satan nonyiso! Kata kamano, bang’ kinde matin, loch machielo mar piny ngima nokawo kar Grik. Wich mar auchiel mar ondieg Fweny ne dhi bedo mane?

17. Wich mar auchiel notimo ang’o maduong’ e chopo weche mag Chakruok 3:​15?

¹⁷ Rumi ema ne en loch ma nigi teko moloyo e piny kane Johana oyudo fweny mar ondiek. (Fwe. 17:10) Wich mar auchielni ema notimo gima duong’ ahinya e chopo weche mokor e Chakruok 3:​15. Satan notiyo gi jotelo mag Rumi e hinyo ‘ofunj tiend’ kodhi, to mana kuom kinde matin. E yo mane? Ne gidonjo ne Yesu gi weche mag miriambo ni nong’anjo ne sirkandno, mi ginege. (Math. 27:26) Kata kamano, ofunj tiendeno nochango nimar Jehova nochiere.

18. (a) En oganda mane manyien ma Jehova noyiero, to nikech ang’o? (b) Ere kaka koth thuol ne odhi nyime nyiso sigu ne koth dhako?

¹⁸ Jotend din mag Jo-Israel nowinjore gi Rumi e hango wach ne Yesu, kendo thoth oganda Israel bende nokwede. Kuom mano, Jehova nojwang’o oganda Jo-Israel. (Math. 23:38; Tich 2:⁠22, 23) Jehova koro noyiero oganda manyien, ma en “Israel mar Nyasaye.” (Gal. 3:​26-​29; 6:​16) Ogandano ne en kanyakla mar Jokristo mowal moting’o Jo-Yahudi koda Ogendini mamoko. (Efe. 2:​11-​18) Bang’ tho Yesu koda chierne, kodhi mar thuol ne odhi nyime nyiso sigu ne koth dhako. Kuom kinde maok tin ne achiel, Rumi notemo tieko chuth kanyakla mar Jokristogo ma en bat-matin mar koth dhako.c