SAMA iwuoyo gi jomoko e wi dwaro mag Nyasaye, bedni iwuoyo gi ng’ato achiel kata iwuoyo e ndiri, mbakau onego otenre kuom Wach Nyasaye. Kinde mang’eny mani oriwo somo ndiko mag Muma ma en gima onego otim e yo maber.

Jiwo Kuonde Mowinjore Oriwo Somo gi Chuny Madwarore. Onego isom Ndiko gi chuny madwarore ne weche misomo. Par ane ranyisi moko. Sama isomo Zaburi 37:11 gi dwol, dwondi onego onyis mor ma in-go kuom kuwe ma ndikono osingo. Sama isomo bug Fweny 21:4 manyiso kaka Nyasaye biro tieko chandruok koda tho, dwondi onego onyis mor kuom geno majaber mosingno. Sama isomo Fweny 18:2, 4, 5, magolo chik mar wuok e ‘Babulon Maduong’’ mopong’ gi richo, onego isome e yo manyiso ni kawo okang’ mapiyo dwarore. Chuny ma ng’ato somogo onego onyis kaka owinjo gadier, to ok onego okal tong’. Gima chiko chuny ma ng’ato somogo, en ndiko mosomo koda kaka itiyo kod ndikono.

Jiw Weche Mowinjore Ojiw. Kapo ni kama idwaro lero e Ndiko moro otenore mana kuom nyabath ndikono, onego ijiw kanyo sama isomo ndikono. Kuom ranyisi, kapo ni gima idwaro lero matut en ‘dwaro mokwongo pinyruoth’ sama isomo Mathayo 6:33, ok ibi jiwo “wachne makare” kata “mago duto.”

Sama igolo twak e Chokruok mar Tijwa, inyalo chano mar somo Mathayo 28:19. Gin weche mage monego ijiw? Kapo ni idwaro jiwo jowinjo otim kinda e chako puonjruok Muma gi ji, jiw kama wacho ni “utim . . . jopuonjrena.” To komachielo, kidwaro wuoyo kuom ting’ mar Jakristo mar puonjo adiera mag Muma ne oganda machielo, kata idwaro jiwo jolendo moko odhi olend kama jolendo nokie, inyalo jiwo kama wacho ni “ogendini duto.”

Kinde mang’eny, itiyo gi ndiko mondo odwok penjo kata osir wach moro ma chocho jomoko. Ka ijiwo weche duto manie ndikono, jowinjo magi nyalo chweyo maok oneno tudruok e kind ndikono gi gima iwuoyoe. In inyalo neno maler tudruok mantie to gin ok gine.

Kuom ranyisi, sama isomo Zaburi 83:18 e Muma moting’o nying Nyasaye, kapo ni ijiwo ahinya kama wacho ni “Ma Malo Chutho,” wuon ot nyalo chweyo maok ofwenyo wach manenore ni oyangore maler ni Nyasaye nigi nyinge. Onego ijiw nying mar “Jehova.” Kata kamano, sama itiyo gi ndiko achielno e nyiso ni Jehova e jaloch e wi gik moko duto, onego ijiw ahinya kama wacho ni “Ma Malo Chutho.” Bende, sama itiyo gi Jakobo 2:24 e lero gimomiyo dwarore ni onyis yie kuom tim, kijiwo ahinya kama wacho ni “nyiso ni en ng’at makare” kar jiwo “tim,” mano nyalo miyo moko kuom jowinjo ochwe maok oyudo puonjno.

Ranyisi machielo maber yudore e bug Jo-Rumi 15:7-13. Ma en nyabath barua ma jaote Paulo nondiko ne kanyakla moting’o Jo-Yahudi kaachiel gi jogo maok Jo-Yahudi. Kae, jaote Paulo lero ni tij lendo mar Kristo konyo ok mana Jo-Yahudi moter nyangu kende, to bende okonyo joma ok Jo-Yahudi “mondo jo ma ok jo Yahudi opak Nyasaye nikech ng’wonone.” Kae to Paulo wacho weche mayudore e ndiko ang’wen, konyiso thuolo ma joma ok gin Jo-Yahudi nigo. Onego isom ndikogo nade mondo ijiw puonj ma Paulo ne dwaro chiwo? Kapo ni ikiewo weche midwaro jiwo, inyalo kiewo “ogendini” e kwan matindo 9, “un ogendini” e kwan matindo 10, “un ogendini duto” koda “ji duto” e kwan matindo 11, to e kwan matindo 12, kiew “ogendini.” Tem somo Jo-Rumi 15:7-13 kijiwo e yo ma kamano. Sama itimo kamano, gima Paulo ne puonjo biro nenore ayanga kendo biro bedo mayot winjo.

Yore mag Jiwo Wach. Weche moting’o puonj madongo midwaro ni onere ayanga inyalo jiw e yore mopogore opogore. Yo miyiero tiyogo onego owinjre gi ndikono koda chal mar twak. Weche manok manyalo tayi e timo mano ochiw kae.

Jiwo gi dwol. Mani oriwo loko dwol e yo moro amora mondo weche moting’o puonj madongo onere ayanga e sentens. Inyalo jiw weche kamano kuom loko dwol odhi malo kata odog piny. E dhok mang’eny, loko bith mar dwol medo jiwo wach. Kata kamano, e dhok mamoko, loko dwol kamano nyalo loko tiend wach chuth. Ka ng’ato dhi mos sama osomo puonj madongo, mano medo jiwogi. E dhok ma nitie weche moko maok dwa ni ojiw kuom timo lokruok gi dwol, biro dwarore ni itim gima owinjore gi dhokno mondo ijiw weche kare.

Ling’ matin. Inyalo ling’ matin kapok isomo kama oting’o puonj e ndiko moro, kata bang’ somo kanyo—kata inyalo ling’ matin e kinde ariyogo. Ling’ matin kapok isomo puonj moro maduong’ miyo ji bedo gi siso mar winjo gimidwaro wacho; to ling’ matin bang’e miyo parono gurore motegno e pach jowinjo. Kata kamano, kapo ni ng’ato ling’ matin kuonde mang’eny ahinya, onge puonj moro amora mabiro nenore ayanga.

Nwoyo wach. Inyalo jiwo wach moro e weche misomo kuom dok chien kendo nwoyo wachno kata wechego. Kinde mang’eny, gimaber minyalo timo en somo ndikono duto kae to idog inwo wach maduong’.

Ranyisi mag del. Ranyisi mag del koda mag wang’ nyalo miyo wach moro omul chuny ji.

Kit dwol. E dhok moko, loko dwol e yo moro nyalo miyo tiend wach moro owuog mopogore kata miyo onere ayanga. Keto lokruok machalo kamano kuom weche dwaro ni ng’ato oti gi rieko, to moloyo sama osomo weche mag jaro.

Sama Jomoko Somo Ndiko. Sama weg udi somo ndiko, ginyalo jiwo weche maok dwarre ni ojiw kata ginyalo chweyo maok gijiwo wach moro amora. Ka mano otimore, ibiro timo ang’o? Gimaber moloyo en lero tiend ndikono kinyiso kaka otiyo. Bang’ nyiso kaka ndikono tiyo, inyalo jiwo e yo makende weche manie Muma manyiso wach milerono.

SAMA wapuonjo jo mamoko, dwarore ni watim mang’eny moloyo mana somo ndiko mag Muma. Jaote Paulo nondiko ne osiepne Timotheo niya: ‘Tim matek mondo ichiwri ka ng’at ma Nyasaye oyiego, kaka jatich ma wiye ok kuodi, kipuonjo kare wachno mar adiera.’—2 Tim. 2:15.

Mondo watim kamano, dwarore ni waler tiend Ndiko kinde duto kaluwore gi gima Muma wuon puonjo. Mano dwaro ni waket e paro weche malworo ndikono, kar yiero mana weche mamorowa kata chiwo pachwa wawegi. Kokalo kuom janabi Jeremia, Jehova nosiemo joge kuom jonabi ma ne wuondore ni Nyasaye oorogi to kare ne giwacho mana “weche ma chunygi giwegi ofwenyonigi.” (Yer. 23:16) Jaote Paulo nosiemo Jokristo ni kik giketh Wach Nyasaye gi rieko mag dhano kondikonegi niya: “Wasekwero timbe mipando ma kuodo wich; ok wawuoth gi miganga, bende ok waruw wach Nyasaye gi wuond.” E kindego, jo mibadhi ma ne loko ohand divai ne medo pi e divai mondo divai obed mang’eny kendo giyud ohala momedore. Ok waketh Wach Nyasaye kuom riwe gi rieko mag dhano. Paulo nowacho ni “ok wachal gi ji mathoth ma ketho Wach Nyasaye, to wawacho gi adiera moa kuom Nyasaye, e nyim Nyasaye e Kristo.”—2 Kor. 2:17; 4:2.

Seche moko, inyalo wacho weche mayudore e ndiko moro mondo iyang puonj moro. Muma nigi puonj mathoth matayo ji e yo maber mondo ginyagre gi chal mopogore opogore. (2 Tim. 3:16, 17) Kata kamano, nyaka ine ni itiyo gi Ndiko kare, ok e yo marach kitemo chuno ni ndiko owach gima in ema idwaro. (Zab. 91:11, 12; Math. 4:5, 6) Yo mitiyogo gi ndiko nyaka winjre gi dwaro mar Nyasaye kendo oluwre gi Wach Nyasaye duto.

‘Puonjo kare wachno mar adiera’ bende oriwo ng’eyo gimaduong’ ma Muma dwaro chopo. Muma ok en “luth” mar goyo ji. Jotend din ma ne kwedo Yesu Kristo ne wacho weche mayudore e Ndiko, kata kamano, ne ok giluw weche ma ne dwarore moloyo ni ji oluw—kaka ng’ado bura kare, nyiso ng’wono, koda luoro Nyasaye—ma gin gik ma Nyasaye dwaro ni ji otim. (Math. 22:23, 24; 23:23, 24) Sama Yesu ne puonjo Wach Nyasaye, nopuonjo konyiso kido ma Wuon mare ne nigo. Yesu ne nigi kinda ne adiera kendo nohero ahinya jogo ma ne opuonjo. Onego watem luwo ranyisi ma noketono.—Math. 11:28.

Ang’o mwanyalo timo mondo wabed gadier ni watiyo gi ndiko kare? Somo Muma pile biro konyo. Bende, onego wanyis ni wageno chiwo ma Jehova omiyowa mar “jatichno mogen, kendo mariek,” ma en oganda mar Jokristo mowal kuom roho machiwo chiemb chuny ne jood yie. (Math. 24:45) Puonjruok ma ng’ato timo kende owuon kaachiel gi dhi e chokruoge mag kanyakla pile kendo chiwo paro kuno, biro konyowa yudo puonj ma oganda mar jatichno mogen kendo mariek chiwo.

Kapo ni bug Kutoa Sababu kwa Kutumia Maandiko yudore e dhou kendo ipuonjori tiyo kode maber, ibiro bedo gi weche mayudore mayot manyalo tayi e tiyo kare gi Ndiko mang’eny ahinya mithoro tigo e tijwa mar lendo. Kapo ni idwaro tiyo gi ndiko maok ing’eyo tiende, kido mar bolruok biro miyo itim nonro madwarore mondo sama iwuoyo, ipuonj kare wachno mar adiera.—Nge. 11:2.

Nyis Maler Kaka Ndiko Tiyo. Sama ipuonjo jomoko, ne ni gineno maler tudruok mantie e kind wich miwuoyoe kod Ndiko mitiyogo. Ka iiko pach ji ne ndiko moro kuom tiyo gi penjo, jowinjo onego one kaka ndikono dwoko penjono. Kapo ni itiyo gi ndikono mondo isir wach moro, ne ni japuonjre neno maler kaka ndikono siro puonjno.

Kinde mang’eny, somo ndiko kende—kata mana some kijiwe—ok oromo. Ng’e ni thoth joma waromogo ok olony gi Muma, omiyo ng’enyne ok gibi winjo tiend ndiko bang’ some mana dichiel. Jiw e ndikono kama otudore achiel kachiel gi gima uwuoyo kuome.

Kinde mang’eny mano dwaro ni ijiw weche sie malero puonj, weche mamulo achiel kachiel wach muwuoyoe. Yo mayot moloyo mar timo mano en nwoyo weche moting’o puonj madongo. Kapo ni iwuoyo gi ng’ato achiel, inyalo penje penjo mabiro konye fwenyo weche moting’o puonj madongo. Sama jogol-twak moko wuoyo gi grup, giyiero tiyo gi weche mopogore matiendgi en achiel gi wach miwuoyoeno, kata nwoyo puonj maduong’no mondo gichop gima gidwaro. Kata kamano, kiyiero timo mano, tang’ mondo jowinjo kik lal ma gichwe maok gineno tudruok mantie e kind wach miwuoyoe koda weche mayudore e ndikono.

Ka iseng’eyo weche moting’o puonj madongo, mano nyiso ni iseketo mise maber. Koro nyis tudruok mantie. Sama ne iiko pach jowinjo ne ndiko misomono, be ne iketo maler gimomiyo isomo ndikono? Kane itimo kamano, nyis maler kaka weche ma ne ijiwo otudore gi gimomiyo isomo ndikono. Ket maler tudruok mantie e kind Ndiko kod weche miwuoyoe. Kata kapo ni ne ok iyango weche maler kamano kapok isomo ndiko, pod dwarore ni inyis tudruok mantie.

Jo-Farisai nopenjo Yesu penjo ma ne giparo ni kore tek, niya: “En kare mondo ng’ato oriemb chiege kuom wach moro amora koso?” Dwoko mar Yesu notenore kuom Chakruok 2:24. Ne ni nojiwo mana weche moko e ndikono, kae to onyiso kaka wechego tiyo. Bang’ nyiso ni dichwo gi chiege bedo “ringruok achiel,” Yesu notieko niya: “Omiyo gi ma Nyasaye oseriwo, kik dhano opogi.”—Math. 19:3-6.

Onego iler Ndiko e okang’ maromo nade eka mondo tiend ndiko milero oyangre maler? Chal mar jowinjo koda wach miwuoyoe onego ochik mano. Tem keto wecheni owinjre mayot, kendo lergi e yo ma achiel kachiel.

Ler Wach Kitiyo gi Ndiko. Kuom wach tij lendo mar Paulo e dala mar Jo-Thessalonika, Tich Joote 17:2, 3 nyisowa ni ‘nogoyo mbaka kodgi kuom weche manie Ndiko.’ Mani en lony ma jotich duto mag Jehova onego otem bedogo. Kuom ranyisi, Paulo nowuoyo kuom weche motudore gi ngima Yesu koda tije mar lendo, nonyiso kaka wechego nokor e Ndiko mag Jo-Hibrania, kae to otieko mbakano e yo motegno kuom wacho ni: “Yesuni ma ayalonu en e Kristo.”

Kane Paulo ndiko ne Jo-Hibrania, ne otiyo nyading’eny kod weche mayudore e Ndiko mag Jo-Hibrania. Kinde mang’eny kane odwaro jiwo kata lero puonj moro, ne ojiwo wach moro achiel kata grup mar weche, kae to olero kaka wechego tiyo. (Hib. 12:26, 27) E wach miwuoyoe e bug Jo-Hibrania sula mar 3, Paulo notiyo gi weche mayudore e Zaburi 95:7-11. Ne kaka nowuoyo matut kuom kuonde adek e ndikono: (1) weche mawuoyo kuom chuny (Hib. 3:8-12), (2) tiend wach mar “Tinende” (Hib. 3:7, 13-15; 4:6-11), koda (3) tiend wach mar: “Ok ginidonj ngang’ e yueyona” (Hib. 3:11, 18, 19; 4:1-11). Tem luwo ranyisino sama inyiso kaka moro ka moro kuom ndiko tiyo.

Ne kaka Yesu nolero wach e yo maber kotiyo gi Ndiko e weche mayudore e Luka 10:25-37. Jal moro ma nolony gi Chik nopenjo kama: “Japuonj, natim ang’o mondo acham gikeni ma en ngima mochwere?” Kane Yesu dwoko penjono nokwongo kwayo jalno mondo owach gima oparo kuom wachno, kae to Yesu nojiwo gimomiyo dwarore ni ng’ato otim gima Wach Nyasaye wacho. Kane nenore maler ni jalno ne ok winj tiend ndikono, Yesu nowuoyo gaming’a e wi wach achiel kende e ndikono—“wadu.” Kar mana lero tiend wachno achiel kachiel, notiyo gi ranyisi mondo okony jalno ochop e paro makare en owuon.

Nenore maler ni kane Yesu dwoko penjo, ne ok owach mana weche Ndiko machiwo dwoko mayot ma achiel kachiel. Ne olero e yo matut gima ndikogo wacho kae to notiyo kodgi e dwoko penjo mopenjno.

Kane Jo-Sadukayo kwedo geno mar chier, Yesu nojiwo kamoro sie e bug Wuok 3:6. Kata kamano, bang’ wacho weche sie mag ndikono, ok noweyo wach gi kanyo. Nolero ndikono mondo onyis maler kaka chier en achiel kuom dwaro mag Nyasaye.—Mari. 12:24-27.

Bedo molony e lero kare kendo tiyo gi Ndiko e yo makonyo, biro konyo kama duong’ e miyo ibed japuonj mong’ith.

KATA bed ni iwuoyo gi ng’ato achiel kata iwuoyo gi ji mang’eny, ok ber paro ni gibiro mor winjo gima iwacho mana nikech wachno mori. Wach miwacho en makonyo, to kapo ni ok inyis ji e yo maler kaka wachno nyalo konyogi, ok ibi mako pachgi kuom kinde malach.

Kamano bende e kaka nyalo timore gi jowinjo manie Od Romo. Ginyalo chiko itgi ahinya sama itiyo gi ranyisi kata inyisogi gima ne otimore ma ne pok giwinjo. Kata kamano, ginyalo weyo chikoni itgi kapo ni iwacho weche ma gisebedo ka ging’eyo to ahinya wuon, ka ok item miyogi weche momedore kuom gik ma ging’eyogo. Dwarore ni ikonygi gine gimomiyo wachno en kamano, koda kaka weche miwachogo nyalo konyogi gadier.

Muma jiwowa ni wang’e kaka puonj tiyo. (Nge. 3:21) Jehova notiyo gi Johana Jabatiso mondo onyis ji “rieko mar jo makare.” (Luka 1:17) Riekono otenore kuom luoro Jehova. (Zab. 111:10) Jogo matiyo gi riekoni yudo kony mondo ginyagre maber gi ngima masani, kendo gimak ngima madier kendo mochwere mar kinde mabiro.—1 Tim. 4:8; 6:19.

Nyiso Kaka Puonj mag Twak Tiyo. Mondo twagi okony jowinjo e yo maber chuth, kik ipar mana weche twak kende, to par bende chal mar jowinjo. Kik ikaw ni jowinjo chalre. Ei jowinjogo, nitie ji achiel achiel koda jogo mobiro ka gin joot. Nyalo bedo ni nitie nyithindo matindo ahinya, rowere, jomadongo, koda jomoko moti. Bende nyalo bedo ni nitie joma eka ochako puonjore koda jogo ma ne ochako tiyo ne Jehova kapok onyuoli. Nyalo bedo ni nitie joma otegno e wach Nyasaye; to nyalo bedo ni nitie jomamoko ma timbe kata chuny mar pinyni pod chiko ahinya. Penjri kama: ‘Twagni nyalo konyo nade jowinjogi? Anyalo konyogi nade mondo ging’e tiend gima abiro wuoyoeni?’ Inyalo yiero keto pachi ahinya kuom grup achiel kata grube ariyo manie kind jowinjo mwawuoyoe malo kae. Kata kamano, wiyi kik wil chuth gi jomamoko ma bende nitie.

To nade kapo ni omiyi twak mawuoyo kuom puonj ma en mise michako ng’ego Muma? Inyalo timo ang’o mondo twak machalo kamano okony jowinjo moseng’eyo puonjno? Tem iteggi gimed bedo gadier kuom puonjno. Nade? Kuom lero kor wachno kitiyo gi weche mag Ndiko masiro puonjno. Bende inyalo konyogi gimed neno ber mar puonj ma Muma chiwono. Inyalo timo kamano kuom nyisogi kaka puonjno owinjore chuth gi puonj mamoko mag Muma koda kido ma Jehova nigo. Ti gi ranyisi, to ka nyalore, gibed weche madier mosene manyiso kaka jomoko osekonyore gi puonjni ma gibedo gi paro makare kuom kinde mabiro.

Kik irit nyiso ji e yo machuok kaka ginyalo tiyo gi weche twak sama itieko. A chakruok mar twak, ng’ato ka ng’ato e kind jowinjo onego owach e chunye ni, “wachni mula.” Bang’ keto miseno, dhi nyime nyiso kaka moro ka moro kuom puonj madongo e twagno tiyo kendo tim kamano bende e weche mitiekogo.

Sama inyiso kaka puonj tiyo, ne ni itimo kamano e yo maluwore gi puonj mag Muma. Mano tiende nang’o? Tiende ni tim kamano e yor hera kendo e yo mang’won. (1 Pet. 3:8; 1 Joh. 4:8) Kata e kinde ma jaote Paulo ne konyo tieko chandruoge mapek e dala mar Thessalonika, notemo ahinya pwoyo owete koda nyimine ma Jokristo kuom kido mabeyo ma ne gisenyago. Bende nonyiso kaka ne en gadier kodgi ni ne gidwaro timo gik mabeyo kaluwore gi gima noyudo owuoyoe. (1 Thes. 4:1-12) Donge mano en ranyisi maber monego waluw!

Be gima idwaro chopo e twagno en jiwo owete mondo gilend kendo gipuonj jomoko wach maber? Ka en kamano, to kare konygi gibed gi siso kendo giher migawo makendeno. Kata kamano, ber ng’eyo ni ji nyalo lendo e okang’ mopogore opogore kendo Muma bende nyiso kamano. (Math. 13:23) Kik itur chuny owete kimiyo gipar ni ok gitim kaka owinjore. Jo Hibrania 10:24 jiwowa ni “wami hera gi timbe mabeyo omedre.” Ka wajiwogi e yor hera, gibiro timo tije mabeyo gi chuny makare. Kar chiko ni ji otim gik moko e yo machal, ng’e ni Jehova dwaro ni wajiw “ji owinj wach” nikech yie. (Rumi 16:26) Kuom paro wechegi, wabiro temo jiwo yie marwa koda mar owetewa.

Konyo Jomoko One Kaka Puonj Nyalo Konyogi. Sama ilendo, wiyi kik wil nyiso ji kaka wach maber mwalando nyalo tiyo e ngimagi. Mondo itim kamano, dwarore ni ing’e gigo machando chuny joma odak e alworau. Inyalo ng’eyo gigo nade? Winj lendo mag redio kata mag televison. Ng’i weche mondiki e wi gasede ming’iewo. Bende we ji ochiw pachgi sama ugoyo mbaka, kendo chik iti maber sama giwuoyo. Inyalo fwenyo ni gin gi chandruoge madongo, kaka lalo tich, pek mag chulo ot, tuoche, lalo ng’ato e tho, masiche mag mahundu, dicho ma ng’ama nie telo timonegi, kethruok mar kend, chiko nyithindo, koda mamoko. Be Muma nyalo konyogi? Onge kiawa.

En adier ni sama ichako mbaka moro, ijabedo gi wich moro midwaro wuoyoe. Kata kamano, kapo ni ng’at miwuoyogono nigi wach mopogore machando chunye, wuo kode kuom wachno kanyalore, kata nyise ni ibiro kelone weche mamoko manyalo konye. Kata obedo ni wamor nyiso ji kaka puonj mawuok e Muma tiyo, watemo ahinya kik ‘wachuogre’ e weche jomoko. (2 Thes. 3:11) En adier ni gima ywayo ji ahinya moloyo, en puonj mawuok e Muma mamulo ngimagi.

Ka ji ok ne kaka wach mwalandonegi nyalo konyogi, ginyalo loro mbaka mapiyo. Kata kapo ni giyie ni wadhi nyime wuoyo kodgi, ka ok wanyisogi kaka wachno tiyo e ngimagi, ok gibi kawo wachno mapek. Mopogore gi mano, ka wanyisogi kaka wach mwalando konyogi, mbakawano nyalo miyo gichak loko ngimagi.

Sama ipuonjo ji Muma, dhi nyime nyisogi kaka puonj tiyo. (Nge. 4:7) Kony jopuonjre ong’e tiend siem, puonj, koda ranyisi mag Ndiko manyisogi kaka ginyalo luwo yore mag Jehova. Jiw ahinya ber ma gibiro yudo kuom timo mano. (Isa. 48:17, 18) Timo kamano biro jiwo jopuonjre otim lokruok madwarore e ngimagi. Konygi giher Jehova kendo gibed gi gombo mar moro chunye, kendo konygi mondo chunygi ochwalgi kinde duto giti gi puonj mawuok e Wach Nyasaye.