Jehova e Jal ‘Maelo Weche Mogeng’ore’

“Adieri, Nyasachi en Nyasach nyiseche, en Ruodh ruodhi, oelo weche mogeng’ore.”​—DAN. 2:47.

INYALO DWOKO NADE?

Jehova oseelonwa weche mage e wi kinde mabiro?

Wiye auchiel mokwongo mag ondiek ochung’ne ang’o?

Tudruok mane mantie e kind ondiek gi kido ma Nebukadnezzar noneno e lek?

1, 2. En wach mane ma Jehova oseelonwa, to ang’o momiyo osetimo kamano?

GIN SIRKANDE mage mabiro bedo kalocho e wi piny ngima kinde ma Pinyruodh Nyasaye tieko loch mag dhano? Wang’eyo dwoko nikech mano en wach ma Jehova Nyasaye ‘maelo weche mogeng’ore,’ oseelonwa. Okonyowa ng’eyo sirkandego kokalo kuom weche ma ne janabi Daniel koda jaote Johana ondiko.

² Jehova ne oelo ne ji ariyogo fweny mag ondiegi maluwore e bedo gi loch. Bende, ne oelo ne Daniel tiend lek mar kido moro maduong’. Jehova nomiyo ondik wechego ei Muma mondo okonywa. (Rumi 15:⁠4) Notimo kamano mondo oteggo geno ma wan-go ni e kinde mokayo machiegni, Pinyruodhe biro ketho sirkande duto mag dhano.​​—⁠Dan. 2:​44.

3. Mondo mi wang’e e yo makare weche mokor, en wach mane manyaka wakwong wawinj tiende malong’o, to nikech ang’o?

³ Weche mag Daniel gi Johana konyowa fwenyo ruodhi aboro mochung’ne loje mag dhano, kod kaka ne gidhi luwore e kawo loch. Kata kamano, wanyalo ng’eyo tiend wechego e yo makare mana ka wakwongo wang’eyo tiend wach ma nokwong koro ei Muma. Nikech ang’o? En nikech Muma duto otenore gi kaka wach ma ne okorno chopo. Wach achielno ema siro weche mamoko duto ma ne okor.

KODHI MAR THUOL KODA ONDIEK

4. Jomage maloso kodhi mar dhako, to kodhino biro timo ang’o?

⁴ Bang’ ng’anjo ma ne otimore e Eden, Jehova nosingo ni “dhako” ne dhi nyuolo ‘kodhi.’a (Som Chakruok 3:15.) Gikone, kodhino ne dhi ketho wi thuol ma en Satan. Bang’e Jehova noelo ni kodhino ne dhi wuok e anyuola mar Ibrahim, e oganda mar Israel, e dhood Juda, kendo e anyuola mar Ruoth Daudi. (Chak. 22:15-18; 49:10; Zab. 89:3, 4; Luka 1:30-33) Bat-maduong’ mar kodhino ne en Kristo Yesu. (Gal. 3:16) Bat-matin mar kodhino en kanyakla mar Jokristo mowal kuom roho. (Gal. 3:26-29) Yesu gi Jokristo mowalgo ema riwore mondo oloch e Pinyruodh Nyasaye, kendo mano e chenro ma Nyasaye biro tiyogo e ketho Satan.​—Luka 12:32; Rumi 16:20.

5, 6. (a) Gin loje adi madongo ma Daniel gi Johana wuoyoe? (b) Wiye mag ondieg Fweny ochung’ne ang’o?

⁵ Wach ma ne okwong kor e Eden, nonyiso bende ni Satan ne dhi bedo gi ‘kodhi.’ Koth Satan ne dhi nyiso sigu ne koth dhako. Gin jomage maloso koth thuol? Jogo duto maluwo ranyisi mar Satan e nyiso sigu ne Nyasaye kendo kwedo oganda Nyasaye. Kuom kinde duto e ngima dhano, Satan osechano kothe e yore mag siasa, tiende ni pinjeruodhi mopogore opogore. (Luka 4:5, 6) Kata kamano, pinjeruodhi manok kende ema osedonjore ahinya gi oganda Nyasaye, bed ni gin oganda Jo-Israel machon kata kanyakla mar Jokristo mowal. Ang’o momiyo mani en wach maduong’? En nikech okonyowa ng’eyo gimomiyo fweny mag Daniel gi Johana wuoyo mana kuom loje aboro madongo.

⁶ Chiegni higini alufu ariyo mokalo, Yesu nomiyo jaote Johana fweny moko moting’o weche malich. (Fwe. 1:1) E achiel kuom fwenygo, Johana noneno thuol kochung’ e dho nam. Thuondno ochung’ne Jachien. (Som Fweny 13:1, 2.) Johana bende nochako oneno ondiek moro malik kawuok e nam achielno. Ondiegno ne nigi wiye abiriyo, kendo Jachien nomiye nyalo maduong’ ahinya. Bang’e, Johana noneno ondiek machielo maratiglo mabende nigi wiye abiriyo. Ondiek maratigloni ne en gimaket gi ondiek mokwongo manie Fweny 13:1. Malaika nonyiso Johana ni wiye abiriyo mag ondiek maratiglono, ochung’ne “ruodhi abiriyo,” tiende ni pinjeruodhi abiriyo. (Fwe. 13:14, 15; 17:3, 9, 10) E kinde ma Johana ne ndiko bug Fweny, ruodhi abich kuomgi nosepodho, achiel pod ne locho, kendo machielo ne ‘pok obiro.’ Pinjeruodhigo, tiende ni loje mag piny, gin mage? Weuru wanon moro ka moro kuom wiye mag ondiek miwuoyoe e bug Fweny. Wabiro neno bende kaka weche Daniel nolero matut wach pinjeruodhigo, kata bed ni moko kuom wechego ne okor higini miche mang’eny kapok pinjeruodhigo obedoe.

MISRI KOD ASSURIA ​—WIYE ARIYO MOKWONGO

7. Wich mokwongo mar ondiegno ochung’ne ang’o, to nikech ang’o?

⁷ Wich mokwongo mar ondiegno ochung’ne Misri. Nikech ang’o? En nikech Misri e loch maduong’ ma nokwongo nyiso sigu ne jo Nyasaye. Nyikwa Ibrahim​—kama koth dhako ne dhi wuokie mana kaka ne osingi​—nomedore ahinya e piny Misri. Kendo Misri nosandogi ahinya. Satan notemo tieko oganda Nyasaye kapok kodhino ochopo. E yo mane? Notimo kamano kuom chwalo Farao mondo oneg nyithind Jo-Israel ma yawuowi duto. Jehova noketho chenrono kendo reso joge ma noyudo gin wasumbini e Misri. (Wuok 1:15-20; 14:13) Bang’e ne otero Jo-Israel e Piny Manosingi.

8. Wich mar ariyo ochung’ne ang’o, to notemo timo ang’o?

⁸ Wich mar ariyo mar ondiegno ochung’ne Assuria. Assuria bende notemo tieko oganda Nyasaye. En adier ni Jehova notiyo kode e kelo kum ne dhoudi apar mag Israel nikech ne ging’anjo kendo ne gilamo nyiseche manono. Kata kamano, bang’e Assuria nomonjo Jerusalem. Nyalo bedo ni Satan ne chano mar ketho chuth anyuola mar jokaruoth ma gikone Yesu ne dhi wuokie. Mano ne ok en chenro mar Jehova, omiyo notimo hono mi oreso joge ma ne ochung’ motegno kane oketho Jo-Assuria.​—2 Ruo. 19:32-35; Isa. 10:5, 6, 12-15.

BABULON​—WICH MAR ADEK

9, 10. (a) Jehova noyie mondo Jo-Babulon otim ang’o? (b) Mondo wach ma nokorno ochop kare, ang’o ma ne nyaka timre?

⁹ Wich mar adek mar ondiek ma Johana noneno, ochung’ne pinyruoth ma dalane maduong’ ne en Babulon. Jehova noweyo mondo Jo-Babulon oketh Jerusalem kendo tero ogandano e twech. Kata kamano, kapok gima rachno otimorenegi, Jehova nokwongo osiemo Jo-Israel ma nong’anjo ni masirano ne dhi yudogi. (2 Ruo. 20:​16-​18) Nokoro ni anyuola mar jokaruoth ma ne iwacho ni obet e “kom duong’ mar Jehova” e Jerusalem, ne idhi mayo komno. (1 Weche 29:23) Kata kamano, Jehova bende nokoro ni jal moro mowuok e anyuola mar Ruoth Daudi, jal ‘ma wuon-go,’ ne dhi kawo kom duong’no kendo.—⁠Eze. 21:⁠25⁠-⁠27.

¹⁰ Wach machielo mokor nonyiso ni Mesia manosingi, kata Jal Mowal, ne dhi biro ka Jo-Yahudi pod lamo e hekalu me Jerusalem. (Dan. 9:24-27) To bende noyudo osekor chon kane pok oter Israel e twech Babulon ni jalo ne idhi nyuol e Bethlehem. (Mika 5:2) Mondo weche ma ne okorgo ochop kare, ne nyaka gony Jo-Yahudi ae twech, gidog thurgi, mi giger hekalu kendo. Gima tek en ni, ne ok en chik Jo-Babulon gonyo joma nie twech. Wach matekni ne idhi lo nade? Jehova ne oelo dwoko ne jonabi mage.—Amos 3:7.

11. Loch mar Babulon ipimo gi ranyisi mage mopogore opogore? (Ne weche moler piny.)

¹¹ Janabi Daniel ne en achiel kuom joma ne oter e twech Babulon. (Dan. 1:1-6) Jehova notiyo kode e elo pinjeruodhi ma ne dhi locho bang’ Babulon. Jehova noelo weche mogeng’orego kotiyo gi ranyisi moko mopogore opogore. Kuom ranyisi, Jehova nooro lek ne Ruoth Nebukadnezzar mar Babulon mi oneno kido moro maduong’. (Som Daniel 2:1, 19, 31-38.) Kokalo kuom Daniel, Jehova nonyiso ni wi kidono, ma nolos gi dhahabu, nochung’ne Loch mar Babulon.b Agoge gi bedene ma ne olos gi fedha, nochung’ne loch mar piny ngima ma noluwo Babulon. Lojno ne dhi bedo mane, kendo ne odhi donjore nade gi jo Nyasaye?

MEDO-PERSIA​—WICH MAR ANG’WEN

12, 13. (a) Gin weche mage ma Jehova noelo kuom kaka ne idhi lo Babulon? (b) Ang’o momiyo owinjore wacho ni Medo-Persia e wich mar ang’wen mar ondieg Fweny?

¹² Higini mokalo mia achiel kapok kinde Daniel ochopo, Jehova noelo ne janabi Isaya weche moko e wi loch moro mar piny ngima ma ne dhi loyo Babulon. Jehova nowacho, ok mana yo ma ne idhi lo godo dala mar Babulon, to bende nonyiso nyaka nying jal ma ne dhi timo kamano. Jatelono ne en Kuros, ma Ja-Persia. (Isa. 44:28–45:2) Daniel noyudo fweny mamoko ariyo e wi pinyruodh Medo-Persia. E achiel kuom fwenygo, pinyruodhno ne opim gi dubu ma bathe konchiel oting’ore malo. Ne owachne dubuno mondo ‘ocham ring’o mang’eny.’ (Dan. 7:5) E fweny machielo mopogore, Daniel noneno Medo-Persia ma en pinyruoth molos gi loje ariyo ka opim gi yim man gi tunge ariyo.​—Dan. 8:⁠3, 20.

¹³ Jehova notiyo gi Loch mar Medo-Persia e chopo dwarone mar ketho Babulon kendo duoko Jo-Israel thurgi. (2 Weche 36:⁠22, 23) Kata kamano, lojni ne chiegni ahinya tieko chuth oganda Nyasaye. Bug Esther ei Muma wuoyo kuom chenro ma ne ochak gi jatelo moro maduong’ mar Persia miluongo ni Haman. Haman noloso chenro mar tieko Jo-Yahudi duto ma nodak e alwora malach e Loch mar Persia mi oyango koda ka tarik ma nekno ne onego otimree. To nikech okang’ ma Jehova nokawo, nochako oreso joge kendo, mi oritogi kuom sigu mar koth Satan. (Est. 1:1-3; 3:8, 9; 8:3, 9-14) Kaluwore gi mano, Medo-Persia e wich mar ang’wen mar ondieg Fweny.

GRIK​—WICH MAR ABICH

14, 15. Gin weche mage ma Jehova elo e wi Loch Grik machon?

¹⁴ Wich mar abich mar ondiek miwuoyo kuome e bug Fweny ochung’ne Grik. Mana kaka Daniel noseelo motelo sama nolero tiend lek mar Nebukadnezzar mar kidocha, loch mar Grik ipimo gi iye koda embene molos gi mula. Daniel bende noneno fweny ariyo mamoko moting’o weche moko matut kuom kaka pinyruodhno ne dhi chalo, koda e wi jaloch mare ma ne nigi huma ahinya.

¹⁵ E fweny moro, Daniel noneno ka piny Grik ipimo gi kwach ma nigi buombe ang’wen manyiso ni pinyruodhno ne dhi loyo pinjeruodhi mamoko piyo ahinya. (Dan. 7:6) E fweny machielo, Daniel noneno kaka nyuok moro ma nigi tung’ achiel maduong’ goyo kendo nego mapiyo yim moro ma nigi tunge ariyo, tiende ni Medo-Persia. Jehova nowacho ne Daniel ni nyuogno ochung’ne Grik kendo ni tunge achiel maduong’no ochung’ne achiel kuom ruodhi mag Grik. Daniel nomedo ndiko ni tung’ maduong’no ne idhi tur kendo tunge ang’wen matindo ne dhi dongo e kare. Kata obedo ni weche mokorgo ne ondiki higini miche mang’eny kapok Grik obedo gi loch mar piny ngima, wechego duto nochopo kare. Ruodh Grik miluongo ni Aleksanda Maduong’, ma ne nigi huma ahinya e Grik machon, nogoyo lweny gi Medo-Persia. Kata kamano, mana ka koro ne en e chuny loch, tung’no ne otur mapiyo nono ka ruoth maduong’no notho ka en jahigini 32. Bang’e, pinyruodhno ne opogi e kind jotend lweny ang’wen mag Aleksanda.​​—⁠Som Daniel 8:​20-​22.

16. Antiochus mar Ang’wen notimo ang’o?

¹⁶ Bang’ loyo Persia, Grik nolocho e wi oganda Nyasaye. E kindeno, Jo-Yahudi koro nosedok e Piny Manosingi mi kendo gigero hekalu Jerusalem. Ne pod gin oganda Nyasaye moyier kendo hekaluno ema ne pod gitiyogo kaka kar lamo madier. Kata kamano, e senchari mar ariyo Ka Ndalowa Podi, Grik, ma ne en wich mar abich mar ondieg Fweny, ne omonjo oganda Nyasaye. Antiochus mar Ang’wen, achiel kuom jotend lweny ma nokawo loch bang’ Aleksanda, noketo altar mar nyiseche manono e laru mar hekalu e Jerusalem, moketo chik ni oneg ng’ato ang’ata maluwo din mar Jo-Yahudi. Mano kaka timno ne en sigu maduong’ ma koth Satan nonyiso! Kata kamano, bang’ kinde matin, loch machielo mar piny ngima nokawo kar Grik. Wich mar auchiel mar ondieg Fweny ne dhi bedo mane?

RUMI​—WICH MAR AUCHIEL, “MALICH MABWOGO JI”

17. Wich mar auchiel notimo ang’o maduong’ e chopo weche mag Chakruok 3:​15?

¹⁷ Rumi ema ne en loch ma nigi teko moloyo e piny kane Johana oyudo fweny mar ondiek. (Fwe. 17:10) Wich mar auchielni ema notimo gima duong’ ahinya e chopo weche mokor e Chakruok 3:​15. Satan notiyo gi jotelo mag Rumi e hinyo ‘ofunj tiend’ kodhi, to mana kuom kinde matin. E yo mane? Ne gidonjo ne Yesu gi weche mag miriambo ni nong’anjo ne sirkandno, mi ginege. (Math. 27:26) Kata kamano, ofunj tiendeno nochango nimar Jehova nochiere.

18. (a) En oganda mane manyien ma Jehova noyiero, to nikech ang’o? (b) Ere kaka koth thuol ne odhi nyime nyiso sigu ne koth dhako?

¹⁸ Jotend din mag Jo-Israel nowinjore gi Rumi e hango wach ne Yesu, kendo thoth oganda Israel bende nokwede. Kuom mano, Jehova nojwang’o oganda Jo-Israel. (Math. 23:38; Tich 2:⁠22, 23) Jehova koro noyiero oganda manyien, ma en “Israel mar Nyasaye.” (Gal. 3:​26-​29; 6:​16) Ogandano ne en kanyakla mar Jokristo mowal moting’o Jo-Yahudi koda Ogendini mamoko. (Efe. 2:​11-​18) Bang’ tho Yesu koda chierne, kodhi mar thuol ne odhi nyime nyiso sigu ne koth dhako. Kuom kinde maok tin ne achiel, Rumi notemo tieko chuth kanyakla mar Jokristogo ma en bat-matin mar koth dhako.c

19. (a) Daniel lero nade weche motudore gi loch mar auchiel? (b) Sula machielo biro wuoyo e wi wach mane?

¹⁹ E lek ma Daniel nolero ne Nebukadnezzar, ogwende mag nyinyo ochung’ne Rumi. (Dan. 2:​33) Daniel bende noneno fweny moro manyiso, ok mana Loch Rumi kende, to bende loch machielo mar piny ngima ma ne dhi wuok kuom Rumi. (Som Daniel 7:​7, 8.) Kuom higini miche mang’eny, Rumi nobedo loch “malich mabwogo ji, matek moloyo,” wasike. Kata kamano, weche mokor nonyiso ni “tunge apar” ne dhi dongo kowuok e pinyruodh Rumi kendo tung’ achiel matin e kind tungego, ne dhi bedo gi loch. Tunge apargi ne gin pinje mage, to tung’ matinno nochung’ne piny mane? Tung’ matinno otudore e yo mane gi kaka ilero kido maduong’ ma Nebukadnezzar noneno? Sula mayudore e ite mar 14 biro nono dwoko mag penjogo.

[Weche moler piny]

Jehova Elo Gima “Onego Timre Piyo”

“Fweny mar Yesu Kristo, ma ne Nyasaye omiye mondo onyis jotichne gik ma onego timre piyo.”​—FWE. 1:1.

INYALO DWOKO NADE?

E kido ma Daniel nolero, en ang’o mochung’ ne Loch Ingresa gi Amerka?

Johana nyiso nade tudruok manie kind Loch Ingresa gi Amerka kod Riwruok mar Pinje?

Daniel gi Johana nyiso nade kaka ibiro tiek loje mag dhano?

1, 2. (a) Weche ma Daniel gi Johana nokoro konyowa nono ang’o? (b) Wiye auchiel mokwongo mag ondiek, ochung’ne loje mage?

WECHE ma Daniel kod Johana nokoro, otudore e yore makonyowa ng’eyo gik mang’eny matimore sani, koda mabiro timore e kinde mabiro. Wanyalo puonjore ang’o ka wanono fweny ma Johana noneno mar ondiek, weche ma Daniel nondiko e wi ondiek ma nigi tunge apar, kaachiel gi tiend kido mang’ongo ma Daniel nolero? Kendo ng’eyo tiend weche ma nokorgo onego omi watim ang’o?

² Weuru wanon fweny mar ondiek ma Johana noneno. (Fwe., sula 13) Mana kaka ne waseneno e sula motelo, wiye auchiel mokwongo mag ondiegno ochung’ne Misri, Assuria, Babulon, Medo-Persia, Grik, kod Rumi. Giduto ne ginyiso sigu ne kodhi mar dhako. (Chak. 3:15) Rumi, ma e wich mar auchiel, ne odhi nyime bedo gi loch mar siasa kuom higini miche mang’eny bang’ Johana ndiko fweny ma noneno. Gikone, wich mar abiriyo ne dhi kawo kar Rumi. En loch mane mar siasa ma nokawo kar Rumi, to ne odhi timo nade ne kodhi mar dhako?

INGRESA GI AMERKA CHAKO LOCHO

3. Ondiek malik ochung’ne ang’o, to tungene apar ochung’ne ang’o?

³ Wanyalo ng’eyo wich mar abiriyo mar ondieg Fweny sula 13 kuom pimo fweny mar Johana gi fweny mar Daniel mar ondiek malik ma nigi tunge apar.a (Som Daniel 7:7, 8, 23, 24.) Ondiek ma Daniel noneno, nochung’ne Loch mar Rumi. (Ne chat e ite mag 12-13.) E senchari mar abich E Ndalowa, Loch mar Rumi nochako pogore. Tunge apar manie wi ondiek malik ma Daniel noneno, ochung’ne pinjeruodhi ma nowuok kuom lojno.

4, 5. (a) Tung’ matin notimo ang’o? (b) Wich mar abiriyo mar ondiek ne en loch mane?

⁴ Kuom tunge apar mag ondiek malikno, Muma wuoyo e yo makende e wi tunge ang’wen matiende ni pinjeruodhi ang’wen. “Tung’ matin” nopudho adek kuom tunge ang’wen-go. Wachno nochopo kare kane piny Ingresa machon ne nie bwo Loch mar Rumi, nobedo gi teko mar loch. Kane pok ochopo senchari mar 17, Ingresa ne nigi teko mana matin. Pinje moko adek ma ne nie bwo Loch mar Rumi​—Spain, Netherlands, kod Faransa, ne nigi teko moloyo Ingresa. Ingresa nopudho pinjego achiel bang’ machielo, kogologi e loch. Ka nochopo dier senchari mar 18, Ingresa nochako bedo gi teko mar loch e piny ngima. Kata kamano, podi ne ok obedo wich mar abiriyo mar ondiek ma Johana noneno.

⁵ Kata obedo ni Ingresa nobedo gi loch, pinje mag Amerka ma Masawa ma noyudo nie bwo loch Ingresa, nopogore gi Ingresa mi gibedo gi loch ma margi giwegi. Kata kamano, Ingresa pod ne oyiene Amerka dhi nyime bedo gi teko, kirite gi meli mag lweny mag Ingresa. Kane chieng’ Ruoth chakore e higa mar 1914, noyudo Ingresa osebedo gi loch mokwako kama duong’ ahinya moloyo loch moro amora ma nosebedoe, to Amerka nosegerore mobedo piny maduong’ie moloyo kuom bedo gi faktoche maloso gik mopogore opogore.b E kinde Lweny Mokwongo mar Piny, Amerka nodonjo e riwruok makende gi Ingresa. Bang’ donjo e riwruok makendeno, ne giloso Riwruok mar Loch Ingresa gi Amerka, ma en e wich mar abiriyo mar ondiek. Wijno nodonjore nade gi kodhi mar dhako?

6. Wich mar abiriyo osetimo nade ne oganda Nyasaye?

⁶ Kinde matin bang’ chakruok mar chieng’ Ruoth, wich mar abiriyono nochako monjo oganda Nyasaye ma gin owete Kristo mapodi odong’ e piny. (Math. 25:40) Yesu nosenyiso ni e kinde ma ne odhi bedo e loch, jogo ma gin kodhi mar dhako ne dhi bedo kodich e piny. (Math. 24:45-47; Gal. 3:26-29) Riwruok mar Loch Ingresa gi Amerka nokedo gi oganda malerno. (Fwe. 13:3, 7) E kinde Lweny Mokwongo mar Piny, lojno nosando oganda Nyasaye, ne ogoyo bugegi moko marfuk, kendo wito ei jela jogo ma ne tiyo e lo kweth mar jatichno mogen. Wich mar abiriyo mar ondiegno nochungo tij lendo kuom kinde moko. Noyudo Jehova oseneno mano chon, mi ofwenyo ne Johana wachno. Kendo Nyasaye nowacho ne Johana ni bat-matin mar koth dhako, ne idhi chung malo kendo, mi duokgi e tich momedore mar Nyasaye. (Fwe. 11:3, 7-11) Gik mosetimore kuom oganda Jehova ma ndalogi, nyiso gadier ni wechego nochopo kare.

RIWRUOK MAR LOCH INGRESA GI AMERKA KOD TIENDE MOLOS GI NYINYO MOKIKORE GI LOWO

7. En tudruok mane me kind wich mar abiriyo mar ondiek ma Johana noneno, kod kido mang’ongo mar Daniel?

⁷ Wich mar abiriyo mar ondieg Johana otudore nade gi kido mang’ongo mar Daniel? Ingresa​—komedie Amerka—nowuok ei Loch mar Rumi. To nade wach tiende kido mar Daniel? Muma wacho ni olosgi gi nyinyo mokikore gi lowo. (Som Daniel 2:41-43.) Yo molergo wachno owinjore ahinya gi kinde ma wich mar abiriyo, ma en Riwruok mar Loch Ingresa gi Amerka, ne dhi bedoe gi loch. Mana kaka gima olos gi nyinyo mokikore gi lowo yomyom moloyo gima olos gi nyinyo lilo, kamano bende, Riwruok mar Loch Ingresa gi Amerka yomyom maloyo loch ma ne owuokie. E yo mane?

8, 9. (a) Ere kaka loch mar abiriyo mar piny nonyiso teko kaka nyinyo? (b) Lowo manie tiende kido ochung’ne ang’o?

⁸ Wich mar abiriyo mar ondiek osebedo kanyiso teko ma en-go mana kaka nyinyo. Kuom ranyisi nonyiso tekono kane oloyo Lweny Mokwongo mar Piny. Bende, e kinde Lweny mar Ariyo mar Piny, tekone machalo kaka nyinyo nonenore ayanga.c Bang’ lwenyno, wich mar abiriyono, seche moko pod ne nyiso ni en gi teko mana kaka nyinyo. Kata kamano, kane wich mar abiriyono chakore, nyinyo nosebedo kokikore gi lowo.

⁹ Kuom kinde malach, jotich Jehova osedwaro ahinya ng’eyo gima tiende kido mar Daniel ochung’ne. Daniel 2:​41 lero ni nyinyo mokikore gi lowo en “pinyruoth” achiel, to ok mang’eny. Omiyo, lowo ochung’ne gik makelo pogruok e kind pinje ariyogo maloso Loch mar Ingresa gi Amerka, kendo gigo osemiyo lojno obedo mayomyom kopime gi Loch mar Rumi mane nigi teko mana kaka nyinyo. Lowo iwacho ni en kaka “koth ji,” tiende ni oganda dhano mapile. (Dan. 2:43) Ei Loch mar Ingresa gi Amerka masani locho e piny ngima, nitie ji mosechung’ ka kedo ne ratiro maggi ka gitiyo gi buche makedo ne ratiro mag dhano, buche mag jotich, koda buche matimo kampen mondo pinjegi ong’ad wechegi kendgi. Oganda dhano mapile osemono Loch Ingresa gi Amerka bedo gi teko kaka nyinyo. Bende, paro mopogore opogore koda ombulu ma ji yombore mana matin, osemiyo kata mana jotelo ma nigi huma, locho ka gitiyo gi teko matin, nikech ji mang’eny ok orwako chike ma giketo. Daniel nokoro niya: ‘Kuonde moko pinyruoth nobedi motegno, to kuonde moko motur.’​—⁠Dan. 2:42; 2 Tim. 3:1-3.

10, 11. (a) Ang’o mabiro timore ne “tiende” kido e kinde mabiro? (b) Ang’o mwanyalo wacho kuom kwan mar lith tiende kido mar Daniel?

¹⁰ E ndalowagi, Ingresa gi Amerka osedhi nyime gi riwruok makendeni, ka ng’enyne gitiyo kanyachiel e weche mamulo piny ngima. Weche ma ne okor e wi kido mang’ongo koda e wi ondiek, nyiso ayanga ni onge loch machielo mabiro kawo kar Loch Ingresa gi Amerka. Kata obedo ni ok en gi teko kaka Rumi, ma en loch mipimo gi ogwendene molos gi nyinyo, ok obi tiekore kende owuon.

¹¹ Be kwan mar lith tiende kidono ochung’ne gimoro makende? Parane wachni: E fweny mamoko, Daniel wuoyo kuom kwan sie mar gik moko—kuom ranyisi, onyiso kwan mag tunge manie wi ondiegi mopogore opogore. Kwan-go oting’o puonj. Kata kamano, sama owuoyo kuom kidono, Daniel ok wuo kuom kwan mag lith tielo. Kuom mano, nenore ni kwan mar lith tielogo ok oting’o puonj moro amora, mana kaka kwan mag bedene, lith lwetene gi tiendene ok oting’o puonj. Daniel wacho achiel kachiel ni lith tiende kidono olos gi nyinyo mokikore gi lowo. Kaluwore gi gima Daniel wachonwa, wanyalo ng’ado ni Loch Ingresa gi Amerka, ema biro bedoe e kinde ma “kidi” mochung’ ne Pinyruodh Nyasaye biro goyo tiende kidono.​—Dan. 2:45.

LOCH INGRESA GI AMERKA KOD ONDIEK MA TUNGE ARIYO

12, 13. Ondiek ma nigi tunge ariyo ochung’ne ang’o, to en tich mane motiyo?

¹² Kata obedo ni Loch Amerka gi Ingresa ipimo gi nyinyo mokikore gi lowo, fweny ma Yesu nomiyo Johana nyiso ni lojno ne biro dhi nyime timo mang’eny e ndalo mag giko. E yo mane? Johana noneno fweny mar ondiek moro ma nigi tunge ariyo ma ne wuoyo ka thuol. Ondiek malikno ochung’ne ang’o? En gi tunge ariyo, omiyo ochung’ne pinjeruodhi ariyo moriwore e loch. Johana kendo neno Loch Ingresa gi Amerka, to koro ka gin e migawo moro makende.​—⁠Som Fweny 13:11-15.

¹³ Ondiek ma tunge ariyono, riwo lwedo wach loso gimoro maket gi ondiek ma nigi wiye abiriyo. Johana nondiko ni gimaket gi ondiek ne dhi betie, kae to obedo maonge, to bang’e oduogo kendo. Mano e gima notimore ne riwruok moro ma nochakore bang’ Lweny Mokwongo mar Piny. Ingresa gi Amerka nojiwo pinje mamoko mondo odonj e riwruogni, ma ne en mar kelo winjruok e kind sirkande me piny mangima kendo wuoyo e logi.d Riwruogno niluongo ni Riwruok Matudo Pinje (League of Nations). E kinde ma Lweny mar Ariyo mar Piny nochakore, riwruogno nobedo maonge. E kinde lwenyno, oganda Nyasaye notiyo gi weche manie Fweny e nyiso ni gimaket gi ondiekno ne dhi bedoe kendo. To mano e gima ne otimore​​—⁠ne ochier mobedo Riwruok mar Pinje (United Nations).​​—⁠Fwe. 17:8.

14. Ang’o momiyo Johana noluongo gimaket gi ondiek ni “ruoth mar aboro”?

¹⁴ Johana lero ni gimaket gi ondiek ma wiye abiriyo en “ruoth mar aboro.” Ang’o momiyo iluonge ni “ruoth”? Ok en wich mar aboro mar ondiek malik mosewuo kuome motelo. En mana gimaket gi ondiek man gi wiye abiriyono. Teko moro amora ma en-go wuok kuom pinje ma gin jokanyo mag Riwruok mar Pinje, to moloyo, koa kuom Loch Ingresa gi Amerka. (Fwe. 17:⁠10, 11, New World Translation) Omiyo Johana luongo gimaket gi ondiekno ni “ruoth” nikech oyudo teko mar timo gimoro mabiro mulo dhano e piny mangima.

GIMAKET GI ONDIEK KETHO JATERRUOK

15, 16. Dhako ma jaterruok ochung’ne ang’o, to ang’o mosetimore ne pi mobetie?

¹⁵ Johana wuoyo bende kuom dhako ma jaterruok mobet e wi ondiek maratiglo. Ondiegni en e gimaket gi ondiek ma wiye abiriyocha. Dhako ma jaterruokno iluongo ni “Babulon maduong’.” (Fwe. 17:​1-6) Jaterruokno ochung’ne dinde duto mag miriambo, to moloyo, dinde maluongore ni Jokristo. Dinde mag miriambo oseriwo lwedo gimaket gi ondiek, tiende ni Riwruok Matudo Pinje kod Riwruok mar Pinje kendo gisetemo chiko riwruogego.

¹⁶ Kata kamano, e kinde chieng’ Ruoth, Babulon Maduong’ osebedo kaneno kaka pi duono, tiende ni ji mang’eny mariwe lwedo medo weye. (Fwe. 16:12; 17:15) Kuom ranyisi, e kinde ma gimaket gi ondiek nokwongo betie, kanise mag dinde maluongore ni Jokristo​​—⁠ma ema okwako kama lach e Babulon Maduong’​​—⁠ne ng’eny e pinje mag Ulaya. Sani, kanise mang’eny kaachiel gi jodolo maggi oselalo luor ma ne ji miyogi, kendo ji mang’eny ok riwgi lwedo. Kuom adier, ji mang’eny neno ni din ema jiwo, kata kelo lweny. Josomo ma kwan-gi medore e pinje mag Ulaya sani dwaro mondo dinde owe bedo gi teko e wi oganda.

17. Ang’o machiegni timore ne dinde mag miriambo, to nikech ang’o?

¹⁷ Kata kamano, dinde mag miriambo ok bi rumo mana kendgi mosmos. Jaterruokno biro dhi nyime bedo gi teko, kotemo mondo ruodhi oluw dwache nyaka chop kinde ma Nyasaye biro keto paro moro ei chuny ruodhigo. (Som Fweny 17:⁠16, 17.) Kinde okayo machiegni ma Jehova biro miyo loje siasa mag piny Satan, ka otelnegi gi Riwruok mar Pinje mondo gimonj dinde mag miriambo. Gibiro ketho teko mosebedogo e wi oganda kendo ketho mwandune chuth. Higini pieche mokalo, gima kamano ne ok nyal par ni ditimre. Kata kamano, sani jaterruok obet e wi ondiek maratiglono e yo manyiso ni jaterruokno chiegni podho. Kata kamano ok obi podho kende owuon mosmos. Podho mare biro bedo apoya kendo matek miwuoro.​​—⁠Fwe. 18:⁠7, 8, 15-​19.

ONDIEGIGO BENDE IKETHO

18. (a) En ang’o ma ondiek biro timo, to ang’o mabiro timore gikone? (b) Pinjeruodhi ma Daniel 2:​44 wacho ni Pinyruodh Nyasaye biro ketho, gin mage? (Ne sanduk manie ite mar 17.)

¹⁸ Bang’ koseketh dinde mag miriambo, ondiegno, ma en riwruoge mag siasa mag Satan, ibiro chiki mondo omonj Pinyruodh Nyasaye. Nikech gionge gi nyalo mar monjo Pinyruodh Nyasaye mochungi e polo, ruodhi mag piny biro chiko mirimbgi kuom joma nie piny mariwo lwedo pinyruodhno. Mano biro kelo lweny mogik e kindgi gi Nyasaye. (Fwe. 16:​13-​16; 17:​12-​14) Daniel lero achiel kuom gik mabiro timore e lweny mogikno. (Som Daniel 2:​44.) Ondiek mowuo kuome e Fweny 13:⁠1, kaachiel gi gimaket gi ondiek, koda ondiek ma nigi tunge ariyo, ibiro kethi.

19. Wanyalo bedo gadier kuom weche mage, to mani en kinde mar kawo okang’ mane?

¹⁹ Wadak e kinde ma wich mar abiriyo ema locho. Onge wiye mamoko mabiro medore kuom ondiegno nyaka kethe. Loch Ingresa gi Amerka biro siko kaka loch ma nigi teko moloyo e piny mangima, e kinde mikethoe dinde mag miriambo. Weche ma Daniel gi Johana nokoro osechopo e wang’e, mana kaka ne ondikgi. Wanyalo bedo gadier ni dinde mag miriambo ibiro kethi kendo ni lweny mar Har-Magedon chiegni. Nyasaye oseelonwa motelo gigo sie mabiro timore. Be wabiro chiko itwa ne weche mokor moting’o siemgo? (2 Pet. 1:​19) Mani e kinde monego wabed kor Jehova kendo riwo lwedo Pinyruodhe.​​—⁠Fwe. 14:​6, 7.

[Weche moler piny]

[Sanduk manie ite mar 17]

‘PINJERUODHIGI DUTO’ OCHUNG’NE SIRKANDE MAGE?

Weche ma nokor e Daniel 2:​44 nyiso ni Pinyruodh Nyasaye biro ‘ng’inyo pinjeruodhigi duto, mi notiekgi.’ Wach mokorno wuoyo mana kuom pinjeruodhi mipimo gi fuon mopogore opogore mag kidono.

To nade sirkande mamoko duto mag dhano? Weche machal gi mag Daniel mayudore e bug Fweny medo lero wachno. Onyisowa ni “ruodhi duto mag piny ngima” biro chokore mondo giked gi Jehova e “chieng’ maduong’no mar Nyasaye Manyalo Duto.” (Fwe. 16:​14; 19:​19-​21) Omiyo, sirkande mibiro kethi ok gin mana mago manie kido mar Daniel, to sirkande mamoko duto mag dhano bende ibiro kethi e lweny mar Har-Magedon.

Muma Fwenyonwa Ruodhi Aboro

Koket kanyachiel, weche manie bug Daniel kod Fweny konyowa fwenyo ruodhi aboro, tiende ni loje mag dhano, kendo ginyisowa kaka lojego ne dhi luwore moro bang’ machielo. Ng’eyo tiend wach mokwongo ma ne okor ei Muma nyalo konyowa fwenyo weche ma ne okor e wi lojego.

Kuom kinde duto, Satan osechano kothe mondo oti kaka riwruoge mag siasa, kata pinjeruodhi. (Luka 4:​5, 6) Kata kamano, mana pinjeruodhi manok ema osedonjore gi oganda Nyasaye, bedni gin Jo-Israel machon kata kanyakla mar Jokristo mowal. Fweny mag Daniel gi Johana wuoyo mana kuom loje aboro madongo mosetimo kamano.

[Chat/Picha manie ite mar 12, 13]

(Mondo ine kaka ochan-gi chuth, ne gaset wuon)

1. Misri

2. Assuria

3. Babulon

4. Medo-Persia

5. Grik

6. Rumi

7. Ingresa kod Amerkaa

8. Riwruok Matudo Pinje kod Riwruok mar Pinjeb

OGANDA NYASAYE

2000 E.N.

Ibrahim

1500

Oganda Israel

1000

Daniel 500

K.N.P./E.N.

Johana

Israel mar Nyasaye 500

1000

1500

2000 K.N.P.

[Weche moler piny]

[Picha]

Kido maduong’no (Dan. 2:​31-​45)

Ondiegi ang’wen mawuok e nam (Dan. 7:​3-8, 17, 25)

Yim kod nyuok (Dan., sula mar 8)

Ondiek ma nigi wiye abiriyo(Fwe. 13:​1-​10, 16-​18)

Ondiek ma nigi tunge ariyo konyo e loso gimaket gi ondiek mokwongono (Fwe. 13:⁠11-​15)

[En mars]

Photo credits: Egypt and Rome: Photograph taken by courtesy of the British Museum; Medo-Persia: Musée du Louvre, Parisndiek ma nigi wiye abiriyo