1. Weche mokor e Muma konyowa ng’eyo ang’o?

ANG’O ma biro timore ne jotich Jehova e kinde mokayo machiegnini? Wang’eyo gik ma chiegni timore. Muma nyisowa gik madongo ma chiegni timore ma biro mulo ngimawa. Nitie wach moro ma nokor ma konyowa ng’eyo gik ma sirkende ma nigi teko moloyo e pinyni chiegni timo. Wechego yudore e Daniel sula mar 11. Sulano wuoyo kuom ruodhi ariyo ma osebedo ka piem kata yware kuom higni mang’eny. Ruodhigo gin ruoth ma nyandwat kod ruoth ma milambo. Ng’eny gik ma nokor e wi ruodhigo osetimore, omiyo, wanyalo bedo gadier ni gik ma pod odong’ bende biro timore.

2. Ka luwore gi Chakruok 3:15 kod Fweny 11:7 gi 12:17, weche mage ma ber keto e paro sama wanono weche ma Daniel nokoro?

² Mondo wawinj tiend weche ma nokor e Daniel sula mar 11, ber keto e paro ni sulano wuoyo kuom pinjeruodhi kod sirkende mosebedo ka locho e pinje ma jotich Nyasaye ng’enyie, kata mosesando jotich Nyasaye e yo moro. Kata obedo ni kwan jotich Nyasaye tin ahinya kopim gi dhano duto e pinyni, thothne gin e ma sirkende madongo osebedo ka sandogi. Nikech ang’o? En nikech gima duong’ ma Satan kod pinyeni osebedo ka gombo timo en tieko joma tiyo ne Jehova kod Yesu. (Som Chakruok 3:15 kod Fweny 11:7; 12:17.) Bende, weche ma nokor e bug Daniel nyaka winjre gi weche mamoko mokor e Muma. Omiyo, mondo wawinj maber tiend weche ma nokor e bug Daniel, nyaka wanon weche mamoko ma ni e Muma.

3. Gin weche mage ma wabiro nono e sulani kod sula ma luwo?

³ Koro, wadwaro nono Daniel 11:25-39. Wabiro puonjore ni ruoth ma nyandwat kod ruoth ma milambo ne gin jomage chakre higa mar 1870 nyaka 1991, kendo wabiro neno gimomiyo dwarore ni walok yo ma wasebedo ka walerogo weche ma nokorgo. To e sula ma luwo, wabiro nono Daniel 11:40–12:1. Bende, wabiro neno gima weche ma nokorgo nyisowa ni ne dhi timore kochakore higni mag 1990 nyaka e lweny mar Har–Magedon. Sama wanono sula ariyogi, wabiroga tiyo ahinya gi chat ma wiye wacho ni, “Ruodhi Ariyo ma Yware e Kinde Giko.” Mokwongo, ber ka wang’eyo ruodhi ariyo miwuoyo kuomgi e weche ma nokorgo.

KAKA WANYALO FWENYO RUOTH MA NYANDWAT GI RUOTH MA MILAMBO

4. Gin gik mage adek ma nyalo konyowa ng’eyo ruoth ma nyandwat gi ruoth ma milambo?

⁴ Jo-Israel machon ne luongoga pinyruoth ma ne locho yo nyandwat mar pinygi ni “ruoth ma nyandwat,” to ma ne locho yo milambo ne giluongo ni “ruoth ma milambo.” Wawacho kamano ka luwore gi gima malaika ma nokelo ne Daniel ote nowacho. Nonyiso Daniel niya: “Asebiro mondo anyisi gima biro timore ne jou e ndalo mabiro.” (Dan. 10:14) Oganda Israel masie e ma ne iluongo ni jo Nyasaye e kinde machon. Kata kamano, chakre Pentekost 33, Jehova osenyiso maler ni jopuonjre Yesu e ma koro gin joge. Omiyo, weche mokor e Daniel sula mar 11, ok wuo kuom oganda Israel masie, to giwuoyo kuom jolup Yesu. (Tich 2:1-4; Rumi 9:6-8; Gal. 6:15, 16) Ruodhi kod sirkende mochung’ ne ruoth ma nyandwat gi ruoth ma milambo osebedo ka lokore kinde ka kinde. Kata kamano, weche ma nokor ni ruodhigo ne dhi timo to pok olokore. Mokwongo, ne gidhi locho e pinje ma jotich Nyasaye ng’enyie, ka samoro gisandogi. Mar ariyo, yo ma gidhi sandogo jotich Nyasaye ne dhi nyiso ni ok gihero Jehova Nyasaye madier. Mar adek, ruodhi ariyogo ne dhi yware ka gilaro loch.

5. Be wanyalo wacho ni ne nitie ruoth ma nyandwat gi ruoth ma milambo e kind higni mag 100 nyaka 1870? Ler ane.

⁵ Higni 100 kama bang’ ka joote nosetho, Jokristo mag miriambo nosieko mochako tayo kanyakla mar Jokristo madier. Ne gipuonjo miriambo kendo pando ne ji adiera ma yudore e Wach Nyasaye. Chakre kindeno nyaka higni mag 1800, ne onge riwruok moro amora mar jotich Nyasaye e piny ka. Jokristo mag miriambogo nomedore mana kaka ogolo, kendo koro ne ok yot fwenyo Jokristo madier. (Mat. 13:36-43) Ang’o momiyo wawuoyo e wi gik ma notimore e kindego? Nenore maler ni ruodhi kata sirkende ma ne locho e kind higni mag 100 nyaka 1870 ne ok nyal chopo weche ma nokor e wi ruoth ma nyandwat kod ruoth ma milambo, nikech ne onge oganda mar jotich Nyasaye ma ne ginyalo monjo.b Kata kamano, mapiyo bang’ higa mar 1870, ruoth ma nyandwat gi ruoth ma milambo ne dhi locho kendo. Wang’eyo mano nade?

6. En karang’o ma koro ne inyalo fwenyie jotich Nyasaye kendo? Ler ane.

⁶ Kochakore higa mar 1870 ka dhi nyime, jotich Nyasaye nochako bedo gi riwruok achiel kaka oganda. Higano e ma Charles T. Russell kod jowetene nochako grup mar puonjruok Muma. Owadwa Russell gi jowetene notimo tich ma chalo gi mar jaote ma ne owach ni ne dhi ‘loso yo’ ka pok Pinyruodh Mesia ochako locho. (Mal. 3:1) Jotich Nyasaye koro ne inyalo fweny kendo. Be kindeno ne nitie sirkende ma ne nyalo sando jotich Nyasaye? Wane ane weche ma luwogi.

RUOTH MA MILAMBO EN NG’A?

7. Ng’ano ma ne en ruoth ma milambo e kinde Lweny Mokwongo mar Piny Ngima?

⁷ E higa mar 1870, Ingresa (Britain) e ma ne locho e wi pinje mang’eny moloyo piny moro amora, kendo en e ma ne en gi jolweny ma tekie mogik. Loch mar Ingresa e ma ne ipimo gi tung’ moro matin ma ne oloyo tunge moko adek, ma ne gin France, Spain, gi Netherlands. (Dan. 7:7, 8) Kendo Ingresa e ma ne chopo weche ma nokor e wi ruoth ma milambo nyaka e kinde Lweny Mokwongo mar Piny Ngima. E kindeno noyudo ka piny Amerka osebedo piny momewo moloyo pinje mamoko, kendo nochako mako osiep gi Ingresa.

8. E kinde mag gikogi, ng’ano mosebedo ruoth ma milambo?

⁸ E kinde Lweny Mokwongo mar Piny Ngima, piny Amerka kod Ingresa nomakore ma gibedo gi jolweny matekie mogik. Higni moko machon, Ingresa ne locho e wi Amerka, kata kamano, sani to koro ne giriwore ma gibedo pinje ma nigi teko mogik e piny ma ngima, mochakgi ni Loch mar Ingresa gi Amerka (Anglo-American World Power). Mana kaka Daniel nokoro, ruodhni, tiende ni, Loch mar Ingresa gi Amerka, ne nigi “oganda lweny mang’eny mokalo.” (Dan. 11:25) E kinde mag giko ma wadakiegi, ruoth ma milambo osebedo ka en Loch mar Ingresa gi Amerka.c Kata kamano, ng’ano mosebedo ka chopo weche ma nokor e wi ruoth ma nyandwat?

RUOTH MA NYANDWAT EN NG’A?

9. Ruoth ma nyandwat nofwenyore kendo karang’o, to ere kaka weche ma ni e Daniel 11:25 nochopo?

⁹ E higa mar 1871 ma en higa achiel bang’ ka Russell kod jowetene nosechako grup mar puonjruok Muma, ruoth ma nyandwat manyien nofwenyore. E higano jal ma niluongo ni Otto von Bismarck noriwore gi pinje mang’eny mi giloso Loch mar Germany. Ruodh Prussia ma ne iluongo ni Wilhelm e ma ne en ruoth mokwongo mar Loch mar Germany, kendo noketo Bismarck kaka chancellor mokwongo.d Higni moko bang’e, Germany nochako locho e wi pinje moko ma ni e Afrika kaachiel gi pinje ma ni e Pacific Ocean, kendo nochako kedo gi Ingresa. (Som Daniel 11:25.) Loch mar Germany ne nigi jolweny ma roteke ahinya e piny, kendo jolwenygi mag pi e ma nikwano kaka namba ariyo e piny ngima. Germany notiyo gi jolwenynego e lweny mokwongo mar piny ngima.

10. Ere kaka weche ma yudore e Daniel 11:25b, 26 nochopo?

¹⁰ Koro, janabi Daniel wacho gima ne dhi timore ne Loch mar Germany kod jolwenynego. Janabino nokoro ni ruoth ma nyandwat “ok nolochi.” Nikech ang’o? “Nikech giniwuog gi riekni mag loko lochne. Jo ma ochamogo chiembe mamit e ma notieke.” (Dan. 11:25b, 26a) E kinde janabi Daniel, joma ne chamo “chiemb ruoth” noriwo jotelo ma ne “tiyo ne ruoth.” (Dan. 1:5) Kuom mano, wechegi wuoyo kuom ng’a? Giwuoyo kuom jotelo ma ne ni e Loch mar Germany, moriwo jotend jolweny kod joma ne ng’adonegi rieko, kendo gin e ma ne gimiyo lojno opodho.e Weche mokorgo ne ok owacho mana ni lojno ne dhi podho, to nowacho bende gima ne dhi timore ka ruodhno odhi kedo gi ruoth ma milambo. Nowacho e wi ruoth ma nyandwat kama: “To ibiro ywe ogandane mar lweny, mi neg thothgi.” (Dan. 11:26b) To mano e gima notimore e kinde lweny mokwongo mar piny ngima. ‘Ne oywe’ jolweny mang’eny mag Germany kendo ‘thothgi noneg.’ Nyaka chop kindego, mano e lweny ma ji mang’enyie ahinya nothoe.

11. En ang’o ma ruoth ma nyandwat gi ruoth ma milambo notimo?

¹¹ Kowuoyo kuom gik ma ne dhi kelo Lweny Mokwongo mar Piny Ngima, bug Daniel 11:27, 28 wacho ni ruoth ma nyandwat kod ruoth ma milambo ne dhi bedo “e mesa achiel, kendo ng’ato ka ng’ato nowuond wadgi.” Bende, owacho ni ruoth ma nyandwat ne dhi choko “mwandu mang’eny.” To mano e gima notimore. Germany kod Ingresa nowacho ni giduto ne gigombo mondo kue obedie, kata kamano, gima notimore ka ne lweny omuoch e higa mar 1914 nonyiso ni ne giwuondore awuonda. Higni moko ka pok 1914 ochopo, Germany nochoko mwandu mang’eny mobedo piny mar ariyo momewo e piny ngima. Kae to mana kaka nowach e Daniel 11:29 kod kare mokwongo mar wes 30, Germany nokedo gi ruoth ma milambo, kata kamano, ruoth ma milambono ne oloye.

RUODHIGO KEDO GI JO NYASAYE

12. E kinde lweny mokwongo mar piny ngima, ang’o ma ruoth ma nyandwat kod ruoth ma milambo notimo?

¹² Kochakore 1914 ka dhi nyime, ywaruok ma ne nie kind ruodhi ariyogo nomedore, kendo ne gikedo gi jotich Nyasaye. Kuom ranyisi, e kinde lweny mokwongo mar piny ngima, sirkand Germany kod sirkand Ingresa nosando jotich Nyasaye ma notamore dhi e lweny. Sirkand Amerka to notueyo e jela owete ma ne tayo tij lendo. Sandgo nochopo weche ma nokor e Fweny 11:7-10.

13. E higni mag 1930 kod e kinde lweny mar ariyo mar piny ngima, ang’o ma ruoth ma nyandwat notimo?

¹³ Kae to e higni mag 1930, to moloyo e kinde lweny mar ariyo mar piny ngima, ruoth ma nyandwat nosando jotich Nyasaye malit. Ka ne Jo-Nazi ochako locho e piny Germany, Hitler kod joma ne riwe lwedo nogoyo tij jotich Nyasaye marfuk. Ne ginego jotich Jehova ma dirom 1,500 kama, kendo ne gitweyo moko mang’eny e kembe mag tuech. Daniel nokoro wechego. Ruoth ma nyandwat ‘nodwanyo ka maler’ kendo ne omiyo ‘ji oweyo chiwo misengni ma nichiwo pile’ ka ne otamo jotich Nyasaye lando nyinge e lela. (Dan. 11:30b, 31a) Hitler nowacho nyaka ni nodhi nego jotich Jehova duto e piny Germany.

RUOTH MANYIEN MA NYANDWAT

14. Bang’ lweny mar ariyo mar piny ngima, en sirkal mane ma ne obedo ruoth ma nyandwat? Ler ane.

¹⁴ Bang’ lweny mar ariyo mar piny ngima, sirkand Soviet Union nochako locho kuonde mang’eny ma Germany ne lochoega, kendo koro en e ma nobedo ruoth ma nyandwat. Mana kaka loch Nazi ma ne locho gi agoko, Soviet Union nochako sando ng’ato ang’ata ma ne lamo Nyasaye kar lamo sirkal.

15. Ang’o ma ruoth ma nyandwat notimo bang’ lweny mar ariyo mar piny ngima?

¹⁵ Mapiyo bang’ ka lweny mar ariyo mar piny ngima noserumo, Soviet Union kaachiel gi pinje mamoko ma ne riwogi lwedo nochako monjo jotich Jehova. Ka luwore gi weche mokor e Fweny 12:15-17, ruodhno ne ogoyo tijwa mar lendo marfuk kendo ne gitero jotich Jehova alufe mang’eny e tuech Siberia. Omiyo, are chakruok mar kinde giko, ruoth ma nyandwat osebedo ka sando jotich Jehova ka gitemo chungo tij lendo, kata kamano, tijno pod dhi adhiya nyime.f

16. Ere kaka Soviet Union nochopo weche ma nokor e Daniel 11:37-39?

¹⁶ Som Daniel 11:37-39. Ruoth ma nyandwat nochopo weche ma nokorgo ka ne ok onyiso ‘luor ne Nyasach wuonene.’ E yo mane? Soviet Union notemo mayo dinde teko ma ne gin-go ka dwachgi maduong’ ne en tieko dinde duto. Mondo gichop dwachgino, noyudo gisegolo chik e higa mar 1918 mondo opuonj nyithind skul duto ni Nyasaye onge. Ere kaka ruoth ma nyandwatno nomiyo ‘nyasach kuonde mochiel motegno duong’’? Soviet Union notiyo gi pesa mang’eny ahinya e medo jolweny, tiegogi, kendo loso gige lweny mag nyuklia. Ruoth ma nyandwat gi ruoth ma milambo koro ne nigi gige lweny ma tekregi ng’eny ma noromo nego ji bilionde modhuro.

GIMA RUODHIGO WINJOREE

17. “Gima kwero ma kelo kethruok” en ang’o?

¹⁷ Ruoth ma nyandwat oseriwore gi ruoth ma milambo e wach moro achiel, ma en ‘chungo gima kwero ma kelo kethruok.’ (Dan. 11:31) ‘Gima kwerono’ en Riwruok mar Pinje (United Nations).

18. Ang’o momiyo iluongo Riwruok mar Pinje ni “gima kwero”?

¹⁸ Iluongo Riwruok mar Pinje ni “gima kwero” nikech oparo ni onyalo kelo kue e piny ma ngima, to mano gima Pinyruodh Nyasaye kende e ma nyalo timo. Bug Daniel wacho ni gima kwerono “kelo kethruok” nikech Riwruok mar Pinje biro bedo gi migawo maduong’ e tieko dinde duto mag miriambo.​—Ne chat ma wiye wacho ni, “Ruodhi Ariyo ma Yware e Kinde Giko.”

ANG’O MOMIYO DWARORE NI WANG’E WECHEGI?

19-20. (a) Ang’o momiyo dwarore ni wang’e weche ma wasenonogi? (b) En penjo mane ma wabiro nono e sula ma luwo?

¹⁹ Dwarore ni wang’e wechegi nikech ginyiso maler ni chakre higni mag 1870 nyaka 1991, weche ma Daniel nokoro e wi ruoth ma nyandwat gi ruoth ma milambo nosetimore. Mano miyo wabedo gadier ni weche mamoko ma pok otimore e wi ruodhi ariyogo bende biro timore.

²⁰ E higa mar 1991, Soviet Union nopodho. Kare ruoth ma nyandwat en ng’a e kindewagi? Wabiro yudo dwoko e sula ma luwo.

1-2. En ang’o ma wadwaro nono e sulani?

WAN GI gik mang’eny moloyo kinde moro amora mosekalo ma nyiso maler ni wadak e giko mar ndalo mag giko. Machiegnini, Jehova kod Yesu Kristo biro tieko sirkende duto ma kwedo Pinyruoth. Kata kamano, ka pok otiek sirkendego, ruoth ma nyandwat gi ruoth ma milambo pod biro dhi nyime gi ywaruokgi, kendo gibiro dhi nyime sando jotich Nyasaye.

² E sulani, wadwaro nono weche ma nokor e Daniel 11:40–12:1. Wabiro neno ni ruoth ma nyandwat en ng’a sani, kod gimomiyo wanyalo chung’ motegno ka wageno ni Jehova biro ritowa kata weche bed matek ma chalo nade.

RUOTH MANYIEN MA NYANDWAT

3-4. Ruoth ma nyandwat en ng’a sani? Ler ane.

³ Bang’ ka ne Soviet Union osepodho e higa mar 1991, jotich Nyasaye ma nodak e alwora mopogore opogore noyudo ‘kony matin’ kuom kinde, tiende ni, ne giyudoe thuolo moro mar tiyo tij Nyasaye ka gin thuolo. (Dan. 11:34) Mano nomiyo bang’ kinde manok kwan mar jolendo nomedore ahinya e pinje ma chon ne ni e bwo Soviet Union. Mosmos, Russia kod pinje ma riwe lwedo e ma koro nobedo ruoth ma nyandwat. Mana kaka ne wapuonjore e sula mokalo, mondo owach ni sirkal moro en ruoth ma milambo kata ma nyandwat, nyaka ochop gik moko adekgi: (1) oloch e piny ma jotich Nyasaye ng’enyie, ka samoro osandogi, (2) timbene nyaka nyis ni en jasik Jehova kod jotichne, kae to (3) nyaka oyware gi ruoth machielo.

⁴ Ne ane gik ma miyo wanyalo wacho ni Russia gi pinje ma riwe lwedo e ruoth ma nyandwat sani. (1) Gik ma gitimo mulo jotich Nyasaye achiel kachiel, gisegoyo tijwa mar lendo marfuk, kendo gisando owete gi nyimine mang’eny modak e pinje ma gilochoe. (2) Timbegigo nyiso gadier ni gin jowasik Jehova kod jotichne. (3) Gisebedo ka giyware kata piem gi ruoth ma milambo, ma en Loch mar Ingresa gi Amerka. We wane ane gik ma Russia kod pinje ma riwe lwedo osebedo ka timo ma konyowa bedo gadier ni gin e ruoth ma nyandwat.

RUOTH MA NYANDWAT KOD RUOTH MA MILAMBO DHI NYIME GI YWARUOK

5. En kinde mane miwuoyoe e Daniel 11:40-43, to ang’o ma ne dhi timore e kindeno?

⁵ Som Daniel 11:40-43. Weche ma nokor e ndikono wuoyo kuom kinde mag giko. Wechego nyiso ywaruok ma ne dhi bedoe e kind ruoth ma nyandwat gi ruoth ma milambo. Mana kaka Daniel nokoro, e kinde mag giko, ruoth ma milambo ne dhi ‘piem’ gi ruoth ma nyandwat.​—Dan. 11:40.

6. Ang’o ma nyiso ni ruoth ma nyandwat gi ruoth ma milambo osebedo ka yware?

⁶ Ruoth ma nyandwat gi ruoth ma milambo dhi nyime yware nikech giduto gidwaro ni gibed sirkal ma tekie mogik e piny ngima. Kuom ranyisi, ne ane gima notimore bang’ Lweny mar Ariyo mar Piny Ngima. Soviet Union kod pinje ma ne riwogi lwedo nobedo gi teko ahinya e wi pinje mang’eny ma yudore Ulaya. Ka ne ruoth ma milambo oneno mano, ne oloso winjruok gi pinje mamoko mondo giriw jolwenjgi kae to giked gi ruoth ma nyandwat. Jolweny ma ne giriwogo ne oluong ni North Atlantic Treaty Organization (NATO). Ruoth ma nyandwat pod dhi nyime piem gi ruoth ma milambo kodok korka pesa ma gitiyogo e tiego jolweny maggi kendo ritogi. Bende, sama ruoth achiel kuomgi owinjo ni machielo kedo gi piny moro, ruoth machielono riwoga pinyno lwedo, bed ni pinyno ni e Afrika, Asia, kata e pinje mag Latin America. E higni matin mokalo, Russia kod pinje ma riwe lwedo osebedo gi teko ahinya e wi piny ngima. Bende, gikedo gi ruoth ma milambo e intanet. Ruoth ma nyandwat osebedo ka wacho ni ruoth ma milambo tiyo gi programbe mag kompyuta e chocho siasagi kendo miyogi lal maduong’ e weche ohala, to ruoth ma milambo bende wachoga mana kamano e wi ruoth ma nyandwat. Bende, mana kaka Daniel nokoro, ruoth ma nyandwat osedhi nyime monjo jotich Nyasaye.​—Dan. 11:41.

RUOTH MA NYANDWAT DONJO E “PINY MA JABER”

7. “Piny ma Jaber” en ang’o?

⁷ Daniel 11:41 wacho ni ruoth ma nyandwat ne dhi “donjo nyaka e Piny ma Jaber.” Pinyno en piny mane? E kinde machon, piny Jo-Israel e ma nikwano kaka “piny maber moloyo pinje duto.” (Eze. 20:6) To gimomiyo pinyno e ma ne ber moloyo pinje duto ne en ni kuno kende e ma lamo madier ne yudoree. Kata kamano, chakre Pentekost ma higa 33 ka dhi nyime, ‘pinyno’ koro ne ok nyal bedo mana kamoro achiel kende, nikech jotich Jehova koro yudore e piny ngima. Kuom mano, e kindewagi, “Piny ma Jaber” ochung’ ne gik moko duto motudore gi lamo madier ma jotich Jehova timoga, moriwo nyaka tij lendo kod dhi e chokruoge mag lamo.

8. Ere kaka ruoth ma nyandwat osedonjo e “Piny ma Jaber”?

⁸ E kinde mag gikogi, ruoth ma nyandwat osedonjo nyadinwoya e “Piny ma Jaber.” Kuom ranyisi, e kinde ma Germany ne en ruoth ma nyandwat, nodonjo e “Piny ma Jaber” ka ne osando jotich Nyasaye kendo nego moko kuomgi. Bang’ Lweny mar Ariyo mar Piny Ngima, Soviet Union nobedo ruoth ma nyandwat, kendo en bende nodonjo e “Piny ma Jaber” ka ne osando jotich Nyasaye. Ne omako jotich Nyasaye mang’eny moterogi e tuech e pinje mamoko.

9. E higni machiegnigi, ere kaka Russia kod pinje ma riwe lwedo osedonjo e “Piny ma Jaber”?

⁹ E higni machiegnigi, Russia kod pinje ma riwe lwedo bende osedonjo e “Piny ma Jaber.” E yo mane? E higa mar 2017, Russia nogoyo tijwa marfuk kendo nomako owetewa gi nyiminewa motueyogi e jela. Bende, osegoyo bugewa marfuk moriwo nyaka Muma mar Loko mar Piny Manyien. E wi mano, osemayowa ofiswa man e piny Russia kaachiel gi Ute Romo kod Ute Chokruok mag Alwora. Nikech wechego, e higa mar 2018, Bura Matayo nowacho ni Russia kod pinje ma riwe lwedo e ruoth ma nyandwat sani. Kata kamano, sama isandoga jotich Nyasaye malit, ok gitemga kedo kata matin, kendo ok gitem loko sirkende mag dhano. Kar mano, giluwoga mana gima Muma wacho ni walem ne “jotelo duto,” to moloyo sama jotelogo ng’ado paro e wi weche ma nyalo mulo ratiro ma wan-go mar lamo Jehova.​—1 Tim. 2:1, 2.

BE RUOTH MA NYANDWAT BIRO LOYO RUOTH MA MILAMBO?

10. Be ruoth ma nyandwat biro loyo ruoth ma milambo? Ler ane.

¹⁰ Weche ma nokor e Daniel 11:40-45 wuoyo ahinya-ahinya e wi gik ma ruoth ma nyandwat ne dhi timo. Dibed ni mano nyiso ni nodhi loyo ruoth ma milambo? Ooyo. E kinde ma Jehova gi Yesu biro ketho sirkende duto mag dhano, biro yudo ka ruoth ma milambono pod ‘ngima.’ (Fwe. 19:20) Ang’o momiyo wanyalo bedo gadier gi wachno? Ne ane weche moko e bug Daniel kod Fweny.

11. Daniel 2:43-45 fwenyonwa wach mane? (Ne picha manie nyim gaset.)

¹¹ Som Daniel 2:43-45. Janabi Daniel wuoyo kuom sirkende mag dhano mosemulo jotich Nyasaye e yo moro. Ne opim sirkendego gi fuoni mopogore opogore mag sanamu moro maduong’. Sirkal mogik mar dhano, ma en tiende sanamuno, ipimo gi lowo mokikore gi nyinyo. Tielogo ochung’ ne Loch mar Ingresa gi Amerka. Weche ma nokorgo nyiso achiel kachiel ni Loch mar Ingresa gi Amerka pod biro bet e loch e kinde ma Pinyruodh Nyasaye biro kethoe sirkende duto mag dhano.

12. Wich mar abiriyo mar ondiek ochung’ ne ang’o, to ang’o momiyo mano en wach maduong’?

¹² Jaote Johana bende nowuoyo e wi sirkende madongo mag piny ma oselocho e wi jotich Jehova. Johana noluongo sirkendego ni ondiek ma nigi wiye abiriyo. Wich mar abiriyo mar ondiegno ochung’ ne Loch mar Ingresa gi Amerka. Mano wach maduong’ ahinya nikech onge kama inyisowae ni ondiegno nochako obedo gi wich machielo. Wich mar abiriyono biro bedo ka pod locho e kinde ma Kristo kod jolwenyne mag polo biro kethe kaachiel gi ondiegno.b​—Fwe. 13:1, 2; 17:13, 14.

ANG’O MA RUOTH MA NYANDWAT BIRO TIMO MACHIEGNINI?

13-14. “Gog mar piny Magog,” en ang’o, to ang’o ma biro chwale mondo omonj jo Nyasaye?

¹³ Nitie wach moro ma Ezekiel nokoro ma konyowa ng’eyo gima nyalo timore e ndalo mogik ogik mag ruoth ma nyandwat kod ruoth ma milambo. Ka Ezekiel 38:10-23; Daniel 2:43-45; 11:44–12:1; kod Fweny 16:13-16, 21 wuoyo kuom kinde machal kendo weche machal, wanyalo geno ni gik ma luwogi biro timore.

¹⁴ Kinde moko bang’ ka masira maduong’ osechakore, “ruodhi mag piny mangima” biro riwore. (Fwe. 16:13, 14; 19:19) Sama giriworeno e ma gibiro bedoe “Gog mar piny Magog.” (Eze. 38:2) Gibiro monjo jo Nyasaye ka gigeno tiekogi chuth. Ang’o ma biro chwalogi? E weche ma Johana nokoro e wi kindeno, noneno kite mag pe madongo ka lwar kuom wasik Nyasaye. Nyalo bedo ni kite mag pe madongogo biro bedo ote mag kum ma jotich Jehova biro lando e kindego. Nenore ni oteno e ma biro wang’o i Gog mar Magog ma chwale mondo omonj jotich Nyasaye kodwaro tiekogi giduto e pinyni.​—Fwe. 16:21.

15-16. (a) Nyalo bedo ni Daniel 11:44, 45 wuoyo kuom ang’o? (b) Ang’o ma biro timore ne ruoth ma nyandwat kod Gog mar Magog?

¹⁵ Nyalo bedo ni ote ma chalo gi pe madongogo kod monj mogik ma jowasik Nyasaye biro monjogo joge e ma iwuoye e Daniel 11:44, 45 bende. (Som.) E ndikono, Daniel wacho ni “ripode mowuok yo wuok chieng’ gi yo nyandwat” nochand chuny ruoth ma nyandwat, kendo obiro wuok gi “mirima mager.” Ruoth ma nyandwatno biro dwaro ni “otiek ji mang’eny chuth.” Nenore ni “ji mang’eny” miwuoye e ndikono gin jotich Jehova.c Nyalo bedo ni Daniel ne wuoyo kuom monj mogik mibiro monjgo jo Nyasaye.

¹⁶ Monj mogik ma ruoth ma nyandwat biro monjogo jo Nyasaye koriwore gi sirkende mamoko mag piny, biro tugo mirimb Nyasaye Manyalo Duto, to mano e ma biro kelo lweny mar Har–Magedon. (Fwe. 16:14, 16) E Har–Magedon, ibiro tiek ruoth ma nyandwat kaachiel gi pinje duto ma biro riwore kode (Gog mar Magog), kendo “onge ng’ama nokonye.”​—Dan. 11:45.

17. Mikael “jatelo maduong’” miwuoye e Daniel 12:1 en ng’a, to ang’o motimo?

¹⁷ Wes ma luwo e weche Daniel nyisowa weche momedore e wi kaka ibiro keth ruoth ma nyandwat kod pinje moriwore kode, kaachiel gi kaka ibiro reswa. (Som Daniel 12:1.) Weche ma ni e ndikono tiendgi ang’o? Mikael en nying machielo miluongogo Ruoth Yesu Kristo. Osebedo ‘kochung’ kokonyo’ jo Nyasaye chakre higa mar 1914 ka ne Pinyruoth ochako locho e polo. Machiegnini, ‘obiro chung’,’ kata kawo okang’ mar ketho jowasik Nyasaye e lweny mar Har–Magedon. Lwenyno e ma Daniel luongo ni “kinde chandruok marach ma pok nobedoe nyaka ne ogendni chakre.” Weche ma Johana nokoro e bug Fweny luongo kinde mochomo lwenyno ni “masira maduong’.”​—Fwe. 6:2; 7:14.

BE IBIRO YUD NYINGI E “BUG NYASAYE?”

18. Ang’o momiyo wanyalo rito kinde ma biro ka wan gi chir?

¹⁸ Wanyalo rito kinde ma biro ka wan gi chir nikech Daniel gi Johana nyiso maler ni joma tiyo ne Jehova gi Yesu biro tony e kinde matekno. Daniel wacho ni joma biro tonygo gin joma ‘osendik nyinggi e bug Nyasaye.’ (Dan. 12:1) Ang’o ma wanyalo timo mondo ndik nyingwa e bugno? Nyaka wanyis ni wan gi yie kuom Yesu, ma en Nyarombo mar Nyasaye. (Joh. 1:29) Nyaka wachiwre ne Nyasaye mi batiswa. (1 Pet. 3:21) Bende, nyaka wanyis ni wariwo Pinyruodh Nyasaye lwedo kuom konyo jomamoko mondo ong’e Jehova.

19. Ang’o monego watim sani, to nikech ang’o?

¹⁹ Mae e kinde monego wagen ahinya Jehova kod riwruok mar ogandane. Mae e kinde monego wariwie Pinyruodh Nyasaye lwedo chuth. Ka watimo kamano, ibiro reswa e kinde ma Pinyruodh Nyasaye biro kethoe ruoth ma nyandwat kod ruoth ma milambo.

Moko kuom weche ma nokorgi timore riat. Giduto ginyiso ma onge kiawa ni wadak e “kinde giko.”​—Dan. 12:4.

• 

  

  Ndiko Fwe. 11:7; 12:13, 17; 13:1-8, 12

  Wach ma nokor “Ondiek” locho e wi ji e piny kuom higni alufe mang’eny. E kinde giko, ihinyo wiye mar abiriyo. Bang’e, wiyeno chango, kendo “piny duto” luwo ondiegno. Satan tiyo gi ondiegno e ‘kedo gi jo modong’.’

  Kaka notimore Bang’ Ataro ma ndalo Noa, sirkende mag dhano ma kwedo Jehova nochako locho e wi ji. Higni mang’eny bang’e e kinde lweny mokwongo mar piny ngima, loch mar Britain nochako bedo ma yomyom. Noyudo teko kendo, ka nomakore gi Amerka. E kinde giko, Satan tiyo gi sirkende mag pinyni duto e sando jotich Nyasaye.

• 

  Ndiko Dan. 11:25-45

  Wach ma nokor Ywaruok e kind ruoth ma nyandwat gi ruoth ma milambo e kinde giko.

  Kaka notimore Germany kod loch mar Ingresa gi Amerka nochako piem. E higa mar 1945, Soviet Union kod pinje ma ne riwogi lwedo nobedo ruoth ma nyandwat. E higa mar 1991, Soviet Union nopodho, kendo bang’ kinde, Russia kod pinje ma riwogi lwedo nobedo ruoth ma nyandwat.

• 

  Ndiko Isa. 61:1; Mal. 3:1; Luka 4:18

  Wach ma nokor Jehova oro ‘jaotene mondo olos yo’ ka pok Pinyruodh Mesia ochako locho. Grup mar jaoteno ‘lando wach maber ne jo mamuol.’

  Kaka notimore Chakre higni mag 1870 ka dhi nyime, C. T. Russell gi jowetene nochako nono Muma e yo matut mondo giler adiera ma ni e iye. E higni mag 1880, ne gichako jiwo ni jotich Nyasaye onego olendi. Ne gigoyo sula moko mondo ojiw wachono, kuom ranyisi, sula ma wiye ne wacho ni “Wanted 1,000 Preachers” kod “Anointed to Preach.”

• 

  Ndiko Mat. 13:24-30, 36-43

  Wach ma nokor Jasigu pidho ogolo e kind ngano, kendo iweyo ogologo odong kanyachiel gi ngano mi gium nganogo nyaka e kinde keyo, kae to ipogo ogologo gi ngano.

  Kaka notimore Chakre giko higni mag 1800 ka dhi nyime, pogruok nochako nenore maler e kind Jokristo madier gi Jokristo mag miriambo. E kinde giko, ichoko Jokristo madier kendo ipogogi gia e kind Jokristo mag miriambo.

• 

  Ndiko Dan. 2:31-33, 41-43

  Wach ma nokor Sanamu molos gi chumbe mopogore opogore nigi tielo mokikore gi lowo kod nyinyo.

  Kaka notimore Lowo ochung’ ne joma ni e bwo Loch mar Ingresa gi Amerka to ging’anyo ne lojno. Jogo miyo lojno ok bed gi teko ka nyinyo.

• 

  

  Ndiko Mat. 13:30; 24:14, 45; 28:19, 20

  Wach ma nokor Ichoko “ngano,” iketo e ‘dero,’ kendo iketo “jatich mogen kendo mariek” e wi ‘jood ruoth.’ “Wach maber mar Pinyruoth” chako landore “e piny mangima.”

  Kaka notimore E higa mar 1919, ne oket jatich mogen mondo ota jo Nyasaye. Chakre higano ka dhi nyime, Jopuonjre Muma nomedo kinda e tij lendo. Sani Joneno mag Jehova yalo wach maber e pinje mokalo 200 ka gitiyo gi buge ma lero Muma e dhok mokalo 1,000.

• 

  Ndiko Dan. 12:11; Fwe. 13:11, 14, 15

  Wach ma nokor Ondiek ma nigi tunge ariyo nyiso ji mondo olos “kido mar ondiek,” kendo omiyo “kido mar ondiegno muya.”

  Kaka notimore Loch mar Ingresa gi Amerka e ma notayo weche mag chako Riwruok Matudo Pinje. Pinje mamoko bende riwo riwruogno lwedo. Gikone, ruoth ma nyandwat be nodonjo e riwruogno, to mana chakre 1926 nyaka 1933 kende. Riwruogno ne imiyo duong’ monego omi Pinyruodh Nyasaye kende, mana kaka sani itimo ne Riwruok mar Pinje.

• 

  

  Ndiko Dan. 8:23, 24

  Wach ma nokor Ruoth moro ma wang’e kwiny kelo “masira malich.”

  Kaka notimore Loch mar Ingresa gi Amerka osenego ji mang’eny kendo kelo masira. Kuom ranyisi, e kinde Lweny mar Ariyo mar Piny Ngima, Amerka nonego ji mang’eny ahinya ka ne gidiro mbom ariyo e piny jowasik Ingresa gi Amerka.

• 

  Ndiko Dan. 11:31; Fwe. 17:3, 7-11

  Wach ma nokor “Ondiek makwar” ma nigi tunge apar wuok e bur matut ma onge giko, kendo obedo ruoth mar aboro. Bug Daniel luongo ruodhno ni “gima kwero ma kelo kethruok.”

  Kaka notimore Riwruok Matudo Pinje nochopo e gikone e kinde Lweny mar Ariyo mar Piny Ngima. Bang’ lwenyno, ne ‘ochung’ kata chako Riwruok mar Pinje. Riwruogno bende imiyo duong’ monego omi Pinyruodh Nyasaye mana kaka ne itimo ne Riwruok Matudo Pinje. Riwruok mar Pinje biro monjo dinde.

• 

  

  Ndiko 1 The. 5:3; Fwe. 17:16

  Wach ma nokor Pinje lando ni “kuwe nitie kendo weche beyo,” kae to “tunge apar” kod ‘ondiek’ monjo dhako ma jachode kendo gikethe. Bang’ mano, pinjego be iketho.

  Kaka obiro timore Pinje samoro biro wacho ni koro gisekelo kue e piny ngima. Kae to pinje ma riwo Riwruok mar Pinje lwedo biro ketho riwruoge mag dinde mag mariambo. Mano e ma biro bedo chakruok mar masira maduong’. Masira maduong’no biro chopo e gikone e Har–Magedon sama ibiro keth piny Satan duto.

• 

  Ndiko Eze. 38:11, 14-17; Mat. 24:31

  Wach ma nokor Gog monjo piny jo Nyasaye. Kae to malaike choko ‘joma oyier.’

  Kaka obiro timore Ruoth ma nyandwat kaachiel gi sirkende mamoko mag piny biro monjo jo Nyasaye. Kinde matin bang’ ka monjno osechakore, ibiro chok Jokristo mowal kiterogi e polo.

• 

  Ndiko Eze. 38:18-23; Dan. 2:34, 35, 44, 45; Fwe. 6:2; 16:14, 16; 17:14; 19:20

  Wach ma nokor ‘Jal moidho faras ma rachar’ tieko lochone kuom ketho Gog gi lange. ‘Imako ondiek’ kendo ‘iwite e ataro mar ligek mach,’ kae to iketho sanamu maduong’cha.

  Kaka obiro timore Yesu ma en Ruodh Pinyruodh Nyasaye biro reso joge. En kanyachiel gi ji 144,000 molochogo kod malaike, gibiro ketho pinje moriwore mondo omonj jo Nyasaye, tiende ni piny Satan duto.