SAMA isomo gi dwol, be imoko sama iluongo weche moko? Koso, seche michung’ e nyim ji kigolo twak, be ichandori manyo weche monego iti godo? Ka en kamano, nyalo bedo ni ok iwuo e yo malolore. Ng’at mawuoyo e yo malolore, somo kendo wuoyo e yo mamiyo wechene gi paro mochiwo wuok mayot. Mani ok onyiso ni koro owuoyo awuoya maok oyue, owuoyo aruya, kata owuoyo maok opar. Wuoyone mit winjo. Omiyo, wuoyo malolore en lony ma omi thuolo makende e Skul mar Tij Nyasaye.

Nitie gik mang’eny manyalo miyo ng’ato kik wuo e yo malolore. Be ineno ka ber mondo inonri e achiel kuom weche maluwogi? (1) Sama ng’ato somo ne jomoko, weche moko maok olonygo miyo omoko. (2) Sama ng’ato wuoyo, ka osiko oling’ matin kuonde mang’eny, mano nyalo miyo wuoyone obed machot chot. (3) Ka ng’ato ok otimo ikruok maber, wuoyone nyalo bedo maok lolre. (4) Ka ng’ato wuoyo e nyim ji to ok ochano wechene e yo mamiyo giwinjore malong’o, mano hinyo mono ng’ato wuoyo e yo malolore. (5) Ka ng’ato ong’eyo mana weche manok e dhok moro, mano nyalo miyo ochandre komanyo weche monego otigo sama owuoyo. (6) Kapo ni ng’ato dwaro jiwo weche mang’eny ahinya, wuoyone ok bi bedo malolore. (7) Ka ng’ato ok olony gi grama matayo dhok moro, mano nyalo miyo wuoyone kik lolre.

Ka ok iwuo e yo malolore, jowinjo manie Od Romo ok bi wuok oko, kata kamano pachgi biro tangni. Mano biro miyo ng’eny gik miwacho olal nono.

Komachielo bende, dwarore ni jagol-twak obed motang’ mondo wuoyo monego obed motegno kendo malolore, kik bed mar chuno kata kuodo wi jowinjo. Kapo ni oganda miwuokie miyo yo miwuoyogo nenore ne jowinjo ka gima ing’ayo wach, kata ni wecheni ok wuog e chunyi, ok ibi konyogi. Ber ng’eyo ni kata obedo ni jaote Paulo ne en jagol-twak mang’ula, e wang’ Jo-Korintho nonyiso “nyawo, gi luoro, gi kibaji maduong’” mondo kik omi ji omiye duong’.—1 Kor. 2:3.

Gik Maok Onego Itim. Thoth ji ong’iyo medo weche kaka “oooh,” kata “aaah,” sama giwuoyo. Jomoko to ong’iyo chako wuoyo ka giwacho ni “koro,” kata soyo weche kaka “donge” kata “iwinjo,” e gimoro amora ma giwacho. Samoro nyalo bedo ni ok ing’eyo ni itimo kamano nyading’eny maromo nade. Inyalo kwayo ng’ato mondo ochik ite sama itiegori, kae to sa moro amora miwacho weche machalo kamago, to onwonigi. Inyalo wuoro ahinya.

Jomoko nigi tim mar dok nyading’eny e weche ma gia somo kata wacho. Matiendeni gichako sentens kae to ka gichopo e diere, gichako sentensno kendo e tiende kata gie kore.

Jomoko to wuoyo piyo moromo, kata kamano, kapok gitieko wacho paro moro kata kapod gin e dier sentens, gidum e paro machielo. Kata obedo ni weche wuok mayot, loko apoya paro ma ne iwuoyoe miyo wuoyoni ok bed malolore.

Kaka Inyalo Medo Lony. Kapo ni pek ma in-go en ni ichandori kidwaro weche mowinjore itigo, onego itim kinda mondo ilony gi weche mathoth. Non adimba tiend weche mikiya miromogo e Ohinga mar Jarito, Amkeni!, koda buge mamoko manyalo bedo ni isomo. Ng’i wechegi e diksonari kanyalore, ng’e tiendgi, kendo ti kodgi sama iwuoyo. Kapo ni onge diksonari, inyalo penjo ng’at molony e dhokno olerni tiend wechego.

Bedo gi kinde mag timo tiegruok e somo gi dwol pile, biro miyo imed lony. Ng’e weche ma somo tek kendo somgi gi dwol nyadinwoya.

Mondo isom e yo malolore, dwarore ni ing’e kaka weche tiyo kanyachiel e sentens. Thothne dwarore ni osom weche mang’eny kanyachiel eka gikel paro ma jandiko ne dwaro. Ng’e maber weche ma kamago. Inyalo kiewogi kapo ni mano biro konyi. Gima duong’ midwaro chopo ok en mana somo weche kare, to bende en chiwo paro e yo mawinjore maler. Bang’ nono sentens achiel, dhi e machielo ma itiek paragrafno duto. Ng’e maber kaka parogo luwore. Kae to tiegri somo wechego gi dwol. Som paragrafno nyadinwoya nyaka chop sama isome maok imok, kata ok iling’ iling’ kuonde maok owinjore. Kae to dhi e paragraf mamoko.

Bang’ mano, tiegri somogi piyo. Kiseng’eyo kaka weche manie sentens onego oluwre, ibiro neno weche mang’eny dichiel kendo ibiro ng’eyo ni weche mage monego oluwgi. Mano biro miyo imed somo maber.

Bedo gi tim mar somo weche kata kapok iikorinegi motelo nyalo bedo tiegruok maber. Kuom ranyisi, pile som gi dwol ndiko mar odiechieng’ kaachiel gi weche malerogo maok itimo ikruok motelo. Kar somo mana wach achiel achiel, ng’i gi somo weche machiwo paro ka gin kanyachiel.

Mondo wuoyoni obed malolore sama igoyo mbaka, dwarore ni ipar kapok iwuoyo. Tim kamano pile pile. Kapok ichako wuoyo, ng’e ni gin paro mage midwaro chiwo kendo kaka idwaro ni mondo parogo oluwre. Kik irikni. Tem chiwo paro achiel maok ichung’ kata maok idum e paro machielo kapok itieko mokwongo. Tiyo kod sentens machuok kendo mayot nyalo konyi.

Weche biro wuok mayot ka ing’eyo gima idwaro wuoyoe. E wuoyo mapile, ok ochuno ni ng’ato oyier wechene adimba. Kuom adier mondo itiegri, ber ng’eyo paro midwaro chiwo kae to kaka idhi nyime gi wuoyo, ipar weche mitiyogo. Ka itimo kamano, kendo kiketo pachi kuom paro midwaro chiwo kar keto pachi kuom weche mitiyogo, weche biro lolore mana kendgi kendo gibiro bedo mawuok e chunyi. To ka ichako keto pachi kuom weche midwaro tiyogo kar keto pachi kuom paro midwaro chiwo, wuoyoni biro bedo machot chot. Kitiegori, inyalo timo maber e bedo molony e wuoyo malolore, ma en lony madwarore e puonjo koda somo maber.

Kane omiye migawo mar wuoyo e lo Jehova e nyim oganda Jo-Israel koda e nyim Farao ruodh Misri, Musa noneno ni en ok oromo. Nikech ang’o? Ne ok owuo e yo malolore; samoro nikech ne en gi ng’ol moro e wuoyo. (Wuok 4:10; 6:12) Musa notemo nyiso gimomiyo ne ok onyal kawo migawono, kata kamano, Nyasaye ne ok orwako wechenego. Jehova ne ooro Harun kaka jal mawuoyo e lo Musa, kata kamano Nyasaye bende nokonyo Musa mondo owuo. Musa nowuoyo nyading’eny kendo e yo maber ok mana gi ji achiel achiel koda grube matindo kende, to bende nowuoyo gi oganda mangima. (Rapar 1:1-3; 5:1; 29:2; 31:1, 2, 30; 33:1) Kitimo duto minyalo kendo kiketo geno kuom Jehova, in bende inyalo tiyo gi nyalo mari mar wuoyo e miyo Nyasaye duong’.

LING’ matin mowinjore en gima dwarore e wuoyo. Mano en adier bed ni igolo twak kata iwuoyo gi ng’ato. Ka ok iling’ matin e yo ma kamano, weche miwacho kata paro michiwo nyalo wuok kababni kar wuok maler. Ling’ matin mowinjore konyo e miyo weche miwacho owinjre maler. Bende inyalo time e yo mabiro miyo jomoko omak puonj madongo gaming’a.

Ere kaka inyalo ng’eyo kuonde monego iling’ie matin? Onego iling’ kuom thuolo maromo nade?

Ling’ Matin Kaka Alama Matayo Somo Chiko. Alama matayo somo tiyo ahinya e dhok mindiko. Ginyalo nyiso ni wach ochopo gikone kata ni gima owachno en penjo. E dhok moko, itiyo kodgi e nyiso weche sie ma ng’ato nowacho. Alama moko nyiso kaka bath sentens otudore gi bethene mamoko. Ng’at masomo kende owuon, nyalo neno alamago. Kata kamano, ka osomo gi dwol mondo jomoko owinje, nyaka dwonde nyis ni oluwore gi alama moro amora mantie kama osomono. (Mondo iyud weche momedore, ne Lony 1, “Somo Weche Kare.”) Ka ok iling’ matin kaka alama chiko, gima isomo nyalo bedo matek ne jomoko winjo, kendo mano nyalo ketho tiend weche misomo.

E wi bedo gi alama matayo somo, kaka ochan paro e sentens nyalo nyiso kuonde mowinjore ng’ato oling’ie matin. Jathum moro mong’ere ahinya nowacho kama: “Ok ago piano maber maloyo jomoko. Kata kamano, gima kelo pogruok e mit thum ma agoyo en kaka aduong’o kendo aling’ matin sama agoyo piano.” Wuoyo bende chal kamano. Ling’ matin kaka owinjore biro miyo tiend weche ma ne iseiko owinjre maber kendo obed gi ndhadhu.

Sama itimo ikruok mar somo e nyim ji, kiewo kuonde misomo nyalo konyi. Gor lain achiel matin mochung’ manyiso kama dwarore ni iling’ie matin. To gor lainde ariyo mochung’ kidwaro ni iling’ malach. Kapo ni iyudo ka weche moko ok somreni maber kendo iyudo ka iling’ matin nyading’eny kuonde maok owinjore, ti gi pensil mondo ilwor godo weche matekgo, monego osom komakore kanyachiel. Kae to isom wechego a e chakruokgi nyaka gikogi. Thoth jogol-twak molony timo kamano.

Ling’ matin sama igoyo mbaka mapile ok hiny bedo matek nikech ing’eyo paro midwaro chiwo. Kata kamano, kapo ni ithoro ling’ matin maok idewo kaka paro michiwo onego owuogi, wecheni ok bi wuok motegno kata mawinjore maler. Paro manyalo konyi timo dongruok yudore e Lony mar 4, “Wuoyo Malolore.”

Ling’ Matin Sama Idhi e Paro Machielo. Sama iwuok e puonj moro maduong’ kidhi e machielo, ling’ matin nyalo miyo jowinjoni thuolo mar paro matut, iko pachgi, ng’eyo kama wach koro ochomo, kendo winjo e yo maler paro maluwo. Mana kaka dwarore ni dereba odhi mos sama odwaro goyo kona, e kaka bende dwarore ni iling’ matin sama ia e paro moro kidhi e machielo.

Achiel kuom gik mamiyo jogol-twak moko rikni maok giling’ matin sama giwuok e paro moro ka gidhi e machielo, en ni gitemo puonjo weche mang’eny. Kuom jomoko, mano e kit wuoyogi mapile. Nyalo bedo ni kamano e kaka ji duto e alworagi wuoyo. To mano ok mi ng’ato opuonj maber. Ka in gi wach moro madwarore ni ji owinj kendo opar, kaw kinde moromo mondo ilere e yo mamiyo wachno onere ayanga. Ng’e ni ling’ matin kama owinjore dwarore mondo wach owinjre maler.

Kapo ni ibiro golo twak kitiyo gi weche machuok matayi, onego ichan wechego e yo mabiro nyisi mayot kuonde monego iling’ie matin sama iwuok e puonj moro maduong’ kidhi e machielo. Kapo ni ibiro golo twak misomo achiel kachiel, kiew kuonde mitiekoe puonj moro maduong’ kidhi e machielo.

Ling’ sama ng’ato wuok e paro moro kodhi e machielo jabedo mabor moloyo ling’ sama oluwo alama matayo somo—kata kamano, ling’ ok onego odhi aming’a mamiyo twak yware. Ka iling’ aming’a, mano nyalo miyo ji opar ni ok ne iikori maber kendo ni itemo manyo gima onego iwachi.

Ling’ Matin Mondo Ijiw Wach. Ling’ matin mitimo mondo ojiw wach en gima itimo e yo makende, ma en ni ng’ato ling’ matin motelo kata bang’ wacho kata penjo gimoro e yo motegno. Ling’ matin e yo ma kamano miyo jowinjo thuolo mar paro matut kuom gima gia winjo, kata giik pachgi winjo gima luwo. Ling’ matin mitimo motelo ne wach kata bang’ wach ok chalre. Yier mowinjore itigo. Kata kamano, ng’e ni ling’ matin mitimo sa jiwo wach onego otim mana ne weche mapek gadier. Ka ok kamano, to ber mar wechego biro kalo kayiem.

Kane Yesu somo Ndiko gi dwol e sunagogi ma Nazareth, ne otiyo gi lony mar ling’ matin e yo maber ahinya. Mokwongo, nosomo migawo mare e bug janabi Isaya. Kata kamano, kane pok onyiso tiende, noumo kitabuno, modwoko ne jatich, kae to obedo piny. Bang’e, kane ji duto e sunagogi ochomo wengegi kuome, nowachonegi niya: “Tinende eka Ndikoni ochopo.”—Luka 4:16-21.

Ling’ Matin ka Chal Moko Dwaro. Seche moko, gik matimore e alwora nyalo dwaro ni iling’ matin. Moko kuom gik manyalo dwaro ni iling’ matin sama igoyo mbaka gi wuon ot e tij lendo en koko mar mtoka makalo kata mar nyathi maywak. Kapo ni gimoro timore kama ji ochokore to ok en gima lich ahinya, inyalo mana dhi nyime gi wuoyo kuom ting’o dwondi malo. Kata kamano, kapo ni kokono ng’eny kendo odhi nyime aming’a, nyaka iling’ komondi. Nikech kata kidhi nyime wuoyo, jowinjo ok bi chikoni itgi. Omiyo, ling’ matin kaka owinjore mondo ikony jowinjo magi oyud ber chuth kuom gik mabeyo midwaro wachonegi.

Ling’ Matin Mondo Jowinjo Orwak Wach. Kata obedo ni twak migolo nyalo bedo ni ok en madwaro ni jowinjo bende owuo, pod dwarore ni imigi thuolo mar dwoko, ok gi dwol, to e pachgi. Kapo ni penjo mipenjo gin monego omi jowinjo opar to ok iling’ matin kaka dwarore, thoth penjogo ok bi chopo gimoro.

En adier ni ling’ matin dwarore ok mana sama igolo twak ka in e ndiri to bende sama ilendo ne jomoko. Jomoko wuoyo maok giling’. Kapo ni in-gi nyawo ma kamano, tim kinda ahinya mondo inyag lony e puonjni. Mano biro miyo imed lony e yo miwuoyogo gi jomoko koda e tiji mar lendo. Ling’ matin en kinde machuok ma ng’ato ok wachie gimoro, kendo en adier kaka osewach ni ling’ konyo e pogo wach, e jiwo wach, e miyo ji oket pachgi e gima iwacho, kendo miyo chiko it obed mayot.

Mbaka mwagoyo pile dwaro ni ji ariyo kata mokalo mago ochiw paro. Jomoko biro bedo moikore chikoni itgi mana ka in bende ichikonegi iti kendo inyiso ni idwaro winjo gima giwacho. Mano dwaro ni iling’ moromo mondo imigi thuolo mar wuoyo kodi.

E tijwa mar lendo, nyak bedoe moloyo sama walendo e yor goyo mbaka. Bang’ moso ng’ato, Joneno mang’eny neno ka ber mondo gihul nyinggi, giwach gima gidwaro wuoyoe, kae to gipenj penjo. Giling’ matin mondo gimi ng’atno thuolo mar chiwo dwoko kae to ginyiso ni girwako paro mochiwo. Sama gigoyo mbaka, ginyalo miyo wuon ot thuolo kinde ka kinde mondo en bende ochiw pache. Ging’eyo ni kinde mang’eny, konyo ng’ato bedo mayot kiseng’eyo pache kuom wach miwuoyoeno.—Nge. 20:5.

En adier ni ok ji duto mabiro dwoko penjo e yo mang’won. Kata kamano, mano ne ok omono Yesu miyo ji thuolo moromo mar chiwo pachgi, kata mana ne joma ne kwede. (Mari. 3:1-5) Miyo ng’at machielo thuolo mar wuoyo en gima jiwe mondo opar, kendo mano nyalo miyo owach gima nie chunye. Kuom adier, achiel kuom gimomiyo watiyo tij lendo en mondo wamul chuny ji gi weche mawuok e Wach Nyasaye madwarore ni ging’e kendo ging’adie paro.—Hib. 4:12.

E tijwa mar lendo, ling’ matin mowinjore en lony ndi! Ka ng’ato ong’eyo ling’ matin e yo maber, paro mochiwo wuok e yo maler kendo ji parogi gaming’a.

SAMA iwuoyo kata isomo gi dwol, gima dwarore ok en mana wacho weche achiel achiel kare, to bende onego ijiw weche madongo koda weche moting’o paro miwuoyoe e yo mamiyo puonj winjore maler.

Jiwo tiend weche kare oriwo timo mang’eny maloyo mana jiwo weche manok kata weche mang’eny. Nyaka jiw weche mowinjore ojiw. Kapo ni ojiw weche maok owinjore, tiend gima iwacho nyalo lal ne jowinjo, to mano nyalo miyo pachgi ochak tangni. Kata kapo ni weche miwuoyo kuomgi gin weche mabeyo, kaok ijiwo tiendgi e yo makare, gima iwacho ok bi miyo jowinjo okaw okang’ madwarore.

Nitie yore mopogore opogore manyalo konyo e jiwo tiend weche kare kendo thoth yorego nyalo tiyo kanyachiel, kaka: ting’o dwol, nyiso gi dwondi ni wechego donjoni gadier, tero mos goyiem, ling’ matin kapok iwacho gimoro kata bang’ wacho gimoro (kata tiyo gi yore ariyogi), kendo kuom tiyo kod ranyisi mag del koda wang’. E dhok moko, inyalo jiw tiend weche kuom dwoko dwol piny kata ting’o dwol malo. Non chal mar twagi koda chal mar jowinjo mondo ing’e yo maber moloyo mar jiwo tiend weche.

Sama iyiero weche monego ijiw, par weche maluwogi. (1) Ei sentens moro amora, weche monego ojiw ok luwre mana gi gima sentensno wuoyoe kende, to bende luwore gi weche molworo sentensno. (2) Inyalo jiw tiend weche sa chako paro manyien, bed ni en puonj maduong’ kata en mana lero paro moro e yo mopogore. Jiwo tiend wach bende nyalo konyo jowinjo ong’e sama itieko lero kor wach moro. (3) Jagol-twak nyalo jiwo tiend weche mondo onyis kaka oneno wach moro. (4) Jiwo tiend weche kare bende inyalo tigo e nyiso puonj madongo manie twak.

Jiwo tiend weche e yore ma kamago dwaro ni jagol-twak kata jal masomo e nyim ji, okwong ong’e maler tiend weche mowuoyoe kendo obed gi gombo mar neno ni wechego donjo ne jowinjone. Kuom chik ma ne ochiw e kinde Ezra, Nehemia 8:8 wacho ni: “Ne gisomo malong’o e kitabu, mana e chik Nyasaye; ne ginyiso tiende, mit ji nowinjo gi ma ne gisomonigi.” Nenore maler ni joma ne somo kendo lero Chik Nyasaye e kindeno nong’eyo gimomiyo ne dwarore ni gikony jowinjo maggi ong’e tiend gima isomonegi, gimak chikego, kendo gitigo.

Gima Nyalo Kelo Pek. E mbaka mapile, thoth ji wuoyo e yo mamiyo tiend gik ma giwacho winjore maler. Kata kamano, sama gisomo gima ng’ama chielo ema ondiko, ng’eyo kuonde monego gijiw bedonegi matek. Gimaduong’ madwarore en ng’eyo maler tiend wechego. Mano dwaro ni ng’ato opuonjre adimba weche mondikgo. Omiyo, ka omiyi migawo mar somo e chokruog kanyakla, onego itim ikruok adimba.

Jomoko jiwo weche kamoro amora maok gidewo, kar jiwo tiend weche kare. Gijiwo weche kinde ka kinde, bed ni onego ojiw wechego kata ooyo. Jomoko to jiwo mana kama gimoro timore kata jiwo e yo mokalo tong’ weche matudo moko. Jiwo wach e yo maok mi paro michiwo onere ayanga, nyalo bedo tim masiko chocho pach jowinjo.

Ka gitemo jiwo tiend weche, jogol-twak moko joting’o dwondgi malo e yo mamiyo jowinjo kawo ni idhawonegi. En adier ni timo kamano ok kony jowinjo. Ka jagol-twak ok jiw tiend weche e yo mapile, nyalo nenore ka gima ochayo jowinjone. Donge ber moloyo wuoyo kodgi e yor hera kendo konyogi mondo gine ni gima iwacho oa e Ndiko kendo en gima winjore gi paro makare!

Kaka Inyalo Medo Lony. Kinde mang’eny ng’at maok jiw tiend weche kaka dwarore ok ong’eyo ni en gi nyawono. Nyalo dwarore ni ng’at machielo ema onyise. Kapo ni dwarore ni imed lony kuom wachni, jarit-skul biro konyi. Bende bed thuolo kwayo ng’ato ang’ata ma en jagol-twak molony mondo okonyi. Kwaye mondo ochik ite adimba sama isomo kata iwuoyo kae to onyisi kuonde minyalo timoe dongruok.

Sama ichako, jal manoni nyalo kwayi mondo itiegri kitiyo gi Ohinga mar Jarito. Onge kiawa ni obiro nyisi mondo inon sentens ka sentens mondo ing’e weche ma ka ijiwo, to tiend wach biro winjore mayot. Onyalo paroni mondo ijiw e yo makende weche moko mondik konindo. Ng’e ni weche manie sentens tiyo kanyachiel. Thothne, onego ojiw weche ka gin kanyachiel, to ok mana wach achiel kende e igi. E dhok moko, inyalo jiw jopuonjre mondo onon adimba kaka alama mogwel manyiso kaka onego oluong nyukta chiko yo mijiwogo tiend weche kare.

Okang’ mar ariyo ma jal manoni nyalo jiwi mondo ikaw, en nono weche momedore molworo sentensno. Paro maduong’ miwuoyo kuome e paragraf mangima en mane? Ere kaka mano onego ochik weche monego ojiw e sentens ka sentens? Ng’i wi sula koda wiye matindo mondiki gi nyukta mapek. Magi chiko nade weche mibiro yiero jiwo? Magi duto gin weche monego inon. Kata kamano, tang’ mondo kik ijiw weche mang’eny ahinya.

Bed ni ibiro wuoyo maok ing’i ahinya weche mondiki kata ibiro somo kamoro, jal manoni nyalo jiwi mondo iwe kor wach ema ota kaka ibiro jiwo tiend weche. Onego ing’e kuonde ma wach moro maduong’ rumogo kata kama paro manyien chakorego. Ibiro konyo jowinjo ka yo migologo twak nyisogi kuonde machalo kamago. Inyalo timo kamano kuom jiwo weche kaka mokwongo chuth, bang’ mano, mogik, omiyo, koda kaluwore gi mano.

Jal manoni bende biro nyisi weche madwarore ni ijiw e yo makende. Mondo itim kamano, inyalo jiwo weche kaka ahinya, chutho chutho, ngang’, ok nyalre, gima duong’, kod kinde duto. Timo kamano nyalo chiko kaka jowinjoni biro kawo weche miwacho. Lony mar 11 mawacho ni, “Nyiso Chuny Madwarore” biro lero wachni matut.

Mondo imed lony mari e jiwo tiend weche kare, bende ibiro jiwi ing’e maber puonj madongo midwaro ni jowinjo opar. Lony mar 7, “Jiwo Puonj Madongo,” biro konyi jiwo tiend weche kare kodok korka somo e nyim ji, to Lony mar 37, “Keto Puonj Madongo Onere Ayanga,” biro konyi timo kamano korka wuoyo.

Ka itimo kinda mar medo lony e tij lendo, non e yo makende kaka isomo Ndiko. Pile penjri ni, ‘Ang’o momiyo asomo ndikoni?’ Kaka japuonj, wacho weche e yo makare kende ok oromo kinde duto. Kata somo Ndiko gi chuny madwarore pod nyalo rem. Kapo ni idwoko penjo moro kata ipuonjo adiera moro, ber jiwo weche manie ndiko masiro wach miwuoyo kuome. Ka ok itimo kamano to ng’at misomoneno nyalo ae nono.

Nikech jiwo tiend wach oriwo wacho weche moko e yo motegno, jagol-twak mapok olony nyalo jiwo weche ma kamago e yo mokalo tong’. Mano nyalo miyo wechene obed ka thum ma eka ng’ato puonjore goyo. Kaka ng’ato medo tiegore e kaka wuoyone bende medo bedo mamit.

Kiseng’eyo yore mokwongo mag jiwo weche, neno kaka jogol-twak molony wuoyo biro konyi. Bang’ kinde matin, ibiro ng’eyo kaka jiwo weche e okenge mopogore nyalo konyo e wuoyo. Kendo ibiro neno ber mar jiwo weche e yore mopogore mondo inyis maler tiend gima iwacho. Ng’eyo jiwo tiend weche kare biro miyo yo misomogo kendo miwuoyogo omed bedo maber moloyo.

Kik ipuonjri mana matin kuom wach jiwo tiend weche kare. Mondo iwuo e yo maber, dhi nyime puonjori nyaka chop kama ing’eyo maber chuth jiwo tiend weche kare kendo tiyo kod lonyno e yo mamiyo jomoko neno ni mano e wuoyoni mapile.

JAL masomo maber ok ket pache mana kuom sentens achiel achiel mayudore e paragraf, kata keto pache mana kuom paragrafno kende. Sama osomo, oketo pache kuom puonj madongo duto mayudore e gima omiye ni osom. Mano konye ng’eyo kuonde monego ojiw.

Ka ok otimo kamano to fwenyo puonj moro maduong’ ok bi bedo mayot. Onge puonj maduong’ mabiro yangore maler. Sama ng’atno otieko somo, jowinjo ok bi ng’eyo ni puonj madongo ne gin mage.

Jiwo puonj madongo e yo makare hinyo medo ndhadhu sama ng’ato somo gimoro e Muma. Jiwo wach kamano nyalo miyo somo mar paragraf e puonjruok mar Muma gi ng’ato kata e chokruok moro mar kanyakla owinjre maler. Kendo odwarore ahinya sama ng’ato golo twak misomo achiel kachiel kaka jabedoe kinde moko e chokruogewa mag distrikt.

Kaka Inyalo Tim Mano. E Skul mar Tij Nyasaye, inyalo miyi migawo mar somo kamoro e Muma. Ang’o monego ijiw? Kapo ni nitie wach moro maduong’ kata gimoro makende ma ne otimore ma kama isomono lero, owinjore isom wechego e yo mamiyo ginenore ayanga.

Bed ni isomo wer, ngeche, kata sigana, gima isomono biro donjo ne jowinjo maber ka isome e yo makare. (2 Tim. 3:16, 17) Mondo itim kamano, dwarore ni ing’e chal mar weche misomo koda chal mar jowinjoni.

Kapo ni isomo achiel kuom bugewa gi dwol e puonjruok mar Muma gi ng’ato, kata e chokruok mar kanyakla, gin puonj mage madongo madwarore ni ijiw? Kaw ni dwoko mag penjo mogo mondo ota puonjruok ema gin puonj madongo. Bende jiw paro motudore gi wiye matindo mondik gi nyukta mapek.

Ndiko weche duto mondo isomgi achiel kachiel sama igolo twak e kanyakla, ok en tim monego ing’igo. Kata kamano, kinde ka kinde nitie twege moko misomo achiel kachiel mondo gichiw paro achiel e yo machal e chokruoge duto mag distrikt. Mondo ojiw puonj madongo e twak misomo achiel kachiel kaka mano, dwarore ni jagol-twak onon weche twagno adimba. Puonj madongo gin mage? Onego ong’e puonjgo. Puonj madongo ok gin mana gik ma en owuon oneno ni mitne. Gin e mise ma twak oguroree. Seche moko, puonj maduong’ moket e yo machuok mayudore e twagno, nyiso ni idwaro wuo kuom sigana moro kata idwa chak lero wach moro mopogore. Kinde mang’eny, puonj moro motegno ichiwo bang’ koseler gimomiyo wach moro en kamano. Sama jagol-twak osefwenyo puonj madongogi, onego okiewgi e kalatas mare mar twak. Thothne gin mana puonj manok, maok kal ang’wen kata abich. Kae to dwarore ni otiegre somo e yo mabiro miyo obed mayot ne jowinjo fwenyo puonjgo. Magi e puonj madongo mayudore e twak. Ka ogol twagno kijiwo kuonde mowinjore, yot mondo ji opar puonj madongogo. Mano ema onego obed gima jagol-twak dwaro chopo.

Nitie yore mopogore opogore ma jagol-twak nyalo tiyogo e jiwo puonj madongo mondo jowinjo ofwenygi. Onyalo somogi gi ilo momedore, somogi mos kata piyo piyo, somogi gi chuny madwarore, kata onyalo tiyo gi ranyisi mowinjore mag del, to mago gin mana yore manok.