Biñanda bya Kupangesa mu Mukanda wa Biwano wa Buyoye Bwetu Baka-Kilistu na Cipangi Cetu
FEBRUARY 3-9
BISIMPI BYA SEHO BYA MU LIJWI LYA NJAMBI | KUSHANGUMUKA 12-14
“Cikumiiyo Cije Cimikwasa”
(Kushangumuka 12:1, 2) Shukulu Kalunga wendekele kuli Abilama ngwendi, “Tunda mu lifuti lyobe, na kuli babushoko bwobe, na mu limbo lya isho, ya ku lifuti lije njikakumwesa. 2 Njikatumisa batekulwila bobe, co bakapwa muyati wakama. Njikakubezikisa na kutsimanesa lizina lyobe, ngeci bene, babangi bakawana kubezika muli yobe.
it-1 522 ¶4
Cikumiiyo
Cikumiiyo ca Njambi na Abilahama. Cikumiiyo calikumiiye Njambi na Abilahama cashangumukile kupanga Abilama (Abilahama) mwajabukile ndonga ya Yufuleti omwo wakele na kuya ku Kanana. Omwo kwetile myaka 430, kwakele cikumiiyo ca Lishiko. (Nga 3:17) Yehova wendekele na Abilahama mwakele mu nganda ya Bambambilone ya Ule, mu Mesopotamya. Njambi wamulekele aye ku lifuti lyamumwesele. (Vil 7:2, 3; Kus 11:31; 12:1-3) Mukanda wa Kutuuka 12:40, 41 unendeka ngwawo Baisalele bakele mu Ingito na mu lifuti lya Kanana ha myaka 430, co “ha litangwa lije bene” bamanesele myaka 430, batundile mu bundungo mu Ingito. Batundilemo ha Nisane 14, 1513 B.C.E. ha litangwa lya Paseka. (Kut 12:2, 6, 7) Oku kumwesa ngwabo Abilahama wajabukile Ndonga ya Yufuleti omwo wakele na kuya ku Kanana ha Nisane 14, mu 1943 B.C.E., co haje bene cikumiiyo ca Njambi na Abilahama cashangumukile kupanga. Njambi washolokele lalo kuli Abilahama mwaketele ku Shekeme mu Kanana, co wamulekele byuma bikwabo ha byuma byamukulahesele ngwendi: “Eli likelyo lifuti njikana kuli batekulwila bobe [mbuto yobe, NWT].” Njambi mwendekele awa majwi wamwesele kulitombola kuli mukati ka cikumiiyo cendi na Abilahama na cikulaheso cendekele mu Edeni. Wamwesele ngwendi “mbuto” ikatunda ku batekulwila ba Abilahama. (Kus 12:4-7) Mu kwita kwa simbu, Yehova wamulekele byuma bikwabo lalo bije bili ku mukanda wa Kushangumuka 13:14-17; 15:18; 17:2-8, 19; 22:15-18.
(Kushangumuka 12:3) Njikabezikisa baje bakakubezikisa, oloni njikasinga baje bakakusinga. Muli yobe njikabezikisa miyati yoshe.”
w89 7/1 3 ¶4
Bika Bitunapande Kuzibukila Mwamubwa Abilahama?
Eci capwile cikulaheso cacibwa manene. Co Abilahama wacizibile lalo ha bisimbu bibali. (Kus 18:18; 22:18) Njambi akasangula na banu bamo ba mu binaanga bije byaziluka mangana ashulisilile eci cikulaheso. Baje bakasanguka bakalikuwa manene mwafwa bakasangukila mu kaye kakabwa kaje kakalifwa na Paladaisi ije yazimbalele. Kutundaho, bakabalongesa bibanapande kulinga mangana bakayoye myaka yoshe.—Kus 2:8, 9, 15-17; 3:17-23.
(Kushangumuka 13:14-17) Munima yebi, omwo Lote na Abilama banalyangununa laja, Shukulu Kalunga wendekele kuli Abilama ngwendi, “Kenga mwamubwa ku mitambela yoshe. 15 Lifuti lyoshe eli uli na kumona, likapwa lyobe na batekulwila bobe ku myaka yoshe. 16 Njikakwana batekulwila babangi baje naumo wahi akasa kubalaba, kubanga kuli uje asa kulaba binona byoshe bya libu lya hano hasi. 17 Ngeci bene, katuka, ya na kukenga lifuti lyoshe mu bulaha bwalyo na mu bwihi bwalyo, omwo lyoshe njikakwanalyo.”
it-2 213 ¶3
Lishiko
Kwesekesa na byuma bya kusañulu, baka-kulilongesa bamo bakendeka ngwabo kusañulu nga munu washakele kulanda libu, bakele na kumutwala ha kulunduka mangana amone mwamubwa binginga byoshe. Nga muka-kulanda endeka ngwendi, “njamono,” co wamwesele ngwendi natambula lije libu. Yehova mwakulahesele Abilahama ngwendi akamwana lifuti lya Kanana, wamulekele tahi ngwendi akenge mu mitambela yoshe iwana. Abilahama kendekele ngwendi, “njamono.” Kalingile ngoco, hamo mwafwa Njambi wendekele ngwendi akana Lifuti lya Cikulaheso ku batekulwila ba Abilahama. (Kus 13:14, 15) Mosesa uje wemaneneneko Baisalele bamulekele ngwabo ‘akamone’ lije lifuti. Nga bitunendeka kumashangumukilo bikebyo bibakele na kulinga kusañulu, co kuje kwamwesele ngwabo lije lifuti balyanene Baisalele, co Yoshwa wabatwamenenene ha simbu ibakobelelemo. (Kwi 3:27, 28; 34:4; kengeni lalo byalingile Satana kuli Yesu ku Mateo 4:8.) Kuli cuma cikwabo lalo camwesele ngwabo munu bamwanene mwela. Munu wapandele kwenda omwo mu mwela nambe kuyamo mangana akatungemo. (Kus 13:17; 28:13) Mu mabulu amo a kusañulu, bakele na kusonekamo miti yoshe yakele ha mwela ubalandesa.—Esekeseni Kus 23:17, 18.
Kutondesesa Bisimpi bya Seho
(Kushangumuka 13:8, 9) Abilama wendekele kuli Lote ngwendi, “Yetu tunapu tubabushoko, banu bobe na banu bange kubapandele kulijokota. 9 Ngeci bene, tunapande kulyangununa. Angula mutambela woshe uushaka ngeci uyeko, yange lalo njiya ku mutambela weka.”
Maneseni Bukalu mu Cizemo
12 Mbimbiliya imwesa omwo bangamba ba Njambi basa kukela mu kwoloka nga banalisebuka. Cakumwenako, Abilahama na mwehwendi Lote bakele na bimuna babangi. Ngeci tunyungi babo bashangumukile kulizunga mwafwa mutambela wa kulila bimuna babo wapwile waundondo. Abilahama washakele kwoloka, mukemwo walekele Lote angule mutambela waubwa washakele. (Kus 13:1, 2, 5-9) Ou unapu mwanja waubwa kuli yetu. Kuma ngozi ya Abilahama yamuyandesele mu kuyoya kwendi kwoshe ndi? Embwe. Mukwetile lika simbu yaindondo, Yehova wakulahesele Abilahama ngwendi amwana bibezikiso byabingi bije bitubakana byuma byazimbalesele. (Kus 13:14-17) Bika bitulilongesa? Nga tumanesa bukalu bwetu mu cizemo, Yehova atubezikisa nameme tunasa kuzimbalesa byuma bimo.
(Kushangumuka 14:18-20) [Melekizendeki], wapwile mwene wa ku [Salema], ikeye lalo wapwile muka-kukombelela kuli Njambi wa Hakamwa ya Hakamwa, wanenele makende na binyu kuli Abilama. 19 Co wabezikisile Abilama, na kwendeka ngwendi, “Njambi wa Hakamwa ya Hakamwa, uje watangele lilu na hasi abezikise Abilama. 20 Njambi, wa Hakamwa ya Hakamwa, uje wakwanene nzili ya kufungulula bitozi bobe, apwe wa kushangazala.” Co Abilama wanene kuli [Melekizendeki] ca mu likumi ku byoshe bije byakapukwile.
(Vahevelu 7:4-10) Kengeni bukama bwendi mubwafwa. Abilahama, kukulwila yetu, wamwanene ca mu likumi ku byoshe byawanene mu nzita. 5 Co na kuli batekulwila ba Lebi baje bapwa baka-kukombelela babashikile ku Lishiko lya Njambi kutambula ca mu likumi kuli banu ba Isalele, eci capwile ngeci, bakebo bakele na kutambula kuli banu babo, bakebo bapwile baka-naanga ya Abilahama. 6 [Melekizendeki] kapwile wa kutunda ku naanga ya Balebi embwe, oloni ikeye watambwile ca mu likumi kuli Abilahama, co wabezikisile uje watambwile cikulaheso ca Njambi. 7 Co kukwesi bimata ha cuma eci uje abezikisa munu ikeye napu wakama kutubakana uje atambula bibezikiso. 8 Co ha biñanda bya baka-kukombelela, baje batambula ca mu likumi bakebo baka-kutsa, oloni ngwe hali [Melekizendeki], uje atambula ca mu likumi muka-kuyoya ngwe mubinendeka bisoneka. 9 Co omwo Abilahama wafwetele ca mu likumi, calingile ngwe batekulwila ba Lebi bakebo lalo bafweta. 10 Omwo Lebi kanda asemuke, oloni wakeleko, wakele mu binyonga bya kuku yendi Abilahama omwo [Melekizendeki] waliwanene nendi.
it-2 683 ¶1
Kapilistu
Melekizendeki mwene wa Salema wapwile kapilistu (ko·henʹ) wa kulitila. Mbimbiliya kuyendekele bya cikota kwatundile, kusemuka kwendi nambe kutsa kwendi. Bupilistu bwendi kubwapwile bwa kwinga, co lalo nendi wahi wamwingile. Melekizendeki wapwile mwene na kapilistu ha simbu imo. Bupilistu bwa Melekizendeki bwapwile bwakama kutubakana bwa Balebi, mwafwa Abilahama mwanene Melekizendeki ca mu likumi, kwapwile lika ngwe Lebi uje wakele mu binyonga bya Abilahama, ikeye wanene Melekizendeki ca mu likumi. Co Melekizendeki wabezikisile Abilahama. (Kus 14:18-20; Hev 7:4-10) Melekizendeki wemanenene Yesu Kilistu uje ‘napu kapilistu wa myaka yoshe ngwe ku cifwa ca Melekizendeki.’—Hev 7:17.
Kutanda Mbimbiliya
(Kushangumuka 12:1-20) Shukulu Kalunga wendekele kuli Abilama ngwendi, “Tunda mu lifuti lyobe, na kuli babushoko bwobe, na mu limbo lya isho, ya ku lifuti lije njikakumwesa. 2 Njikatumisa batekulwila bobe, co bakapwa muyati wakama. Njikakubezikisa na kutsimanesa lizina lyobe, ngeci bene, babangi bakawana kubezika muli yobe. 3 Njikabezikisa baje bakakubezikisa, oloni njikasinga baje bakakusinga. Co muli yobe njikabezikisilamo miyati yoshe.” 4 Abilama wakele na myaka 75, omwo Shukulu Kalunga wamulekele kutunda ku Halane. Co waile na Lote. 5 Abilama waile na munakazi wendi Salai na Lote muna ndolome yendi, na byoshe bije byafukile, hamo na bindungo boshe baje bawanene mu Halane, co bakatukile na kuya ku lifuti lya Kanana. Omwo betele mu Kanana, 6 Abilama wendele mu lifuti lije noho wetele ku muti wa Oke wa kuhwimina ku mutambela wa kujela wa Shekeme. Ha simbu ije Bakanana anga bacikele na kuyoya mu lifuti lije. 7 Shukulu Kalunga washolokele kuli Abilama, co wendekele kuli ikeye ngwendi, “Eli likelyo lifuti njikana kuli batekulwila bobe.” Co kuje bene Abilama watungile mutula wa Shukulu Kalunga, uje washolokele kuli ikeye. 8 Co ha kutunda kuje, Abilama wakengeselele mu mbwela ku lifuti lya malundu mu ngangela ya nganda ya Mbetele. Co watungile cilombo cendi mukati ka Mbetele mu kangombe ka yambi na Ayi mu ngangela. Co watungile mutula kuje wa kulemesela Shukulu Kalunga. 9 Asinoni Abilama wajalukile waile mu mbwela ku lifuti lya Nengeba mu Kanana. 10 Oloni kwakele njala ya lyangengela mu lifuti lya Kanana. Ngeci bene, Abilama waile mu mbwela ku lifuti lya Ingito, na kukakalako kasimbu lika omwo njala yamene manene mu Kanana. 11 Omwo Abilama wetele kuyehi na nginga ya Ingito, co wendekele kuli munakazi wendi Salai ngwendi, “Yobe uwamubwa manene. 12 Omwo baka-Ingito bakamona ngeci uwamubwa, co yange bakanjitsiya, oloni yobe kubakakutsii. 13 Yobe unapande kwamena mwonyo wange mu kukabaleka ngwobe u ndokazi yange.” 14 Omwo Abilama na munakazi wendi Salai betele mu Ingito, co baka-Ingito bamwene ngeci Salai munakazi wa Abilama wapwile wamubwa manene. 15 Co bamo bamyata ba mu mbanja omwo bamwene Salai, bakalekele mwene bubwa bwa Salai, ngeci bene, Salai bamutwalele ku lipela lya mwene. 16 Mwene walingile mwamubwa na Abilama omwo ya Salai, co wanene Abilama matanga a bimanga, na bimembe, na bingombe, na bimulu, na bindungo ba banalume, na aba ba banakazi, na tumelo. 17 Oloni omwo mwene wambatele Salai, co Shukulu Kalunga watumine mishongo ya kukomokesa manene hali mwene, na hali banu bendi ba mu lipela. 18 Co mwene wasanene Abilama na kumwihula ngwendi, “Abilama bikajo wanjilingilamo ngeci? Omwo bikajo kuwanjilekelele ngwobe Salai wapwa munakazi wobe? 19 Omwo bikajo wendekele ngwobe Salai wapwa ndokazi yobe, co unanjitaba njimwambate kupwa munakazi wange? Munakazi wobe owo mwambate uye nendi.” 20 Co mwene washikile banu bendi, ngeci basindikiye Abilama na kumutuhwisa mu lifuti, hamo na munakazi wendi na byuma byoshe bije byafukile.
FEBRUARY 10-16
BISIMPI BYA SEHO BYA MU LIJWI LYA NJAMBI | KUSHANGUMUKA 15-17
“Mwafwa Bika Yehova Watengulwile Lizina lya Abilama Neli lya Salai?”
(Kushangumuka 17:1) Omwo Abilama wakele na myaka [99], Shukulu Kalunga washolokele kuli ikeye na kwendeka ngwendi, “Yange Njambi Muka-nzili Yoshe, nga unjononoka na kulinga mwamubwa simbu yoshe,
it-1 817
Mulonga, Kuwana Mulonga
Kakangi, banu kubesi kulinga mwamubwa byuma. Banu boshe banatambula bubi kuli Adama. (Lom 5:12; Mya 51:5) Oloni Yehova uje kakele na mulonga “azibuka muje mwatutangele, azibuka ngeci yetu twapwa likungu,” co akatutetela. (Mya 103:13, 14) Njambi wamwene ngwendi Nowa wapwile wa kulongwa, co kakele na mulonga hakati ka banu bayoyele nabo. (Kus 6:9) Walekele Abilahama ngwendi: ‘Njononoke na kulinga mwamubwa simbu yoshe.’ (Kus 17:1) Nameme Nowa na Abilahama kubapwile ba kulumbunuka, co lalo batsile, oloni Yehova uje ‘akamono mu mbunge’ wabamwene ngwendi kubakele na mulonga. (1 Sa 16:7; esekeseni 2 Vi 20:3; 2 Mi 16:9.) Walekele Baisalele ngwendi: “Mukapwe ba kulumbunuka [ba kujeneka mulonga, NWT] ku mesho a Shukulu Kalunga Njambi yeni.” (Kwi 18:13; 2 Sa 22:24) Njambi wanene Munendi wa kujeneka mulonga kupwa ñombelo. (Hev 7:26) Ngeci, Njambi wamona ngwendi baje bali na likulahelo, co lalo bakamwononoka bapwa “baka-busunga” nambe ba kujeneka mulonga. Nameme ngoco, Njambi anga wapwa Lyako wa busunga, uje kesi na mulonga.—Lom 3:25, 26.
(Kushangumuka 17:3-5) Co Abilama watsikamene, na kukulamena hasi, co Njambi wendekele nendi ngwendi, 4 “Kenga, njilikumiiya cikumiiyo nobe. Njikukulahesa ngwange yobe ukapwa kukulwila ya miyati yaingi. 5 Lizina lyobe kubakalitumbula lalo Abilama, oloni likapwa Abilahama, omwo njili na kukupwisa kukulwila ya miyati yaingi.
it-1 31 ¶1
Abilahama
Kwetile simbu. Abilahama na Sala bakele mu Kanana ha myaka ya kukokela ku 10, oloni Sala anga wacipwile mumba. Ngeci, Sala walekele Abilahama ngwendi akite mwana na Hangale, ngamba yendi wa Kaingito. Abilahama watabele. Co mu 1932 B.C.E., Abilahama mwakele na myaka 86, Ishimela wasemukile. (Kus 16:3, 15, 16) Kwetile lalo simbu yailaha. Mu 1919 B.C.E., omwo Abilahama wakele na myaka 99, Yehova wamushikile ngwendi atuhule banalume boshe baje bakele nabo mangana cipwe cimweso ca cikumiiyo ca kulitila cije cakele mukati ka Njambi na Abilahama. Co ha simbu ije bene, Yehova watengulwile lizina lya Abilama kupwa Abilahama mwafwa ‘wamupwisile kukulwila ya miyati yaingi.’ (Kus 17:5, 9-27; Lom 4:11) Kukwetile simbu yailaha, Abilahama watambwile bangenzi batatu. Aba bangenzi bapwile tungelo baje balekele Abilahama ngwabo Sala akakita mwana wa munalume mu mwaka wateleko.—Kus 18:1-15.
(Kushangumuka 17:15, 16) Co Njambi wendekele kuli Abilahama ngwendi: “Yobe kuwapandele kutumbula munakazi wobe lalo ngwobe Salai, embwe. Kutunda ku litangwa lya lelo, lizina lyendi likapwa Sala. 16 Njikamubezikisa, akakita mwana wa munalume. Co njikamubezikisa, ngeci akapwe cisemi ca miyati, co mukati ka batekulwila bendi mukakala bimyene.
w09 2/1 13
Bika Byalibungila mu Lizina Lyeni?
Njambi watengulwile mazina a banu bamo mangana amwese bikalingiwa kulutwe. Cakumwenako, watengulwile lizina lya Abilama lije lilumbununa “Tate Wapwa wa Hakamwa” na kumuluka lizina lya Abilahama lije lilumbununa “Kukulwila ya Miyati Yaingi.” Co Abilahama wapwile kukulwila ya miyati ngwe mulilumbunwina lizina lyendi. (Kus 17:5, 6) Acisinganyekeni lalo lizina lya Salai munakazi wa Abilahama. Lizina lya Salai linasa kulumbununa “kulwa.” Twakulahela ngwetu Salai wabwahelelele manene omwo Njambi wamulukile lizina lya Sala lije lilumbununa “Ina ya Bimyene.” Oku kwamwesele ngwabo wakupwile kukulwila ya bimyene.—Kus 17:15, 16.
Kutondesesa Bisimpi bya Seho
(Kushangumuka 15:13, 14) Shukulu Kalunga wendekele kuli ikeye ngwendi, “Batekulwila bobe bakapwa bangenzi mu lifuti lya bungenzi, co bakapwa binzinda kuje, bakabayandesa na muka ha myaka 400. 14 Oloni njikahisa muyati uje ukabapwisa binzinda, co omwo bakaseza lije lifuti lya bungenzi, bakambata bufuko bwabungi na kuya nabwo.
it-1 460-461
Simbu Ibyalingiwile Byuma
Yehova walekele Abilama (Abilahama) ngwendi: “Batekulwila bobe bakapwa bangenzi mu lifuti lya bungenzi, co bakapwa binzinda kuje, bakabayandesa na muka ha myaka 400.” (Kus 15:13; taleni lalo Vil 7:6, 7.) Yehova wendekele awa majwi simbu kanda Isake asemuke. Isake ikeye wapwile swana nambe ngwetu mbuto. Mu 1932 B.C.E. Abilama na Hangale ndungo wa Kaingito bakitile Ishimela. Co mu 1918 B.C.E. Isake wasemukile. (Kus 16:16; 21:5) Simbu ya ‘kuyandesa’ bana ba Abilahama yahwile omwo batundile mu Ingito. Co nga tutanda myaka 400 kwiluka munima, kutunda habatundilile Baisalele mu Ingito, co itutwala ha mwaka wa 1913 B.C.E. Ha simbu ije Isake wakele na myaka itanu. (Kus 15:14) Casholoka ngwe ha simbu ije Isake te nashumuka laja, co wapwile ‘mungenzi’ mu lifuti lyambala. Bashangumukile kumuyandesa ngwe mubapolofwetelele omwo Ishimela wakele na kumushendumuna. Ha simbu ije, Ishimela wakele na myaka 19. (Kus 21:8, 9) Ano matangwa kunasa kusholoka ngwe kuyapwile ñanda yakama omwo Ishimela washendumwine swana ya Abilahama. Oloni kusañulu, yapwile ñanda yakama. Twendeka ngoco mwafwa ya byuma byendekele Sala, co Njambi nendi watabesele ngwendi Hangale na munendi Ishimela babasheke. (Kus 21:10-13) Kutundaho, kusoneka ebi biñanda mu Mbimbiliya kumwesa ngwabo buje bupolofweto bwa myaka 400 ya kuyandesa mbuto ya Abilahama bwashangumukile kulishulisilila ha simbu ije bene, co bwahwile ha simbu ibatundile Baisalele mu Ingito.—Nga 4:29.
(Kushangumuka 15:16) Batekulwila bobe bakeluka muno ku cisemwa ca mu ciwana, omwo kunjikasheke Baamoli noho bubi bwabo bunatumu ngeci bakatambule cihiso.
it-1 778 ¶4
Kutuhuka
“Cisemwa ca mu ciwana.” Twanukeni ngwetu Yehova walekele Abilahama ngwendi batekulwila bendi bakeluka ku Kanana mu cisemwa ca mu ciwana. (Kus 15:16) Kutunda hacashangumukilile kupanga cikumiiyo ca Njambi na Abilahama kutwala ha kutuhuka kwa Baisalele mu Ingito, kwetile myaka 430. Co kwakele bisemwa bitubakana biwana nameme banu kusañulu bakele na kuyoya simbu yailaha. Oloni Baisalele bakele lika myaka 215 mu Ingito. Twasa kulaba bisemwa biwana bya batekulwila ba Abilahama kushangumukila ha simbu ibakobelele mu Ingito. Cakumwenako, tumoneni bisemwa bya mu naanga imo ya Baisalele. Tumoneni naanga ya Lebi. (1) Lebi, (2) Kohate, (3) Amelame, co (4) Mosesa.—Kut 6:16, 18, 20.
Kutanda Mbimbiliya
(Kushangumuka 15:1-21) Munima yebi, Shukulu Kalunga wendekele kuli Abilama mu cimona ngwendi, “Kesi uzibe lyoba Abilama. Yange nji ntelo yobe ya kukuzikinina ku bushonde, co cikandelela cobe cikapwa cakama manene.” 2 Oloni Abilama wakumbulwile ngwendi, “Yobe Shukulu Kalunga wa Hakamwa ya Byoshe, bubwa mukajo cikapanga cikandelela cobe kuli yange omwo yange kunjesi na bana? Elyazale wa ku Ndamasiku ikeye lika swana yange.” 3 Co Abilama wendekele lalo ngwendi, “Kenga, yobe kuwanjanene bana, co umo wa bindungo bange ikeye akaswana bufuko bwange.” 4 Co Shukulu Kalunga wamukumbulwile ngwendi, “Ou ndungo yobe Elyazale kesi ikeye akaswana bufuko bwobe embwe, oloni munobe wobe babenya, ikeye akapwa swana.” 5 Co Shukulu Kalunga wamutuhwisile hanja na kwendeka ngwendi, “Kenga kwilu, eseka kulaba bingongonosi ebi. Co batekulwila bobe bakapwa babangi ngwe bingongonosi ebi.” 6 Abilama wakulahelele kuli Shukulu Kalunga, co omwo ha cuma eci, Shukulu Kalunga wamulabeleleco kupwa busunga. 7 Shukulu Kalunga wendekele kuli Abilama ngwendi, “Yange Kalunga, uje wakutundisile ku Ule ya mu Mbambilone na kukwana lifuti eli kupwa buswana bwobe.” 8 Oloni Abilama wehwile ngwendi, “Yobe Shukulu Kalunga wa Hakamwa ya Byoshe, njikazibuka batijo ngwange lifuti eli likapwa lyange?” 9 Co Shukulu Kalunga wamukumbulwile ngwendi, “Njinenele ngombe wa lwabo, na membe wa lwabo, na lijamba lya manga, baje bali na myaka itatu, hamo na katela na muna liyembe.” 10 Ngeci bene, Abilama wanenele baje bimuna kuli Njambi, wabatetangele bipuka bipuka, co wakele bije bipuka kwatesa ku cikwabo cimo na cimo mu mikana ibali. Oloni tuzila kabatetangele. 11 Co makubi bashelumukile ha bipuka, oloni Abilama wabashekele. 12 Omwo litangwa lyatokele, Abilama walalele manene, co wakele na lyoba na cangasisi. 13 Shukulu Kalunga wendekele kuli ikeye ngwendi, “Batekulwila bobe bakapwa bangenzi mu lifuti lya bungenzi, co bakapwa binzinda kuje, bakabayandesa na muka ha myaka 400. 14 Oloni njikahisa muyati uje ukabapwisa binzinda, co omwo bakaseza lije lifuti lya bungenzi, bakambata bufuko bwabungi na kuya nabwo. 15 Oloni yobe ukakulubala, ukatsa mu kwoloka, co bakakutsinda. 16 Batekulwila bobe bakeluka muno ku cisemwa ca mu ciwana, omwo kunjikasheke Baamoli noho bubi bwabo bunatumu ngeci bakatambule cihiso.” 17 Omwo litangwa lyatokele, lisusulungu lyezile, co kwasholokele ndeho yakele na kukakama bwisi, co mulangi wa tuya wetile mukati ka bipuka bya baje bimuna. 18 Ha litangwa lije bene, Shukulu Kalunga walikumiiye cikumiiyo na Abilama ngwendi, “Njikulahesa kwana lifuti eli lyoshe ku batekulwila bobe, kutunda ku nginga ya Ingito na kweta ku Ndonga ya Yufuleti, 19 Hamo na mafuti a Bakeni, na Bakenizi, na Bakandimoni, 20 na Bahiti, na Bapelezi, na Balefaime, 21 na Baamoli, na Bakanana, na Bangilengashi, na Banjebushi.”
FEBRUARY 17-23
BISIMPI BYA SEHO BYA MU LIJWI LYA NJAMBI | KUSHANGUMUKA 18-19
“‘Muka-Kusompa wa Hano Hasi Hoshe’ Anyongesa Sondoma na Ngomola”
(Kushangumuka 18:23-25) Co Abilahama washwenyele kuli Shukulu Kalunga wamwihwile ngwendi, “Mwa busunga uli na kuya na kunyongesa baka-busunga hamo na baka-bubi ndi? 24 Nga muje mu nganda muli banu makumi atanu baka-busunga, co ukanyongesa nganda yoshe ya mutunu ndi? Kuma kuukabecela ngeci baje banu makumi atanu oboke ndi? 25 Kuukasa kunyongesa baka-busunga hamo lika na banu baka-bubi. Omwoni kucitaba. Kuukasa kulinga ngacije embwe. Nga cikafwa ngacije, baka-busunga bakabasompe ngwe baka-bubi. Nga ngoconi, co cacikalu. Yobe u muka-kusompa wa hano hasi hoshe, co ukalingi mwa busunga.”
“Muka-Kusompa wa Hano Hasi Hoshe” Akalingi Byabibwa Simbu Yoshe
“YOBE u muka-kusompa wa hano hasi hoshe, co ukalingi mwa busunga.” (Kus 18:25) Omwo wendekele awa majwi, Abilahama wamwesele ngwendi Yehova asompa nganda ya Sondoma na Ngomola mu kusungama. Abilahama wakulahelele ngwendi Yehova kasa kunyongesa “baka-busunga hamo lika na baka-bubi.” Abilahama wamwene ngwendi Njambi ‘kasa’ kulinga ngoco. Munima ya myaka 400 Yehova walyendekele ngwendi: “Shukulu Kalunga ikeye cimpaka ceni ca nzili, wa kulambasa na kwoloka mu bilinga byendi byoshe. Njambi yeni wapwa wa kulongwa na busunga, akalingi mwamubwa na kusungama.”—Kwi 31:19; 32:4.
(Kushangumuka 18:32) Abilahama wehwile lalo ngwendi, “Shukulu Kalunga kesi ulubale embwe, njicendekeko lalo lumo lika. Batijo nga mukawana lika banu likumi?” Co Shukulu Kalunga wamukumbulwile ngwendi, “Kunjikainyongesa nga muje mu nganda muli banu likumi.”
Lukakateya Lutukwasa Tukale na Lilabelelo
Yehova ikeye muka-kumwesa manene likakateya, co tunapande kumutembwinina. (2 Pe 3:15) Lijwi lya Njambi, limwesa bisimbu bije Yehova wamwesele likakateya. (Neh 9:30; Isa 30:18) Cakumwenako, Yehova walingile bati omwo Abilahama wamwihwile ha biyongola byakele nabyo bya kunyongesa Sondoma? Ha kulibanga, Abilahama mwakele na kwendeka, Yehova kamutanganesele. Oloni wasimpile mu kutolilila ku bihula bya Abilahama na bisinganyeka byendi. Yehova wamwesele ngwendi watolililile mwamubwa byakele na kwendeka Abilahama omwo wakele na kwilukila majwi akele na kwendeka Abilahama, co wamukulahesele ngwendi kakanyongesa ije nganda ya Sondoma mwafwa ya banu 10 ba kulongwa balimo. (Kus 18:22-33) Ou unapu mwanja waubwa uje umwesa ngwawo tunapande kukala na likakateya na kutolilila mwamubwa na kujeneka kulubala bwasi.
(Kushangumuka 19:24, 25) Haje bene, Shukulu Kalunga wanyokesele tuhya twa lilungu lyakama ha binganda bya Sondoma na Ngomola. 25 Co wanyongesele membo oshe, na cana coshe hamo na banu boshe bakeleho na byuma byoshe bije byamenene muje.
w10 11/15 26 ¶12
Yehova Ikeye Mwene wa Hakamwa ya Byoshe
12 Twakulahela ngwetu ololo Yehova amwesa ngwendi ikeye napande kuyula. Tuzibuka ngwetu tuli na kuyoya mu matangwa a kukotoka, co Yehova akamanesa bubi bwoshe. Yehova wanyongesele banu bababi ha Libazi lya Nowa. Wanyongesele Sondoma na Ngomola na Falo hamo lika na maswalale bendi. Co lalo Mwene wa Hakamwa ya Byoshe wanyongesele lalo Sisela na maswalale bendi na Senakelibi na maswalale bendi ba Baasilya. (Kus 7:1, 23; 19:24, 25; Kut 14:30, 31; Maa 4:15, 16; 2 Vi 19:35, 36) Ngeci, twakulahela ngwetu Yehova Njambi kakecelela boshe baje bali na kushaula lizina lyendi na kuyandesa Bakaleho bendi. Kutundaho, tuli na kulimwena bukaleho bwa kukalako kwa Yesu na bukaleho bumwesa ngwabwo kano kaye kali kuyehi na kukotoka.—Mat 24:3.
Kutondesesa Bisimpi bya Seho
(Kushangumuka 18:1) Shukulu Kalunga washolokele kuli Abilahama kuje ku miti ya kujela ya Mamele. Abilahama watumbamene ku cikolo ca mbalaka yendi omwo kwakele ntwima manene,
(Kushangumuka 18:22) Asinoni baje banalume babali baile kulutwe ku Sondoma, oloni Shukulu Kalunga wasalele na Abilahama.
w88 5/15 23 ¶4-5
Kuli Umo Wamona Njambi Ndi?
Abilahama walingile ngwe uje wakele na kwendeka na Yehova Njambi bene omwo wakele na kwendeka na kangelo uje wakele na mubila wa bunu. Co tuzibisisa byamulingisile ngoco. Uje Kangelo walekele Abilahama byuma mpundu byamulekele Njambi, co lalo washolokele kuli ikeye mu kwimanenako Njambi, mukemwo Mbimbiliya inamwesa ngwayo “[Yehova] washolokele kuli Abilahama”.—Kus 18:1.
Anukeni ngweni kangelo uje wemaneneneko Njambi wasele kwetesa muzimbu mpundu wa Njambi ngwe muikalingi foni nambe cisanzi. Ngeci, tuzibisisa byalingisile Abilahama, Mosesa, Manowa na bakwabo bendeke na tungelo ngwe baje bakele na kwendeka na Njambi bene. Nameme aba banu basele kumona baje tungelo na kumona bumpau bwa Yehova buje bwasholokele kuli baje tungelo, oloni kubasele kumona Njambi. Co ebi byalitombola na majwi endekele kapositolo Yowano uje wendekele ngwendi: “Naumo wahi wamona Njambi.” (Yow 1:18) Aba banalume bamwene tungelo baje bemaneneneko Njambi, kubamwene Njambi embwe.
(Kushangumuka 19:26) Oloni ha ngila, munakazi wa Lote wakengele kunima, co wemukile mushinge wa mwongwa [limunga lya mwongwa, NWT].
Kwaseni Bakweni Baje Bali na Bishoti
3 Lote kalingile mwamubwa mwangwile kukakala mu Sondoma muje mwashulile banu ba bilinga byabibi. (2 Pe 2:7, 8) Mutambela wa Sondoma wapwile waubwa, oloni Lote mwajalukilileko wakaliwanene na bukalu bwabungi. (Kus 13:8-13; 14:12) Hamo munakazi wa Lote wazemene nganda ya Sondoma na banu bakelemo, ngeci kononokele Yehova. Munakazi wa Lote watsile omwo Njambi wanyokesele tuhya na salufa. Co lalo bana ba Lote babali bakele na banalume baje bashakele kubambata. Oloni baje banalume batsililile mu Sondoma. Lote wazibile manene kubalala ku mbunge mwatsile munakazi wendi. Co njubo yendi na bufuko bwendi byanyongele. (Kus 19:12-14, 17, 26) Kuma Yehova watenukilile Lote ha simbu yakele mu bukalu ndi? Embwe.
Kutanda Mbimbiliya
(Kushangumuka 18:1-19) Shukulu Kalunga washolokele kuli Abilahama kuje ku miti ya kujela ya Mamele. Abilahama watumbamene ku cikolo ca mbalaka yendi omwo kwakele ntwima manene, 2 omwo wandwile mesho endi, co wakengele, wamwene banalume batatu banemana kuje. Bwasi bwasi omwo Abilahama wabamwene, washatukile na kuliwana nabo, co watsikamene na kukulamena hasi. 3 Abilahama wendekele kuli bakebo ngwendi, “Nga njinawana kutetela ku mesho eni mwane, kesi mutubakane ku njubo ya ngamba yeni, icihwimeniko kamandondo. 4 Njiminenela mema a kujwela ku mendi, munapande kuhwimako kamandondo mwisi ya muti ou. 5 Njiminenela lalo na byakulya bije byasa kumyana nzili omwo muli na kuya mu bungenzi bweni. Munanjisingimika omwo munaija ku njubo ya ngamba yeni.” Baje banalume batatu bamukumbulwile ngwabo, “Twakandelelako, linga ngwe omu muunendeka.” 6 Ngeci bene, Abilahama wazambwilile ku mbalaka na kwendeka kuli Sala ngwendi, “Zambula, ambata njeke ya bunga bwabubwa bwa kuseneta, ngeci ulinge makende.” 7 Asinoni Abilahama washatukilile ku litanga, wangwileko muna ngombe wamubwa wa kununa, wamwanene kuli ngamba yendi, co uje ngamba wamutsiile bwasi bwasi. 8 Ngeci bene, Abilahama wanonele mabele a kukonda, na a kukonda, na situ ya muna ngombe, co wajumbwile baje banalume. Ngeci bene, wabapangezelele byakulya mwisi ya uje muti, co balile. 9 Asinoni baje banalume batatu bamwihwile ngwabo, “Munakazi wobe Sala ali kuli?” Abilahama wabakumbulwile ngwendi, “Uje ali muje mu mbalaka.” 10 Umo wabo wendekele ngwendi, “Mwa busunga, ha simbu ino bene mungolosika, njikeluka lalo, co kenga, munakazi wobe Sala akakita mwana wa munalume.” Sala wakele kunima ya Abilahama, kuje ku cikolo ca mbalaka na kutolilila. 11 Abilahama na Sala ha simbu ije te banakulubala laja, na Sala natinika laja. 12 Ngeci bene, Sala wajolele mu mbunge yendi na kwendeka ngwendi, “Ololo yange njinakulubala laja, co lalo njinazeye, munalume wange lalo nakulubala laja, kuma yange njicili lalo na lishungu lya kukita bana ndi?” 13 Asinoni Shukulu Kalunga wehwile Abilahama ngwendi, “Omwo bikajo Sala najolo na kwendeka ngwendi, ‘Njikasa lalo kukita mwana omwo njinakulubala laja ndi?’ 14 Kuma kuli cuma cimo cacikalu kuli Shukulu Kalunga ndi? Ngwe bene munjinendeka, ha simbu ino bene mungolosika njikeluka kuli yobe, co Sala akakita mwana wa munalume.” 15 Sala wakele na lyoba, co wabyanene ngwendi, “Embwe mwane kunjajolele.” Oloni Shukulu Kalunga wamukumbulwile ngwendi, “Eyo, unajolele.” 16 Co baje banalume batatu bakatukile, baile ku mutambela kuje kubakasa kumwenako mwamubwa limbo lya Sondoma, Abilahama wabasindikiiye ha ngila yabo. 17 Shukulu Kalunga walyendekesele mu mbunge yendi ngwendi, “Kunjasa kushwekela Abilahama bije njiya na kulinga kuje. 18 Batekulwila bendi bakapwa muyati wakama wa nzili, co muli ikeye njikabezikisa miyati yoshe. 19 Njamwangwile ngeci ashike bana bendi na batekulwila bendi mu kunjononoka na kulinga ebi byabibwa na busunga. Nga bakebo bakacilinga, co njikalinga byuma byoshe bije njamukulahesele.”
FEBRUARY 24–MARCH 1
BISIMPI BYA SEHO BYA MU LIJWI LYA NJAMBI | KUSHANGUMUKA 20-21
“Yehova Akalingi Byoshe Byanakulahesa”
(Kushangumuka 21:1-3) Shukulu Kalunga wabezikisile Sala ngwe muje mwamukulahesele, 2 ngeci bene, Sala wakele na kafumba, co wakitile mwana wa munalume omwo Abilahama te nakulubala laja. Mwana wasemukile bene ha simbu ije yatumbwile Njambi, 3 ngeci bene, Abilahama wamulukile lizina lyendi Isake.
“Sala Ina ya Bimyene”
Sala kakele na likulahelo omwo wajolele ndi? Embwe. Mbimbiliya ngwayo: “Ha kukulahela, Sala bamwanene nzili ya kukita mwana nameme watubakanene myaka ya kukita mwafwa wamwene ngwendi uje wamukulahesele wapwa wa kulongwa.” (Hev 11:11, NWT) Sala wazibukile Yehova mwamubwa, co wazibukile ngwendi asa kushulisilila bikulaheso byendi byoshe. Iya mukati ketu kashaka kukala na likulahelo lya kukanyama lya cifwa eci? Tulinga bwino nga tuzibuka mwamubwa babenya Mbimbiliya. Nga tulinga ngoco, tumona ngwetu Sala walingile mwamubwa kukala neli likulahelo. Yehova wapwa wa busunga, co akashulisilila bikulaheso byendi byoshe. Simbu imo akalingi ngoco mu bingila bije bikatukomokesa manene na kutunenela kujolela.
“LINGA OMU MWANAKULEKA”
Omwo Sala wakele na myaka 90, wamwene byuma byabandamenene ha myaka yaingi. Sala wakitile mwana wa munalume kuli munalume wendi uje yazemene manene, ha simbu eyi munalume wendi wakele na myaka 100. Abilahama walukile munendi ngwendi Isake, nameme ngwetu “Kujolela,” ngwe muje mwendekelele Njambi. Lingeni ngwe muli na kumona Sala wa kakulukazi ali na kumwesula oku endeka ngwendi: “Njambi nanjinenela mbwase na kujolela. Banu boshe bakaziba ha cuma eci bakajolela hamo nange.” (Kus 21:6) Obu bwana bwa kukomokesa bwa kutunda kuli Yehova bwanenelele Sala kubwahelela kweta na ku kutsa kwendi. Oloni obu bwana bwa munenelele bipangi bikwabo lalo.
Omwo Isake wakele na myaka itanu, naanga yendi yamulingilile kacilika ka kushumuka. Oloni byuma kubyakele na kwenda bwino. Mbimbiliya ngwayo ‘Sala wakele na kumona’ futisi yaibi ya Ishimela. Ou muna Hangale, mukwenje wa myaka 19, wakele na kushendumuna mwanike wamundondo, Isake. Ishimela kakele na kulinga lika lyepe, embwe. Mukemwo kapositolo Paulu walumbunwine futisi ya Ishimela ngwendi yapwile ya kupakesa. Sala wamwene ngwendi futisi ya Ishimela yapwile yaibi manene, co yasele kunena bukalu kuli munendi. Sala wazibukile ngwendi Isake wakele na cipangi cakama mu kushulisilila biyongola bya Yehova. Ngeci Sala wasimpile, co waile na kusimutwiya na Abilahama. Walombele Abilahama asheke Hangale na Ishimela.—Kus 21:8-10; Nga 4:22, 23, 29.
Abilahama wamukumbulwile bati? Mbimbiliya ngwayo: “Cuma eci cayandesele Abilahama manene.” Abilahama wazemene Ishimela, ngeci eci camuzibisile kubabala ku mbunge. Oloni Yehova wazibisisile obu bukalu ngeci wamulekele bya kulinga. Mbimbiliya ngwayo: “Njambi wendekele kuli Abilahama ngwendi: ‘Kesi ulinyenge hali Ishimela na hali ndungo yobe Hangale. Linga omu mwanakuleka Sala, omwo muli Isake mukemwo ukawanenamo batekulwila baje njinakukulahesa.’” Yehova wakulahesele Abilahama ngwendi akanyunga Hangale na munendi. Abilahama wapwile wa kulongwa, co walingile ngoco bene.—Kus 21:11-14.
(Kushangumuka 21:5-7) Abilahama wakele na myaka 100 omwo Isake wasemukile. 6 Sala wendekele ngwendi, “Njambi nanjinenela mbwase na kujolela. Banu boshe bakaziba ha cuma eci bakajolela hamo nange.” 7 Co Sala wendekele lalo ngwendi, “Iyajo wayongwele ngeci Sala akakala na mwana kuli Abilahama? Kuma njinakiti nendi mwana wa munalume mu bukulukazi bwendi.”
(Kushangumuka 21:10-12) Ngeci bene, omwo Sala wabamwene, co wendekele kuli Abilahama ngwendi, “Sheka ou ndungo wa munakazi na munendi. Mwana wou munakazi kapandele kuswana bufuko bwobe, buje bwakaswana munange Isake.” 11 Cuma eci cayandesele Abilahama manene, omwo Ishimela nendi lalo wapwile munendi. 12 Oloni Njambi wendekele kuli Abilahama ngwendi, “Kesi ulinyenge hali Ishimela na hali ndungo yobe Hangale. Linga omu mwanakuleka Sala, omwo muli Isake mukemwo ukawanenamo batekulwila baje njinakukulahesa.
(Kushangumuka 21:14) Alikaki mutondotondo, Abilahama wanene Hangale byakulya na njeke ya cilambu ya kushula ya mema. Wamutwikilebyo ha mutwe, co wamwakele mwana ku mwongo, wamushuwile. Ngeci bene, Hangale waile na kuyebangela mu mambo ya Mbeleshemba.
Kutondesesa Bisimpi bya Seho
(Kushangumuka 20:12) Mwa busunga bene ikeye napu ndokazi yange. Tatetu umolika, oloni bananetu beka, ngeci njamwambatele.
wp17.3 12, majwi a kwinikila
“Yobe Uwamubwa Manene”
Sala wapwile ndokazi ya Abilahama. Tela ikeye wapwile ishabo, oloni balisezele kuli baina. (Kus 20:12) Nambe ngwabo munu kasa kwambata ndokazi yendi ano matangwa, oloni kusañulu byuma byapwile mweka. Kulumbunuka cibakele naco ba Adama na Eva te kanda cihwililile. Ngeci, kulyambata mu bushoko kukwanenele bukalu ku bana babakitile. Munima ya myaka 400, banu bashangumukile kuyoya myaka yaindondo ngwe ano matangwa. Co lalo, Lishiko lya Mosesa lyabindikile kulilala na munu uje wapwa kabushoko.—Lev 18:6.
(Kushangumuka 21:33) Abilahama wakunine muti wa tamalisiki mu Mbeleshemba, co walemesele Shukulu Kalunga Njambi wa ku myaka yoshe.
w89 7/1 20 ¶9
Abilahama Napu Mwanja Waubwa Kuli Baje Bashaka Kupwa Babusamba ba Njambi
9 Abilama wamwesele lalo likulahelo kuli Njambi. Mbimbiliya ngwayo: “Watungile mutula wa Shukulu Kalunga.” (Kus 12:7) Hamo oku kwambateselele kwana ñombelo ya kasitu mwafwa lijwi lya Cihebelu lya “mutula” lilumbununa “mwela wa ñombelo.” Mu kwita kwa simbu, Abilama wamwesele lalo likulahelo lyendi omwo watungile mitula mu mitambela ikwabo. Kutundaho, ‘walemesele lizina lya Yehova.’ (Kus 12:8; 13:18; 21:33) Majwi a Cihebelu akwendeka ngwawo ‘kulemesa lizina lya Yehova’ asa kulumbununa lalo “kwambulula bya lizina lya Yehova.” Baka-naanga ya Abilama na Bakanana hamo bazibile Abilama oku ambulula mu kusimpa bya lizina lya Njambi yendi Yehova. (Kus 14:22-24) Mu ngila imolika, baje bashaka kulikuta busamba na Njambi banapande kukala na likulahelo omwo balemesa lizina lyendi. Oku kunambateselela kwambulwila ku mbunga nambe ngwetu kushangazala Njambi simbu yoshe, kulumbununa kwana ñombelo ya majwi atunda mu tunwa twetu aje ashangazala lizina lyendi.—Hev 13:15; Lom 10:10.
Kutanda Mbimbiliya
(Kushangumuka 20:1-18) Abilahama watundile ku Mamele, waile mu mbwela ya lifuti lya Kanana, co wakele mukati ka Kandeshe na Shule. Omwo wakele mu Ngelale, 2 Abilahama walekele banu boshe hali munakazi wendi Sala ngwendi, “Sala napu ndokazi yange.” Ngeci bene, Mwene Ambimeleki wa ku Ngelale watumine banu kukashaka Sala. 3 Co ku butsiki buje bene, Njambi washolokele kuli Mwene Ambimeleki mu njozi na kwendeka ngwendi, “Utsa, omwo unambata munakazi wambala, ikeye washomboka laja.” 4 Oloni Ambimeleki wendekele kuli Shukulu Kalunga ngwendi, “Shukulu, kesi unjitsiye. Kunjalingile cuma cimo nendi. 5 Abilahama ikeye wendekele ngwendi Sala napu ndokazi yendi, co munakazi lalo wendekele ngwe muje mwendekele Abilahama.” 6 Co Njambi wamukumbulwile mu njozi ngwendi, “Eyo, njazibuka ngeci yobe kuwesi na mulonga. Mukemwo bene njakunyungile ngeci kesi ulinge cuma cimo na Sala. 7 Oloni nameme ngoco, ilwisa munakazi kuli munalume wendi, omwo ikeye napu muka-kwimanena, ikeye akakulombelela, co kuukatsi embwe. Oloni nga yobe kuumwilwisa, njikuleka ngwange ukatsa, yobe na banu bobe boshe.” 8 Alikaki mutondotondo, Ambimeleki wasanene bamyata bendi boshe, wabalekele bije byalingiwile, co balikomokelele manene. 9 Asinoni Ambimeleki wasanene Abilahama na kumwihula ngwendi, “Bika walingi kuli yetu? Bubi mukajo njalingi kuli yobe mu kunjikokela mulonga ou yange na bumwene bwange? Naumo wahi napande kulinga ebi biwunalingi kuli yange. 10 Omwo bikajo unalingilamo ngacije?” 11 Abilahama wamukumbulwile ngwendi, “Njalingile eci omwo njayongwele ngwange kumwesi kukomoka Njambi, co njayongwele lalo ngwange hamo umo weni akanjitsiya na kwambata munakazi wange. 12 Mwa busunga bene ikeye napu ndokazi yange. Tatetu umolika, oloni bananetu beka, ngeci njamwambatele. 13 Ngeci bene, omwo Njambi wanjitundisile ku njubo ya tate na kuya mu lifuti lya bungenzi, njendekele kuli munakazi wange ngwange, ‘Yobe wasa kumwesa kulongwa kwobe kuli yange ha kwendeka kwoshe kutukaya ngwobe yange njinapu nji ndolome yobe.’” 14 Asinoni Ambimeleki welwisile Sala kuli Abilahama, co ha simbu ije bene, Ambimeleki wanene Abilahama bimanga, na bingombe, na bindungo. 15 Co Ambimeleki wendekele kuli Abilahama ngwendi, “Kenga, eli lyoshe linapu lifuti lyange, wasa kutunga kwoshe kuushaka.” 16 Ambimeleki wendekele lalo kuli Sala ngwendi, “Kenga, njinana ndolome yobe mabundungulu a siliba likulukazi kupwa bukaleho kuli boshe aba uli nabo hamo, omwo yobe kuwesi na mulonga. Munu woshe akazibuke ngeci kuwalingile bubi na bumo bwahi.” 17 Asinoni Abilahama walombelele kuli Njambi, co Njambi wakangwisile Ambimeleki, washokolwele shibu ya munakazi wendi, na bindungo bendi ba banakazi, co bakitile bana. 18 Eci calingiwile omwo Shukulu Kalunga washokele shibu ya banakazi boshe baje bakele mu lipela lya Ambimeleki, omwo ya bije byalingiwile hali Sala munakazi wa Abilahama.