Biñanda bya Kupangesa mu Mukanda wa Biwano wa Buyoye Bwetu Baka-Kilistu na Cipangi Cetu
OCTOBER 5-11
BISIMPI BYA SEHO BYA MU LIJWI LYA NJAMBI | KUTUUKA 31-32
“Keti Mulemese Tumponya”
(Kutuuka 32:1) Omwo banu bamwene ngeci Mosesa kezile bwasi kutunda ku munkinda oloni wakakele kuje simbu yakama manene, co bakungulukilile kuli Alone na kwendeka kuli ikeye ngwabo, “Kutuzibuka cuma mukajo cinalingiwa kuli ou munalume Mosesa, ou watutwamenenene kututundisa mu Ingito, oloni yobe unapande kutupangela njambi ngeci atutwamenene.”
Koleni ku Sipilitu Mwafwa Litangwa lya Yehova Lili Muyehi
11 Kupangesa byuma bitunalilongesa mu Bisoneka kwasa kupwa kwakukalu, maneneni nga byuma kubyesi bwino. Cakumwenako, Yehova mwapatwile Baisalele mu Ingito, bashangumukile kuyayabalela Mosesa na kweseka Yehova. Mwafwa bika? Mwafwa kukwakele mema a kunwa. (Kut 17:1-4) Baisalele bapokwele lishiko lije lyamwesele ngwalyo kubapandele kulemesa tuponya. Kukwetile nambe bingonde bibali kutunda habalikumiiye ngwabo bononoka byoshe byabashikile Njambi. (Kut 24:3, 12-18; 32:1, 2, 7-9) Kuma bapokwele lije lishiko mwafwa ya kuziba lyoba ngwabo Mosesa neshwala ku munkinda wa Holebe ndi? Indi hamo basinganyekele ngwabo Baameleke bakubalwisa lalo na kubahyana mwafwa Mosesa uje wabakwasele bahyane kakeleko? (Kut 17:8-16) Hamo bikebyo byabalingisile bapokole lije lishiko. Indi mukemwo, indi keti mukemwo, tuzibuka ngwetu Baisalele ‘babyanene kwonononoka’ lishiko. (Vil 7:39-41) Paulu wanangwile baka-Kilistu ngwendi balifwite mangana keti bapokole mashiko a Njambi na kulinga ngwe mubalingilile Baisalele omwo bakele na lyoba lya kukobela mu Lifuti lya Cikulaheso.—Hev 4:3, 11.
(Kutuuka 32:4-6) Alone wanonele bimbilingwa, wabinyongolwele, wetilile ngolinde mu cimungilo, co wamungileho muna ngombe wa nkomba. Co banu bendekele ngwabo, “Eni Baisalele, ou ikeye njambi yeni, uje wamitwamenenene na kumitundisa mu lifuti lya Ingito!” 5 Asinoni Alone watungile mutula kulutwe lwa uje ngombe wa nkomba wa ngolinde, co watambekele ngwendi, “Imene kukakala ciwano ca kusingimika Shukulu Kalunga.” 6 Co halikaki mutondo-tondo banenele tusitu ngeci babakombelele na tusitu bakwabo baje balile kupwa milambu ya kulitombola. Co banu batumbamene ku ciwano cije, oloni bacimwisile ciwano ca kupenda na kulinga bupangala.
w12 10/15 25 ¶12
Ononokeni Yehova Mangana Muwane Bibezikiso Byanakulahesa Kulingila Banu
12 Yehova washangumukile kushulisilila byuma byakulahesele Baisalele. Wangwile tupilistu bakapangele ku mbalaka mangana bakwase banu ba kujeneka kulumbunuka balikute busamba na Njambi. Nameme Baisalele bapwile banu ba Njambi, oloni kubononokele mashiko endi, co oku kwalubalesele Njambi. (Mya 78:41) Cakumwenako, Mosesa mwakele ha munkinda wa Sinai, Baisalele bazeyele mwafwa basinganyekele ngwabo hamo Mosesa naililila. Ngeci, bamungile kamponya na kuleka banu ngwabo: “Ou ikeye njambi yeni, uje wamitwamenenene na kumitundisa mu lifuti lya Ingito!” (Kut 32:1, 4) Balingile cilika na kutsikamena kaje kaponya kabamungile. Yehova mwamwene byalingiwile, walekele Mosesa ngwendi: “Lajoko banaseza ngila ije njabashikile kuikaba.” (Kut 32:5, 6, 8) Kutunda haje bene, Baisalele belukilile-ilukilile kupokola bibakele na kulikumiiya kuli Njambi.—Kul 30:2.
(Kutuuka 32:9, 10) Njizibuka kukaluwa kwa bimbunge bya banu aba. 10 Co ololo, njecele kesi unjibindike, omwo njinalubala nabo. Njibanyongesa boshe njwa, asinoni njikakupwisa yobe na batekulwila bobe muyati wakama.”
‘Iya Nakundama ku Mutambela wa Shukulu Kalunga?’
14 Baisalele bazibukile ngwabo bwapwile bubi bwakama kuli Yehova kulemesa tumponya. (Kut 20:3-5) Oloni balemesele muna ngombe wa ngolinde. Nameme balingile buje bubi bwakama, Baisalele basinganyekele mu kuhenga ngwabo bacili ku mutambela wa Yehova. Bika twendekela ngoco? Mwafwa Alone wendekele ngwendi kulemesa uje muna ngombe kwapwile kulinga “ciwano ca kusingimika Shukulu Kalunga.” Yehova walizibile bati? Walizibile ngwendi banamushaula. Ngeci, Yehova walekele Mosesa ngwendi banu “banalingi bubi,” co “banaseza ngila ije njabashikile kuikaba.” Yehova ‘walubalele manene,’ co wayongwele kunyongesa Baisalele boshe.—Kut 32:5-10.
Kutondesesa Bisimpi bya Seho
(Kutuuka 31:17) Litangwa eli linapu cimweso ca ku myaka yoshe hakati ka banu ba Isalele nange, omwo yange Kalunga, njatangele lilu na hasi mu matangwa 6, co ha litangwa lya bu 7 njalikelele kupanga bipangi, co njahwimine.”
Kuli Simbu ya Kupanga Neyi ya Kuhwima
4 Kuma mwanja wanatumwesa Yehova na Yesu wa kupanga na nzili umwesa ngwawo kutwapandele kuhwima ndi? Embwe. Yehova kesi kuziba kujuka nameme napanga cuma cimo. Oloni Mbimbiliya inendeka ngwayo Yehova mwamanesele kutanga lilu na hasi, ‘wahwimine.’ (Kut 31:17) Oku kuhwima kulumbununa ngwabo Yehova wecelele kutanga byuma, co wabwahelelele ha byuma byanatanga. Yesu nendi mwakele hano hasi, wapangele na nzili, oloni wawanene simbu ya kuhwima na kulikuwa byakulya na babusamba bendi.—Mat 14:13; Luk 7:34.
(Kutuuka 32:32, 33) Shukulu basambese ku bubi bwabo, oloni nga shobe, co tundisa lizina lyange mu libulu lije wasoneka mazina a banu bobe.” 33 Co Shukulu Kalunga wamukumbulwile ngwendi, “Kubanga aba lika banalingi bubi kuli yange bakebo banjikatundisa mazina abo mu libulu lyange.
w87 9/1 29
Bihula bya Baka-Kutanda
Nga lizina lya munu banalisoneka mu libulu lya mwonyo, kukulumbununa ngwabo owo munu nawana laja mwonyo wa myaka yoshe nambe ngwetu banamubwahesela laja kukayoya myaka yoshe. Mosesa walombele Yehova ngwendi: “Basambese ku bubi bwabo, oloni nga shobe, co tundisa lizina lyange mu libulu lije wasoneka mazina a banu bobe.” Njambi wamukumbulwile ngwendi: “Kubanga aba lika banalingi bubi kuli yange bakebo banjikatundisa mazina abo mu libulu lyange.” (Kut 32:32, 33) Nameme nga Njambi nasoneka laja munu mu libulu lya mwonyo, uje munu nasa kusebuka nambe kulikela kupangela Njambi. Co nga byuma bya cifwa oco bilingiwa, Njambi asa kutundisa lizina lyowo munu mu libulu lya mwonyo.—Kuj 3:5.
Kutanda Mbimbiliya
(Kutuuka 32:15-35) Co Mosesa washelumukile ku munkinda, oku nambata bitale bibali bya bukaleho bya mamanya aje basonekeleho mashiko ku mitambela yoshe noku-noku. 16 Bije bitale bya mamanya byapwile bipangi bya Njambi, co na bisoneka byapwile bisoneka bya Njambi byatalekele ha bitale. 17 Omwo Yoshwa wazibile muyoyo wa banu bali na kujokota, co wendekele kuli Mosesa ngwendi, “Njili na kuziba muyoyo wa nzita mu cilombo.” 18 Oloni Mosesa wamukumbulwile ngwendi, “Owo kesi muyoyo wa kuhyana embwe, nambe mutambi wa kutufungulula embwe, oloni njili na kuziba muyoyo wa kwimba.” 19 Omwo Mosesa washwenyele kuyehi na cilombo wamwene muna ngombe wa nkomba, co lalo wamwene banu bali na kukina, co walubalele manene-nene. Ngeci wombilile hasi bije bitale wambatele mu maboko endi, kwisi ya munkinda, co byatabozokele. 20 Ngeci bene, wanonele uje muna ngombe wa nkomba yamungile Alone, wamwenyekele, co wamutwile bunga, wabushingile na mema. Asinoni wabunwisile banu ba Isalele. 21 Co Mosesa wendekele kuli Alone ngwendi, “Bikajo banalingi banu aba kuli yobe, ngeci ubakobelese mu bubi bwa kukomokesa ngacije?” 22 Alone wamukumbulwile ngwendi, “Shukulu kesi unjilubalele embwe. Wazibuka kukaluwa kwa aba banu omwo bakalingi bubi. 23 Bakebo banendekele kuli yange ngwabo, ‘Kutuzibuka cuma mukajo cinalingiwa kuli ou munalume Mosesa, uje watutundisile mu Ingito, oloni yobe unapande kutupangela njambi ngeci atutwamenene.’ 24 Ngeci bene, njabalekele kunjinenela ngolinde yabo, co baje bakele nayo bainenele kuli yange, ngeci yange njayumbilile mu tuhya, co mwatuhukile muna ngombe wa nkomba!” 25 Co Mosesa wamwene ngeci Alone nongumuna banu na kubatundisa mu ngila yaibwa na kulinga byangoco ku mesho a bitozi babo. 26 Co wemanene ku cikolo ca cilombo na kutambeka ngwendi, “Munu woshe uje nakundama ku mutambela wa Shukulu Kalunga aije kuno!” Ngeci bene, Balebi boshe bakungulukile nakumuzengeleka. 27 Asinoni Mosesa wendekele kuli bakebo ngwendi, “Shukulu Kalunga Njambi ya Baisalele nashiki ngwendi munu na munu ambate mukwale wendi, co iteni mu cilombo kushangumukila ku cikolo cino nakweta ku cikolo cikwabo, tsiyeni bandolome beni, na basamba beni, na bandambo beni.” 28 Co Balebi bononokele, batsiile makulukazi atatu a banalume ku litangwa lije bene. 29 Co Mosesa wendekele kuli Balebi ngwendi, “Lelo munalijelesa yeni babenya kupwa baka-kukombelela kuli Njambi ha kupangela Shukulu Kalunga ha kutsiya bana beni ba banalume na bandolome beni, co Shukulu Kalunga namibezikisa litangwa lya lelo.” 30 Co halikaki Mosesa wendekele kuli banu ngwendi, “Munalingi bubi bwa kukomokesa manene. Oloni ololo njili na kulamata lalo ku munkinda kuli Shukulu Kalunga, hamo njikasa kuwanako kwambesa bubi bweni.” 31 Co Mosesa lalo welukilile kuli Shukulu Kalunga na kwendeka ngwendi, “Aba banu banalingi bubi bwa kukomokesa manene. Bakebo banamungu njambi wa ngolinde na kumulemesa. 32 Shukulu basambese ku bubi bwabo, oloni nga shobe, co tundisa lizina lyange mu libulu lije wasoneka mazina a banu bobe.” 33 Co Shukulu Kalunga wamukumbulwile ngwendi, “Kubanga aba lika banalingi bubi kuli yange bakebo banjikatundisa mazina abo mu libulu lyange. 34 Ololo iluka, ukatwamenene banu na kubatwala ku mwela uje unjakulekele. Kenga, kangelo kange ikeye akakutwamenena, oloni simbu ikaija omwo yange njikanyanyamesa banu aba ha bubi bwabo.” 35 Ngeci bene, Shukulu Kalunga watuminine banu mushongo wa kulitambwisa omwo basindiiye Alone kubamungila muna ngombe wa nkomba wa ngolinde.
OCTOBER 12-18
BISIMPI BYA SEHO BYA MU LIJWI LYA NJAMBI | KUTUUKA 33-34
“Yehova Wakala na Bifwa Byabibwa”
(Kutuuka 34:5) Shukulu Kalunga washulukilile mu lishelwa, wakwimanene hamo na Mosesa, co walitumbwile ikeye babenya lizina lyendi lya kujela lya [Yehova].
it-2 466-467
Lizina
Byuma byakutanga bimwesa lika ngwabyo Njambi kwali, oloni kubyasholwele lizina lyendi. (Mya 19:1; Lom 1:20) Mbimbiliya ikeyo yasa kukwasa munu azibuke lizina lya Njambi. (2 Mi 6:33) Kuzibuka lizina lya Njambi kulumbununa kuzibuka bunu bwendi, biyongola byendi, bilinga byendi na cifwa cendi bije bili mu Mbimbiliya. (Esekeseni 1Vi 8:41-43; 9:3, 7; Neh 9:10.) Byuma byalingiwile kuli Mosesa bimwesa ngoco. (Kut 33:12) Mosesa wamwene bumpau bwa Njambi na kumuziba oku endeka lizina lyendi. (Kut 34:5) Yehova mwendekele lizina lyendi, kelukilile-elukilile lika kutumbula lizina lyendi lya Yehova, oloni wendekele na bifwa byendi byabibwa byakala nabyo. “Yange [Yehova], njapwa Njambi uje washula na kutetela na mema ku mbunge, uje kesi kulubala bwasi, muka-kulongwa na muka-kumwesa cizemo cije kucesi kutenguluka. Yange njimwesa cizemo cije kucesi kutenguluka ku makulukazi a banu, na kubasambesa ku milonga yabo na ku kupenga-penga kwabo, na ku bubi bwabo. Oloni kunjikajuka kunyanyamesa bana na batekulu ku cisemwa ca mu citatu neci ca mu ciwana ha bubi bwa bisemi babo.” (Kut 34:6, 7) Co lalo mwaso wa Mosesa uje uli na majwi a kwendeka ngwawo “Njikashangazala lizina lya [Yehova],” umwesa bifwa byabibwa bya Njambi nomwo wapangelele hamo na Baisalele.—Kwi 32:3-44.
(Kutuuka 34:6) Asinoni Shukulu Kalunga wetile kulutwe lwendi, co walitumbwile lizina lyendi ngwendi, “Yange [Yehova], njapwa Njambi uje washula na kutetela na mema ku mbunge, uje kesi kulubala bwasi, muka-kulongwa na muka-kumwesa cizemo cije kucesi kutenguluka.
Yehova Wendekele Bifwa Byendi
Bifwa bya kulibanga byendekele Yehova mwakele na kwendeka bifwa byendi byapwile “kutetela na mema ku mbunge.” (Vesi 6) Muka-kulilongesa umo ngwendi, lijwi libanangulula mu Cihebelu lya “kutetela” limwesa ngwalyo Njambi wakala na “ngozi ngwe ngozi yakala nayo cisemi ku bana bendi.” Co mema ku mbunge akewo amwesa “cizemo cakama ca munu ca kushaka kukwasa uje ali mu bujene.” Ngeci, Yehova ashaka ngwendi tuzibuke ngwetu watwaka mbunge ha kupwa bangamba bendi, co ashaka kutukwasa ngwe mubakalingila bisemi ku bana babo.—Mya 103:8, 13.
Ca mu cibali, Yehova ngwendi “kesi kulubala bwasi.” (Vesi 6) Kesi kulubalela bwasi bangamba bendi hano hasi. Oloni akakwata mbunge na kwana banu simbu mangana becele bilinga byabo byabibi.—2 Pe 3:9.
Njambi wapwa lalo “muka-kulongwa na muka-kumwesa cizemo cije kucesi kutenguluka.” (Vesi 6) Cizemo cije kucesi kutenguluka capwa cifwa ca seho ca Yehova cakamwesa bangamba bendi. (Kwi 7:9) Yehova wapwa lalo muka-busunga. Kasa kukwisa banu, co lalo wahi asa kumukwisa. Tunakulahela byuma byoshe byanendeka Yehova mwafwa wapwa “Njambi wa busunga.”—Mya 31:5.
(Kutuuka 34:7) Yange njimwesa cizemo cije kucesi kutenguluka ku makulukazi a banu, na kubasambesa ku milonga yabo na ku kupenga-penga kwabo, na ku bubi bwabo. Oloni kunjikajuka kunyanyamesa bana na batekulu ku cisemwa ca mu citatu neci ca mu ciwana ha bubi bwa bisemi babo.”
Yehova Wendekele Bifwa Byendi
Yehova ashaka lalo ngwendi tuzibuke ngwetu akakonekela banu “ku milonga yabo na ku kupenga-penga kwabo na ku bubi bwabo.” (Vesi 7) Nalibwahesela “kusambesa” baka-bubi baje batenguluka. (Mya 86:5) Oloni Yehova kesi kwecelela bubi. Nendeka ngwendi akanyanyamesa banu baje kubatenguluka. (Vesi 7) Ololo bateja bibali na kukuna.
Kutondesesa Bisimpi bya Seho
(Kutuuka 33:11) Co Shukulu Kalunga wakele na kwendeka na Mosesa mesho na mesho, ngwe munu ali na kwendeka na musamba wendi. Asinoni Mosesa welukile ku cilombo. Oloni uje mukwenje mukwasi wendi Yoshwa muna Nune, ikeye kakele na kutundamo muje mu Mbalaka.
(Kutuuka 33:20) Kunjikakutaba ngeci umone cihanga cange embwe, omwo naumo wahi anjimona yange, co ayoye.”
w04 3/15 27 ¶5
Bisimpi bya Kulitila bya mu Mukanda wa Kutuuka
33:11, 20—Mosesa wakele na kwendeka bati na Njambi “mesho na mesho”? Eyi endekesi imwesa kusimutwiya kwa banu babali. Njambi wapangesele muka-kumwimanena omwo wendekele na Mosesa na kumwana mashiko. Mosesa kamwene Yehova embwe, mwafwa naumo wahi asa kumona Yehova, co ayoye. Yehova keti ikeye wakele na kwendeka na Mosesa. Mukanda wa Ngalatiya 3:19, umwesa ngwawo Mashiko etele ku banu kwitila muli tungelo na muka-kuwanesa.
(Kutuuka 34:23, 24) “Bisimbu bitatu ha mwaka, banalume beni boshe banapande kwija, na kunjilemesa yange Kalunga, Njambi ya Baisalele. 24 Omwo yange njikasheka babenya lifuti kulutwe lweni, na kwamesa lifuti lyeni, co naumo wahi [akashungwiya] lifuti lyeni ha bisimbu bya biwano ebi bitatu.
w98 9/1 20 ¶5
Akeni Byuma bya Seho mu Mutamba wa Kulibanga
Banalume ba mu Isalele na banalume baje kubapwile Baisalele baje batungile hamo nabo bapandele kulisholola kuli Yehova lutatu ha mwaka. Mitwe ya binaanga bashongangeyeye banakazi babo na bana babo baye hamo nabo, mwafwa bazibukile ngwabo banu boshe mu naanga bakawana bukwasi ku sipilitu. Oloni beya bakele na kunyunga membo abo na mahya abo ku bezi na bitozi? Yehova wakulahesele ngwendi: “Naumo wahi [akashungwiya] lifuti lyeni ha simbu imukasholoka kuli Yehova lutatu ha mwaka.” (Kut 34:24) Baisalele bapandele kukala na likulahelo mangana bakulahele ngwabo nga batwameka bya Njambi, byuma byabo anga bikala mwamubwa. Yehova washulisilile majwi endekele ndi? Eyo washulisilile.
Kutanda Mbimbiliya
(Kutuuka 33:1-16) Shukulu Kalunga wendekele kuli Mosesa ngwendi, “Tundeni ku mwela uno, yobe na banu bobe baje watundisile mu Ingito, yeni ku lifuti lije njalisingile na Abilahama, na Isake, na Yakomba kulyana kuli batekulwila babo. 2 Njikatuma kangelo wakumitwamenena, co njikasheka Bakanana, na Baamoli, na Bahiti, na Bapelezi, na Bahibi, na Banjebushi. 3 Muli na kuya ku lifuti lyalibwa, nebi bya kujenekamo byahi. Oloni yange kunjikai neni hamolika, omwo yeni mu banu bakukaluwa bimbunge, kutewa njikaminyongesela ha ngila.”4 Omwo banu bazibile ngeci, co bashangumukile kulila, naumo wahi wazalele byuma bya senga lalo. 5 Co Shukulu Kalunga washikile Mosesa kuleka banu Baisalele ngwendi, “Yeni mu banu bakukaluwa bimbunge. Nga yange njiya neni, nameme kasimbu lika kakandondo, njikaminyongesa njwa. Ngeci bene, ololo tundiseni bya senga, ngeci njiyongole batijo njilinga neni.” 6 Co omwo batundile ku Munkinda wa Sinai, banu ba Isalele kubazalele lalo byuma bya senga embwe.7 Hoshe haje banu ba Isalele bakele na kutungila cilombo, co Mosesa wakele na kutungila Mbalaka ya kujela ha lyala kamandondo hanja ya cilombo, waitumbwile ngwendi, “Mbalaka Mwakuliwanena,” co munu woshe uje washakele kukehula Shukulu Kalunga wapandele kutuuka hanja na kuyako. 8 Hoshe haje Mosesa wakele na kuyako, co banu bemanene ku bikolo bya bimbalaka byabo na kukengelela Mosesa noho nakobelamo. 9 Co omwo Mosesa nakobelamo laja, manda ya lishelwa yazezumukilile hasi na kwimana ku cikolo ca Mbalaka, co Shukulu Kalunga wendekele kuli Mosesa oku ali mu lishelwa. 10 Co omwo banu bamwene manda ya lishelwa yakele ku cikolo ca Mbalaka, batsikamene ha mabuli na kulemesa, munu na munu ku cikolo ca mbalaka yendi. 11 Co Shukulu Kalunga wakele na kwendeka na Mosesa mesho na mesho, ngwe munu ali na kwendeka na musamba wendi. Asinoni Mosesa welukile ku cilombo. Oloni uje mukwenje mukwasi wendi Yoshwa muna Nune, ikeye kakele na kutundamo muje mu Mbalaka. 12 Mosesa wendekele kuli Shukulu Kalunga ngwendi, “Mwa busunga bene yobe wanjilekele kutwamenena banu aba na kubatwala ku lifuti lije, oloni kuwanjilekele iya umo wasa kutuma hamo nange. Yobe wendekele kuli yange ngwobe unjizibuka mwamubwa, co muli yange uli na kubwahelela. 13 Co ololo nga mwa busunga njili na kukubwahelelesa, cooni njileke biyongola byobe, ngeci njikupangele simbu yoshe mu kukubwahelelesa. Co anuka lalo ngwobe yobe unaangula muyati ou kupwa wobe babenya.” 14 Shukulu Kalunga wendekele ngwendi, “Yange babenya njikaya hamo nobe, co njikakuhyanesa.” 15 Mosesa wamukumbulwile ngwendi, “Nga kuuyi hamo netu, co kesi ututundise ku mwela uno. 16 Batijo banu bakazibuka ngeci yobe uli na kubwahelela na banu bobe hamo nange, nga yobe kuuyi hamo netu? Nga yobe uya amo netu, co cikatwangununa ku banu boshe beka bali ano asi.”
OCTOBER 19-25
BISIMPI BYA SEHO BYA MU LIJWI LYA NJAMBI | KUTUUKA 35-36
“Libwaheseleni Kupanga Cipangi ca Yehova”
(Kutuuka 35:25, 26) Banakazi boshe batongwe banenele bwanda buje bombwele na maboko abo bwa linyu yaibwa na bwanda bwa kwombola bwa kuzibuluka na bwa kubenguluka na bwa kubenga. 26 Lalo bombwele bwanda bwa maka a bimembe.
w14 12/15 4 ¶4
Yehova Akabezikisa Baje Bali na Mbunge ya Kulyana
Milambu ibalambwile keti ikeyo ya lingisile Yehova abwahelele manene. Oloni Yehova wabwahelelele manene mwafwa bangamba bendi bakundwiiye bulombelo bwa busunga kutundilila kwisi ya bimbunge byabo. Bangamba bendi banene simbu yabo na nzili yabo. Mbimbiliya ngwayo, “Banakazi boshe batongwe banenele bwanda.” Co “bombwele bwanda bwa maka a bimembe.” Yehova wanene Mbezalele “butongwe na kunanguka na kuzibisisa ha cipangi coshe ca butongwe.” Njambi ikeye wanene Mbezalele na Oholyabe cashu na butongwe mangana bapange bipangi bibabanene.—Kut 35:25, 26, 30-35.
(Kutuuka 35:30-35) Co Mosesa wendekele kuli Baisalele ngwendi, “Shukulu Kalunga naangula Mbezalele muna Uli, mutekulu wa Hule wa ku muyati wa Yunda. 31 Njambi namushulisa na Munzinzime wendi, namwana butongwe, na kunanguka na kuzibisisa ha cipangi coshe ca butongwe, 32 na kuyongola butumbe bwa butongwe bwa kushoba na kushobasana, na kupangesa ngolinde na siliba na bunengu, 33 na kulamozola tumamanya twa seho yakama na kutwaka mu tukwatelo na kushonga mabaya, hamo na cipangi coshe ca butongwe. 34 Shukulu Kalunga naana kuli Mbezalele na kuli Oholyabe muna Ahisamake wa ku muyati wa Ndani, kunanguka kwa kulongesa bakwabo butongwe bwa bipangi byoshe. 35 Co Shukulu Kalunga nabaana butongwe bwakama bwa kupanga byuma bya kuliseza-seza bije bakalingi baka-kutaleka ha tumamanya, na baka-kushoba na kushobeya na baka-kushela binanga byabibwa bya linyu, na ulu ya kuzibuluka na ya kubenguluka na ya kubenga na binanga bikwabo. Bakebo bapange bipangi bya kuliseza-seza bya butongwe.
w11 12/15 18 ¶6
Sipilitu ya Kujela Yatwamenenene Bangamba ba Kulongwa ba Njambi ba Kusañulu
6 Bipangi byafwitanganene Mbezalele bimwesa omwo sipilitu ya kujela ya Njambi muikakwaselamo bangamba bendi. (Kut 35:30-35) Mbezalele bamwangwile atwamenene cipangi ca kushonga byuma bya mu mbalaka ya Njambi. Kuma wazibukile laja kutunga na kushonga ndi? Hamo wazibukile, oloni cipangi cazibukile capwile ca kumunga bindopi. (Kut 1:13, 14) Bika byakwasele Mbezalele apange cipangi cacikalu cibamwanene? Yehova wamwanene sipilitu yendi “na kumwana butongwe na kunanguka na kuzibisisa ha cipangi coshe ca butongwe.” Mbezalele wakele na cashu ca kupanga bipangi, oloni sipilitu ya kujela yabwezelelele ku cashu cendi. Mukemwo mukwafwile na kuli Oholyabe. Mbezalele na Oholyabe bapangele mwamubwa cipangi cabo, co lalo bakwasele bakwabo. Njambi ikeye wabakwasele balongese bakwabo.
(Kutuuka 36:1, 2) “Mbezalele na Oholyabe na baka-kushonga, baje Shukulu Kalunga wabanene butongwe na kuzibisisa, baje bazibuka kulinga byuma byoshe bije bishakiwa bya kutungisa Mbalaka ya kujela, banapande kulinga byuma byoshe bije byanashiki Shukulu Kalunga.” 2 Mosesa wasanene Mbezalele na Oholyabe na batongwe boshe baje Shukulu Kalunga wabanene mana, baje bakele na cizango ca kukwasa, co Mosesa wabalekele kushangumuka kupanga.
w11 12/15 19 ¶7
Sipilitu ya Kujela Yatwamenenene Bangamba ba Kulongwa ba Njambi ba Kusañulu
7 Kuli bukaleho bukwabo bumwesa ngwabo sipilitu ya kujela ya twamenenene Mbezalele na Oholyabe. Byuma bibashongele byakolele manene. Byuma bibashongele bacikele na kubipangesa nameme kwetile myaka 500. (2 Mi 1:2-6) Ano matangwa, baka-kupanga byuma bakamwesa ha byuma bibanapanga ngwabo bakebo banabipanga. Oloni Mbezalele na Oholyabe kubalingile ngoco. Yehova ikeye ibazumbangeyeye ha kubana cashu ca kulinga byuma mu butongwe.—Kut 36:1, 2.
Kutondesesa Bisimpi bya Seho
(Kutuuka 35:1-3) Mosesa wasanene mbunga yoshe ya banu ba Isalele hamolika, co wabalekele ngwendi, “Ebi bikebyo byanashiki Shukulu Kalunga ngeci mubilinge. 2 Mukapanga bipangi byeni ha matangwa 6, oloni litangwa lya bu 7 linapu lya kujela, Litangwa lya Kuhwima balikundika kuli Shukulu Kalunga. Woshe akapanga bipangi ha litangwa eli banapande kumutsiya. 3 Co nambe tuhya kesi mutubweke mu binjubo byeni ha Litangwa lya Kuhwima.
w05 5/15 23 ¶14
Kuzibuka Bingila bya Yehova
14 Lingeni tahi byuma bya ku sipilitu. Baisalele kubabatabesele becelele byuma bya ku mubila bibazeyese ku sipilitu. Baisalele kubapandele kutwameka byuma bya ku mubila. Yehova wanonekele simbu mu calumingo na calumingo ya kumulemesa. (Kut 35:1-3; Kul 15:32-36) Kutundaho, mwaka na mwaka, kwakele simbu ya biwano byakama. (Lev 23:4-44) Ebi biwano byabakwasele basimutwiye ha bilinga bya Yehova bya kukomokesa, kubanukisa bingila byendi na kumukandelela mwafwa ya bubwa bwendi. Byabakwasele lalo bononoke Njambi na kumuzema na kwenda mu bingila byendi. (Kwi 10:12, 13) Ebi binangulo anga bicili na kukwasa bangamba ba Yehova ano matangwa.—Hev 10:24, 25.
(Kutuuka 35:21) co munu woshe uje mbunge yendi [yamushongangeyeye] na woshe uje wakele na cizango ca kulinga ngacije wanenele mulambu kuli Shukulu Kalunga wa kutungisa Mbalaka Mwakuliwanena. Co banenele byuma byoshe bije byashakiwile mu kupangesa Mbalaka Mwakuliwanena na bipangi byayo byoshe, hamo na buzalo bwa kujela bwa buka-kukombelela.
w00 11/1 29 ¶1
Kwana Kulingisa Munu Apwe wa Kubwahelela
Acisinganyekeni mubalizibilile Baisalele. Bakukulwila babo babayandesele mu Ingito. Co ha simbu eyi bapatukile, co lalo bakele na bufuko. Balizibile bati mubaile na bufuko bumo bubabanene? Hamo babwahelelele, co bashakele ngwabo bakale nabwo. Oloni mubabashikile ngwabo bane milambu ya kukwasa ku bulombelo bwa busunga, balingile ngoco na bimbunge byabo byoshe. Bazibukile ngwabo Yehova ikeye nabakwasa bakale na bufuko. Mukemwo balambwile siliba na ngolinde na byoshe bibakele nabyo. Balambwile kutundilila kwisi ya bimbunge byabo. Bimbunge byabo ‘byabashongangeyeye balambule.’ Cili bene, ije yapwile milambu ya kulishakela ibanene Yehova—Kut 25:1-9; 35:4-9, 20-29; 36:3-7.
Kutanda Mbimbiliya
(Kutuuka 35:1-24) Mosesa wasanene mbunga yoshe ya banu ba Isalele hamolika, co wabalekele ngwendi, “Ebi bikebyo byanashiki Shukulu Kalunga ngeci mubilinge. 2 Mukapanga bipangi byeni ha matangwa 6, oloni litangwa lya bu 7 linapu lya kujela, Litangwa lya Kuhwima balikundika kuli Shukulu Kalunga. Woshe akapanga bipangi ha litangwa eli banapande kumutsiya. 3 Co nambe tuhya kesi mutubweke mu binjubo byeni ha Litangwa lya Kuhwima.” 4 Mosesa wendekele kuli banu ba Isalele boshe ngwendi, “Ebi bikebyo byanashiki Shukulu Kalunga. 5 ‘Lambuleni kuli Shukulu Kalunga. Munu woshe uje ashaka kulinga ngacije alambule ngolinde na siliba na bunengu, 6 na binanga byabibwa bya linyu, bya kuzibuluka na bya kubenguluka na bya kubenga na binanga bya kutonga na maka a bimembe 7 na bilambu bya majamba a bimembe bya kulomba na mushumbelo wa kubenga na bilambu byabibwa na mabaya a [akesha] 8 na mazi a mu bindeya na ñundu yakwaka mu mazi a kubwabesa na kwaka ha insense ya kunika lwengo lwalubwa, 9 na tumamanya twa kanelya na tumamanya tukwabo twa seho yakama twakwaka ha kangamuna naha kananga ka ha nulo ya Muka-kukombelela Wakama. 10 “Banalume boshe baka-butongwe baje bali hakati keni baije, ngeci bakupange byuma byoshe bije byanashiki Shukulu Kalunga. 11 Mbalaka na bya kufwikaho na bikwateso bya kweteka ngwe malobo na bibuliko byayo na mambanze ayo na bimanda byayo na masanda ayo. 12 Cikasha ca Cikumiiyo na mikambo yaco na cifwiko caco, co na libamba lije lya kubambako. 13 Mesa na mikambo yayo na bibala byayo byoshe na makende akulambula kuli Njambi. 14 Citumbikilo ca bindeya cakwaka ndeya na bibala byaco na bindeya na mazi abyo. 15 Mutula wa kwenyekela insense na mikambo yawo na mazi a kubwabesa na insense ya kunika lwengo lwalubwa na libamba lya ku cikolo ca Mbalaka. 16 Mutula wa milambu ya kwenyeka na mishele yawo ya bunengu na mikambo yawo na bibala byawo byoshe na mbashiya ya kujwelela na lisanda lyayo. 17 Mabamba a cipango na bimanda byaco na masanda aco na libamba lya ku cikolo ca cipango. 18 Bipampalingo na mikole bya Mbalaka na bya cipango. 19 Buzalo bwabubwa bwa baka-kukombelela bwa kuzala omwo bapanga mu Mwela wa Kujela, buzalo buje bwa kujela bwa Alone muka-kukombelela nobu bwa bana bendi.” 20 Mbunga yoshe ya banu ba Isalele baile basezele Mosesa, 21 co munu woshe uje mbunge yendi yamusindiiye na woshe uje wakele na cizango ca kulinga ngacije wanenele mulambu kuli Shukulu Kalunga wa kutungisa Mbalaka Mwakuliwanena. Co banenele byuma byoshe bije byashakiwile mu kupangesa Mbalaka Mwakuliwanena na bipangi byayo byoshe, hamo na buzalo bwa kujela bwa buka-kukombelela. 22 Boshe baje batabele kulambula na mbunge yoshe, banalume na banakazi, banenele bimande bya kubalama na bimbilingwa na tunzeya na sungu na byuma byoshe bya ngolinde, co babikundikile kuli Shukulu Kalunga. 23 Co munu na munu uje wakele na nanga yaibwa ya linyu na ya kuzibuluka na ya kubenguluka, nambe ya kubenga na nanga ya maka a bimembe na bilambu bya majamba a bimanga bya kulomba na mushumbelo wa kubenga, nambe bilambu bya kufutungula mwamubwa, babinenele. 24 Boshe baje basele kulambula siliba nambe bunengu, banenele mulambu wabo kuli Shukulu Kalunga, na boshe baje bakele na mabaya a [akesha] a kupangesa ku bipangi byoshe-ibyoshe baanenele.
OCTOBER 26–NOVEMBER 1
BISIMPI BYA SEHO BYA MU LIJWI LYA NJAMBI | KUTUUKA 37-38
“Mitula ya ku Mbalaka Yakele na Cipangi Muka mu Kulemesa kwa Busunga?”
(Kutuuka 37:25) Wapangele mutula wa mabaya ha muti wa [akesha] wa kwenyekela insense. Co wapwile mumolika nomu-nomu, masentimita [44.5] mu bulaha na masentimita [44.5] mu bwihi na masentimita [89] mu kuloba. Co na byakushongomoka byawo bya mu bimbango biwana byapwile cuma cimolika na mutula.
it-1 82 ¶3
Mutula
Mutula wa Insense. Mutula wa insense nambe ngwetu “mutula wa ngolinde” baushongele ha muti wa akesha. (Kut 39:38) Hakamwa yawo na ku mukulo wawo bausalimbile na ngolinde. Co helu bazengelekeleho mukambo wa ngolinde. Mutula wapwile masentimita 44.5, nomu-nomu, co mu bulaha bwa kuya mwilu wapwile masentimita 89. Helu ya bimbango byoshe biwana kwakele bimbinga “bya kushongomoka.” Balingile bimbengwa biwana bya ngolinde mwisi ya mukambo wa helu. Ebi bimbengwa byakele mu bimbango biwana bya mutula. Co omu mu bimbengwa mukemwo mubakele na kushomeka mikambo ya muti wa [akesha] ibasalimbile na ngolinde ije ibakele na kwambatesa mutula. (Kut 30:1-5; 37:25-28) Mutondo na mangwezi, bakele na kwenyeka insense ya kulitila ha mutula. (Kut 30:7-9, 34-38) Kuli Bisoneka bikwabo bije bimwesa ngwabyo cakwambatela tuhya bakele na kucipangesa mu kwenyeka insense. Oku kumwesa ngwabo bacibapangesele ku mutula wa kwenyekela insense. (Lev 16:12, 13; Hev 9:4; Kuj 8:5; esekeseni 2 Mi 26:16, 19.) Mutula wa insense wakele mu mbalaka halutwe lwa nanga ije yangunwine Mwela wa Kujela Manene ku Mwela wa Kujela, mukemwo banendeka ngwabo mutula wakele “kulutwe lwa Cikasha ca Cikumiiyo.”—Kut 30:1, 6; 40:5, 26, 27.
(Kutuuka 37:29) Co walingile mazi a kubwabesa a kujela na insense ya kujela ya kunika lwengo lwalubwa. Co wabitsingasanene bipwe byakunika lwengo lwalubwa.
it-1 1195
Insense
Insense ya kujela ibakele na kupangesa Baisalele mu mbalaka ije yakele mu mambo yapwile ya ndando yakama. Baisalele bakebo balambwile bije bibapangesele insense (Kut 25:1, 2, 6; 35:4, 5, 8, 27-29) Yehova walekele Mosesa mwakulingila ije insense. Wamulekele ngwendi: “Ambata ñundu eyi ya kunika lwengo lwalubwa ya seteko imo, sitakete na onyeka na ngalebamune na fulankininsense ya kujela. Bishingasane mwamubwa ngeci insense ipwe ngwe ñundu yaibwa, ya kunika lwengo lwalubwa. Co akako mwongwa ngeci bipwe byabibwa bya kujela. Tsekako bimo bipwe bunga bwabubwa, co bitwale mu Mbalaka Mwakuliwanena na kubishamwina kulutwe lwa Cikasha ca Cikumiiyo.” Yehova wamwesele ngwendi ije insense yapwile ya kujela manene, ngeci wendekele ngwendi: “Nga munu umo atembwinina ebi na kubipangesa kupwa byakunika lwengo lwalubwa, co kakapu lalo umo wa banu bange embwe.”—Kut 30:34-38; 37:29.
(Kutuuka 38:1) Co washongele mutula wa mabaya ha [akesha] wa milambu ya kwenyeka. Woshe wapwile mumolika, mamita 2.2 mu bulaha na mamita 2.2 mu bwihi na mamita 1.3 mu kuloba.
it-1 82 ¶1
Mutula
Mitula ya ku Mbalaka. Njambi mwalekele Baisalele ngwendi batunge mbalaka, wabalekele lalo ngwendi bapange na mitula ibali. Co balingile mutula wa kwenyekela biñombelo uje ubatumbwile lalo ngwabo “mutula wa bunengu.” (Kut 39:39) Ou mutula baushongele ha muti wa akesha, co wapwile ngwe cikasha. Cisholoka ngwe ou mutula kuwakele na helu nambe hasi. Wapwile mamita 2.2 nomu-nomu, co mu bulaha bwa kuya mwilu wapwile mamita 1.3. Wakele na bimbinga “bya kushongomoka” hakamwa ya bimbango byawo biwana. Ou mutula bausalimbile na bunengu. Bafulile tubikubo twakulipasha twa bunengu, co batushomekele mu bingunzi biwana bya mutula co twakikile ha lifu lyawo. Co haje hatwaliwanenene tuje tubikubo hakeho hakele bimbengwa bya ngolinde. Cisholoka ngwe muje mu bimbwengwa mukemwo mubakele na kushomeka mikambo ya kushonga ha muti wa akesha ije ibasalimbile na bunengu. Eyi mikambo yapwile ya kwambatesa mitula. Oku kumwesa ngwabo uje mutula baucokwele mu bingunzi bije byaukwatele mangana base kushomekamo tuje tubikubo, co ha bingunzi hakeho habakele bimbengwa bya ngolinde. Baka-kulilongesa bya Mbimbiliya bali na biyongola bya kuliseza-seza ha ñanda eyi. Bwingi bwabo bakendeka ngwabo mutula wakele na bimbengwa bya ngolinde 8. Ngwabo mu bimbengwa biwana mukemwo mubakele na kushomeka mikambo ya kwambatesa mutula. Co bije bimbengwa byakwatele ha bingunzi bya mutula. Ha bunengu bakele na kufulaho bindeho na bifosholo bya kutapwisa lito, malonga mwakundwekesela maninga a bimuna, binguto bya mishomo bya kukwatesa situ na cakwambatela manungu a tuhya.—Kut 27:1-8; 38:1-7, 30; Kul 4:14.
Kutondesesa Bisimpi bya Seho
(Kutuuka 37:1) Mbezalele washongele Cikasha ca Cikumiiyo ca mabaya a [akesha], capwile masentimita 110 mu bulaha na masentimita 66 mu bwihi na masentimita 66 mu kuloba.
(Kutuuka 37:10) Mbezalele washongele mesa ya mabaya a [akesha], yapwile masentimita 88 mu bulaha na masentimita 44 mu bwihi na masentimita 66 mu kuloba kwayo.
(Kutuuka 37:25) Wapangele mutula wa mabaya a [akesha] wa kwenyekela insense. Co wapwile mumolika nomu-nomu, masentimita 45 mu bulaha na masentimita 45 mu bwihi na masentimita 90 mu kuloba. Co na bya kushongomoka byawo bya mu bimbango biwana byapwile cuma cimolika na mutula.
it-1 36
Akesha
Muti wa akesha uli na mingonga yaingi yailaha ku minango. Eyi minango ikaliwana na minango ikwabo ya miti ya akesha ije ili muyehi, co ikaziki manene. Mukemwo lijwi lya shit·timʹ banalipangesa manene mu Mbimbiliya. Eli lijwi lilumbununa miti ya akesha yaingi. Muti wa akesha wasa kukola kweta ha mamita 6 nambe 8 mu bulaha, oloni ukamoneka kuzika. Ou muti uli na maputa amabotsi, ukatuhula bintemo bya yelo bije bikaniki mwamubwa, co ukemi tuma tumo twa kufwa ngwe makunde. Cula cawo capwa ca kuzibala, co lalo ca kukwalala. Ou muti wa wapwa wa kukola manene, co tulongolo kubasa kuutaka. Cifwa cawo na kuwaniwa kwawo mu mambo bikwebyo byalingisile baupangese mu kutunga mbalaka na byuma bikwabo. Ukewo ubapangesele mu kushonga cikasha ca cikumiiyo, (Kut 25:10; 37:1), mesa ya makende a kujela (Kut 25:23; 37:10), mitula (Kut 27:1; 37:25; 38:1), mikambo ya kwambatesa ebi byuma (Kut 25:13, 28; 27:6; 30:5; 37:4, 15, 28; 38:6), bimanda bya kwaka nanga na libamba (Kut 26:32, 37; 36:36), na bibuliko (Kut 26:15; 36:20) na mabalo (Kut 26:26; 36:31).
(Kutuuka 38:8) Wafulile mbashiya ya bunengu na lisanda lyayo lya bunengu, lyapwile lya tulikengelo twa banakazi bakele na kupanga ku cikolo ca Mbalaka Mwakuliwanena.
Muzibuka Ndi?
Tulikengelo twa kusañulu batufulile ha bikubo bije bibabyakumisile manene, co twaliseze notu twa ano matangwa. Cisholoka ngwe bakele na kutufula ha bunengu, ngolinde, nambe siliba. Habatungilile mbalaka ya kupangesa mu kulemesa Njambi, hakeho habashangumukile kwendeka bya tulikengelo mu Mbimbiliya. Banakazi balambwile tulikengelo mangana bafule mbashiya ya bunengu na citumbikilo cayo. (Kut 38:8) Hamo tuje tulikengelo batuyengunwine tahi, asina bafuleho mbashiya na citumbikilo cayo.
Kutanda Mbimbiliya
(Kutuuka 37:1-24) Mbezalele washongele Cikasha ca Cikumiiyo ca mabaya ha [akesha], capwile masentimita 110 mu bulaha na masentimita 66 mu bwihi na masentimita 66 mu kuloba. 2 Asinoni wacisatele na ngolinde ya kujela mukati na hakamwa, co wazengulwisileko mukundwilo wa ngolinde. 3 Wafulile makulo awana a ngolinde a kwambatela aje akwatele ku mendi aco awana, makulo abali ku mutambela na mutambela. 4 Co washongele mikambo ya kwambatela ya mabaya a [akesha], waisatele na ngolinde, 5 waishilwisile mukati ka makulo ku mutambela na mutambela wa cikasha. 6 Co wafulile cifwiko ca ngolinde ya kujela, capwile masentimita 110 mu bulaha na masentimita 66 mu bwihi. 7 Wafulile bakelumbi babali ba mambaba ba kupameya na ngolinde, co wabafulilile ku shongo imo na imo ya cifwiko ca mema ku mbunge. 8 Co wakele kelumbi umo ku shongo imo ya cifwiko, na kelumbi mukwabo ku shongo ikwabo ya cifwiko. Wabapameyeyeye hamo na cifwiko, ngeci byapwile cuma cimo. 9 Co baje bakelumbi ba mambaba balikengele bihanga byabo umo na umo haje ha cifwiko, co aje mambaba abo a kujangumuka afwikile cifwiko. 10 Mbezalele washongele mesa ya mabaya a [akesha], yapwile masentimita 88 mu bulaha na masentimita 44 mu bwihi na masentimita 66 mu kuloba kwayo. 11 Co waisatele na ngolinde ya kujela, wazengulwisileko mukundwilo wa ngolinde. 12 Co waishongelele libalo lya kupwa masentimita 7.5 lya kuizengulwisa. Co wakele lalo mukundwilo wa ngolinde wa kuzengulwisa libalo. 13 Waifulilile makulo a ngolinde awana a kuyambatela na kuaka ku bimbango biwana, ku mendi ayo. 14 Makulo a kukwatesa mikambo ya kwambatela mesa waakele kuyehi na libalo. 15 Co washongele lalo mikambo ya mabaya a [akesha] na kuisata na ngolinde. 16 Wafulile byuma byoshe bya mesa na ngolinde ya kujela na malonga na binganja na binjaba, hamo na tumalonga twatundondo twa kupangesa ha milambu ya binyu. 17 Co lalo wafulile citumbikilo ca bindeya ca ngolinde ya kujela. Lisanda lyaco na manda yaco wabifulile na ngolinde ya kupameyeya, hamo na bishani byaco bya kucakeya, hamo na bintemo na mabundungulu aco, ngeci bipwe cuma cimolika. 18 Co minango 6 yatundile ku mutambela umo na umo wa manda, ku mutambela umo na umo kwatundile itatu. 19 Co ku minango 6 ku umo na umo kwakele bishani bya kucakeya bitatu, cifwa cabyo ngwe bishani bya alumonde na mabundungulu na bintemo. 20 Co manda ya citumbikilo ca bindeya yakele na bishani bya kucakeya biwana bya kufwa ngwe bishani bya alumonde na mabundungulu na bintemo. 21 Co ha manda ya citumbikilo ca bindeya hakele libundungulu limo mwisi ya minango ibali, co libundungulu limo mwisi ya minango ibali na libundungulu limo mwisi ya minango ibali kuje ku minango 6 ije itunda ha citumbikilo ca bindeya. 22 Ngeci bene, mabundungulu na minango na citumbikilo ca bindeya byapwile cuma cimolika ca kupameyeya na ngolinde ya kujela. 23 Co wafulile bindeya bitanu na bibali ha citumbikilo cabyo, wafulile bimana byabyo na malonga a kushalamena ha ngolinde ya kujela. 24 Co wapangesele makilo 35 a ngolinde ya kujela ya kufulisa citumbikilo ca bindeya na bibala byaco byoshe.