BIBAKEHULA BABAHA
Njisholoka Bati?
Bika bimunapande kwakela mbunge ku byuma bimuzala? Mwafwa bizalo bikamwesa cimo hali uje nabizala. Byeni bikamwesa bika hali yeni?
Byuma bitatu bibakalimbenje babaha babangi nomu mwakubijenjukila
Kulimbenja #1: Kungumuka na sholwesi ya ha intaneti.
Mumbanda umo wa lizina lya Theresa walitabelele ngwendi: “Simbu imo njikashaka manene byuma binjikamono ha intaneti mwafwa ya kubimona ku banu babangi. Nga mu bwongo bweni mwashulu lika bikupulo bya banu banazala bizalo bimo, kwasa kupwa kwakukalu kujeneka kubatembwinina.”
Keti bambanda lika bakongumuka na baka-kutsimanesa mingoso. Libulu lya The Everything Guide to Raising Adolescent Boys ngwalyo: “Bakwenje nabo bakongumuka na bizalo byabiha binatsimana. Baka-mingoso bakabapangela bizalo bya kuliseza-seza kushwa ku bwanike bwabo.”
Ngila yaibwa: “Mbimbiliya ngwayo: “Cilema akataba cumo coshe-coshe cije aziba, baka-mana bakebo bakazibuka kuje kubaya.” (Visimo 14:15) Kwesekesa neci cinangulo, keti tungumuke lika na bizalo byoshe-byoshe bibatsimanesa baka-mingoso. Cakumwenako, nga mumona baka-mingoso bendeka ngwabo bizalo byabo bya “kulitila,” nambe ngwabo “bikatula mashungu,” co lihuleni ngweni:
‘Iya injizibisa kubwaha nga njibakabangeya?’
‘Banu banjimona ngwabo njakala na futisi muka?’
‘Kuma oyo futisi ikeyo bene injakala nayo, co lalo ikeyo injikundwiya ndi?’
Byuma bimikwasa mwangule mwamubwa bimuzala: Ha calumingo cimo, esekeni kutalesesa bwino ha bizalo bibakatsimanesa ha intaneti baka-kulandesa. Bimwesa futisi muka? Kuma kuli majwi abali na kwendeka mu buse-buse aje amilingisa mulizibe ngweni munapande bene kulanda obyo bizalo ndi? Mumbanda umo wa lizina lya Karen wendekele ngwendi: “Tubaboshe twakashaka kusholoka mwamubwa, kuzala mwamubwa na kumwesa ‘mubila wetu ngwetu waubwa.’ Baka-kutsimanesa mingoso baje bazibuka ei simpi bakalingisa bakwenje na bambanda babangi balande bizalo byabo.”
Kulimbenja #2: Kusholoka ngwe mubali na kusholokela banu babangi mangana keti batuyengule.
Mukwenje wa lizina lya Manuel wendekele ngwendi, “Nga kuli bizalo bimo bibanashungumuka banu, co banu boshe bashaka kukala nobyo bizalo. Nga kuwesi nabyo, co bakuyengula.” Mumbanda wa lizina lya Anna nendi wendekele ngwendi, ‘Keti ngwe bizalo lika bali na kukaba banu, oloni kubashaka kubayengula.”
Ngila yaibwa: Mbimbiliya ngwayo: “Keti mutabese katumameno ka myaka ino kamimunge.” (Loma 12:2, NWT.) Kwesekesa neci cinangulo, taleni mwamubwa bizalo bimuli nabyo na kulihula ngweni:
‘Bika bikanjilingisa njangule kuzala bizalo bimo?’
‘Kuma njikamono ngwange kwa seho kukala na bizalo bibanapanga banu bamo ba kutsimana nambe kampani imo ndi?’
‘Kuma njikazalela banu ndi?’
Byuma bimikwasa mwangule mwamubwa bimuzala: Omwo mwangula bizalo, keti mwake lika mbunge ku kushaka kuzibisa bakweni kubwaha nambe kutewa kumiyengula mwafwa ya bizalo byeni embwe. Oloni pweni ba kusimpa na kujeneka kulishoshomwena cimo. Nga munasimpi na kushubuluka na bizalo byeni, co kumulishoshomwena bibendeka bakweni.
Kulimbenja #3: Kusinganyeka ngweni ‘kuzala mu ngila ije ikatula mashungu cikeco kuzala.’
Mumbanda umo wa lizina lya Jennifer wendekele ngwendi: “Kwendeka lika busunga, simbu imo njikashaka kuzala bizalo kubyapandele, byabihi manene nambe bije bikwata manene ha mubila.”
Ngila yaibwa: Mbimbiliya ngwayo: “Kulibwahesa kweni keti kupwe lika kwa hanja, . . . oloni kupwe kwa munu wa mukati.” (1 Petulu 3:3, 4, NWT.) Kwesekesa neci cinangulo, lihuleni ngweni, ‘Cuma muka ca seho, kuzala bizalo bije bilingisa banu balinge kubanga kunjitala lubali indi kukala na bifwa bije bilingisa banu banjizeme?’
Byuma bimikwasa mwangule mwamubwa bimuzala: Cuma cakama cimikwasa ngwangula mwamubwa bya kuzala cinapu kulikehesa. Cili bene keti banu boshe ano matangwa bashaka kupwa ba kulikehesa. Oloni acisinganyekeseseniho mu ngila ei:
Kuma mwasimutwiyaho laja na munu muka-kwendeka manene, co lalo muka-kwendeka byendi lika ndi? Calubinda, banu ba cifwoco kubesi kuzibuka ngwabo bakamifutula ku mbunge.
Bizalo byapwa ngwe kusimutwiya, byasa kumwesa sipilitu ya kulishaka manene na kulingisa bakweni keti bashake kukala neni
Nga muzala mu ngila kuyapandele, co mupwa ngwe uje munu. Kunapu lika ngwe bizalo byeni bili na kwendeka ngwabyo, ‘njitaleni,’ co kulinga ngoco kumimwesa ngwe mwalishoshomwena cimo, co lalo mwalizema lika yeni babenya. Co lalo mwasa kusholoka ngwe mwakalekeya, ngwe mushaka munu wa kumyaka mbunge, nameme wakulinga nomu mwali bene mwahi.
Ngeci nga oco keti cikeco cilengo ceni, co zaleni mwamubwa mu kulikehesa. Mumbanda umo wa lizina lya Monica wendekele ngwendi, “Kuzala mu kulikehesa kukulumbununa kuzala ngwe bakuku yobe. Kulumbununa kuzala mu ngila ije imwesa kasingimiko kuli yobe babenya na ku banu bauli nabo.”