¿MNIJÄˈÄWËBË NETY?

¿Wiˈix ijty tëëyëbë barkë yaˈoytyuny parë kyaj nëë tyuktëkëdët?

Tuˈugë jäˈäy diˈib xyëˈäjtypy Lionel Casson, yëˈë yˈëxpëjkpëtsëëmpy wiˈix ijty tëëyëp yˈixëtyë barkë. Ets jyënaˈany ko ijty yaˈˈaˈoˈtsmujktäˈäy ja tääblë diˈib ja barkë yˈëjxˈäjtypy, ta ja romanë jäˈäy diˈibë barkë yajkojtëp “ttuknijääxyë brea o betún, o diˈib mëët të yajxëbinyë cera mäjaty ja tääblë të tyuˈukmuky, o näˈäty barkë päˈtkëˈëy ttuknijäˈxtäˈäytyë. Ets ta net jodoty tukëˈëyë ttuknijäˈxtäˈäyë brea”. Mä romanë jäˈäy tkayajtundënëmë betún, duˈunyëmë netyë tëëyëbë Acadio jäˈäy etsë Babilonia jäˈäy dyajtundë parë barkë kyaj nëë tyuktëkëdët.

Naduˈundëkë ijty tˈoytyundë extëm yajnigajpxy mä Génesis 6:14. Mä ayuk ebreo diˈib të yajkäjpxnaxy “alquitrán” waˈan yëˈë tˈandijˈyë betún diˈib pëtsëëmp mä petrolyë.

Betún mbäät jyëmbity nëë o tëˈëts. Pënaty tëëyëp yajkojtë barkë yëˈë ijty yajtuundëbë betún diˈib nëë parë ttuknijääxtë ja byarkë, ets ko ja betún tyëtstäˈäy ets jyuuny, ta kyaj ja nëë tyuktëkëty.

Mäjatyë it naxwinyëdë diˈibë Biiblyë myaytyakypy, oymyääjëty ijty yajpäätyë betún. Extëm mä ja ajoy diˈib Sidim, diˈib yajpatp mä mar Muerto, jantsy may ijtyë jut mä yajpäätyë betún (Génesis 14:10).

¿Wiˈix ijty tëëyëbë jäˈäy tˈoytyundë äjkx parë kyaj wyindëgoyët?

Nuˈun kujk tiempë nyaxy, duˈunyëmë jäˈäy dyajtundë äjkx mä käˈäy ukën. Extëm nääk ja Jesusë yˈapostëlëty äjkxmäjtstëp ijty mä ja mejny diˈib Galilea mä tkapanëjkxtënëmë Jesus (Matewʉ 4:18-22). Ja äjkx diˈib myäjtstëp nan myënëjkxtëp ijty mä “faabrikë” parë jam yaˈoytyuny.

Yajnimaytyaˈaky wiˈix ijty Galilea tˈoytyundë äjkx parë kyaj wyindëgoyët ets axtë tyambäät nanduˈun yaˈoytyuny mä näägë lugäär. Tim jawyiinë tyiintsy tjuˈtääyëdë, ta net tpujtë. Ets “ta net ttukxatstë kään mä tyatsk, yˈää etsë nyimeeny. Ta net tkäänëdë ets ttuknipaˈandë tuˈugë witë tëˈëtspë. Ja ijty duˈun dyaˈittë tëgëk xëë o mëgoxk xëë, ta net jatëgok tpëjkëmbittë ets nanduˈun kanäk xëë dyaˈittë. Ko duˈun ttundë, ta tyëtstäˈäy ets tyuktëjkëtyaˈayëtyë kään. Ets ko tyëtstäˈäy, ta ja äjkx jyuuny” (Studies in Ancient Technology [Extëm tëëyëp yaˈëxpëjkpëtsëmy]).

Ko ijty duˈun yaˈoytyuny ja äjkx kyaj yajnijawë nuˈun ndiempë yˈity parë kyaj wyindëgoy. Per tëëyëp ja Egipto jäˈäy kyudoˈkëdëp ijty ja äjkx tëˈëts jap Siria, diˈib xytyukˈijxëm ko kyaj wyindëgoy extëm tˈoytyundë.