¿Mnijäˈäwëbë nety?
¿Wiˈix xytyukˈijxëm ko mbäät nmëbëjkëm tijatyë Biiblyë myaytyakypy ko të yajpäätyë ladriyë mä ja potsy kyutuk jap Babilonia ets ko tmaytyaˈaky wiˈix ijty yˈoyë?
ARQUEÓLOGOS të tpäättë miyonkˈamë ladriyë mëdiˈibë ijtyë jäˈäy yajtuundëp Babilonia. Tuˈugë arqueólogo mëdiˈibë xyëwˈäjtypy Robert Koldewey, jyënaˈany ko jamëk ijtyë jäˈäy dyaˈoyë ladriyë käjpnbëˈam, mä kyaj yˈamääytyaˈaky ja nax moˈonts mëdiˈibë oy etsë ääy kepy mëdiˈibë mbäät tnoˈoktë.
Arqueólogos të tpayeˈeytyë ko ja yajkutujkpëty mëdiˈibë Babilonia, yajtuundëp ijty nanduˈunë ornë parë dyajnitoytyë jäˈäy mëdiˈibë kyaj myëdowdë. Paul-Alain, tuˈugë ëxpëkyjyaˈay mëdiˈibë tijaty pyayeˈepy ets yˈëxpëjky Toronto, jyënaˈany: “Mä kanäägë neky mëdiˈibë yajpat Babilonia jap ojts tniˈanaˈamë ja rey ets yajkujëbipët ornoty ja mëdiˈibë kyaj myëdoy o mëdiˈibë yajtëgoobyë mayˈäjt wintsëˈkën mä ja diosëty”. Extëm nˈokpëjktakëm, mä ojts yˈaneˈemyë rey Nabucodonosor, duˈun jääybyety ojts wyeˈemy: “Kujëbipëdë ornoty, yajnitoytyë ets jap yˈoogët”.
Yäˈädë yëˈë xytyukjamyajtsëm extëm jyënaˈany mä Daniel kapitulo 3 ko ja rey Nabucodonosor ojts tniˈanaˈamë tuˈugë mëj awinax mëdiˈibë oorë ets yajpëjktäˈägët käjpnbëˈääy mä ja lugäär mëdiˈibë xyëwˈäjtypy Dura. Perë Sadrac, Mesac etsë Abednego kyaj tˈawdatandë yäˈädë awinax. Ta ja rey Nabucodonosor jyantsy jyotˈambëjky ets ojts tniˈanaˈamë parë “ja ornë yˈambëkët wëxtujkˈok” extëmë nety ninäˈänëm duˈun kyaˈˈambëky. Ets jap yajkujëduˈuwëdë yäˈädë nidëgëëkpë yaˈayˈënäˈk, per ta tuˈugë anklës yaˈˈawäˈätspëtsëëmëdë (Dan. 3:1-6, 19-28).
© The Trustees of the British Museum. Licensed under CC BY-NC-SA 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/). Source: https://www.britishmuseum.org/collection/object/W_1979-1220-311
Tuˈugë ladriyë mä myiny këxjäˈäyë xyëëwë Nabucodonosor.
Ko të yajpäätyë ladriyë Babilonia, yëˈë xytyukˈijxëm ko tëyˈäjtënë Biiblyë myaytyaˈaky ets ko mbäät nmëbëjkëm. Mä kanäägë ladriyë tap myiny këxjäˈäy wiˈix ja rey yajmëjkumääy. Tuk pëky duˈun jyënaˈany: “Rey Nabucodonosor mëdiˈibë anaˈamp Babilonia […]. Ëjts të ngojy mä yajkutuky ja rey, yëˈëts ja ndëëm nˈääts anaˈamp xëmëkyëjxm”. Extëm yä jyënaˈany, tuˈugyëp mët extëm tnimaytyakyë Daniel ko ja rey Nabucodonosor mëj këjxm nyayjyäˈäwë, ko jyënany: ‘Ixtë, nëgooyë yëˈë Babilonia käjpn myëjˈäjnë. Ëjts të ngojy mëdëts yëˈë ngutujkën ets mëdëts yëˈë nˈënaˈamën ets yaˈixëty wiˈix nmëjˈaambyëtyëts’ (Dan. 4:30, TY).