Referensyë diˈib miimp mä Wiˈix njukyˈäjtëm ets nDiosmëduˈunëm tijaty yaˈëxpëkäämp ets yajtukjayëyäämp
3-9 ÄÄMBË SEPTIEMBRË
TIJATY YAJPATP MÄ BIIBLYË TSOBATP MËJWIIN KAJAA | FWANK 1, 2
“Jesus ttuny ja tim jawyiimbë miläägrë”
(Fwank 2:1-3) Kyumdëgëk xëë tuˈuk ja pëjk ukën yˈity jam Kanaa, nyaxwinyëdë Galileeë. Tamë nety nandëˈën yëˈë Jesusë tyääk. 2 Es ja Jesús mët ja yˈëxpëjkpëty oj nyëjxtë mä ja jäˈäy pyeky ko yajwoodë. 3 Ko oj ja binë kyexy, ta ja Jesusë tyääk yˈanmääyë: Kyajnëp ja binë.
Kristë yëˈë duˈun “ja Diosë myëkˈäjtën”
3 Jesus ojts nyijkxy mä tuˈugë pëjkpë jam Caná, mä ttuuny ja tim jawyiimbë miläägrë. Ojts ja binë jam kyexy mä nety tyuˈuyoˈoy ja käˈäy ukën. Tsoytyuˈunmëëdë nety wyëˈëmäˈäny ja pëjkpë, pes ja jabyäät jyabyoˈkxy yˈawijxtëbë nety tsuj yajxon kyayäˈän yˈuugäˈändë. Pääty ja María, ja Jesusë tyääk, ojts yˈanëˈëmxëty ets tpudëkët ja pëjkpë. ¿Tiko? Kyaj yajxon yajnijawë, per waˈan twinmääy tijaty ojts yajnaskäjpxë mä Jesus ets ko yajtijäˈäny ja “Dios Tsäjpotmëdë yˈUˈunk” (Lukʉs 1:30-32; 2:52). Diˈibë tëy yajnijäˈäwëp, yëˈë ko María mëdë Jesus pyudëkëyandë ja pëjkpë. Päätyë Jesus mëjˈäjtëngyëjxm dyajjëmbijty 380 litrë nëë extëmë oybyë binë (käjpxë Fwank 2:3, 6-11). ¿Yëˈë nety patëp ets dyajjamˈatët ja binë? Kyaj, per yajjëmbijt ja nëë extëmë binë mët ko myëmääy myëdäjë jäˈäy. Ets yëˈë nety pyanëjkxëbë Tyeetyë yˈijxpajtën diˈib yajkypy tijaty.
(Fwank 2:4-11) Ta ja Jesús tˈatsooy ja tyääk: Nanituˈunk, ¿ti kots dëˈën xyˈanëëmë? Kyajnëmts ëj xynyapääty. 5 Net ja Mariië tˈanmääytyë ja diˈibë nety jam wingëëytyëp: Kuytyundë tëgekyë diˈibë mdukˈanaˈamëp. 6 Tamë nety tëdujkë nëëdëjk diˈibë ak tim tsää, diˈibë israelitëty yajtuundëp ko nyayyajwäˈätsëdë. Es tuˈuk tuˈugë nëëdëjk mëgoˈpx litrën tyëkë nëë. 7 Jesús tˈanmääytyë ja wingiibyëty: Yaˈutstë mëdë nëë tyäˈädë nëëdëjk. Ta dyaˈujtstë. 8 Net ja Jesús tˈanmääytyë: Jaaptë net waanë es mënëjxtë mä xëduumbë. Es dëˈën ttuundë. 9 Es ja xëduumbë tˈukmäjtsy ja nëë diˈibë nety të jyëmbity binë. Ni tkanijawë mä myiny, jaˈayë ja wingiibyëty nyijäˈädëp mä tsyoony, jaˈa ko yëˈëtyë nety të tjuuttë ja nëë. Ta ja xëduumbë tmëjˈyaxë ja pëjkpë yetyëjk. 10 Ta tˈanmääy: Jawyiin tˈuuktë nidëgekyë ja binë waanë oybyë, es ko ja jabyeˈxyëty të tˈuknëdë nety, netnëm yajmooytyë ja binë diˈibë kyaj nëgoo yˈoyëty. Es mij jëmbit xytyuny. Oknëm xyaky ja binë waanë oybyë diˈibë nety myaˈijtypy pëjkeˈeky. 11 Yëˈë ijxwëˈëmën diˈibë myëdäjtypy ja mëjˈäjtën diˈibë Jesús tyuun jap Kanaa, Galileeë nyääxoty, jaˈa yëˈë ja jawyiimbë ijxwëˈëmën diˈibë myëdäjtypy ja mëjˈäjtën diˈibë Jesús tyuun. Esë dëˈën dyaˈijxë ja myëjˈäjtën es ja yˈëxpëjkpëty myëbëjkëdë.
jy-S paj. 41 parr. 6
Ttuny ja tim jawyiimbë miläägrë
Yëˈë tyäˈädë miläägrë diˈib tim jawyiin tyuunë Jesus. Ko ja yˈëxpëjkpëty duˈun tˈijxtë, ta niˈigyë myëbëjkëdë. Ko jyëjpkuwatsë ja pëjk ukën, ta Jesus ojts nyijkxy mëdë tyääk ets ja myëgaˈaxëty jam Capernaúm, diˈib wëˈëmp wingon mä ja mejny diˈib Galilea.
Nˈokˈëxtäˈäyëmë oorë platë diˈib ijtp yuˈutsy
(Fwank 1:1) Ko diˈibaty tsyondaky, taa natynyë jaˈa diˈibë yajtijp Ayuk. Es yëˈë Ayuk yëˈë nandëˈënë Dios, es mëdëmë nety ja Dios Teety.
Min nˈokˈijxëm ti ok kyujäˈäyë Juan, mä kapitulo 1, bersikulo 18: “Ninäˈänëm pën tkaˈixy ja Dios Teety”. Perë Jesus ja Diosë yˈUˈunk, mayë jäˈäy yˈijxë, pesë Juan tkujäˈäyë: “Diˈibë yajtijp Ayuk [Jesus], jaˈa jëmbijt jäˈäy es jyikyˈajty mä ëëtsëty. Es ëëtsëty tëts nˈixtë ja myëjˈäjtën” (Fwank 1:14). Pääty, ¿wiˈixë net njënäˈänëm ko Uˈunk yëˈëdën nanduˈun DiosTeety? Juan nanduˈun jyënaˈany ko Ayuk tamë nety mëdë Dios. Ets pën yëˈë tamë nety mëdë Dios, ¿wiˈixën yëˈë këˈëm Diosˈatët? Nanduˈun mä Fwank 17:3, Jesus ojts yajxon tnigajpxy ja tëgatsyˈäjtën diˈib myëdäjtypy mëdë Tyeetyë tsäjpotmëdë, diˈib ojts ttijy yëˈë tuˈukpë Diosë tëyˈäjtënbë. Etsë Juan jyënany: “Perë tyäˈädëtsë dëˈën të ngëxjäˈäy yä es miits xymyëbëktët ko yëˈë Jesus yëˈë dëˈën ja Kristë, Diosë yˈUˈunk” (Fwank 20:31). Mä tyäˈädë bersikulo kyaj jyënaˈany ko Jesus yëˈë Dios, jyënaˈany ko yëˈë Diosë yˈUˈunk. Tukëˈëyë diˈib të nˈijxëm mä tyäˈädë liibrë diˈibë Juan jyaay, yëˈë xytyukˈijxëm wiˈix mbäät njaygyujkëmë Juan 1:1. Jesus diˈib yajtijp Ayuk, yëˈë tuˈugë “dios”, ets yajtijy duˈun yëˈko yëˈë nyikëjxmˈäjtypy tuˈugë tuungë jëjpˈambë, per kyaj tyuˈugyë mëdë Dios diˈib myëdäjtypy tukëˈëyë mëjääw.
(Fwank 1:29) Jakumbom ja Fwank tˈijxy ja Jesús ko myëwingonyëty. Ta jyënany: ¡Ixtë! Tyäˈädë dëˈën ja Diosë Byorreeguˈunk diˈibë wëˈëmp extëmë wintsëˈkën es yajpojpënitëgoyët yä naxwiiny.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Fwank 1:29
ja Diosë Byorreeguˈunk: Ko netyë Jesus të nyëbajtäˈäy ets ko ja Mëjkuˈu jyayajtëgoyanë, ta Juan Yajnëbajtpë ojts tyijˈyëty “ja Diosë Byorreeguˈunk”. Tyäˈädë ayuk jeˈeyë myiny mä tyäˈädë tekstë ets mä Fwank 1:36 (ixë sgd, sección 4, paj. 20, 21). Oy ko Jesus yaˈijxkijpxyë mët tuˈugë borreeguˈunk. Biiblyë myaytyakypy nimayë Dios mëduumbëty diˈib yäjktë borreegë parë ttukwintsëˈkëdë Dios mët ko tˈëxkäjptë ko pokyjyaˈay yajpattë ets tmëwingonandë. Tyäˈädë wintsëˈkën, yëˈë mëët yaˈijxkijpxyë diˈibë nety tyunaambyë Jesus, ko dyajky ja jyukyˈäjtënë wäˈätspë parë tjuuybyëtsëëmyë naxwinyëdë jäˈäy. Tyäˈädë ayuk “ja Diosë Byorreeguˈunk” kanäk pëky yajmaytyaˈaky mä Biiblyë. Extëmë Juan Yajnëbajtpë nyijäˈäwëbë nety yajxon wiˈix jyënaˈanyë Escrituras Hebreas, pääty waˈan yëˈë tmaytyäˈägany, ja borreegë yaˈay diˈibë Abrahán yäjk en lugäär dyakëdë yˈuˈunk Isaac (Gén. 22:13), ja borreegë diˈib tuun mä ja Paskë ko nety ja israelitëty tyim awäˈätspëtsëmanëdë jap Egipto (Éx. 12:1-13) o ja borreegë yaˈay diˈibë nety yäjktëp jopy jopy ets tsuu tsuu mä ja Jyobaa yˈaltaar jam Jerusalén (Éx. 29:38-42). Juan waˈanë nety nanduˈun tmëdaty winmäˈänyoty diˈib ja kugajpxy Isaías nyaskäjpxë, mä Jyobaa jyënany ko ja tyuumbë “yajmënëjkxy extëm tuˈugë borreegë ko yajtukninëjkxyë yˈoˈkën” (Is. 52:13; 53:5, 7, 11). Ko apostëlë Pablo tjääy ja myëduˈukpë neky diˈib tyuknigajx ja Corinto jäˈäyëty, duˈun ojts ttijˈyë Jesus, ja “nbaskë borreegëˈäjtëm” (1 Kor. 5:7). Apostëlë Pedro jyënany ko Jesusë nyeˈpyny duˈun “extëm tuˈugë borreegë diˈibë ni tii tkamëdaty ja axëkˈäjtën” (1 Peed. 1:19). Ets mä Diˈibʉ Jatanʉp, naxy iˈpx mëgoxkˈok yajtijˈyë Jesus, “ja Borreeguˈunk” (ix mäjaty miny mä Diˈibʉ Jat. 5:8; 6:1; 7:9; 12:11; 13:8; 14:1; 15:3; 17:14; 19:7; 21:9; 22:1).
10-16 ÄÄMBË SEPTIEMBRË
TIJATY YAJPATP MÄ BIIBLYË TSOBATP MËJWIIN KAJAA | FWANK 3, 4
“Jesus myëtmaytyak tuˈugë samaritanë”
(Fwank 4:6, 7) Ets jap tuˈugë nëdäjny diˈibë Jakoob nyëdäjnyˈäjt jekyëp. Es ko jyajty jap nëdäjny agëˈp ja Jesús, jaˈa ko anuˈxëbë nety mët ko të yoˈoy, ta nyaxweˈtsy nëdäjnybyëˈääy. Kijkyxyëë netynyë. 7 Net myiiny mä ja nëdäjny tuˈugë samaritanë toxytyëjk es tjuudäˈäny ja nëë. Net ja Jesús tˈanmääy: Meegyëts waanë mnëë, tunë mayˈäjtën.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Fwank 4:6
anuˈxëbë nety: Yëˈëyë tyäˈädë bersikulo duˈun myaytyakypy ko Jesus “anuˈxëbë nety”. Ja nety naa kujkxyëëjën. Ets waˈan mä tadë jopyë Jesus tsyoˈony mä ja ajoy diˈib Jordán (Judea) axtë Sicar (Samaria), ets wyimbejty naa 900 metrën (ixë sgd, sección 4, paj. 20, 21).
(Fwank 4:21-24) Jesús tˈatsooy ja toxytyëjk: Mëbëjkkëts mij, miimp ja xëë ja oorë mä miits xyˈawdattët ja Dios, es ni mgamindët mä tyäˈädë kopk es ni mganëjxtët Jerusalén. 22 Miits samaritanë jäˈäyëty, kyaj xynyijawëdë ti mˈawdäjttëp, per ëëtsëty israelitëty, nnijäˈädëpts tits nˈawdäjttëp, jaˈa ko tsyoony ja nitsokën mä ja israelitëty. 23 Per minäämp ja tiempë, es tyamë dëˈën, ko ja jäˈäyëty diˈibë sitëy yˈawdäjttëp ja Dios, tˈawdattët mët winë jyot jyäˈäjën es mëdë tëyˈäjtën, mët ko dëˈënë dën ttseky ja Dios es yˈawdatëdët ja jäˈäyëty. 24 Dios yëˈë dëˈën ja Jäˈäjën, es diˈibë yˈawdäjttëp ja Dios, yˈawdattëp mët winë jyot jyäˈäjën es mëdë tëyˈäjtën.
(Fwank 4:39-41) May ja samaritanë jäˈäyëty diˈibë tsoˈondëp käjpnoty tmëbëjktë ja Jesús, jaˈa ko ja toxytyëjk të nety yˈanëˈëmxëdë: “Tadë yetyëjk xyˈanmääyëts tëgekyë diˈibëts të nduny.” 40 Es ko myiindë mä Jesús, net tmënuˈxtaktë es wyëˈëmët mët yëˈëjëty. Ets ja Jesus oj wyeˈemy mä ja käjpn majtsk xëë mët yëˈëjëty. 41 Ko ja kugäjpnëty tmëdoodë ja yˈëxpëjkën ja Jesús, niˈigyë mayjyaˈay oj tˈakmëbëktë ja Jesús.
Nˈokˈëxtäˈäyëmë oorë platë diˈib ijtp yuˈutsy
(Fwank 3:29) Mä tuˈugë jäˈäy pyekyën, ja pëjkpë yetyëjk jaˈa mët tiˈigyë ja diˈibë pyejkypy. Ets ja pëjkpë yetyëjkë myëtnaymyaayëbë niˈigyë xyondaˈaky ko jam mëët yˈity o yajpääty mä yajmëjtuny ja myëtnaymyaayëbë ets tmëdoowˈity ja kyajxy myaytyaˈaky. Ets nandëˈën ëj, xondakpëts jotkëdaˈaky ko yëˈë jäˈäyëty tpanëjxtë ja Jesús.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Fwank 3:29
ja pëjkpë yetyëjk ja myëtnaymyaayëbë: Tëëyëp, ja pëjkpë yetyëjk ja myëtnaymyaayëbë yëˈë ijty niwäˈkpëtsëëmëp ets yëˈë yˈijxtaapy parë mbäät pyëktë. Mëjwiin kajaa ijty yajkukäjpxë ko oy wyimbëtsëëmdäˈäy ja pëjk ukën. Ja xëëw mä pyëktë, ta ja kiixy yajwoownëjkxnë mä ja mixyë tyëjk o tyeetyë tyëjk, ets jam yajnixëëwdundë. Mä jam xyëwdundë, ja pëjkpë yetyëjk ja myëtnaymyaayëbë jantsy jotkujk ijty nyayjyawëty ko tmëdoy kyäjpx myaytyäˈäktë ja pëjkpëty, pes të nety oy wyimbëtsëmy ja tuunk diˈib nyikëjxmˈäjtypy. Juan Yajnëbajtpë duˈun ojts nyayˈijxkijpxyëty extëm “ja pëjkpë yetyëjk ja myëtnaymyaayëbë”. Jesus yëˈë ja pëjkpë yetyëjk ets ja yˈëxpëjkpëty yëˈë ja pëjkpë toxytyëjk. Juan Yajnëbajtpë yëˈë diˈib yaˈˈawats ja nëˈë tuˈu parë ja Mesías ko yajtukniwooy ja tim jawyiimbë “pëjkpë toxytyëjk” (Fwank 1:29, 35; 2 Kor. 11:2; Éfes. 5:22-27; Diˈibʉ Jat. 21:2, 9). Ko ijty “ja pëjkpë yetyëjk ja myëtnaymyaayëbë” ttuny ja tuunk diˈib nyikëjxmˈäjtypy, ta yˈawaanë ja tyuunk. Pääty ko Juan nyaynyimaytyakë ets tnimaytyakyë Jesus, duˈun jyënany: “Jesús yëˈë niˈigyë myëjwiindëjkëˈadëˈëtsy, es ëj waanë niˈigëts nˈawaan nˈamutskë” (Fwank 3:30).
(Fwank 4:10) Jesús yˈatsoojë: Kooxyëp xyˈoknijawë ja mayˈäjtën diˈibë Dios yajkypy es pënëts ëj diˈibë nëë mˈamdoojëp, tëyˈäjtënxyëpts mij xyˈamdoy yëˈë nëë, es ëjxyëpts mij nmeepy yëˈë nëë diˈibë yajjikyˈajtypy ja jäˈäyëty.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Fwank 4:10
nëë diˈibë yajjikyˈajtypy ja jäˈäyëty: Mä ayuk grieegë yëˈë yˈandijpy, “nëë diˈib juuky”, ko nëë pyëyeˈeky ets mä nëë myuxy o tuˈugë nëdäjny. Pääty ja “nëë diˈib juuky”, kyaj tyuˈugyë mët ja nëë diˈib yajpatp mä tuˈugë tankë. Mä Levítico 14:5, tyäˈädë ayuk ebreo “nëë diˈib pëyëˈkp”, yëˈë yˈandijpy ja “nëë diˈib juuky”. Mä Jeremías 2:13 ets 17:13, jyënaˈany ko mä Jyobaa jam “tsyoony [o myuxy] ja nëë diˈib juuky”, diˈib yˈandijpy ja nëë diˈib yajkypyë jukyˈäjtën. Ko Jesus tmëtmaytyaky ja samaritanë toxytyëjk, yëˈë tyäˈädë ayuk yajtuun “jiikypyë nëë”, ets ja toxytyëjk duˈun tim jawyiin tjaygyujkë ko yëˈë myaytyäˈägan ja nëë diˈib yaˈukp (Fwank 4:11).
17-23 ÄÄMBË SEPTIEMBRË
TIJATY YAJPATP MÄ BIIBLYË TSOBATP MËJWIIN KAJAA | FWANK 5, 6
“¿Tikots nbanëjkxyë Jesus?”
(Fwank 6:9-11) Tyam tuˈugë mixyuˈunk diˈibë myëdäjtypy mëgoxkë tsäjkaagyuˈunk es majtskë äjkxuˈunk, perë tyäˈädë waanë yëˈë. Kyaj tpäädët mët ko myayjyaˈayëty. 10 Jesús tˈanmääy ja yˈëxpëjkpëty: Yajnaxwaatstë nidëgekyë. Net nyaxwaˈtstë mëgoxk mil ja yetyëjkëty, es kyaj yajmatsyoy ja toxytyëjkëty es ja ënäˈkuˈungëty. 11 Net ja Jesús tkoneˈky ja tsäjkaagyuˈunk es tjäˈäygyëdaky ja Dios. Net ttujkwaˈxy es tmooy ja yˈëxpëjkpëty es ja yˈëxpëjkpëty tmooytyë ja mayjyaˈay diˈibë nety të nyaxwaatstë. Es nandëˈën ttuuny mët ja äjkxuˈunk, tmooytyë ja jäˈäyëty mäbäät yˈuts jyotkëdäˈäktët.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Fwank 6:10
Net nyaxwaˈtstë mëgoxk mil ja yetyëjkëty: Mä wiinkpë Evangelios nan nyimaytyakypy ko tamë nety yajpäättë toxytyëjk etsë ënäˈkuˈungëty ko Jesus ttuunyë tyäˈädë miläägrë (Mat. 14:21). Waˈanë Jesus dyajkääy mëjˈäjtëngyëjxm naa mäjmokx milënë jäˈäy.
(Fwank 6:14) Es ko ja jäˈäyëty tˈijxtë ja ijxwëˈëmën diˈibë myëdäjtypy ja mëjˈäjtën diˈibë Jesús tyuun, net nyayjyënanëdë: Jantsy tëyˈäjtëndëmë dëˈën ko yëˈë tyäˈädë yëˈëtyë Diosë kyugäjxpë diˈibë minäämp yä naxwiiny.
(Fwank 6:24) Es ko ja jäˈäy tpëjktë kuentë ko ni ja Jesús es ni ja yˈëxpëjkpëtyë nety kyanakyjyapëty, ta tyëjkëdë barkoty es nyëjxtë Kafarnaúm es tˈëxtäˈäyäˈändë ja Jesús.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Fwank 6:14
Diosë kyugäjxpë: Nimay ja judiyëtëjk diˈib mä primer siiglë yˈawijxtë tuˈugë Mesías diˈib duˈun tunëp extëmë ja kugajpxy Moisés, diˈib yajmaytyakp mä Deuteronomio 18:15, 18. Ko tyäˈädë ayuk jyënaˈany diˈibë minäämp yä naxwiiny, yëˈë yˈandijpy ko myinäˈäny ja Mesías. Yëˈëyë Juan diˈib nyimaytyakypy tijaty tuun jäjtë.
(Fwank 6:25-27) Es ko jyäjttë jamtsoo mejyny awinm, ta tpattë ja Jesús es tˈanmääytyë: Yaˈëxpëjkpë, ¿näˈäxë mjäˈty yää? 26 Net ja Jesús tˈatsooy: Jantsy tëyˈäjtënëts miits nˈanëëmëdë, xyˈëxtääytyëpts mët ko mgääytyë, yajxon mˈujts mjotkëdaktë. Kyajts mij xyˈëxtäˈäytyë mët ko xyjaygyukëdë oy ja ijxwëˈëmën diˈibë myëdäjtypy ja mëjˈäjtën diˈibëts ndiimpy. 27 Katë mdundë mët ja mgäˈäy mˈukën diˈibë kyaj yˈiiky. Tundë mët ja mgäˈäy mˈukën diˈibë iigëp es mmoˈoyëdët ja jikyˈäjtën winë xëë winë tiempë. Tyäˈädë dëˈën ja käˈäy ukën diˈibëts ëj, ja Naxwinyëdë Jäˈäyëtyë Kyudënaabyë, nmoˈoyaambyëts, mët ko Dios Teety dëˈën të xymyoˈoyëts ja kutujkën.
(Fwank 6:54) Diˈibë yˈaxäjëp extëmë käˈäy ukën yëˈë nniniˈxëts esë nneˈpynyëts, jikyˈatëp winë xëë winë tiempë es ëjts nyajjikypyëkëp mä ja xëë diˈibë tim ëxˈokpë.
(Fwank 6:60) Ko tmëdoodë yëˈë ëxpëjkën diˈibë Jesús yajkypy, nimay ja jäˈäyëty diˈibaty panëjxëdë nyayˈanmääyëdë: Tyäˈädë diˈibë myaytyakypy, nimëjää oy es ngupëjkëm. ¿Pën tyunaambyë kuentë?
(Fwank 6:66-69) Net may ja jäˈäyëty diˈibë nety panëjxëp ja Jesús myastutëdë es kyaj mët yˈokjëdijnëdë. 67 Net ja Jesús tˈanmääy ja nimäjmajtskpë yˈëxpëjkpëty: ¿Tii mnëjxandëp miitsëty nandëˈën? 68 Es ja Simonk Peedrë yˈatsoojë: Wintsën, ¿pënëts nbanëjxtëp? Mij naydyiˈigyë mmëdäjtypy ja ayuk diˈibë myaytyakypy ja jikyˈäjtën diˈibë winë xëë winë tiempë. 69 Ëëtsëty tëts nmëbëktë es nnijäˈädëpts ko mij mGristëty, Dios ja yˈUˈunk.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Fwank 6:27, 54
ja mgäˈäy mˈukën diˈibë kyaj yˈiiky [...] ja mgäˈäy mˈukën diˈibë iigëp es mmoˈoyëdët ja jikyˈäjtën winë xëë winë tiempë: Jesus pyëjkë kuentë ko pääty näägë jäˈäy ets ja yˈëxpëjkpëty pyanëjkxëdë mët ko tam ti tsyojktëp. Ko tuˈuk tuˈugë xëëw ngäˈäy nˈukëm, ta njukyˈäjtëm, per ko ngäjpxëmë Diosë yˈayuk mbäät xymyoˈoyëmë jukyˈäjtënë xëmëkyëjxm. Jesus tˈanmääy ja jäˈäyëty parë tnidundët ja käˈäy ukën “diˈibë iigëp es [myoˈoyëdët] ja jikyˈäjtën winë xëë winë tiempë”, o ja tuk pëky njënäˈänëm, tsojkëbë nety jëjpˈam tpëjtäˈäktët ja Diosë jyaˈa ets dyajnigëxëˈëktët ko myëbëjktëp diˈib jyäjttëp (Mat. 4:4; 5:3, TNM; Fwank 6:28-39).
Diˈibë yˈaxäjëp extëmë käˈäy ukën yëˈë nniniˈxëts esë nneˈpynyëts: Ko nˈakkäjpxëmë tekstë, ta nbëjkëmë kuentë ko kyaj yëˈë tmaytyäˈägäˈänyë Jesusë nyiniˈkx etsë nyeˈpyny, yëˈë duˈun ets yajmëbëkët (Fwank 6:35, 40). Jesus ja duˈun jyënany mä jëmëjt 32, pääty kyaj nety yëˈë tnimaytyaˈaky ja Nintsënˈäjtëmë yˈAˈux, pes ja nety dyajnaxkëdäˈägäˈäny ja kyum jëmëjt. Kom ja duˈun jyënany mä nety ttimpatnë “ja israelitëty ja pyaskë xëë” (Fwank 6:4), ko ja jäˈäyëty tmëdoowdë, waˈan tjamyajtstë tadë xëëw ets nuˈunën tsyobaty ja nyëë nyeˈpynyë borreegë ko dyajnitsoky ja israelitëty ja koots mä pyëtsëëmdë Egipto (Éx. 12:24-27). Jesus yëˈë nyimaytyäˈägan nuˈunë nety tsyobäädäˈäny ja nyeˈpyny parë ja yˈëxpëjkpëty tpäättë ja jukyˈäjtën diˈib xëmëkyëjxm.
w05-S 1/9 paj. 21 parr. 13, 14
Nnëˈëyoˈoyäˈän nduˈuyoˈoyäˈänëm xyëëwgyëjxmë Jyobaa diˈib nDiosˈäjtëm
13 Per oy dyuˈunëty, ja mayjyaˈay kyaj ojts yˈëxtëkëwäˈäktë. Pyatsoˈondë Jesus ets tpattë “jamtsoo mejyny awinm” extëm tnimaytyaˈagyë Juan. Per ¿tiko tpatsoˈondë Jesus oy yˈanmääyëdë ko kyaj tyunäˈäny rey? Nimay wyinmääytyë ko duˈun extëmë Jyobaa tmooy ja kyaˈay yˈukën ja israelitëty mä ja lugäärë äänëˈëk tëtsëˈëkpë ja tiempë mä Moisés jyukyˈajty, nanduˈunë netyë Jesus myoˈoyäˈänëdë tijaty yajtëgoyˈäjttëp. Ko Jesus tpëjkyë kuentë extëm wyinmaytyë, ta ttukniˈijxëtsyondaky ja Diosë yˈayuk parë tpudëjkë ets dyaˈoyëdët ja jyot wyinmäˈänyëty (Fwank 6:17, 24, 25, 30, 31, 35-40). Nääk jeˈeyë yˈëbat kyäjpxpatëdë ets niˈigyë ko duˈun jyënany: “Jantsy tëyˈäjtënëts miits nˈanëëmëdë, pën kyaj xyˈaxäjë extëmë käˈäy ukën yëˈë nniniˈxëts, diˈibë ëj, ja Naxwinyëdë Jäˈäyëtyë Kyudënaabyë, nmoˈoyaambyëts, es yëˈë nneˈpynyëts diˈibëts ndamaampy nyokaampy, kyaj xymyëdattët ja jikyˈäjtën. Diˈibë yˈaxäjëp extëmë käˈäy ukën yëˈë nniniˈxëts esë nneˈpynyëts, jikyˈatëp winë xëë winë tiempë es ëjts nyajjikypyëkëp mä ja xëë diˈibë tim ëxˈokpë” (Fwank 6:53, 54).
14 Ja ijxpajtën diˈib pyëjtakë Jesus, yëˈë yajnigëxëˈk pën ja jäˈäyëty jyantsy pyanëjkxandëbë Diosë nyëˈë tyuˈu, ets duˈunën tyuun jyäjtë, pes kyaj tˈoymyëdoowdë. Biiblyë jyënaˈany: “Ko tmëdoodë yëˈë ëxpëjkën diˈibë Jesús yajkypy, nimay ja jäˈäyëty diˈibaty panëjxëdë nyayˈanmääyëdë: Tyäˈädë diˈibë myaytyakypy, nimëjää oy es ngupëjkëm. ¿Pën tyunaambyë kuentë?”. Parë ttukjaygyukëyany ko jëjpˈam ets tnijawëdët wiˈix nyikejy ja yˈayuk, ta tˈanmääy: “Yëˈëyë ja Diosë Jyäˈäjën diˈibë yajkypy ja jikyˈäjtën. Kyaj ti ttsooty nitii diˈibë jäˈäy tyunandëp. Diˈibëts ëj të nmaytyaˈaky, jam tsyoony mä ja Jäˈäjën diˈibë yajkypy ja jikyˈäjtën”. Per nimay kyaj tmëdoowgujkëdë, pesë tekstë yˈakjënäˈäny: “Net may ja jäˈäyëty diˈibë nety panëjxëp ja Jesús myastutëdë es kyaj mët yˈokjëdijnëdë” (Fwank 6:60, 63, 66).
Nˈokˈëxtäˈäyëmë oorë platë diˈib ijtp yuˈutsy
(Juan 6:44, TY) Jaˈakyukë ijxtëm nëëmëtën, kaˈap tjëkyepy pën xynyiminëtyës pën kaˈap ja Tios Teety wyoowminyë, mëtiˈipës të xykyexyën, etsës yëˈë nyajjuukpyëktëty ko ënäty ja xëëw jëmëjt kyäˈpxy.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Juan 6:44
wyoowminyë: Mä ayuk grieegë yëˈë yˈandijpy “yajpajëdoty”, ets ja tyuny ko yajwoˈombëtsëmy tuˈugë tsääy mëdë äjkx (Fwank 21:6, 11), perë tyäˈädë kyaj yëˈë nmaytyäˈägäˈäny ko Dios aguanë jäˈäy tmëjwoy. Waˈanë Jesus dyajtuunyë tyäˈädë ayuk diˈib miimp mä Jeremías 31:3, mä Jyobaa tˈanmääyë kyäjpn: “Të nmëjwoy mëdëtsë ntsojkënë diˈib ijtp xëmë” (mä Septuaginta nan yëˈë yajtuumbyë ayuk grieegë). Fwank 12:32 jyënaˈany ko Jesus nanduˈun tmëjwoy niˈamukë jäˈäyëty. Biiblyë jyënaˈany ko Jyobaa ojts dyajkojˈyë jäˈäy parë këˈëm twinˈixët ti tyunaampy. Niduˈuk niduˈuk nmëdäjtëm ja madakën parë nwinˈijxëm pën nmëdunäˈänëmë Dios o kyaj (Deut. 30:19, 20). Dios tsuj yajxonë jäˈäy tmëjwoy diˈib oyë jyot kyorasoon (Sal. 11:5; Prov. 21:2; Apos. 13:48). Ets duˈun ttuny mët yëˈëgyëjxmë myëjääw etsë Biiblyë. Diˈib ojts yajnaskäjpxë mä Isaías 54:13, diˈib nanduˈun miimp mä Fwank 6:45, yëˈë yaˈˈadëëwdëp ja jäˈäyëty diˈibë Dios mëjwoowëdëp (ix nanduˈunë Fwank 6:65).
(Fwank 6:64) Per taanëm niduˈugëty mä miitsëty diˈibëts kyaj xymyëbëktë. Dëˈën jyënany ja Jesús mët ko [tnijäˈäwëtsyondaky] pënëtyë nety kyaj myëbekyëty es pënë nety këyakanëp.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Fwank 6:64
Jesús [...] nyijäˈäjë pënë nety këyakanëp: Yëˈë nety nyimaytyakypyë Judas Iscariote. Jesus tuk tsuˈum ojts tmënuˈkxtaˈagyë Teety mä tkawinˈixynyëm ja nimäjmajtskpë yˈapostëlëty (Luk. 6:12-16). Judas oy ogäˈänë Dios tmëduuntsondaky. Jesus nyijäˈäwëbë nety ko ojts yajnaskäjpxë mä Escrituras Hebreas ko tuˈugë oybyë myëtnaymyaayëbë kyëyakäˈänyëty (Sal. 41:9; 109:8; Fwank 13:18, 19). Ets kom nyijäˈäwëbë nety wiˈixë jäˈäy wyinmay ets tijaty japˈäjtp mä jyot kyorasoon, pyëjkë kuentë ko Judas dyajtëgäjtsy ja jyaˈayˈäjtën (Mat. 9:4). Dios nyijäˈäwëbë nety ko Jesus yëˈë këyakanëp tuˈugë oybyë myëtnaymyaayëbë, pes nyijäˈäwëp ti miimp këdakp. Per ko nwinmäˈäyëm ko Dios duˈunë nety të ttim tuknibëjtäägë ko Judas tkëyakäˈänyë Jesus, ta kyaj tyuˈugyë extëmë Dios yajnimaytyaˈaky jyaˈayˈaty ets wiˈix yˈity mët pënaty mëduunëp.
mët ko [tnijäˈäwëtsyondaky]: Tyäˈädë ayuk kyaj yëˈë tˈandijy ja xëëw mä Judas myaxuˈunkˈäjty ni yëˈë ko Jesus wyinˈijxë extëmë apostëlë ko tuktsuˈum nyuˈkxtaky (Luk. 6:12-16). Yëˈën yˈandijpy ko Judas ogäˈän dyajtëgäjtsy ja jyaˈayˈäjtën, perë Jesus netyë tpëjkyë kuentë (Fwank 6:70; 13:11; ix nanduˈunë Fwank 2:24, 25; Diˈibʉ Jat. 1:1; 2:23). Tyäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko Judas të nety yajxon ttukniwinmayë ti tyunaampy ets kyaj alokë ti ttuuny. Tyäˈädë ayuk “[tnijäˈäwëtsyondaky]” (mä grieegë arkjé) mä Escrituras Griegas tëgäjtsp wiˈix nyikejy. Extëm ko jyënaˈany 2 Peedrʉ 3:4 “tsyondaky”, yëˈë yˈandijpy ko Dios tijaty dyajkojtsondaky. Per mä Apostʉlʉty 11:15, nan yëˈë tuunë tyäˈädë ayuk grieegë ko tmaytyaky ja Pentekostes xëëw mä jëmëjt 33, ko ja espiritë santë tyukkëdakëdë parë ttundët tuˈugë tuunk diˈib jëjpˈam (Apos. 2:1-4). Mbäät xyˈakpääty kanäägë ijxpajtën mä Lukʉs 1:2, Fwank 15:27 etsë 1 Fwank 2:7.
24-30 ÄÄMBË SEPTIEMBRË
TIJATY YAJPATP MÄ BIIBLYË TSOBATP MËJWIIN KAJAA | FWANK 7, 8
“Jesus yajmëjpëtsëëmë Tyeety ets wyingutsëˈkë”
(Fwank 7:15-18) Es ja israelitëty dëˈënyë wyëˈëmëtyaaytyë ko tmëdooˈijttë extëm ja Jesús yaˈëxpeky. Net nyayjyënanëdë: ¿Es wiˈixë tyäˈädë oytyiity tnijawë?, es ni jeˈeyë kyaˈëxpekyëty. 16 Jesús tˈanmääytyë: Diˈibëts ëj ndukˈëxpëjktëp, kyaj yëˈë myiny mëdëtsë ngëˈëm winmäˈäny, Dios yëˈëts të xykyexy es ndukˈëxpëkëdëts extëmts nduny. 17 Pën ja pën ttunäˈäny diˈibë Dios nyiˈanaˈamëp, yëˈë dëˈën nyijawëdëp ko ëj yëˈë nˈëxpëjkënëts Diósëts xymyeepy. Kyaj yëˈëjëty mët ja ngëˈëm winmäˈänyëts nduny. 18 Diˈibë käjxp mët ja kyëˈëm winmäˈäny, nayyajmëjpëtsëmanëp këˈëm, per ja diˈibë yajmëjpëtsëmaampy ja diˈibë të tyukˈaneˈemyëty, yëˈë dën käjxp tëyˈäjtën es ni wiˈixtsow kyaj jyikyˈaty axëëk.
cf-S paj. 100 parr. 5, 6
“Dëˈën ja Diosë jyaaybyajtën jyënaˈany”
5 Diˈib Jesus tsyojk, yëˈë etsë jäˈäy tnijawëdët määjën tsyoony diˈib yëˈë nyimaytyakypy. Pääty jyënany: “Diˈibëts ëj ndukˈëxpëjktëp, kyaj yëˈë myiny mëdëtsë ngëˈëm winmäˈäny, Dios yëˈëts të xykyexy es ndukˈëxpëkëdëts extëmts nduny” (Fwank 7:16). Nanduˈun jyënany: “Ëj kyajts ti nduny mët ja ngëˈëm winmäˈänyëts. Ndiimbyëts jaˈayë diˈibëts ja nDeetyëts të xytyukniˈˈixë” (Fwank 8:28). Ets jyënany: “Diˈibëts miits nˈanmääytyëp, kyaj yëˈëjëty jeˈeyë ngëˈëm winmäˈänyëts. Dios Teety yëˈë ijtp mët ëj, es yëˈë dën xymyeebyëts diˈibëts ndunëp es diˈibëts ngäjxëp tëgekyë” (Fwank 14:10). Ko Jesus xëmë ttukkäjpxpejty ja Diosë yˈAyuk, ja dyajnigëxëˈky ko tëyˈäjtën extëm jyënany.
6 Ko yajxon nbayoˈoyëm extëmë Jesus jyënany, ta nbëjkëmë kuentë ko naxy kujkwaˈkxy ttukkäjpxpejty o tnimaytyakyë Escrituras Hebreas. Mbäät pën wyinmay ko tyäˈädë kyaj tyim jëjpˈamëty, ets mbäät pën jyënaˈany tiko tkayajtuundääy tukëˈëyë ja Diosë jyaaybyajtën diˈibë nety jamˈäjtp mä tadë tiempë, pes ja ojts kyäjpxwaˈkxy ets tyukniˈˈijxë tëgëk jëmëjt jakujkm, per waˈan duˈun ttuuny. Oy ko njamyajtsëm ko waanë jeˈeyë yajkujäˈäyë ja yˈääw yˈayuk ets tijaty tyuun (Fwank 21:25). Waanë jeˈeyë tsyokyëtyë tiempë parë ngäjpxtäˈäyëm mä Biiblyë extëmë Jesus jyënany. Okpawinmayë net ko tuk oorë majtsk oorë nimaytyakëm pënën Dios ets ja yˈAnaˈam Kyutujkën ets nyajtuˈunëm naa kujkwaˈkxy nyaxyë tekstë diˈib yajpat mä Escrituras Hebreas. Jesus ojts duˈun ttuny oyë nety tkamëdaty ja nekyxyaatsy. Extëm mä ja käjpxwijën diˈibë yäjk mä tuˈugë kopk, kanääk ojts duˈun meerë tnigajpxy extëm myiny mä Escrituras Hebreas ets agëbajky.
(Fwank 7:28, 29) Ko nety yaˈëxpeky mëj tsäjptëjk nyabotsoty, net jyënany mëk: Byeen xyˈoknijäˈänëdë miitsëty pëntsë dëˈën ëj es mäts ntsoony. Per ëj kyajts ngëˈëm winmäˈäny nminyëts. Jaˈa diˈibë tëyˈäjtënduump xykyajxpëts. Miits kyaj xyˈixyˈattë. 29 Ëj sitëy nˈixyˈajtypyëts, mët ko jamëts ntsoony mä yëˈë, es yëˈëts të xykyexy.
(Fwank 8:29) Diˈibëts xykyajx, dëˈënyëm yˈity mët ëj. NDeetyëts kyajts naytyuˈuk xynyasˈixë, jaˈa kots dëˈënyëm nduny diˈibë yëˈë tsyejpy.
w11-S 15/3 paj. 11 parr. 19
Nˈoktuˈunëm ti Dios tyukjotkëdakypy ets kyaj ti naxwinyëdë jäˈäy tsyojkypy
19 Nˈokmëmëdoˈowëm xëmë Jyobaa. Jesus yëˈë xëmë tyuun diˈibë Dios tyukjotkëdakypy. Tëgok ojts tpäätyë jotmay diˈibxyëp yaˈoˈoyë extëm yëˈë ttsoky ets kyaj extëmë Tyeety tsoky. Per yëˈë tyukˈijxpajt amumduˈukjot ets tˈanmääy: “Kyaj tyunët extëmts ëj ntseky, tun extëm mij xytsyeky” (Luk. 22:42). Nˈoknayajtëˈëwëm: “¿Nmëmëdoobyëtsë Dios axtë mä tsyiptaˈaky?”. Pën kyaj nmëmëdoˈowëm, ta kyaj nëjkx nbatëmë jukyˈäjtën. Oy ko njamyajtsëm ko yëˈëyë mbäät nmëmëdoˈowëmë Dios, pes yëˈë të xymyoˈoyëmë jukyˈäjtën ets tukëˈëyë tijaty nyajtëgoyˈäjtëm (Sal. 95:6, 7). Jëjpˈam ets nmëdoˈowëmë Dios, pes net nëjkx xykyupëjkëm.
Nˈokˈëxtäˈäyëmë oorë platë diˈib ijtp yuˈutsy
(Fwank 7:8-10) Nëjx miits mxëˈattë. Ëj kyajts miits nmëëtnëjxtët mët ko kyajnëm tpääty ja nˈoorëts mats ëj nnëjxët. 9 Es ko dëˈën jyënäändääy, ta oj wyeˈemy ja Jesús Galileeë. 10 Ko waanë yˈijty ko nety ja myëgaˈaxëty të tsyoondë, net ja Jesús tsyoˈony es nyejxy xëˈäjtpë, oy kyanideˈxyëty, abekyë jaˈa nyejxy es kyaj mëdë mayjyaˈay.
w07-S 1/2 paj. 6 parr. 4
¿Tiko kyaj mbäät nˈandakëm?
¿Ti ijxpajtënë Jesukristë ojts xymyoˈoyëm? Tëgok, duˈun yˈanmääyë jäˈäyëty diˈibë nety kyaj myëbëkëdë: “Pëtsëm ja yää. Nëjx Judeeë”. Jesus ta yˈatsooy: “Nëjx miits mxëˈattë [jamë nety ja xëëw tyunyëty Jerusalén]. Ëj kyajts miits nmëëtnëjxtët mët ko kyajnëm tpääty ja nˈoorëts mats ëj nnëjxët”. Ko waanë yˈijty, ta Jesus ojts nyijkxy Judea parë xyëˈatäˈäny jam Jerusalén. ¿Tiko Jesus duˈun yˈatsooy? Yëˈko kyaj nety pyäädëdë tnijawëdët mä nyijkxy. Pääty kyaj ttukmëtmaytyaktääy ja jäˈäyëty mët ko wiˈix tyunëdët o ja yˈëxpëjkpëty wiˈix yajtundët, per kyaj yˈandaky. Päätyë apostëlë Pedro jyënany: “Jesukristë kyaj pyekytyuuny es ni näˈä tkawinˈëˈëny pën” (Fwank 7:1-13; 1 Peedrʉ 2:22).
(Fwank 8:58) Jesús yˈatsooy: Jantsy tëyˈäjtënëts miits nˈanëëmëdë, taayëmtsë nety ëj ko yëˈë Abrään myiiny jyajty.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Fwank 8:58
taayëmtsë nety ëj: Ja Judiyëtëjk diˈib yˈaxëkˈijxtë Jesus kyukäˈätsandë, mët ko jyënany ko të nety tˈixy ja Abrahán oyë nety ni 50 jëmëjt kyajukyˈatynyëm (Fwank 8:57). Extëmë Jesus yˈatsoowëmbijty, yëˈë yajjaygyujkë ko määnëmë nety kyaminy yä Naxwiiny ets mä kyamaxuˈunkˈatynyëmë Abrahán, tamyëmë nety yajpääty tsäjpotm extëm tuˈugë anklësë kumëjääbë. Ta nääk diˈib jënandëp ko tyäˈädë bersikulo yëˈë yajtëyˈäjtëndëjkëp ko Jesus yëˈë Dios. Jyënäˈändë ko mä ayuk grieegë diˈib yää miimp, egó eimí (mä näägë Biiblyë duˈun të tkäjpxnaxy “Ëjtsë duˈun”), nanaduˈun të yajkäjpxnaxy extëm mä Septuaginta mä Éxodo 3:14 ets ko päätyë tyäˈädë majtskpë bersikulo duˈun mbäät yajkäjpxnaxy, “Ëjtsë duˈun”. Per diˈibë Jesus myaytyäˈägan, yëˈë ko yëˈë tim jawyiin jukyˈäjtsondak ets okë Abrahán ets duˈunyëm jyukyˈajty. Pääty duˈunën mbäät yajkäjpxnaxy, “taayëmtsë nety ëj” en lugäär “Ëjtsë duˈun”. Mä kanäägë Biiblyë, duˈun diˈib tëëyëp ets diˈib tyam, duˈun të yajkäjpxnaxy “taayëmtsë nety ëj”. Mä Fwank 14:9 nan yëˈë tuumbë tyäˈädë ayuk grieegë eimí, ko Jesus jyënany: “Felipë, jekyëts kujk nˈittë mët miitsëty, ¿es kyajnëmts mij xyˈixyˈaty?”. Mä kanäägë Biiblyë të twinguwitstë tyäˈädë ayuk mët diˈib naduˈundëkë yajjaygyujkëp, diˈib xytyukˈijxëm ko tyäˈädë ayuk mbäät nanduˈun yajkäjpxnaxy extëm “taayëmtsë nety”, pes kyaj mä yajnigajpxy wiˈix meerë yajkäjpxnaxët (mbäät xyˈakˈixy mäjaty tyuny tyäˈädë ayuk grieegë mä Luk. 2:48; 13:7; 15:29; Fwank 1:9; 5:6; 15:27; Apos. 15:21; 2 Kor. 12:19; 1 Fwank 3:8). Per extëmë Jesus yˈatsooy mä Fwank 8:54, 55, yëˈë xytyukˈijxëm ko kyaj yëˈë dyajjaygyukëyany ko tuknax mëdë Tyeety.