Watchtower ONLINE LIBRARY
Watchtower
ONLINE LIBRARY
Motu
  • BIBLE
  • PUBLICATIONS
  • MEETINGS
  • nwt rau 54-64
  • Diksinari: Baibul Herevadia Bona Anidia

No video available for this selection.

Sorry, there was an error loading the video.

  • Diksinari: Baibul Herevadia Bona Anidia
  • New World Translation of the Holy Scriptures
  • Subheadings
  • A
  • B
  • D
  • E
  • F
  • G
  • H
  • I
  • J
  • K
  • L
  • M
  • N
  • P
  • R
  • S
  • T
  • U
  • W
New World Translation of the Holy Scriptures
Diksinari: Baibul Herevadia Bona Anidia

Diksinari: Baibul Herevadia bona Anidia

A B D E F G H I J K L M N P R S T U W

A

  • Aneru.

    Ina na Heberu herevana mal·ʼakhʹ bona Grik herevana agʹge·los amo e abia. Unu hereva ruaosi anidia na “gwaukau tauna,” to lauma gwaukau taudia e herevalaidiamu neganai, ina hereva “aneru” e ḡaukaralaiamu. (Ge 16:7; 32:3; Jei 2:25; Re 22:8) Aneru na lauma taudia mai goadadia, Dirava ese taunimanima do se karadia neganai idia e karadia. To danu Baibul ai idia na e gwauraidiamu, aneru “helaḡadia hutuma,” “Dirava natuna,” bona “daba hisiudia.” (De 33:2; Job 1:6; 38:7; Jud 14) Idia ta ta na Dirava ese e karadia, bona e karadia neganai natu bae havara siahuna na se henidia. Bona edia namba na hanred milion e hanaia. (Dan 7:10) Baibul ese e hahedinaraiamu idia ta ta na mai ladadia bona edia kara na idauidau, to idia na asie uramu ma haida ese bae tomadiho henidia bona asie uramu ladadia bae gwaurai hedinarai. (Ge 32:29; Lu 1:26; Re 22:8, 9) Idia edia dagi bona ḡaukara na idauidau. Heḡereḡere idia na Iehova ena terono vairanai hesiai ḡaukaradia e karamu, Iehova ena gwaukau taudia, tanobada ai Iehova ena hesiai taudia e durudiamu, Dirava ena hahemaoro ḡaukaradia e karamu, bona sivarai namona iharorolaina ḡaukarana e duruamu. (2Ki 19:35; Sa 34:7; Mt 4:11; Lu 1:30, 31; Re 5:11; 14:6) Vaira nega ai idia ese Iesu be duruamu Amagedon tuarina ai.​—Re 19:14, 15.

  • Apostol.

    Anina na “e siaia tauna.” Una na Iesu bona ma haida ediai e ḡaukaralaia herevana, idia na e siaidia ma haida bae hesiai henidia. Nega momo, una hereva na disaipol 12 e herevalaidia neganai e ḡaukaralaia. Idia na Iesu ese e abidia hidi, iena gwaukau taudia.​—Mk 3:14; Ap 14:14.

  • Ariara.

    Una na Iehova ena tent ariarana, bona mai maḡuna. A gabeai be tempol ena bildin badana ariarana bona haba amo e maḡua. Gabu ore boubouna patana na una ariara ai e miava. Baibul ese ruma idauidau bona king edia ruma ariaradia danu e herevalaidia.​—Eso 8:13; 27:9; 1Ki 7:12; Mt 26:3; Mk 15:16; Re 11:2.

  • Asie Hatubua Paraona Ariana.

    Laḡani ta ta lalodiai, Israel taudia edia aria badadia toi amo ina na aria ginigunana. Una aria na Nisan 15 ai e hematama, Pasova ariana murina dinana ai e karaiava, bona ena daudau na dina 7. Una nega ai idia na asie hatubua paraona mo e aniava, Egypt amo e hamauridia negana bae laloatao totona.​—Eso 23:15; Mk 14:1.

  • Astroloji tauna.

    Ia na dina, hua, bona hisiu edia heau daladia e stadilaimu, unu amo vairai bae vara ḡaudia e gwaurai hedinaraimu.​—Mt 2:1.

B

  • Bapatiso.

    Ina hereva anina na ta ranu lalonai “ba hadihoa” karana. Iesu na e gwa ia murinai e rakamu taudia na bae bapatiso. Baibul ese e herevalai bapatisodia haida na ini: Jon ese e karaia bapatisona, lauma helaḡa bapatisona, bona lahi bapatisona.​—Mt 3:11, 16; 28:19; Jon 3:23; 1Pi 3:21.

  • Basio aniani taravatuna.

    Anina na nega ta lalonai ta se anianimu karana. Israel taudia na Kara Dika Igwautaona Dinana ai, lalohisihisi negadiai, bona e urava Dirava ena heduru bae abia negadiai se anianiva. Jew taudia na laḡani ta ta lalodiai, nega 4 basio aniani taravatuna e badinaiava, edia histori ai dika negadia bae lalotao totona. To Kristen taudia ese basio aniani taravatuna na basie badinaia.​—Esr 8:21; Is 58:6; Mt 4:2; 9:14; Lu 18:12; Ap 13:2, 3; 27:9.

  • Belsebul.

    Ina na Satana ladana ta, ia na demoni e lohiadiamu tauna. Reana una na Baal-sebub ladana ta, Filistia taudia ese Ekron ai e tomadiho heniava Baal diravana.​—2Ki 1:3; Mt 12:24.

  • Boubou.

    Una na taunimanima ese Dirava e heniava ḡauna ta, edia tenkiu karana e hahedinaraiava, edia kerere e lalopararalaiva, bona edia hetura karana Dirava ida e hanamoa louva toana. Abel ena nega amo, taunimanima na sibodia edia ura ai ḡau idauidau, heḡereḡere animal danu e bouboulaiva, to Mose ena Taravatu gwauhamatana e karaia neganai, una boubou karana na haheḡani ta ai ela. Iesu ese ena mauri ḡoevadaena e bouboulaia murinai, animal ibouboulaidia karana na vada e doko, to Kristen taudia na lauma dalana ai doini boubou ḡaudia na Dirava e heniamu.​—Ge 4:4; He 13:15, 16; 1Jo 4:10.

  • Boubou paraodia.

    Iehova ena tent o tempol ai, unu boubou paraodia na Helaḡa daiutuna lalonai e miava teibol latanai e atova paraodia 12, kahanai 6 kahanai 6. Danu e gwauraiava “latanai latanai e ato paraodia.” Unu boubou paraodia na Sabati dinana ai e kokidiava bena matamatadia e atova. Unu e kokiva ḡaudia na prist sibodia ese mo e aniva.​—2Si 2:4; Eso 25:30; Le 24:5-9; Mt 12:4; He 9:2.

  • Boubou patana.

    Una na tano, nadi, eiava au amo e karaia bena auri amo e koua heḡeḡe patana. Tomadiho negadiai boubou ḡaudia eiava muramura mai bonana namona na una pata latanai e gabuva. Iehova ena tent eiava tempol daiutuna ginigunana lalonai na “gol boubou patana” maraḡina ta, muramura mai bonana namona na unuseniai e gabuava. Una na au amo e karaia bona gol amo e koua heḡeḡe. A “kopa boubou patana” badana be tempol ariarana ai e miava. Unuseniai na bae ara ore boubou ḡaudia e gabuva. Tomadiho koikoidia ai danu boubou patadia e ḡaukaralaiva.​—Eso 39:38, 39; 1Ki 6:20; Mt 5:23, 24; Lu 1:11; Ap 17:23.

D

  • David Natuna.

    Nega momo Iesu e herevalaiava neganai una hereva e ḡaukaralaiava. Unu amo e hahedinaraia ia na Dirava ena Gavamani gwauhamatana lalonai e gwauraia Lohiana, badina ia na David ena bese tauna.​—Mt 12:23; 21:9.

  • Dekapolis.

    Una na Grik taudia edia siti haida, matamanai na 10 (Grik ai deʹka, anina na “10,” bona poʹlis, be “siti”). Danu Galile Gohuna bona Joden Sinavaina edia east kahana na e gwauraiava Dekapolis, badina unu siti momo na una gabu ai. Unuseniai Grik taudia na edia kastom bona bisnes karadia e karava. Iesu na unu siti e rakadia hanaiva, to sivarai ta ese se hahedinaraiamu ia na unu siti e vadivadidia.​—Mt 4:25; Mk 5:20.

  • Demoni.

    Idia na lauma dikadia bona asita itadiamu. Edia siahu ese taunimanima edia goada na e hereadia. Genese 6:2 ai idia na e gwauraidia “Dirava momokanina natuna” bona Jud 6 ai e gwauraidia “aneru.” Idia e karadia na ḡoḡoevadae, to gabeai idia sibodia na Dirava inaina ai ela, badina Noa ena nega ai Dirava e gwauedeede henia bona Satana ena kaha ai e gini.​—De 32:17; Lu 8:30; Ap 16:16; Jei 2:19.

  • Diabolo.

    Una na Kristen Grik Toretoredia ai Satana ladana ma ta. Anina na “Lada E Hadikamu Tauna.” Una lada e henia badina na, ia na Iehova ladana e hadikaiamu tauna badana bona ia ese Iehova ena hereva bona ladana helaḡana e hahebadelai koikoimu.​—Mt 4:1; Jon 8:44; Re 12:9.

  • Dika Tauna.

    Una na Satana Diabolo. Ia na Dirava bona ena kara maoromaoro taravatudia e inai henimu tauna.​—Mt 6:13; 1Jo 5:19.

  • Dinari.

    Una na Roma taudia edia silva koini ta, ena metau na 3.85 g, kahana ta ai na Kaisara laulauna. Una na ḡaukara tauna ese e abiava dina ta ena ḡaukara davana. Bona una koini na Jew taudia ese Roma taudia e henidiava “tax” monina.​—Mt 22:17; Lu 20:24.

  • Dirava ena Gavamani.

    Baibul ai ina na Dirava ena lohia siahuna e herevalaiamu, una Gavamani na ia Natuna Iesu Keriso ese be lohiaiamu.​—Mt 12:28; Lu 4:43; 1Ko 15:50.

  • Drakma.

    Kristen Grik Toretoredia ai, una na Grik taudia edia silva koini ta, ena metau na 3.4 g.​—Mt 17:24.

E

  • Eunuko.

    Una na Grik amo e abia herevana anina na abona e utu oho tauna. Idia na king ena ruma ai e ḡaukarava taudia, danu idia na kwin bona king adavana ma haida e naridiava. Bona king ena ruma ai ḡaukara badadia e karava dagi bada taudia danu e gwauraidiava eunuko taudia, ena be idia na dia eunuko taudia korikoridia. Laulau dalana ai ‘Dirava ena Gavamani dainai asie uramu bae headava taudia’ na e gwauraidiamu eunuko taudia. Idia na sibodia e hebiagumu, unu amo edia nega bada na Dirava e hesiai heniamu.​—Mt 19:12; Est 2:15; Ap 8:27.

F

  • Farisea taudia.

    Kristen ginigunadia edia nega ai, idia na Juda tomadihona ena orea badana ta. Ena be idia na dia prist besena, to idia ese Mose ena Taravatu ai hereva maraḡi-mariḡidia iboudiai na e badina ḡoevaḡoevava bona senedia ese e gwaurai taravatudia na ḡau badadia ai e halaova. (Mt 23:23) Idia ese Grik taudia edia kastom karadia na e dadaraiva, bona edia diba Mose ena Taravatu bona senedia edia taravatu ai na bada dainai, taunimanima na e biagudiava. (Mt 23:2-6) Danu, idia haida na Sanhedrin ena memba taudia. Nega momo idia ese Iesu na e inai heniava, ini kara daidiai. Heḡereḡere, Sabati ibadinana karadia, sene karadia, kara dika bona tax gogo taudia ibamodia karadia. Farisea taudia haida na Kristen taudia ai ela, ta na Taso tauna, Saulo.​—Mt 9:11; 12:14; Mk 7:5; Lu 6:2; Ap 26:5.

  • Frenkinsens.

    Una na pauda ta, Boswellia auna todena amo e karaiava, e gabuava neganai bonana na namo herea. Iehova ena tent bona tempol ai e ḡaukaralaiava muramura helaḡana e karaiava neganai, una pauda danu e atoava. Witi o witi heḡereḡerena ḡaudia ida e bouboulaiava bona Helaḡa daiutuna ai boubou paraodia ida e atoava.​—Eso 30:34-36; Le 2:1; 24:7; Mt 2:11.

G

  • Gabu helaḡana.

    Una na tomadiho negadiai mo e ḡaukaralaiava gabuna. Nega momo, Baibul ai gabu helaḡana anina na Iehova ena tent eiava Jerusalem ai tempol. Bona Dirava ena noho gabuna guba ai danu e gwauraiamu gabu helaḡana.​—Eso 25:8, 9; 2Ki 10:25; 1Si 28:10; Re 11:19.

  • Gehena.

    Una na Grik gado ai Hinom Kourana ladana, Jerusalem gunana ena southwest kahana ai. (Jer 7:31) Una gabu na e perovetalaia, mase tauanidia bae negedia gabuna. (Jer 7:32; 19:6) Ḡau ta ese se hahedinaraiamu animal o taunimanima na mauridia ai Gehena ai e gabudiava. Una dainai Gehena na dia lahi ai taunimanima e hahisidia hanaihanaimu gabuna e laulaulaia. To Iesu bona ena disaipol ese Gehena e herevalaia neganai, anina na mase hanaihanai o “mase iharuana” e laulaulaia.​—Re 20:14; Mt 5:22; 10:28.

  • Gima tauna.

    Taunimanima eiava siti e gimaiamu tauna, unu amo dika basie davari. Nega momo ia na hanuaboi ai e gimamu, bona dika e itaiamu neganai taunimanima e hadibadiamu. Bona gima taudia na nega momo siti habadia eiava kohoro latadiai e giniva, unu amo siti emai heniava taudia na bae itadia haraḡa. Tuari lalonai gima taudia na e gwauraidiava gadi taudia.​—Mt 27:65; 28:4.

  • Gara.

    Baibul ai una hereva e ḡaukaralaiamu neganai, anina na mase tauna ta e guria gabuna. To Heberu herevana “Sheol” eiava Grik herevana “Hades” amo e hahanaia neganai, anina na dia gabu korikorina ta, to mase taudia ediai e varamu ḡauna e laulaulaia, idia na asie lalohadaimu bona ḡaukara ta se karaiamu.​—Ge 47:30; Had 9:10; Mt 27:61; Ap 2:31.

  • Ḡoeva.

    Baibul ai una na dia tauani bae ḡoeva karana mo e herevalaiamu, to eda kara ai bona lauma dalana ai baita ḡoeva karadia danu e herevalaimu. Mose ena Taravatu henunai, una na tomadiho karadia idauidau lalodiai ḡoeva karana e herevalaiamu.​—Le 10:10; Sa 51:7; Mt 8:2; 1Ko 6:11.

  • Guri dobu-masemasena.

    Ina na Grik herevana aʹbys·sos amo e abia. Anina na “dobu herea” bona “asi dokona.” Kristen Grik Toretoredia ai una hereva na gabu ta eiava ta e hadiburaia karana e herevalaiamu. Mase gurina danu e herevalaia, to ma ḡau haida danu e gwauraidiamu.​—Lu 8:31; Ro 10:7; Re 20:3.

  • Gwauhamata.

    Una na ḡau ta bae hamomokania totona e karaiamu gwauhamatana, eiava ta ese ḡau ta baine karaia o basine karaia gwauhamatana. (Ge 14:22; He 6:16, 17) Danu, ta na Dirava e gwauhamata heniamu boubou o harihari ḡaudia baine heni, hesiai ḡaukara ma haida ai baine vareai, eiava asie taravatudia ḡaudia baine dadarai totona. (Nam 6:2; Had 5:4; Mt 5:33) Dirava danu taunimanima ediai gwauhamata haida e kara bona unu na bae mia hanaihanai, David bona Abraham ediai e kara gwauhamatadia heḡereḡeredia. (Ge 9:11; 15:18; 2Si 21:7) Danu gwauhamata na Dirava bona taunimanima padadiai e karava, eiava taunimanima rarua padadiai e karava bona idia ta ta na mai edia ḡaukara unu gwauhamata bae haḡuḡurudia. Dirava na gwauhamata unu bamodia haida e kara, heḡereḡere Israel besena ida (Taravatu gwauhamatana), bona Dirava ena Israel ida (gwauhamata matamatana).​—Ge 21:27; Eso 24:7; Jer 31:31.

H

  • Hahedika herevana.

    Ḡau ta eiava tau ta latanai e gwauraiamu hahedika herevana. To una na dia gwau dika eiava badu herevana. Nega momo hahedika herevana na taravatu heḡereḡerena ai e karaiamu ḡauna. Bona bema Dirava eiava dagi tauna ta ese ta ihadikana herevana e gwauraiava neganai, peroveta dalana ai anina na e varamu.​—Ge 12:3; Nam 22:12; Mk 11:21; Ap 23:12; Ro 12:14; Ga 3:10.

  • Hahemaoro Dinana.

    Una na Dirava ese orea haida, bese, eiava taunimanima be hahemaoro henidiamu dinana eiava negana. Una nega ai, asie helalokerehaimu kara dika taudia na bae hahemaoro henidia bae mase totona, eiava haida be bae hamauridia bona mauri hanaihanai bae abia. Iesu Keriso bona ena apostol taudia ese vaira nega ai baine vara “Hahemaoro Dinana” e herevalaia. Una nega ai mauri taudia bona be toreisi loumu taudia be hahemaoro henidiamu.​—Mt 12:36.

  • Hahemaoro seana.

    Ina na Grik herevana beʹma amo e hahanaia. Nega momo anina na murimuri ai e haginia patana. Eiava nega haida una hereva anina na, una pata latanai e atoa kau seana. Siahu taudia na unuseniai e helaiva bena taunimanima e hereva henidiava bona edia disisin e gwauraiva. To ini hereva, “Dirava ena hahemaoro seana” bona “Keriso ena hahemaoro seana” na haheitalai heḡereḡerena e ḡaukaralai, Iehova ese taunimanima e hahemaoro henidiamu dalana bae hahedinaraia totona.​—Ro 14:10; 2Ko 5:10; Jon 19:13.

  • Hatubu muramurana.

    Parao e hatubuamu bona inuinu ḡaudia e karalaimu muramurana. Una na e kuia gunava paraona amo e kokiava ḡauna. Nega momo Baibul ai una hereva e ḡaukaralaia anina na, kara dika eiava koikoi, danu hehuni ai ḡau ta e tubumu karana.​—Eso 12:20; Mt 13:33; Ga 5:9.

  • Heḡaeḡae.

    Una na Jew taudia ese Sabati heḡaeḡaedia e karava dinana, hari una dina na ta gwauraiamu Friday. Heḡaeḡae dinana ai, dina e dihova neganai, Sabati dinana vada e hematamava. Jew taudia edia dina na adorahi ai e hematamava ela bona murina dinana adorahina ai e oreva.​—Mk 15:42; Lu 23:54.

  • Helaḡa.

    Iehova na helaḡa Diravana. Ena kara iboudiai na ḡoḡoeva bona helaḡa herea. (Eso 28:36; 1Sa 2:2; Jon 17:11) Bema taunimanima (Mk 6:20; Ap 3:21), ḡau idauidau (Ro 7:12; 11:16; 2Ti 3:15), gabu (Mt 4:5; Ap 7:33; He 9:1), bona ḡaukara (Eso 36:4), na e gwauraidiamu helaḡa, anina na helaḡa Diravana totona e hahelaḡadia eiava Iehova ena hesiai ḡaukara bae karaia totona e hahelaḡadia. Idaunega ai Heberu bona Grik herevadia anidia buna. Kristen Grik Toretoredia ai, ta ena kara baine ḡoeva karana e herevalaia neganai ina hereva “helaḡa” e ḡaukaralaia.​—2Ko 7:1; 1Pi 1:15, 16.

  • Helalokerehai.

    Baibul ai, una hereva e ḡaukaralaia anina na, ta ese ena lalohadai e haidauamu bona e kara kereredia daidiai e lalometaumu, eiava e lalometaumu, badina baine kara ḡaudia haida na se haḡuḡuru. Helalokerehai momokani karana ese huahua namodia e havaramu.​—Mt 3:8; Ap 3:19; 2Pi 3:9.

  • Herod.

    Una na lohia besena ta ladana. Idia na Roma gavamanina ese e abidia hidi Jew taudia bae lohiadia. Ginigunana na Herod Badana, momo na mai dibadia ia na Jerusalem ena tempol e haginia lou bona e ura Iesu baine alaia dainai, e haheḡani natu maraḡidia bae hamasedia. (Mt 2:16; Lu 1:5) Ia natuna Herod Akelaos bona Herod Antipas, na e abidia hidi tamadia Herod Badana ese e lohiadiava gabudia haida bae lohiadia. (Mt 2:22) Antipas na distrik e lohiaiava tauna ta, bona momo ese ia na e gwauraiava “king.” Iena lohia negana na Keriso e haroro laḡanidia toi amo ela bona Apostol Edia Kara bukana karoa 12 ai e sivarailai ḡaudia e vara negana. (Mk 6:14-17; Lu 3:1, 19, 20; 13:31, 32; 23:6-15; Ap 4:27; 13:1) Una murinai, Herod Badana tubuna, Herod Agrippa I e lohia. To ia na se lohia daudau, badina Dirava ena aneru ta ese e alaia. (Ap 12:1-6, 18-23) Bena ia natuna, Herod Agrippa II ma e lohia, bona ia na e lohia ela bona Jew taudia ese Roma gavamanina e gwauedeede henia negana.​—Ap 23:35; 25:13, 22-27; 26:1, 2, 19-32.

  • Herod ena orea taudia.

    Idia ladadia ma ta na Herodians. Roma gavamanina henunai, idia na Herod edia lohia bona politikol karadia lalodia ai e heduruva. Sadukea taudia haida na reana una orea taudia. Danu Herod ena orea taudia na Farisea taudia ida e ḡaukara hebou bena Iesu e inai henia.​—Mk 3:6.

  • Hesiai ḡaukara helaḡana.

    Una na ta ese Dirava e tomadiho heniamu karana.​—Ro 12:1; Re 7:15.

  • Heudahanai.

    Una na headava tauna ta eiava hahinena ta na dia ia adavana ida e mahuta heboumu karana.​—Eso 20:14; Mt 5:27; 19:9.

  • Hisihisi auna.

    Una na Grik herevana stau·rosʹ amo e hahanaia, anina na, au maoromaorona. Iesu na au unu bamona ta ai e kokoa kau. Ḡau ta ese se hahedinaraiamu una hereva stau·rosʹ anina na kros. Keriso do sema ai, laḡani momo lalodiai Dirava momokanina asie tomadiho heniava taudia ese kros na edia tomadiho toana ai e halaoava. Ina hereva “hisihisi auna” amo Grik herevana anina na e hahedinaraia ḡoevaḡoeva. Iesu danu ia murinai bae raka taudia ese bae davari hisihisi bona bae abi hemarai e herevalai neganai, una hereva stau·rosʹ e ḡaukaralaia. (Mt 16:24; He 12:2)​—SATAURO ba itaia.

  • Hisihisi bada hereana.

    Ina hereva “hisihisi” na Grik herevana ta amo e hahanaia, anina na hekwakwanai idauidau amo e varamu hisihisina e herevalaiamu. Iesu na “hisihisi bada hereana” ta e herevalaia bona guna hisihisi unu bamona ta se vara. Una na Jerusalem ai baine vara, bona gabeai, Iesu ‘na mai hairaina’ ida bainema negana ai, taunimanima ediai danu baine vara. (Mt 24:21, 29-31) Paulo ese una hisihisi e herevalaia neganai, e hahedinaraia una na Dirava ena kara maoromaoro toana. Badina unu amo “Dirava asi dibadia taudia bona Iesu Keriso sivaraina namona asie badinaiamu taudia” baine hahemaoro henidia. Reveleisen karoa 19 ese e hahedinaraiamu Iesu ese guba tuari oreadia baine gunalaidia bena “daḡedaḡe animal bona tanobada lohiadia mai edia tuari oreadia ida” bae tuari henidia. (2Te 1:6-8; Re 19:11-21) To Baibul ese e hahedinaraiamu “hutuma bada herea” na una hisihisi amo be roho maurimu. (Re 7:9, 14)​—AMAGEDON ba itaia.

  • Hoa karadia.

    Unu na taunimanima edia siahu e hereaia siahuna amo e karava karadia. Nega haida, Baibul ai ini hereva “toa” bona “hoa” na e ḡaukaralaidia heboumu.​—Mt 11:20; Ap 4:22; He 2:4.

I

  • Iehova.

    New World Translation of the Holy Scriptures ena Kristen Grik Toretoredia ai ina lada “Iehova” na nega 237 e torea. Ini hahemomokani ḡaudia daidiai idia ese Dirava ladana na e torea:

    1. 1. Iesu bona ena apostol edia nega ai na Heberu Toretoredia kopedia e ḡaukaralaiva. Unu kope lalodiai Dirava ladana na Tetragrammaton ai e torea. Una na Heberu gado ena leta foa יהוה eiava YHWH.

    2. 2. Iesu bona ena apostol edia nega ai, Heberu Toretoredia na Grik gado ai e hahanaidia neganai, Tetragrammaton danu e toredia.

    3. 3. Kristen Grik Toretoredia ese e hahedinaraia, nega momo Iesu na Dirava ladana e ḡaukaralaia bona ma haida e hadibalaidia.​—Jon 17:6, 11, 12, 26.

    4. 4. Heberu Toretoredia bona Kristen Grik Toretoredia na Dirava ena lauma helaḡa amo e tore dainai, Kristen Grik Toretoredia ai Iehova ladana basine mia na dia maoro.

    5. 5. Kristen Grik Toretoredia ai Dirava ladana na e hakwadoḡia.​—Reveleisen 19:1, 3, 4, 6.

    6. 6. Jew edia toretore ginigunadia ese e hahedinaraia, Jew Kristen taudia ese Dirava ladana na edia toretore ai e ḡaukaralaia.

    7. 7. Baibul e dibaia namonamo taudia haida na e laloparara, toana na Kristen Grik Toretoredia ai Dirava ladana na mia. Unu na Heberu Toretoredia amo e abi herevadia.

    8. 8. Kristen Grik Toretoredia na gado hanred mai kahana ai e hahanaia neganai, Dirava ladana na e torea.

    Ta diba momokanimu badi maorona dainai Kristen Grik Toretoredia ai Dirava ladana, Iehova, na e atoa. New World Translation e hahanaia taudia na unu e kara toma. Idia ese Dirava ladana na e matauraia badamu bona asie uramu Heberu Toretoredia bona Kristen Grik Toretoredia ginigunadia ai e hedinarai herevadia ta bae koki.​—Reveleisen 22:18, 19.

  • Israel.

    Una na Dirava ese Jeikob e henia ladana. Gabeai, iena bese taudia na e gwauraidia Israel taudia. Nega momo Jeikob natuna memerodia 12 edia amo e vara besedia na e gwauraidiava Israel natuna memerodia, Israel besena, eiava Israel taudia. Danu, south gavamanina amo e parara north gavamanina iduhudia 10 na e gwauraidia Israel. Gabeai, e horodia Kristen taudia danu e gwauraidiava “Dirava ena Israel.”​—Ga 6:16; Ge 32:28; Ap 4:10; Ro 9:6.

  • Itorena tauna.

    Ia na Heberu Toretoredia e tore hanai tauna. Iesu tanobada ema neganai, Taravatu mai dibadia namonamo taudia na e gwauraidiava Itorena taudia. Idia ese Iesu na e inai heniava.​—Esr 7:6; Mk 12:38, 39; 14:1.

J

  • Jeikob.

    Ia na Isaak bona Rebeka natudia ta. Gabeai Dirava ese ladana e hatoa Israel, bona ia na Israel taudia edia bese kwarana ai ela (danu gabeai idia na e gwauraidiava Jew taudia). Ia na memero 12 mai natudia ida tamadia. Israel iduhudia 12 na idia edia amo e vara. Una lada Jeikob na dounu Israel besena o taudia ediai e ḡaukaralaiava.​—Ge 32:28; Mt 22:32.

  • Jew.

    Israel iduhudia ten edia gavamani e moru murinai, Juda iduhuna taudia na e gwauraidiava Jew taudia. (2Ki 16:6) To, Israel taudia na Babilon amo e ruhadia murinai, una lada na Israel taudia ma haida ediai danu e ḡaukaralaiava. (Esr 4:12) Gabeai, tanobada heḡeḡemadai ai Israel taudia na e gwauraidiava Jew taudia, unu amo taunimanima na bae diba idia na dia Idau bese taudia. (Est 3:6) Danu, apostol Paulo ese una hereva na laulau dalana ai e ḡaukaralaia, unu amo e hahedinaraia Kristen kongrigeisin lalonai ta ese ma ta na se hereaia.​—Ro 2:28, 29; Ga 3:28.

  • Juda.

    Ia na Jeikob ese Lea ena amo e havaraia mero namba 4. Jeikob na kahirakahira baine mase neganai, ia na e peroveta Juda besena amo lohia tauna badana ta bainema bona ia na baine noho hanaihanai. Iesu tanobada ai e vara neganai, ia na Juda ena bese amo e vara. Ina lada Juda na iduhu ai e ḡaukaralaiava bona gabeai gavamani ai danu e ḡaukaralaia.​—Ge 29:35; 49:10; He 7:14.

  • Juda tauna ai ela tauna.

    Baibul ai ina hereva anina na Juda tomadihona e abia dae tauna. Bona bema una na tau, ia kopina na e utuava.​—Mt 23:15; Ap 13:43.

K

  • Karoa ta.

    Karoa 10 amo karoa ta eiava 10 pesent na tomadiho ḡaukaradia totodia e heniva. (Mal 3:10; De 26:12; Mt 23:23; He 7:5) Mose ena Taravatu henunai, Israel taudia na laḡani ta ta ai, Levi taudia idurudia totona edia uma anidia bona animal idauidau karoadia ten amo karoa ta na idia e henidiava. Levi taudia danu e abiva ḡaudia amo karoa ta na Aaron bona natuna memerodia e henidiava, edia hahelaḡa ḡaukarana bae durua totona. Baibul ai karoa 10 amo karoa ta ba heni sivaraidia ma haida danu mimia. To, Kristen taudia ese una taravatu na basie badinaia.

  • Kaisara.

    Ina na Roma ai femli ta ladana, to gabeai una lada na Roma edia king edia dagi ladana ai ela. Ena be Baibul ai Augusto, Tiberio, bona Klaudio ladadia na e gwaurai Kaisara, a Nero be unu se gwauraia toma, to una lada Kaisara na ia danu e gwauraiamu. Kristen Grik Toretoredia ai, tano ta gavamanina eiava ena siahu e herevalaia neganai, una lada “Kaisara” danu e ḡaukaralaia.​—Mk 12:17; Ap 25:12.

  • Kara maoromaoro.

    Toretore Helaḡadia ai, anina na Dirava ena taravatu heḡereḡerena ai e karamu kara maorodia.​—Ge 15:6; De 6:25; Sef 2:3; Mt 6:33.

  • Keriso.

    Una na Iesu ena dagi ladana. Grik herevana Khri·stosʹ amo e abia, bona Heberu ai be Ma·shiʹach anidia na “Mesia,” eiava “Horoa Tauna.”​—Mt 1:16; Jon 1:41.

  • Ketin.

    Una na dabua mai hairaina ta bona latanai na kerubi laulaudia e turi kau. Una dabua na Iehova ena tent bona tempol ai e atoa. Helaḡa bona Helaḡa Herea gabudia e hapararalaidia.​—Eso 26:31; 2Si 3:14; Mt 27:51; He 9:3.

  • Kiubit.

    Meisament ta, ena lata na ima kwakikwaki latana amo ela bona diu. Israel taudia ese e ḡaukaralaiava kiubit-na ena lata na 44.5 cm heḡereḡerena. To idia ese kiubit ma ta danu e ḡaukaralaiava, ena lata na 51.8 cm heḡereḡerena.​—Ge 6:15; Mt 6:27; Lu 12:25; Re 21:17.

  • Kona nadina.

    Una nadi na ruma eiava bildin badana ta habana ruaosi konana ai e atoava, unu haba ruaosi e dogodiataova, una dainai una nadi baine mia na mai anina bada. Bildin eiava siti habadia e haginiva neganai, kona nadina badana bona aukana e ḡaukaralaiava. Tanobada ihaginina dalana e herevalaia neganai, una hereva na laulau herevana ta bamona e ḡaukaralaia. Danu, laulau dalana ai Kristen kongrigeisin na ruma ta na heto, bona Iesu na e gwauraia, una ruma ena “kona nadina.”​—Ef 2:20; Job 38:6.

  • Kwadi.

    Kwadi idauidau oreadia, bona idia na nega tamona e rohomu. Mose ena Taravatu ai unu kwadi na ḡoḡoeva bona aniani ḡaudia. Unu na kwadi orea badadia bona e lao henimu gabudia ai e davarimu ḡaudia iboudiai na e ani oremu. Bona dika bada herea e havaraiamu, una dainai Baibul ese e gwauraia una na hisihisi ta.​—Eso 10:14; Mt 3:4.

  • Kwadia.

    Kristen Grik Toretoredia ai, una na varo amo ta e kwadiamu karana e herevalaiamu. Una varo na mai kwatuakwatuadia eiava dorina ai na hegwada ḡaudia e kwatu kau.​—Jon 19:1.

L

  • Lauma.

    Heberu herevana ruʹach bona Grik herevana pneuʹma, e hahanaidia na “lauma.” Anina na idauidau, to unu iboudiai na taunimanima ese basie ita diba bona mai siahudia. Unu Heberu bona Grik herevadia anidia na ini: (1) lai, (2) mauri siahuna, una na taunimanima bona animal lalodiai e ḡaukaramu siahuna, (3) laulau dalana ai una na ta kudouna ai e miamu siahuna, una siahu ese ia na e doriamu ḡau ta baine gwauraia eiava baine karaia, (4) asita itaiamu tauna ta eiava ḡauna ta amo e maimu herevadia, (5) lauma taudia, bona (6) Dirava ena ḡaukara siahuna, eiava lauma helaḡa.​—Eso 35:21; Sa 104:29; Mt 12:43; Lu 11:13.

  • Lauma helaḡa.

    Una na asita itaiamu siahuna ta, Dirava ese e ḡaukaralaiamu ena ura baine haḡuḡurudia. Una na helaḡa badina Iehova, ḡoeva bona ḡau iboudiai lalodiai e kara maoromaoromu Diravana ena amo e maimu. Danu, Ia ese una siahu na e ḡaukaralaiamu ena ḡaukara helaḡadia e haḡuḡurumu.​—Lu 1:35; Ap 1:8.

  • Lepera gorerena; Lepera tauna.

    Una na kopi ai e varamu gorere dikana ta. Baibul ese e herevalaia lepera gorerena na idau hari e varamu lepera gorerena amo. Badina Baibul ese e herevalaia lepera gorerena na dia taunimanima ediai mo e varava, to dabua bona ruma ai danu. Lepera gorerena e abia tauna na e gwauraiamu lepera tauna.​—Le 14:54, 55; Lu 5:12.

  • Lots.

    Una na gadara ta, e karaiava dalana na, nadi kuborudia haida eiava au maraḡidia haida e ḡaukaralaiva, abi hidi ta bae karaia totona. Unu ḡau na dabua ta eiava uro ta lalonai e udadiava bena e udeudeava, bena e moru gunava ḡauna eiava e abia gunava ḡauna amo abi hidi e karava. Nega momo una gadara na ḡuriḡuri amo e hamatamaiava.​—Jos 14:2; Pr 16:33; Mt 27:35.

M

  • Maduna.

    Una na au ta, dorina kahana kahana ai metau ḡaudia e atova, bena ta ese e huaiava. Eiava animal rua aiodia ai e atoa kauva, bena treila o uma iruana ḡauna e verilaiava. Nega momo hesiai taudia ese maduna na e ḡaukaralaiva ḡau metaudia e huava, una dainai ina hereva maduna na sleiv bona hisihisi e laulaulaia. Maduna ikokina eiava ihamakohina karana na hesiai ḡaukara bona hisihisi amo ta iruhana karana e laulaulaia.​—Le 26:13; Mt 11:29, 30.

  • Mael.

    Una na meisament ta. Kristen Grik Toretoredia ginigunana ai na Metiu 5:41 ai mo e hedinarai, reana una na Roman mael. Mita ai baita hahanaiamu be 1,479.5 m. To Luk 24:13, Jon 6:19, bona Jon 11:18 ai ina hereva “mael” na meisament ta ladana stadia amo e hahanaia. Stadia na idaunega ai toretore ginigunana ai e herevalaia meisament ta.

  • Matabodaḡa.

    Grik herevana por·neiʹa amo e hahanaia. Toretore helaḡadia ai Dirava ese e taravatu mahuta hebou karadia e herevalai neganai, una Grik herevana e ḡaukaralaia. Dirava ese e taravatu karadia haida bini: Heudahanai, moni daidiai ma haida ida e mahuta heboumu karana, asie headava taudia e mahuta heboumu karana, tatau tatau bona hahine hahine e mahuta heboumu karana, bona animal ida e mahuta heboumu karana. Reveleisen bukana ai tomadiho koikoi eiava “Babilon Badana” e herevalaia neganai, una hereva na laulau dalana ai e ḡaukaralaia. Badina tomadiho koikoi na moni, kohu bona siahu iabidia daidiai tanobada lohiadia ida e ḡaukara heboumu.​—Re 14:8; 17:2; 18:3; Mt 5:32; Ap 15:29; Ga 5:19.

  • Mauri.

    Baibul siridia haida ai, Heberu herevana neʹphesh bona Grik herevana psy·kheʹ Motu gado ai e hahanaia na “mauri.” Baibul ai unu hereva ruaosi e ḡaukaralai daladia baita haeromu neganai, anidia na ini: (1) taunimanima, (2) animal, (3) taunimanima ta o animal ta ena mauri. (Ge 1:20; 2:7; Nam 31:28; Ese 18:4, 20; Mt 10:28, 39; Jon 10:11; 15:13; Ap 20:10; 27:37; Ro 13:1; 1Pi 3:20) Baibul haida ai e hahanaia neganai ina hereva “lauma” e ḡaukaralaia, to una na dia maoro. Baibul ese e hahedinaraiamu neʹphesh bona psy·kheʹ na taunimanima bona animal e herevalaidiamu, idia na baita itadia diba, baita dogodiatao diba bona bae mase diba. New World Translation Baibul ai, neʹphesh bona psy·kheʹ na minin heḡereḡerena ai e hahanaidia, bona e ḡaukaralai herevadia haida na ini: “Mauri,” “animal,” “taunimanima,” “ta ena mauri idoinai,” “lau,” “oi” eiava “ia.” Danu, ta na ena mauri idoinai eiava mai kudouna idoinai ida ḡau ta e karaiamu. (De 6:5; Mt 22:37) Baibul siridia ma haida ai, neʹphesh bona psy·kheʹ e hahanaidia neganai, anidia na taunimanima eiava animal edia ura, aniani urana, mase tauna ta o mase tauanina ta.​—Nam 6:6; Pr 23:2; Is 56:11; Hag 2:13.

  • Mauri idavalaina boubouna.

    Iḡui, panisment, hisihisi, kara dika, eiava maduna amo ta bae ruhaia totona e heniva davana. Dia moni ai mo mauri davana e heniva. (Is 43:3) To, dala idauidau ai danu. Heḡereḡere, Israel ai vara guna memerodia eiava animal tataudia iboudiai na Iehova ena. Idia na Iehova ena hesiai ḡaukara amo bae ruhadia totona, idia daidiai mauri davana bae heni na namo. (Nam 3:45, 46; 18:15, 16) Bema ta na ena boromakau basine maḡua, bena boromakau ese ta baine alaia, una boromakau biaguna na mauri davana baine heni, unu amo ia na basie hamasea. (Eso 21:29, 30) To, mai ena ura ida e ala-alava tauna ena amo mauri davana na asie abia daeva. (Nam 35:31) Baibul ese e hahedinaraiamu, mauri davana hereadaena na Keriso ese e heni ḡauna. Ia na ena mauri e bouboulaia, kamonai taudia na kara dika bona mase amo baine ruhadia totona.​—Sa 49:7, 8; Mt 20:28; Ef 1:7.

  • Miro.

    Baita gwau dibamu una na tauanina dalana ai ta e miromu karana eiava taravatu e utumu karana. To Baibul ai Mose ena Taravatu henunai nega momo una hereva e ḡaukaralaia, Dirava ese se abi daemu ḡaudia e herevalai neganai. (Le 5:2; 13:45; Mt 10:1; Ap 10:14; Ef 5:5)​—ḠOEVA ba itaia.

  • Mose Ena Taravatu.

    Una na laḡani 1513 B.C.E. ai, Sinai tano ḡaḡaena ai, Iehova ese Mose ena amo Israel taudia e henidia Taravatuna. Nega momo Baibul bukadia ginigunadia 5 na e gwauraidiamu Taravatu bukadia.​—Mt 5:17; Lu 24:44.

  • Myrrh.

    Una na Commiphora auna todena, bonana na namo herea. Oela helaḡana e karaiava neganai, myrrh danu e atoava. Bona myrrh na e ḡaukaralaiava, dabua eiava bedi bonadia e hanamova, danu masaj bona lousin muramuradia lalodiai e atoava. Bona wain ida e miksiava, unu amo kekero muramuradia e karava bona mase taudia e haḡoevadiava neganai e ḡaukaralaiava.​—Eso 30:23; Pr 7:17; Mk 15:23; Jon 19:39.

N

  • Nasarin.

    Una lada na Iesu enai e ḡaukaralaiava badina ia na Nasaret taonina amo ema. Una na reana Isaia 11:1 ai e ḡaukaralaia Heberu herevana ida heḡereḡere, anina na “rigi.” Gabeai Iesu murinai e rakava taudia ediai danu e ḡaukaralaia.​—Mt 2:23; Ap 24:5.

  • Nega oromana (oromadia).

    Ina na Grik herevana ai·onʹ amo e hahanaia. Anina na nega ta lalonai e varamu ḡaudia idauidau ese e hahedinaraiamu una nega na idau, nega ma haida amo. Baibul ai “ina nega oromana” e herevalaia anina na, tanobada ai e varamu ḡaudia bona tanobada taudia edia mauri dalana. (2Ti 4:10) Dirava na Taravatu gwauhamatana amo nega oromana ta e hamatamaia bona haida ese una na e gwauraiamu Israel taudia o Jew taudia edia nega. To gabeai, Dirava ese Iesu Keriso ena mauri idavalaina boubouna amo ma nega idauna ta e hamatamaia. Una na horoa Kristen taudia edia nega. Taravatu gwauhamatana ese e laulaulai ḡaudia na una nega lalonai bae vara. Baibul lalonai ina hereva nega oromadia e ḡaukaralaiamu neganai anina na, nega idauidau lalodiai e varamu ḡaudia, unu na e vara eiava vairai bae vara.​—Mt 24:3; Mk 4:19; Ro 12:2; 1Ko 10:11.

  • Nega oromana dokona kahana.

    Una na Satana ese e biaguamu negana bona ena ore negana na vada kahirakahira. Nega oromana dokona bona Keriso ena lou mai bona noho negana na e heau heboumu. Iesu ena hahekau henunai, aneru ese “kara dika taudia na kara maoromaoro taudia amo bae hapararadia,” bena bae haoredia vaitani. (Mt 13:40-42, 49) Iesu ena disaipol na e urava una nega oromana “dokona” bae diba. (Mt 24:3) Ia na guba do se lou lao neganai, ia murinai e rakava taudia e gwauhamata henidia ia na idia ida baine noho ela bona una nega oromana dokona.​—Mt 28:20.

  • Lou mai (Grik, “parousia”).

    Kristen Grik Toretoredia ai, siri haida ai una hereva na Iesu Keriso ena lohia negana e gwauraiamu. Una na ia Mesia dagina e abia negana amo e hematama ema bona ina nega oromana dokona ai doini e hesiriumu. Keriso ena lou mai bona noho negana na nega daudauna ta e herevalaiamu, a dia ia bainema bena ma haraḡa herea baine lou negana e herevalaiamu.​—Mt 24:3.

P

  • Pasova.

    Una na laḡani iboudiai Israel taudia ese e karaiava ariana. Abib huana (gabeai e gwauraia Nisan) ena dina namba 14 ai. Una dina ai idia na Egypt amo Dirava ese e hamauridia karana e laloava. Idia ese mamoe natuna ta (eiava nani) e alaiava bona e gabuava, bena rau iditadia bona asie hatubua paraona ida e aniava.​—Eso 12:27; Jon 6:4; 1Ko 5:7.

  • Peroveta herevana.

    Una na Dirava ese e heni herevana ta, iena ura baine hahedinaraia totona. Eiava reana una na Dirava ese maoro bona kerere e hahedibalaiamu herevana ta, ena haheḡani ta, hahemaoro herevana ta, eiava be varamu ḡauna ta e hahedinaraiamu herevana.​—Mt 13:14; 2Pi 1:20, 21.

  • Prist.

    Ia na Dirava ese e abia hidi ena taunimanima ediai Ia sivaraina bona ena taravatu e hadibalaidiava. Danu, prist na taunimanima daidiai boubou ḡaudia e heniva, Dirava e hereva heniava bona e noiava. Mose ena Taravatu do lasi neganai, femli kwaradia na edia femli daidiai prist ḡaukaradia e karava. To gabeai Mose ena Taravatu henunai, Levi iduhuna amo Aron ena femli tataudia na e abidia hidi prist ḡaukaradia e karava. A Levi iduhuna tataudia oredia iboudiai be idia e durudiava. To gwauhamata matamatana e karaia neganai, lauma Israel na prist besena ai ela, bona Iesu Keriso be idia edia Prist Badana.​—Eso 28:41; He 9:24; Re 5:10.

  • Prist badana.

    Mose ena Taravatu henunai, ia na taunimanima daidiai Dirava vairanai e giniva bona prist ma haida e itadia taova. Ia sibona mo mai ena maoro Helaḡa Herea daiutuna ai e vareaiva. Guna una daiutu na Iehova ena tent lalonai, a gabeai be tempol lalonai. Ia na laḡani ta lalonai dina tamona mo una daiutu lalonai e vareaiva. Una na Kara Dika Igwautaodia Dinana ai. Iesu Keriso danu e gwauraia “prist badana.”​—Le 16:2, 17; 21:10; Mt 26:3; He 4:14.

  • Prist igunalaidia tauna.

    Heberu Toretoredia ai “prist badana” e herevalaia neganai, una lada e ḡaukaralaia. Kristen Grik Toretoredia ai ina hereva “prist igunalaidia taudia” anina na prist oreana e biagudiamu taudia. Danu reana prist badana dagina amo e kokia tauna ena dagi e herevalaiamu bona prist oreadia 24 kwaradia e gwauraidiamu.​—2Si 26:20; Esr 7:5; Mt 2:4; Mk 8:31.

  • Puse dabuana.

    Una na dabua aukana ta, una dabua amo puse baegedia e turiva bona witi heḡereḡeredia ḡaudia e udava. Nega momo una dabua na nanigosi huidia amo e karaiava, bona vaevae taitai negadiai e riova dabuana.​—Ge 37:34; Lu 10:13.

R

  • Rabbi.

    Heberu gado ai una hereva anina na ‘egu tau badana.’ Nega momo taunimanima ese e ḡaukaralaiava neganai anina ‘Hahediba Tauna’ (Jon 1:38), to gabeai una hereva na dagi ta bamona e ḡaukaralaia. Aonega taudia haida, itorena taudia, bona Taravatu e hahedibalaiava taudia na e urava idia na unu bae gwauraidia toma.

S

  • Sabati.

    Una na Heberu hereva ta amo e abia, anina na “laḡa-ani.” Jew taudia edia kalenda ai una na dina namba 7 (Friday dina diho amo ela bona Saturday dina diho). Laḡani ta lalonai, e moalelaiva dinadia danu e gwauraidiava sabati, bona laḡani namba 7 bona laḡani namba 50 danu e gwauraidiava sabati laḡanidia. Sabati dinana ai taunimanima na ḡaukara ta asie karava, to prist hari Iehova ena tent eiava tempol ai prist ḡaukaradia e karava. Sabati laḡanidia ai, tano na asie biru heniava bona tadikakadia Heberu taudia na se doridiava edia abitorehai bae halou. Mose ena Taravatu ai, Sabati taravatudia na taunimanima ese bae badina diba, to gabeai tomadiho igunalaidia taudia ese taravatu ma haida e ato, una dainai Iesu ena nega ai, unu taravatu ibadinadia na e aukava.​—Eso 20:8; Le 25:4; Lu 13:14-16; Kl 2:16.

  • Sadukea taudia.

    Idia na Juda tomadihona ena orea badana ta. Una orea lalonai na lada bada taḡa taudia bona prist taudia. Idia na tempol lalona ḡaukaradia e biaguva taudia. Danu, idia na Farisea taudia ese e abi daeva ḡaudia bona senedia ese e gwaurai taravatudia na e dadaraiva. Toreisi lou karana bona aneru danu se abidia daeva bona Iesu danu e inai heniava.​—Mt 16:1; Ap 23:8.

  • Samaria taudia.

    Idia na north kahana ena iduhu ten gavamanina henunai e nohova Israel taudia. To 740 B.C.E. ai, Asuria taudia ese Samaria taudia e halusidia neganai, idia ese e laohaidia idau bese taudia danu Samaria taudia ai ela. To Iesu ena nega ai, Samaria taudia na dia bese ta eiava politikol karadia e badinava taudia, to idia na tomadiho oreana ta e badinaiava taudia. Edia tomadiho gabuna na Sekem bona Samaria badidiai, unu na idaunega hanuadia. Idia ese e abi daeva ḡaudia na idau, Juda tomadihona e badinaiava taudia ese e abi daeva ḡaudia amo.​—Jon 8:48.

  • Sanhedrin.

    Una na Jew edia kota badana Jerusalem ai. Iesu ena nega ai, una kota ena memba iboudiai na 71. Idia haida na guna prist badana ḡaukarana e karaia taudia, prist badana ena ruma bese taudia, hegunalai taudia, iduhu bona ruma bese kwaradia, bona itorena taudia.​—Mk 15:1; Ap 5:34; 23:1, 6.

  • Satana.

    Una na Heberu herevana ta, anina na “Inai tauna.” Baibul e torea gadodia ai una na Satana Diabolo, Dirava e inai heniamu tauna badana e herevalaiamu.​—Job 1:6; Mt 4:10; Re 12:9.

  • Satauro.

    Una na au maoromaorona ta, kara dika taudia e kokodia kauva auna. Tano haida ai, una au na e ḡaukaralaiava, kara dika badadia e kara taudia e hamasediava eiava e kwatudia kauva, bae hahemaraidia eiava taunimanima bae hadibalaidia totona. Asuria taudia na daḡedaḡe taudia bona tuari negadiai, e abidiava taudia na au matakadia amo e gwadadiava bena hetaudaedia ai e rakatanidiava. To Jew taudia edia taravatu ai, kara dika rohorohodia e karava taudia, heḡereḡere, Dirava ladana e hadikaiava eiava kaivakuku e tomadiho henidiava taudia na nadi eiava ma dala haida amo e hamasediava, bena au ai e taudia daeva, ma haida bae hadibadia totona. (De 21:22, 23; 2Sa 21:6, 9) Nega haida Roma taudia ese kara dika taudia na au ai e kwatudia kauva bona e rakatanidiava dina haida lalodiai, bae hisihisi, bae hitolo, bae ranu mase bona dina ese bae raradia. A nega haida be, Iesu e hamasea dalana heḡereḡerena, au ai imadia bona aedia e koko kauva. (Lu 24:20; Jon 19:14-16; 20:25; Ap 2:23, 36)​—HISIHISI AUNA ba itaia.

  • Sinagog.

    Una hereva anina na “hegogo eiava hebou,” to siri momo ese e hahedinaraia una na bildin o gabu, unuseniai Jew taudia na e hebouva, Toretore Helaḡadia bae duahi, bae hahedibalai, bae haroro bona bae ḡuriḡuri totona. Iesu ena nega ai, Israel ena taoni badadia na mai edia sinagog ta ta, to siti badadia ai hari dia tamona to haida.​—Lu 4:16; Ap 13:14, 15.

  • Siona; Siona Ororona.

    Una na Iebusu taudia edia siti goadana, Jerusalem ena southeast kahana ororona ai. David ese una siti e abia murinai, ena ruma na unuseni ai e haginia, bona e gwauraiava “David ena Siti.” (2Sa 5:7, 9) David ese Gwauhamata Mauana na unu e laohaia neganai, Iehova vairanai Siona Ororona na ororo helaḡana ai ela. Gabeai, Moria Ororona ai tempol e haginia gabuna danu e gwauraia Siona. Bona nega haida Jerusalem siti danu unu e gwauraia tomava. Nega momo Kristen Grik Toretoredia ai Siona e ḡaukaralaia neganai una na ḡau ta e laulaulaia.​—Sa 2:6; 1Pi 2:6; Re 14:1.

  • Siriho heḡereḡerena auna.

    Una na ranu gabudia ai e tubumu. Nega momo ladana na e gwauraiamu Arundo donax.​—Mt 27:29; Re 11:1.

  • Sivarai namona.

    Grik Toretoredia ai, una na Dirava ena Gavamani sivaraina namona bona Iesu Keriso iabidadama henina amo e varamu hahemauri sivaraina.​—Lu 4:18, 43; Ap 5:42; Re 14:6.

  • Span.

    Una na ima sinabadana dorina amo bainela kwakikwaki maraḡina dorina ena meisament ladana. Bema kiubit ena lata na 44.5 cm (17.5 in.), anina na span ena lata na 22.2 cm (8.75 in.).​—Eso 28:16; 1Sa 17:4.

  • Suria; Suria taudia.

    Kristen Grik Toretoredia ai, Suria na Roma ena provins ta, ena siti badana na Antioka. Una provins ena teritori na Heberu Toretoredia ai e herevalaia Suria (ladana ma ta na Aram) ena teritori kahana badana e abia. Suria edia gavana na Palestine ibounai danu e itaia taova.​—Lu 2:2; Ap 18:18; Ga 1:21.

T

  • Taitai.

    Una na mase eiava hekwakwanai badadia ma haida e varamu negadiai ta ese ena lalohisihisi e hahedinaraiamu karana ta. Baibul negadiai taunimanima na nega daudau lalodiai e taitaiva, una na vaevae edia kara. Idia na e tai lolo-lolova, lalohisihisi dabuadia e hahedokilaiva, kwaradia ai lahi kahudia e atova, edia dabua e dareva, bona kemedia e tutuva. Nega haida dala unu bamodia ai e taitaiva taudia na finrol negadiai e invaitidiava bona davadia danu e heniva.​—Est 4:3; Mt 11:17; Mk 5:38; Jon 11:33; Re 21:4.

  • Talent.

    Una na Heberu taudia edia moni badana bona metau hereana. Ena metau na 34.2 kg (75.5 lb; 91.75 lb t; 1,101 oz t). Grik edia talent be maraḡi bona metauna na 20.4 kg heḡereḡerena (44.8 lb; 54.5 lb t; 654 oz t).​—1Si 22:14; Mt 18:24.

  • Taravatu.

    Taravatu na ‘T’ badana ai e hetore neganai una na Mose ena Taravatu eiava Baibul bukadia ginigunadia 5 e herevalaidiamu. To bema ‘t’ maraḡina ai e hetore neganai, una na Mose ena Taravatu lalonai taravatu ta eiava taravatu ena hahekau herevana ta e gwauraiamu.​—Nam 15:16; De 4:8; Mt 7:12; Ga 3:24.

  • Taunimanima Natuna.

    Evanelia bukadia ai, una hereva na nega 80 bamona e hedinarai. Una na Iesu Keriso e herevalaiamu. Ia na vaevae taunimanima e varamu dalana ai e vara, to dia lauma tauanina na e sensia bena taunimanima ai e hahelao. Danu, Daniel 7:13, 14 ai e hetore peroveta herevana na Iesu ese baine haḡuḡurua, badina una siri ai ia na e gwauraia taunimanima natuna. Heberu Toretoredia ai, Esekiel bona Daniel danu e gwauraidiava taunimanima natuna. Unu amo e hahedinaraia idia na gwaukau taudia, to e gwaurai herevadia na Dirava ena amo.​—Ese 3:17; Dan 8:17; Mt 19:28; 20:28.

  • Tempol.

    Una na Jerusalem ai e haginia bildin badana, Israel taudia edia tomadiho gabuna. Guna idia na Iehova ena tent ai e tomadihova. Tempol ginigunana be Solomon ese e haginia, to Babilon taudia ese e hadikaia. Iharuana be Babilon ena iḡui amo e lou murinai, Serubabel ese e haginia. Bena gabeai Herod Badana ese ma e haginia lou. Nega haida tempol na e gwauraiamu “ruma.”​—Mt 21:13; Lu 11:51; 1Si 29:1; 2Si 2:4; Mt 24:1.

  • Toa.

    Una na ḡau ta, kara ta, e vara o e varamu ḡauna, eiava hoa ḡauna ta. Una ese hari eiava vaira nega ai mai anina bada ḡauna ta e hahedinaraiamu.​—Mt 24:3; Re 1:1.

  • Toreisi lou.

    Una na mase amo ta e toreisi loumu karana. Grik gado ai be a·naʹsta·sis, anina na “tore isi; gini tore.” Baibul lalonai na toreisi lou sivaraidia 9 mimia, ta na Iehova Dirava ese Iesu e hatoreaisi lou sivaraina. Ena be unu toreisi lou na Elia, Elisaia, Iesu, Pita, bona Paulo ese e kara, to idia na Dirava ena siahu amo unu hoa karadia e kara. Tanobada ai “kara maoromaoro taudia bona asi edia kara maoromaoro taudia” bae toreisi lou na mai anina bada, unu amo Dirava ena ura baine ḡuḡuru. (Ap 24:15) Baibul ese guba toreisi louna danu e herevalaiamu, una na “toreisi lou matamana” eiava “toreisi lou gini gunana.” Una toreisi lou bae abia taudia na Iesu tadikakana, idia na lauma amo e horodia taudia.​—Fl 3:11; Re 20:5, 6; Jon 5:28, 29; 11:25.

  • Toretore (Toretoredia).

    Una na Dirava ena Toretore Helaḡadia. Una hereva “Toretore” na Kristen Grik Toretoredia ai mo e hetore.​—Lu 24:27; 2Ti 3:16.

U

  • Uro ikarana tauna.

    Ia na raro amo disi, hodu bona ḡau unu bamodia e karamu tauna. Heberu herevana ta amo e hahanaia anina na “ikarana tauna.” Nega momo uro ikarana tauna ese raro e kuiamu karana na Iehova ena lohia siahuna, taunimanima ta ta bona bese ediai e hahedinaraiamu karana ida e haheḡereḡerea.​—Is 64:8; Ro 9:21.

W

  • Wain imoina gabuna.

    Laimstoun ai guri rua e karava, ta atai ai, ta henu ai, bona matu ta e karaiava. Atai gurina ai greips e moidiava neganai, ranuna na una matu amo e dihova henu gurina. Ina hereva wain imoina gabuna na Dirava ena hahemaoro e laulaulaia.​—Re 19:15.

  • Wain pusena.

    Una na animal kopidia amo e karaiava pusena. Heḡereḡere, nani eiava mamoe kopidia. Wain na puse matamatana ai e bubuava bona unu e kara tomava badina wain e tubuva neganai, kabon daioksaid hodahodana e halasiava to una puse na matamata dainai e rorova. A gunana be se rorova dainai wain matamatana e bubuava neganai e pouva.​—Jos 9:4; Mt 9:17.

  • Witi e haḡoevaiamu.

    Una e karaiamu dalana na, witi na auna bona kopina amo e kokiamu. Bema witi na dia momo, ta ese au amo e kwadikwadiava bena anidia na e moruva. To bema witi na momo neganai, witi haḡoeva gabuna ai e ḡiḡidiava, bena au palakana ta na unu witi latadiai e haheatoa kauva, bena animal ese e veriava, unu amo witi e haḡoevadiava. (Le 26:5; Is 41:15)​—WITI HAḠOEVA GABUNA ba itaia.

  • Witi haḡoeva gabuna.

    Una na gabu palakana bona atai kahanai, lai ese e odaiava gabuna. (Mt 3:12)​—WITI E HAḠOEVAIAMU ba itaia.

  • Witi ihamakohina nadina.

    Una nadi na nadi badana ta latanai e atoa kauva, bona e ḡaukaralaiava witi bona witi heḡereḡerena ḡaudia e hamakohiva. Au ta na henu nadina bogaraḡinai e atoava, unu amo atai nadina baine giroa. Baibul negadia ai, hahine ese witi e hamakohilaiva nadidia na momo ese danu e ḡaukaralaiva. Mose ena Taravatu ai e hahedinaraia, witi ihamakohina nadina eiava latanai e atoava nadina na ta ese basine abia ena abitorehai toana, badina una na femli ese dina ta ta ai adia e karalaiva nadina. Witi ihamakohina nadidia badadia na animal ese e girodiava.​—De 24:6; Mk 9:42.

  • Witi momorudia.

    Eiava witi kopidia, unu na witi e hamakohiamu bona e haḡoevaiamu neganai, e kokimu momorudia. Laulau dalana ai una hereva, witi momorudia, na ḡau asi anina ta eiava asie ura heniamu ḡauna ta e gwauraiamu.​—Sa 1:4; Mt 3:12.

    Motu Pablikeisen (2001-2026)
    Log Out
    Log In
    • Motu
    • Share
    • Preferences
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Log In
    Share