Fialam-boly no Niantsoan’izy Ireo Azy Io

HENIKY ny fahataitairana ny tao amin’ilay amphithéâtre. Olona an’aliny maro no vory lanona ho amin’ny iray tamin’ireo fampisehoana nampientana indrindra tany Roma fahiny. Saina sy raozy ary lamba miloko misy sary voatenona no nandravaka ilay kianja filalaovana tamin’ny fomba narevaka. Nisy rano nasiana zava-manitra, nifantsitsitra avy tamina loharano, nanamanitra ny rivotra tamin’ny fofona namerovero. Ny mpanefohefo moa dia nianjaika tamin’izato fitafiany faran’izay nadera. Kakakaka no re ombieny ombieny tao anatin’ilay feom-bahoaka nifamahofaho, saingy nifanohitra tamin’ilay zavatra nampihorohoro nadiva hitranga ny tsikanikanin’io vahoaka be io.

Tsy ela, ny feon’ny tubæ (karazana trompetra romana), izay fambara loza, dia nampiantso gladiatera roa mba hiady. Nisary adala ny vahoaka rehefa nanomboka nifamely sabatra tamin-kabibiana tsy nisy antra, ireo mpifanandrina. Zara raha re ny fikatrohan’ireo sabatra, tao anatin’ny horakoraky ny mpijery tsy nifandrenesana. Tampoka teo, dia nampiasa fomba fiady tsy hitahita akory ny mpifanandrina iray ka nandavo ilay niady taminy. Teo am-pelatanan’ny mpijery izao izay hiafaran’ilay gladiatera lavo. Raha nanofahofa ny mosarany izy ireo, dia ho velona izy. Nanao fihetsika iray tamin’ny ankibeny ilay vahoaka — anisan’izany ny vehivavy sy ny ankizivavy — ka nanome baiko ny hamelezana azy io ho faty. Rehefa afaka kelikely dia notaritarihina hiala ny kianja filalaovana ilay vatana tsy nisy aina, nosorohina tamin’ny lapelina ilay tany vonton-dra, nisy fasika vaovao nafafy, ary niomana ho amin’ny sisa amin’ilay fandripahana olona ny vahoaka.

Izany no fialam-boly ho an’ny maro nipetraka tany Roma fahiny. “Na dia ireo mpanoratra hentitra indrindra momba ny fitsipi-pitondran-tena aza dia tsy nanohitra an’io fahafinaretana tamin’ny fandatsahan-dra io”, hoy ilay boky hoe Rome: The First Thousand Years (Roma: Ireo Arivo Taona Voalohany). Ary endriny iray monja tamin’ny fialam-boly nikororosy natolotr’i Roma ny lalao nampiadiana ny gladiatera. Natao fampisehoana ho an’ny besinimaro koa ireo ady an-tsambo tena izy mba hampialana voly ny mpijery lian-dra. Nasiana famonoana olona ampahibemaso mihitsy aza, ka tamin’izany dia nafatotra tamin’ny tsato-kazo ny mpanao heloka bevava voaheloka mba hohanin’ny biby dia refon’ny hanoanana.

Ho an’ireo tsy nankafy fandatsahan-dra toy izany, dia nanolotra tantara an-tsehatra maro isan-karazany i Roma. Tamin’ireo tantara nahatsikaiky — tantara an-tsehatra fohy momba ny fiainana andavanandro — dia “ny fanitsakitsaham-bady sy ny firaisana tsy ara-dalàna no foto-kevitra lehibe indrindra”, hoy ny nosoratan’i Ludwig Friedländer, ao amin’ny Roman Life and Manners Under the Early Empire (Fiainana sy Fomba Romana teo Amin’ny Empira Tany Am-boalohany). “Feno fiteny maloto ny teny nampiasaina, ary kivalavala ny hatsikana, niaraka tamin’ny fanaovana tarehy ratsy sy fihetsika vetaveta maro be, ary, ambonin’ny zava-drehetra, dihy hafahafa maro be nampiarahina tamin’ny sodina.” Araka ny The New Encyclopædia Britannica, dia “misy porofo ny hoe tena naseho an-tsehatra tamin’ny tantara nahatsikaiky ny firaisana tamin’ny vadin’olon-kafa, nandritra ny Empira Romana”. Noho ny antony tsara no niantsoan’i Friedländer an’ilay tantara nahatsikaiky ho “ny tsy maotina indrindra tamin’ireo lalao hatsikana an-dampihazo momba ny fahalotoam-pitondran-tena sy ny fahavetavetana”, ary hoy ny teny nanampiny: “Ireo fizarana vetaveta indrindra no nahazo tehaka be indrindra.”a

Ahoana ny amin’izao andro izao? Niova ve ny zavatra ankafizin’ny olona, eo amin’ny sehatry ny fialam-boly? Diniho ny porofo, araka ny voaresaka ao amin’ny lahatsoratra manaraka.

[Fanamarihana ambany pejy]

[Sary nahazoan-dalana, pejy 3]

The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck