Nivadika ho Mena ny Masoandro!
RAKOTRA zavona hafahafa ny faritra maro tany amin’ny Ila Bolantany Avaratra, teo antenatenan’ny taona 1783. Naharitra volana maromaro izany. Lasa mena be ny masoandro, maina ny zavamaniry, ary tsy hita isa ny olona maty. Voalaza fa an’aliny no maty tany Frantsa sy Angletera fotsiny. Be dia be koa no narary, ka sahirana ny tantsaha vao nahita olona hanangona ny vokatra tsy simba.
Nisy nilaza fa ‘mbola tsy dia nisy zava-nitranga toy izany teo amin’ny toetrandro sy ny tany, tao anatin’ny arivo taona.’ Ny mponin’i Islandy ihany anefa tamin’izany no nahalala ny antony. Nisy volkano nipoaka tany. Milaza ny mpikaroka fa isaky ny taonjato vitsivitsy ihany io karazany iray io vao mitranga. I Islandy àry no voa mafy indrindra, satria efa ho ny ampahefatry ny mponina no maty.
Ny Volkano Laki
Tamin’ny 8 Jona 1783, dia hitan’ny mponina tao Síða, any amin’ny faritra atsimon’i Islandy, fa nitresaka ny Tendrombohitra Laki, ary namoaka ranoka volkano. Tonga hatrany amin’ny tany maro ny setrok’ilay izy. Nanoratra momba ilay setroka ny olona sasany, ka izany no nahalalan’ny mpikaroka ny tany nolalovan’izy io. Nahita ilay setroka, ohatra, ilay islandey atao hoe Jón Steingrímsson. Nanoratra izy fa nisy “setroka mainty” avy any avaratra. Maizina be avy eo ny lanitra, rakotra lavenona ny tany, ary nisy horohoron-tany. Nony afaka herinandro, dia “nisy ranoka mirehitra be sady mampahatahotra nanaraka ny Reniranon’i Skaftá, ary levona izay rehetra nandalovany. Mbola nosoratan’i Steingrímsson koa ny zava-nitranga nandritra ny valo volana taorian’io.
Nirefy 27 kilaometatra ilay tresaka, ary namoaka ranoka volkano nahatratra 15 kilaometatra toratelo. Mbola tsy nisy toy izany mihitsy hatramin’izay! Nisavoana an-jatony metatra ilay ranoka midedadeda, ary nisy nikoriana hatrany amin’ny 80 kilaometatra. Faritra 580 kilaometatra toradroa no rakotra, anisan’izany ny Reniranon’i Skaftá.
Maro be ny omby sy soavaly ary ondry maty ny taona nanaraka, satria feno lavenona sy zavatra simika mahafaty ny bozaka tany Islandy. Mosarena ny olona. Namoaka oksida sy solifara 122 tapitrisa taonina koa ilay volkano. Nifangaro tamin’ny eton-drano izany, ka niteraka asidra 200 tapitrisa taonina teny amin’ny rivotra.a
Vokany tany an-toeran-kafa
Nentin’ny rivotra lavitra be ilay gazy mahafaty. Nilaza ny olona tany Grande-Bretagne sy Frantsa fa nahita “setroka matevina hafahafa” mbola tsy fahita hatramin’izay. Ratsy fofona toy ny vanja ilay izy, ary niteraka aretin-tratra, fivalanana, aretin’andoha, areti-maso, aretin-tenda, sy ny sisa. Tsy nahazaka an’ilay gazy sy asidra daholo na antitra na tanora, ka be no maty.
Voalaza fa indray alina monja dia maina ny hazo nanamorona ny Reniranon’i Ems, any Alemaina. Nalazo ny legioma tany Angletera, ary toy ny may ny ravinkazo. Izany koa no nitranga tany Frantsa, Holandy, Hongria, Italia, Romania, Skandinavia, ary Slovakia. Tonga hatrany Portogaly, Tonizia, Syria, Rosia, faritra andrefan’i Chine, ary Terre-Neuve mihitsy aza ilay setroka.
Nidina koa ny mari-pana satria feno setroka ny lanitra, ka voasakana ny hafanan’ny masoandro. Nidina roa degre noho ny mahazatra, ohatra, ny hafanana nanerana an’i Eoropa, tamin’ny 1784. Efa ho 5 degre kosa ny tany Islandy. Tena namirifiry koa ny ririnina tany Amerika Avaratra, tamin’ny 1783 sy 1784, ka voalaza fa nisy vongan-dranomandry “nitsingevana teny amin’ny Reniranon’i Mississippi ... ary tonga hatrany amin’ny Hoalan’i Meksika.”
Misy manam-pahaizana milaza fa mety ho ny mosary naterak’ilay volkano no saika nahalany tamingana ny foko kauwerak, any amin’ny faritra avaratrandrefan’i Alaska. Hita tamin’ny fandinihana koa fa ny fahavaratra tamin’ny 1783 no nangatsiaka indrindra tany Alaska, tao anatin’ny 400 taona. Manamarina izany ny lovantsofin’ny Kauwerak. Indray taona, hono, dia nifarana tampoka tamin’ny volana Jona ny fahavaratra, ary nisy hatsiaka be sy mosary taorian’izay.
Hadino ny Volkano Laki
Hadinon’ny olona izao ilay loza tamin’ny 1783. Efa ela mantsy izy io, sady maro no tsy tena nahalala ny antony. Mbola tsaroan’ny mponin’i Islandy anefa ilay izy, satria io no mafy indrindra tamin’ny hetraketraky ny natiora nanjo ny fireneny.
Misy mihevitra fa sazy avy amin’Andriamanitra iny loza iny. Tsy marina anefa izany raha jerena ny Baiboly. (Jakoba 1:13) Tsy mandringana ny tsara miaraka amin’ny ratsy Andriamanitra, satria “ara-drariny daholo ny lalany.” (Deoteronomia 32:4) Ho hita miharihary tsy ho ela fa manao ny rariny izy. Hofoanany izay rehetra mahatonga fahafatesana sy fijaliana, anisan’izany ny hetraketraky ny natiora.—Isaia 25:8; Apokalypsy 21:3, 4.
[Fanamarihana ambany pejy]
a Gazy mandoto rivotra ny oksida sy solifara, ary mahatonga orana asidra. Ny setroka avy amin’ny arintany na gazy fandrehitra na solitany no miteraka azy.
[Sary, pejy 14, 15]
Tresaka eo amin’ny Tendrombohitra Laki
[Sary, pejy 14, 15]
Ranoka volkano midedadeda
[Sary, pejy 15]
Sarin’i Islandy, nalaina tamin’ny zanabolana
[Sary nahazoan-dalana, pejy 14]
Ranoka volkano: © Tom Pfeiffer; sary avy eny ambony: U.S. Geological Survey; sary nalaina tamin’ny zanabolana: Jacques Descloitres, MODIS Rapid Response Team, NASA/GSFC