DANA

1. [1-3: Mpitsara]. Ny faha-5 tamin’ireo zanakalahy 12 naterak’i Jakoba. Teraka tany Padana-arama i Dana. (Ge 35:25, 26) Izy no lahimatoa naterak’i Bilaha ho an’i Rahely. Momba mantsy i Rahely ka nomeny ho vadikelin’i Jakoba i Bilaha mpanompovaviny. Nalain’i Rahely ho zanany avy hatrany ilay zazalahikely raha vao teraka ary nantsoiny hoe Dana, ka hoy izy: ‘Efa nitsara ahy Andriamanitra ka nanome ahy zazalahy.’ (Ge 30:6) I Naftaly no rahalahin’i Dana, iray ray sy iray reny taminy. Efa nanan-janakalahy nantsoina hoe Hosima (na Sohama, ao amin’ny No 26:42) i Dana, rehefa nifindra tany Ejipta i Jakoba sy ny ankohonany manontolo. (Ge 46:7, 23, 26) Anisan’ireo nahazo tsodrano i Dana, 17 taona tatỳ aoriana, rehefa nampiantso an’ireo zanany lahy i Jakoba talohan’ny nahafatesany. Nanan-jo ara-dalàna ho anisan’ireo lohan’ny fianakaviamben’ny foko 12 teo amin’ny Israely àry izy, toa an’ireo rahalahiny 11. Hoy i Jakoba tamin’izay: “Hitsara ny fireneny i Dana, izay anisan’ny fokon’ny Israely. Ho bibilava eo amoron-dalana i Dana, eny, ho bibilava misy tandroka eo an-tsisin-dalana, izay manaikitra ny hato-tongotry ny soavaly, hany ka mianjera ny mpitaingina azy. Hiandry ny famonjena avy aminao aho, Jehovah ô!”​—Ge 49:16-18.

2. Mitondra ny anaran’i Dana ilay foko avy amin’ny zanakalahy fahadimin’i Jakoba. Nanan-janakalahy hoe Hosima na Sohama i Dana. Ny Sohamita no hany fianakaviambe voasoratra anarana tao amin’ny fokon’i Dana. (No 26:42) Io Sohama io ihany no zanakalahin’i Dana, tamin’izy tonga tany Ejipta. Lasa 62 700 anefa ny isan’ny lehilahy (20 taona no ho miakatra) tao amin’ilay foko, taonjato roa teo ho eo taorian’ny nanafahana ny Israelita tany Ejipta. (Ge 46:23; No 1:1, 38, 39) Izy io no foko faharoa lehibe indrindra, raha ny lehilahy ampy taona mba hiady no resahina. I Ahiezera no mpiadidy teo aminy, tany an-tany efitra. Nasaina nitoby teo avaratry ny tranolay masina, teo anilan’ny fokon’i Asera sy Naftaly, ny fokon’i Dana. Io foko io no vodilaharana rehefa nifindra lasy ny Israelita. Toerana niavaka ny hoe vodilaharana, ary nomena an’io foko io izany noho izy be herim-po sy tsy nivadika ary mendri-pitokisana.​—No 2:25-31; 10:25.

Nozaraina ny Tany Nampanantenaina, tatỳ aoriana, ary i Boky mpiadidy zanak’i Jogly no solontenan’ny fokon’i Dana. Io no foko faharoa lehibe indrindra, nefa mahavariana fa anisan’ireo nahazo ny faritra kely indrindra. Faritra tena tsara ilay izy, na izany aza. Ny anjaran’ny fokon’i Joda sy Efraima ary Benjamina no nanodidina azy. Azo tamin’ny antsapaka fahafito izy io, ary nanomboka teo amin’ny lohasaha lonak’i Sefela, ka hatrany amin’ny lemaka amoron-tsirak’i Mediterane. Efa nandidy i Jehovah hoe tokony horoahina ireo firenena nonina tao amin’ilay tany. Tsy nanaraka izany anefa ny fokon’i Dana, ka nitondra faisana vokatr’izany. (No 26:43; 34:22; Js 19:40-46; Mpts 1:34) Nifindra tany amin’ny farany avaratr’i Palestina àry ny ampahany tamin’ilay foko, ka nalainy an-keriny ny tanànan’i Lesema, na Laisy, ary nantsoiny hoe “Dana.” (Js 19:47, 48; Mpts 18:11-31) Tamin’izy ireo nanafika an’ilay tanàna, dia nalainy ny sary sokitra namboarin’ny lehilahy iray atao hoe Mika, ka nataony andriamanitra. Ny olona anisan’ilay foko ihany anefa, taona maro talohan’izay, no nanonona ilay ozona teo amin’ny Tendrombohitra Ebala hoe: “Voaozona izay manao sary sokitra, na sarivongana metaly, dia zava-maharikoriko amin’i Jehovah.” (De 27:13-15) Niharihary fa tsy nanohana an’i Baraka Mpitsara ny fokon’i Dana, rehefa niady tamin’ny tafik’i Sisera i Baraka.​—Mpts 5:17.

Asehon’ny Baiboly fa niavaka noho ny zava-bitany ny olona sasany tao amin’ny fokon’i Dana. Anisan’ireny i Oholiaba zanak’i Ahisamaka. Nomen’Andriamanitra fahendrena izy mba hanampy an’i Bezalila. Tena nahay nanao peta-kofehy izy, sady nahay nanenona an’ireo lamba lafo vidy nampiasaina tamin’ny tranolay masina. (Ek 31:1-6; 35:34, 35; 38:22, 23) Teo koa i Samsona, mpanompon’Andriamanitra tsy nivadika, izay nitsara ny Israely nandritra ny 20 taona. Tanteraka taminy daholo ny faminanian’i Jakoba talohan’ny nahafatesany (hoe “hitsara ny fireneny i Dana”) sy izay nolazain’i Mosesy mialoha (hoe “zana-diona i Dana”). (Ge 49:16; De 33:22; Mpts 13:2, 24, 25; 15:20) Teo koa ireo Danita 28 600 tsy nivadika tao amin’ny tafik’i Davida, rehefa lasa mpanjaka izy. Teo koa i Azarela, izay resahina hoe lehiben’ny andrianan’ny fokon’i Dana. (1Ta 12:35; 27:22) Avy tamin’ny fokon’i Dana koa ny renin’ilay “olona iray mahay” izay nirahin’ny mpanjakan’i Tyro hanampy an’i Solomona tamin’ny fanorenana ny tempoly.​—2Ta 2:13, 14.

3. Tanàna iray tany amin’ny farany avaratr’i Palestina. Nantsoin’ireo mpanompo sampy nonina tao hoe Lesema na Laisy ilay tanàna, talohan’ny nandresen’ny fokon’i Dana azy io. (Js 19:47; Mpts 18:7, 27) Naorin’ireo Danita ilay tanàna rava, ary nantsoin’izy ireo ‘hoe Dana, araka ny anaran’i Dana rainy.’ (Mpts 18:28, 29) Efa nisy resaka momba an’io tanàna io anefa, 400 taona teo ho eo talohan’izay. Voalaza fa nanenjika an’i Kedorlaomera sy ireo mpanjaka mpiray dina taminy i Abrahama, ka tonga “hatrany Dana.” (Ge 14:14) Tsy azo lavina fa tena nisy tanàna nantsoina hoe Dana, tao amin’ilay faritra voaresaka tao amin’ny tantaran’i Abrahama. Mety ho kisendrasendra fotsiny no nampitovy an’io anarana io tamin’ny anaran’ilay razamben’ny fokon’i Dana, nefa mety ho avy amin’Andriamanitra koa.

Miseho indray ilay anarana hoe Dana, ao amin’ireo Boky Dimy Voalohany ao amin’ny Baiboly, izany hoe ao amin’ny Deoteronomia 34:1. Voalaza ao fa anisan’ny faritany lavitra indrindra tazan’i Mosesy izy io, rehefa nitazana farany ny Tany Nampanantenaina avy teo amin’ny Tendrombohitra Nebo izy. Teo am-pototry ny Tandavan-tendrombohitra Amana (Anti-Liban ankehitriny) no nisy an’i Dana, ary tsy lavitra teo ny Tendrombohitra Hermona. Mety hidika izany fa nahatazana hatrany amin’io tandavan-tendrombohitra io i Mosesy. Ahoana no anazavana ny fampiasana ny hoe Dana ao amin’ny Deoteronomia? Mety ho kisendrasendra fotsiny na avy amin’Andriamanitra izany, toy ny tamin’ny andron’i Abrahama ihany. Mety ho azo eritreretina koa anefa hoe i Josoa no nampiasa an’ilay anarana eo, rehefa nanoratra ny tapany farany amin’ny Deoteronomia, izay mirakitra zava-nitranga taorian’ny nahafatesan’i Mosesy.

Teo amin’ny “lemaka ivan’i Beti-rehoba” ny tanànan’i Dana, izany hoe teo avaratry ny ranon’i Meroma ary teo ambany kelin’i Libanona. (Mpts 18:28) Lonaka sy tena nahafinaritra io faritra io, sady azon-drano tsara. Maro no mihevitra an’i Dana ho ilay tanàna ankehitriny hoe Tell el-Kadi (Tel Dana). Midika hoe “Havoanan’ny Mpitsara” io anarana arabo io, ary mifanaraka amin’ny hevitr’ilay teny hebreo hoe “Dana” izany. Misy loharano roa ao, ary mitambatra ireo ka manome ny Reniranon’i Nahr el-Ledana. Io no be rano indrindra amin’ireo renirano mivarina ao amin’ny Reniranon’i Jordana, kilaometatra vitsivitsy avy eo. Teo amin’ny havoana iray, teo atsimo kelin’ny Tendrombohitra Hermona, ilay tanàna ary nahatazanana an’i Hola, deboka midadasika. Tsara toerana be koa izy io, satria teo amin’ny lalana nampitohy an’i Tyro sy Damaskosy, ary fivezivezen’ny entam-barotra.

Nanjary anarana niantsoana ny farany avaratra tamin’ny Israely ny hoe Dana. Hita matetika mantsy ilay fiteny hoe “hatrany Dana ka hatrany Beri-sheba.” (Mpts 20:1; 1Sa 3:20; 2Sa 3:10; 1Mp 4:25; 2Ta 30:5) Mazava ho azy fa mbola nisy tanàna avaratra kokoa noho i Dana, ary nisy tanàna atsimo kokoa noho i Beri-sheba. Miharihary anefa fa tanàna nalaza tany avaratra i Dana, ary toy izany koa i Beri-sheba tany atsimo. Anisan’ny tanàna voalohany nitondra faisana àry i Dana, rehefa nisy fanafihana avy tany avaratra, ohatra hoe rehefa nanafika i Beni-hadada avy any Syria. (1Mp 15:20; 2Ta 16:4) Manaporofo izany ny faminaniana ao amin’ny Jeremia 4:15; 8:16. Nizara tanteraka ny firenen’Israely, tatỳ aoriana. Nametraka zanak’omby volamena tao Dana sy tao Betela i Jeroboama taorian’izay, mba hisakanana ny vahoakany tsy hankany amin’ny tempolin’i Jerosalema.​—1Mp 12:28-30; 2Mp 10:29.

4. Tanàna tany amin’ny faritra be tendrombohitr’i Joda. (Js 15:49) Tsy fantatra izay tena nisy azy.