ZARETANA

(Zaretàna).

Toerana voaresaka voalohany ao amin’ny Josoa 3:16. Voalaza ao fa “teny Adama, tanàna anilan’i Zaretana” no niavosa tamin’ny fomba mahagaga toy ny tohodrano ny ranon’i Jordana. Rehefa mitantara momba ny nanamboarana an’ireo fitaovana tao amin’ny tempoly ny Baiboly, dia lazainy fa teo amin’ny Faritr’i Jordana no nandrendrehana varahina, “tao anaty lasitra tanimanga, teo anelanelan’i Sokota sy Zaretana.” (1Mp 7:46) Nanamora an’io fandrendrehana io ny fisian’ny tanimanga teo amin’ny Lohasahan’i Jordana.

Maro no milaza an’i Adama hoe tao Tell ed-Damiyeh (eo amorony atsinanan’ny Reniranon’i Jordana, mifanatrika amin’ny fidirana mankao amin’ny Lohasaha Falehan-driaka Farʽah). Voalaza koa fa tokotokony ho 13 km tany avaratra avaratratsinanan’i Adama no nisy an’i Sokota. Tany andrefan’i Jordana sady tsy lavitra an’i Adama sy Sokota àry no nisy an’i Zaretana, rehefa jerena ireo andinin-teny ireo. Misy mihevitra fa ny toerana nisy an’i Zaretana dia mety ho tao Karn Sartabeh, havoana manana haavo 82 m, izay voalaza fa “toerana miavaka eo amin’ny Lohasahan’i Jordana.” (Rakipahalalana Momba ny Baiboly, nataon’i T. Cheyne, Londres, 1903, Boky Faha-4, tsang. 5382) Eny ampitan’i Jordana mifanatrika amin’i Adama no misy an’i Karn Sartabeh, eo amin’ny fidirana eo amin’ny Lohasaha Falehan-driaka Farʽah.

Toa sarotra ampifanarahana amin’izay voalaza momba ny faritra fahadimy namatsy sakafo an’i Solomona izany. Izao mantsy no voalaza momba an’io faritra io: “Tanaka sy Megido ary Beti-sana manontolo, izay eo akaikin’i Zaretana, eo ambanin’i Jezirela, manomboka any Beti-sana ka hatrany Abela-mehola, ary hatrany amin’ny faritr’i Jokmeama.” (1Mp 4:12) Any atsimo lavitra an’ireo toerana hafa ao amin’ilay lisitra no misy an’i Karn Sartabeh, fa tsy any “akaikin’i” Beti-sana. Misy Baiboly kosa milaza hoe: “I Beti-sana manontolo ambanin’i Jezirela, manomboka eo Beti-sana ka hatrany Abela-mehola, izay eo akaikin’i Zaretana.” (1Mp 4:12, Jé) Ampifamadihany àry ireo toerana voalaza, ka ampifandraisiny amin’i Abela-mehola i Zaretana fa tsy amin’i Beti-sana. “I Beti-sana manontolo” anefa no voaresaka, ka azo antoka fa faritra no tiana holazaina fa tsy tanàna. Mety ho tafiditra tamin’io faritra io àry ny tany lemaka manodidina ny tanànan’i Beti-sana ka hatrany atsimo, any amin’izay manomboka ahatazanana an’i Zaretana, raha teo amin’ilay havoana miavaka antsoina hoe Karn Sartabeh tokoa no nisy an’i Zaretana. Faritra roa samy hafa àry no tiana horesahina, saingy faritra roa nifanila.

Ahoana kosa ny amin’ireo toerana hafa tany atsinanan’i Jordana, izay noheverina fa nisy an’i Zaretana? Tena tsy mifanaraka amin’izay lazain’ny Baiboly momba an’i Zaretana ireny toerana ireny. Hita tamin’ny fikarohana natao tany amin’ny iray tamin’ireny toerana ireny kosa (tany Tell es-Saʽidiyeh) fa toa tany i Solomona no nandrendrika varahina. Nahitana zavatra be dia be vita tamin’ny halimo (varahina sy firapotsy niara-notefena) mantsy tany.

“Zareda” no ao amin’ny 2 Tantara 4:17 fa tsy Zaretana toy izay resahin’ny 1 Mpanjaka 7:46. Mety ho fomba hafa anoratana ny hoe Zaretana fotsiny izany.