Fanontanian’ny Mpamaky
Iza moa ireo Filistina resahina ao amin’ny Baiboly?
Matetika ny Baiboly no manisy firesahana ny amin’ny firenena iray fantatra ho ireo Filistina, izay nipetraka tany Kanana rehefa nandova ny Tany Nampanantenaina ny vahoakan’Andriamanitra fahiny. Nandritra ny fotoana ela, ireny Filistina fahiny ireny dia nanohitra ny vahoakan’Andriamanitra, araka ny asongadin’ny fitantarana ny amin’ny adin’i Davida tamin’ilay mpihantsy ady filistina goavana natao hoe Goliata. — 1 Samoela 17:1-3, 23-53.
Asehon’ny Baiboly fa nifindra monina avy tany Kaftora nankany amin’ny moron-tsiraka atsimo andrefan’i Kanana ireo Filistina fahiny. (Jeremia 47:4). Taiza no nisy an’i Kaftora? Manamarika toy izao ny The International Standard Bible Encyclopedia (1979): “Na dia tsy manome valiny hentitra aza ireo porofo, ny fandalinana vao haingana dia manondro ny nosin’i Kreta (na angamba i Kreta miampy an’ireo nosin’ny Ranomasina Egée, izay niray kolontsaina) ho azo antoka fa ilay toerana azo inoana indrindra [ho Kaftora].” — Boky 1, pejy faha-610.
Mifanaraka amin’izany, dia izao no vakina ao amin’ny Amosa 9:7 ao amin’ny fandikan-teny malagasy: “Moa tsy toy ny taranaky ny Etiopiana va hianareo raha amiko, ry Zanak’Isiraely? hoy Jehovah. Tsy ny Isiraely va no nentiko nivoaka avy tany amin’ny tany Egypta. Ary ny Filistina avy tany Kaftora [“Kreta”, NW ], ary ny Syriana avy tany Kira?”
Tsy fantatra hoe oviana io firenena fahiny nonina teny amoron-tsiraka io no nifindra monina avy tany Kreta nankany amin’ilay tapany tamin’i Kanana izay nanjary nantsoina hoe Filistia, dia ilay moron-tsiraka atsimo andrefana teo anelanelan’i Jopa sy i Gaza. Toa efa tao amin’io faritra lemaka amoron-tsiraka io izy ireo tamin’ny andron’i Abrahama sy i Isaka. — Genesisy 20:1, 2; 21:32-34; 26:1-18.
Nitoetra ho hery ara-tafika nahery teo amin’ilay faritra ireo Filistina, fotoana ela taorian’ny nidiran’ny Isiraely tao amin’ilay tany nampanantenain’Andriamanitra azy ireo. (Eksodosy 13:17; Josoa 13:2; Mpitsara 1:18, 19; 3:3, 4; 15:9, 10; 1 Samoela 4:1-11; 7:7-14; 13:19-23; 1 Mpanjaka 16:15). Hatramin’ny fotoana nanjakan’i Ozia mpanjakan’i Joda, ireo Filistina dia nitoetra tao Gata sy Jabne ary Asdoda tanànany. (2 Tantara 26:6). I Ekrona sy i Askelona ary i Gaza no tanànan’izy ireo hafa niavaka ao amin’ny fitantaran’ny Baiboly.
Nandresy an’i Gaza tanànan’ny Filistina i Aleksandra Lehibe, kanefa tamin’ny farany, dia toa nitsahatra tsy ho firenena nahaleo tena ireo Filistina. Nanoratra toy izao ny Profesora Lawrence E. Stager tao amin’ilay boky hoe Biblical Archaeology Review (May/Jona 1991): “Natao sesitany tany Babylona koa ireo Filistina. (...) Tsy misy anefa ny firaketana an-tsoratra ny amin’izay nitranga tamin’ireo Filistina natao sesitany. Ireo izay nety ho nitoetra tao Askelona taorian’ny fandresen’i Nebokadnezara dia toa namoy ny fiavahany ara-pirazanana. Nanjavona tsotra izao teo amin’ny tantara izy ireo.”
Ny anarana maoderina hoe Palestina dia avy amin’ny teny latina sy grika, izay avy amin’ny teny hebreo ilazana ny hoe “Filistia”. Ny fandikan-tenin’ny Baiboly sasany amin’ny teny arabo dia mampiasa teny iray ilazana ny hoe “Filistina” izay mifangaro mora foana amin’ilay teny ilazana ireo Palestiniana maoderina. Kanefa, mampiasa teny arabo hafa ny Today’s Arabic Version, ka araka izany dia manisy fanavahana amin’ireo Filistina fahiny sy ireo Palestiniana maoderina.
[Sary, pejy 31]
Sisan-javatra rava sasany ao Askelona
[Sary nahazoan-dalana]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.