Uzye Ukupeepa Fwaka U Luyembu?

Vino Baibo yalandapo

Baibo italumbulapo ukupeepaa nanti imiomvyezye iliyonsi yakwe fwaka. Nomba nanti ciye vivyo, mwaya ivisinte ivikalanga ukuti Leza atazumilizya ivilivyonsi ivingonona umi nupya akalola ukupeepa fwaka ukuti uluyembu.

Ukucindika umi. “Leza . . akapeela umi nu muza.” (Milimo 17:24, 25) Vino umi wafuma kuli Leza, tutalinzile ukucita iciliconsi icingipimpazya umi witu, icili wa kupeepa.
Ukutemwa anji. “Uwatemwa umuzo ndi vino waitemwa.” (Mateo 22:39) Ndi cakuti umwi akupeepa apali antu yauze ala asikulanga ukutemwa. Yayo akafuutako sile umuza wa cinunu cakwe fwaka yaya sana umu uzanzo uwakulwala indwala izilizimwi na zino ya kapeepa yakwe fwaka aineco yakalwala.
Tukalondekwa ukuya aamuzilo. ‘Mupele mili inu kuli Leza wa mpolelwa zya umi, nu kuipelesya mu kumuombela nu kumuzanzya.’ (Loma 12:1) “Tulinzile kufumako ku vintu vyonsi vino vikakowezya mili nga ni mipasi itu. Acino pa koopa Leza twaezya kuya amuzilo.” (2 Kolinto 7:1) Ukupeepa kutazipa nupya vyapusana sana nu kuya aamuzilo alikuti ukuya ausaka nupya asanguluke pano aakapeepa fwaka yakaonona imili yao ku mufulo sile.

Uzye Baibo yalandapo vimwi pa kupeepa impwanyi nanti pa milembo yuze ikavulunganya uwongo?

Baibo italumbulapo impwanyi nanti imilembo yuze ikolineko. Nomba mwaya ivisinte ivikalesya milembo ii ipe ikalenga antu ukuteekwa uzya. Ukulunda pa visinte vii ivisisenuka, kwaya na vii ivili apisika:

Tukalondekwa ukuikaanya umu melenganyo. “Uwatemwa Mwene Leza wako . . . na mano yako yonsi.” (Mateo 22:37, 38) Umuntu atanga apindulule amelenganyo yakwe ndi cakuti akuomvya imilembo ikavulunganya uwongo, nupya antu aingi yateekwa uzya ku milembo kwene ii. Amelenganyo yao yasintilila sile pa kuomvya milembo kwene ii ikavulunganya uwongo ukuluta ukwika amano ku kuzifya imyelenganyizizye yao.—Filipi 4:8.
Ukuvwila amasunde ya mu wikazi. ‘Mwatontela ya kateeka na yao ali pa utunguluzi.’ (Tito 3:1) Umu mpanga izingi, isunde lyalesya ukuomvya imilembo imwi ikavulunganya uwongo. Ndi cakuti tukulonda twazanzya Leza, tulinzile ukuvwila yayo ali pa utunguluzi.—Loma 13:1.

Fwaka nu Umi Winu

Akaungwe kamwi akakalolekesya pa umi (The World Health Organization) kalanzile ukuti cila mwaka, antu mupipi na 6 milyoni yakafwa ku malwale yano fwaka ikaleta, ukwikako na antu ukuluta pali 600,000 akafuutako umuza wa cinunu cakwe fwaka. Lolini vino fwaka ikaonona umi wakwe yao akapeepa alino na yano yakafuutako sile icinunu cakwe fwaka kwene wii.

Ulwale wakwe Kansa. Muli fwaka mwaya ivintu ukucila pali 50 ivikalenga umwi alwale kansa. Ibuku limwi (Encyclopædia Britannica) likalanda ukuti “ilingi ukupeepa fwaka ukukalenga muntu ukulwala kansa wa kuli yapwapwa.” Ukupeepa fwaka kungalenga nu muntu ukulwala kansa ku vilundwa vyuze wakwe umukanwa, pa cikolomilo, pa nsingo, matima, induzya alino ni citunzi.

Malwale ya kucula imifuutile. Ukupeepa fwaka kukalenga umuntu alwala ulwale wa kukama uwazi alino nu kuvwa amaka ukusila. Ana yano yakafuutila icinunu cakwe fwaka yakacula sana ku ulwale wakwe asima, icifuwa icisyapola, kuvulunganya imikulile alino nu kucefyako imiombele yakwe ya pwapwa.

Ulwale wa mwenzo. Aakapeepa fwaka yaya mu uzanzo uwipisye uwa kulwala situloko nanti ulwale wa ku mwenzo. Umuza uwipe uno yakati Carbon monoxide ukaya mu cunsi cakwe fwaka ukapita zuwa muli ya pwapwa nu kwingila mu wazi, muno ukaya ukonona umuza wakwe oxygen. Ndi cakuti oxygen yacepa mu wazi, umwenzo ukaombesya sana pakuti utwale oxygen mu mwili.

Indilwa ukononeka. Anaci akapeepa lino yali ni ndilwa yakalenga ana yao iiza yavyalwa ala yatakomile, yatanyomile, nanti ale yakweti intazi zyuze wakwe ukuvyalwa ala walepuka umulomo. Ana ya musango uwo yakalwala nu ulwale wa kukanafuuta ningo nanti ukucula ku ulwale ukakoma ana lino yacili sile anono.

a Ukupeepa ukukulandwapo paa ukwakupeepa imisyanga, ukupomba fwaka mu tupepala, ukupeepa ukuomvya impaipi, nanti ukupeepa ukuomvya impaipi ya manzi. Nomba nanti ciye vivyo, ivisinte vya muli Baibo vikalanda pa kupeepa kulikonsi alikuti ukusyeta fwaka, insunko, fwaka wa ku malaiti alino ni misango yuze ikolineko.