Ibuku Lyakwe Yobo Lingamwazwa Lino Mukucula

1-2. U mulandu ci uno cacindamila ukubelenga ibuku lyakwe Yobo?

UZYE mwafumile mukubelenga ibuku lyakwe Yobo likwene? Nanti cakuti ibuku lii lyalemvilwe imyaka 3,500 uku cisila, antu aingi yakalilola ukuti lyacindama sana. Antu yakataizya kalemba wi buku lii pano waomvya mazwi angupale ukuvwa, asuma nupya amaka. Nanti cakuti a Mose uwalemvile ibuku lii, a Yeova uwamunenyile ukulemba mazwi aayamo.—2 Tim. 3:16.

² Ibuku ilya muli Baibo lyakwe Yobo lyacindama sana. U mulandu ci? Pano likatwazwa ukumanya ukuti ya malaika alino na antunze yalinzile ukusoololapo ndi cakuti yalaombela Yeova pa mulandu wakuti yamutemwa alino nu kucindika izina lyakwe. Nupya likatusambilizya na pa miyele yakwe Yeova wakwe, ukutemwa, mano, mulinganya, alino na amaka. Wakwe ibuku lyakwe Yobo lyalanda pali Yeova ukuti “uwa Maka Yonsi” pa miku 31, ukucila mabuku yonsi amuli Baibo aashala. Ibuku lyakwe Yobo likalondolola umulandu uno Leza wazumilizizya ukucula nupya likaasuka na mauzyo acindame sana yano antu yakalonda ukuzana ivyasuko.

3. I vintu ci vino tungasambilila umwi buku lyakwe Yobo?

³ Tungakolanya ibuku lyakwe Yobo ku kukwela umwamba. Ndi cakuti muli papela ya mwamba mungalola ningo ivintu ivyativimuzinguluka. Nga tukubelenga ibuku lyakwe Yobo tungamanya vino Yeova akaelenganya pa kucula. Lekini tulole vino ibuku lyakwe Yobo lingatwazwa lino tukucula. Tumasambilila pali vino ilyasi lyakwe Yobo lyali nu kuzwa Aina Izlaeli yamwi na vino naswe lingatwazwa ndakai. Tumasambilila na vino tungaomvya ilyasi lii ilya muli Baibo uku kuzwa yauze.

LEZA WAZUMILIZYE YOBO UKUCULA

4. Uzye Yobo wapusiine uli na Ina Izlaeli aali umu Ijipti?

⁴ Yobo wikalanga umu mpanga ya Uzi pa nsita ino Aina Izlaeli yali azya umu Ijipti. Umusumba wa Uzi wayelile umupiipi ni Mpanga ya Ulayo umu Alabya. Lino Aina Izlaeli yali umuzya mu Ijipti, yamwi yatandike ukupepa ya leza ya ufi. Lelo Yobo wene asi vino wali, waombelanga Yeova na ucisinka. (Yoswa 24:14; Ezek. 20:8) Yeova walanzile pali Yobo ukuti: “Kutaaya uwaya wakwe aliwe umu nsi.”a (Yobo 1:8) Yobo wakweti sana ivyuma nupya antu yamucindike sana uku ncende kuno wikalanga. (Yobo 1:3) Ukwaula nu kutwisika, Satana afwile uvwile sana uyi ukulola umonsi wii wino antu yacindike sana akuombela Yeova na ucisinka.

5. U mulandu ci uno Yeova wazumilizizye ukuti Yobo acule? (Yobo 1:​20-22; 2:​9, 10)

⁵ Satana walanzile ukuti Yobo wali nu kuta ukuombela Yeova ndi cakuti watandika ukucula. (Yobo 1:​7-11; 2:​2-5) Yeova watemilwe sana Yobo. Lelo wazumilizye Satana ukuti alange ndi cakuti vino walanzile pali Yobo vyali ivya cumi nanti ivya ufi. (Yobo 1:​12-19; 2:​6-8) Satana wakomile nyama zyakwe Yobo, ana yakwe 10 nupya walenzile ukuti alwale ulwale uwipishe sana. Nomba nanti cakuti Satana walenzile Yobo ukucula, Yobo watwalilile ukuombela Yeova na ucisinka. (Belengini Yobo 1:​20-22; 2:​9, 10.) Lino papisile insita, Yeova wizile apozya Yobo, kumupeela ivyuma, na ana yauze 10 nupya antu yamucindike nupya. Nupya Yeova walenzile ukuti Yobo aikale imyaka iingi. Yobo wakazile imyaka na yuze 140. Fwandi waweniko aizikulu ni vizikulula. (Yobo 42:​10-13, 16) Uzye ilyasi lii lyali nu kwazwa uli antu aaliko mpiti, nupya lingatwazwa uli naswe ndakai?

6. Uzye ilyasi lyakwe Yobo nga lyazwile uli Aina Izlaeli ukumanya umulandu uno Leza wazumilizizya ukucula? (Loliniko ni cikope.)

⁶ Ilyasi lyakwe Yobo lifwile lyali nu kwazwa sana Aina Izlaeli aaculanga umu Ijipti. Wakwe, Yoswa na Kalebu ikazile imyaka iingi umu Ijipti nga azya. Nupya ikazile imyaka 40 umu lwanga pa mulandu wakuti Aina Izlaeli yataali ni cuvwila kuli Yeova. Ndi cakuti Aina Izlaeli yamanyile ivyacitikile Yobo ni vyamucitikile pa cisila, ukwaula nu kutwisika nga vyayazwile nupya nga yamanyile ningo wino akalenga antu yacula. Nupya nga yuvwikishe umulandu uno Leza wazumilizizya ukucula na vino Yeova watemwa antu aakatwalilila ukuya acisinka asi mulandu ni ntazi zino yakakwata nu kuti alayalambula.

7-8. Uzye ibuku lyakwe Yobo lingazwa uli yayo akucula? Landiniko pali vimwi ivyacitike.

⁷ Vino ilyasi lyakwe Yobo lingatwazwa. Antu aingi ndakai yakalola kuno antu asuma yakucula nupya yasiuvwikisha umulandu uno Leza wazumilizizya ukucula. Na cii cikalenga ukuti antu yate ukutaila Leza nanti ukwelenganya ukuti Leza asisakamala antu. Elenganyini pali vino vyacitikile ya Hazelb aku Rwanda. Lino yali ance yazumile muli Leza. Lelo ivintu vizile ivisenuka. Avyazi iizile iyatana, nupya ya nyina izile iyatwalwa uku monsi muze, uwayacuzyanga. Lino papisile insita, umonsi umwi wizile alaala nayo pa maka. Lino ya Hazel yaile uku mapepo pakuti yateekeziwe, kutaali uwa kuyateekezya. Lino papisile insita yalemvile Leza kalata. Muli kalata ino yalemvile mwali mazwi akuti: “Napefile kuli wewe we Leza, nezyanga ukucita ivisuma, lelo walenzile ukuti nacula. Namata ukukupepa, nupya namacitanga vyonsi vino nkulonda ivingalenga naya ni nsansa.” Wakwe vino cali kuli ya Hazel avino caya nu ku yantu aingi yano yanena ivya ufi pali Leza nupya yazumila ukuti aliwe akalenga ukuti yacula. Tukauvwa sana uyi pali vino yatamanya icumi pali Leza, nupya tukalonda ukuyazwa.

⁸ Nomba ukupitila umwi buku lyakwe Yobo twamanya ukuti asi Leza akalenga twacula, lelo a Satana. Nupya tusielenganya ukuti antu nga yakucula ala yakucula pa mulandu ni viipe vino yacita. Baibo ikalangilila ukuti “insita ni vintu ivikacitika ukwaula ukwenekela” vikacitikila umuntu aliwensi pa nsita ili yonsi. (Kasa. 9:11; Yobo 4:​1, 8) Nupya nga twatwalilila ukuombela Yeova na ucisinka asi mulandu ni ntazi, tukalenga asinile Satana ukuti uwa ufi. (Yobo 2:3; Mapi. 27:11) Tukataizya pa cumi cino twasambilila muli Baibo, pano lyene twamanya umulandu uno tukaculila. Pa cisila cakuti ya Hazel yatandika ukusambilila Baibo na Ya Nte Yakwe Yeova izile imanya ukuti asi Leza uwalenzile ukuti yacula, nupya walanzile ati: “Napefile kuli Leza ukufuma pansi ya mwenzo nupya. Nanti cakuti nalanzile ukuti namata ukumupepa, ntalondanga ukuta ukumupepa. Nalanzile vivyo pa mulandu wakuti ntamumanyile ningo. Ndakai namanya ukuti Yeova wantemwa. Naya sana ni nsansa nupya nkataizya.” Tukataizya sana pa mulandu wakuti twamanya umulandu uno Leza wazumilizizya ukucula.

VINO ILYASI LYAKWE YOBO LIKATWAZWA UKUZIZIMIZYA

9. I vyani vino Yobo wacitanga lino waculanga? (Yakobo 5:11)

⁹ Elenganyini vino Yobo wacuzile. Wikazile umwi twi. Umwili wakwe onsi wakweti ivilonda nupya wawaikwanga sana. Umwili wakwe wizile iononeka uku vilonda nupya wizile aonda. Atakweti sana maka. Wikalanga sile ala akuifunya pa vilonda ukuomvya icinga. Wailizyanyanga pali vino wawaikanga. Yobo ataatwalilile sile ukuya nu umi lino waculanga, lelo watwalilile ukuya uwa cisinka kuli Yeova nupya wamutaile. (Belengini Yakobo 5:11.) I vyani vyazwile Yobo ukuzizimizya?

10. Uzye ucuza wakwe Yobo na Yeova wali uli? Londololini.

¹⁰ Yobo wanenyile Yeova vino wayuvwanga. (Yobo 10:​1, 2; 16:20) Wakwe umu cipande 3 , Yobo wailizyanyizye pali vyonsi ivyamucitikile, nupya waweni kwati a Yeova uwalenzile ukuti vimucitikile. Lyene pa miku iingi ya cuza yakwe yatatu yamunenanga ukuti Leza u wamufulwile pa viipe vino wacisile. Lelo Yobo watwalilile ukuya uwa cisinka. Vimwi vino Yobo walanzile vyalangilile ukuti pa nsita imwi wailolanga ukuti wali umulungami ukucila Leza. (Yobo 10:​1-3; 32:​1, 2; 35:​1, 2) Lelo Yobo walanzile ukuti insita zimwi walandanga “ivya cilandelande” pa mulandu na vino wezyanga ukutwalilila ukuya uwa ucisinka. (Yobo 6:​3, 26) Umu cipande 31, tukabelenga ukuti Yobo walondanga ukuti Leza amwasuke nupya walanzile nu kuti atalondekwanga ukufululwa. (Yobo 31:35) Ukuya kwene, Yobo atalondekwanga ukupatikizya Leza pakuti amunene umulandu uno waculilanga.

11. Uzye Yeova wacisile uli pali vino Yobo walanzile ukuti wali uwa kaele?

¹¹ Lyene twamanya icalenzile Yobo alande na Yeova umu nzila iya, nupya wataile ukuti a Yeova sile uwali nu kumupingula umu ulungami. Lyene Yeova walenzile ukuti kuye icimuza nupya walanzile na Yobo. Lelo Yeova atalondolwelile Yobo icalenzile aacula. Nupya atakalipile Yobo pali vino wailizyanyanga nanti pali vino walanzile ukuti pataali vino waluvyanyizye. Lelo Yeova wasambilizye Yobo wakwe vino isi waya nu kutemwa uku mwanakwe akacita. Nupya yii yali inzila isuma ino wazwililemo Yobo. Na cii, calenzile ukuti Yobo ailola ukuti umunono sana ngu kumulinganya kuli Leza nupya walapiile pali vino walanzile ukwaula ukwelenganyapo. (Yobo 31:6; 40:​4, 5; 42:​1-6) Uzye ilyasi lii nga lyazwile uli antu aaliko mpiti, nupya lingatwazwa uli naswe ndakai?

12. Uzye ilyasi lyakwe Yobo nga lyazwile uli Ina Izlaeli?

¹² Vino ilyasi lii lyali nu kwazwa Aina Izlaeli. Aina Izlaeli yafwile yali nu kusambililako kuli vino vyacitikile Yobo. Elenganyini pali vino Mose wacisile. Citangukile Mose ukutungulula Aina Izlaeli. Insita izingi yatuvwilanga Yeova nupya yasoshanga Mose. Insita izingi Aina Izlaeli yailizyanyanga kuli Yeova ndi cakuti ivintu vyatala. Lelo Mose wene wapepanga kuli Yeova pakuti amwazwe ndi cakuti ivintu vyatala. (Kufu. 16:​6-8; Mpe. 11:​10-14; 14:​1-4, 11; 16:​41, 49; 17:5) Vino Yobo wacisile nga vyazwile Mose lino Yeova wamulungike. Wakwe, lino kwasiile sile panono ukuti Aina Izlaeli iingile umu Mpanga ya Ulayo, Mose wasokiile Aina Izlaeli nupya “walanzile zuwa zuwa ukwaula ukwelenganya.” Na cii calenzile ukuti afilwe ukupeela Yeova ululumbi luno walondekwanga. (Masa. 106:​32, 33) Ni vyacitike ivyakuti, Yeova atazumilizye Mose ukwingila umu Mpanga ya Ulayo. (Malan. 32:​50-52) Nanti cakuti catalile Mose, Mose waicefizye nu kuvwila vino Yeova wamunenyile. Ilyasi lyakwe Yobo nga lyazwile Aina Izlaeli aatwalilile ukuya na ucisinka pa cisila ca mfwa yakwe Mose. Ukwelenganya api lyasi lii, nga kwazwile Aina Izlaeli aali na ucisinka ukumanya ivya kulondolwela Yeova vino yayuvwanga alino nu kukanailola ukuti yali alungami ukucila Yeova. Nupya nga yasambilile ivya kuicefya nu kuzumila ukusunda kwakwe Yeova.

13. Uzye ilyasi lyakwe Yobo lingatwazwa uli ukuzizimizya? (Aebele 10:36)

¹³ Vino ilyasi lyakwe Yobo lingatwazwa. Swe Ina Klistu tukalondekwa ukuzizimizya. (Belengini Aebele 10:36.) Wakwe, limwi tukuzizimizya ulwale, masakamika, intazi zya mu lupwa, ukufwilwa wino twatemwa, nanti intazi yuze izikalamba. Insita zimwi lino tukucula, umuntu angalanda nanti ukucita ivintu vimwi ivingalenga tuye sana nu ulanda. (Mapi. 12:18) Nomba ibuku lyakwe Yobo likatusambilizya vino tunganena Yeova vyonsi vino tukuyuvwa nu kutaila ukuti amatuvwa. (1 Yoa. 5:14) Yeova atalatusokela ndi cakuti twamunena vino tukuyuvwa, nanti cakuti insita zimwi tungalanda “ivya cilandelande” wakwe vino cali kuli Yobo. Lelo Leza alatupeela amaka na mano akutwazwa ukuzizimizya. (2 Mila. 16:9; Yako. 1:5) Nupya angatulungika ndi cakuti calondekwa, wakwe vino walungike Yobo. Nupya ibuku lyakwe Yobo likatusambilizya na pali vino tungazizimizya ndi cakuti twapokelela ukusunda ukufuma umwi Izwi lyakwe Yeova, iuvi lyakwe, nanti kuli ya cuza itu aakula muli vyakwe Leza. (Aeb. 12:​5-7) Wakwe vino ukusunda kwazwile Yobo alino vino naswe kungatwazwa ndi cakuti yatusunda. (2 Kol. 13:11) Kwaya masambililo acindame sana yano tungasambilila umwi buku lyakwe Yobo. Lekini lyene tulole vino tungaomvya masambililo aaya umwi buku lyakwe Yobo ku kwazwa yauze.

MWAOMVYA IBUKU LYAKWE YOBO KU KUKOMELEZYA YAUZE

14. Iinzila ci ino tungaomvya mu mulimo wa kusimikila pa kulondolola umulandu uno antu yakaculila?

¹⁴ Uzye mwakomenkanyapo umuntu umu mulimo wa kusimikila alino amuzya umulandu uno swe yantu tukaculila? Uzye mwaswike uli iuzyo lii? Limwi mufwile mwalanzile pali vino Baibo yalanda pa vyacitike umu calo ca Edeni. Limwi mwatandike ukulanda pali Satana, umwipe wino wabefile aatwalane akutandikilapo ufi uwalenzile yapondokele Leza. (Utan. 3:​1-6) Lyene mwamunenyile ukuti pa cisila cakuti Adamu na Eva yayembuka, antu umu nsi yatandike ukucula nu kufwa. (Loma 5:12) Lyene mufwile mwalondolwile ukuti Leza walesile ukuti papite insita pakuti antu yasininkizye ukuti vino Satana walanzile pali Leza ivya ufi na pakuti ilyasi lisuma ilya kuti antu yalaya amalilike uku nkoleelo lisimikilwe uku yantu. (Kuso. 21:​3, 4) Yii inzila isuma iya kwasukilamo iuzyo lii nupya ingazwa antu ukumanya umulandu uno antu yakaculila.

15. Tungaomvya uli ibuku lyakwe Yobo ku kwazwa umuntu aakulonda ukumanya umulandu uno antu yakaculila? (Loliniko ni vikope.)

¹⁵ Inzila na yuze ino tungalondolwelamo umulandu uno antu yakaculila u kuyalondolwela pali vino vyacitikile Yobo. Limwi mungatandikilapo ukutaizya umuntu wiyo api iuzyo lii ilicindame lino watauzya. Lyene mungalanda pali Yobo umonsi uwali nu utailo nupya wacuzilepo, ukuti nawe kwene uzizye umulandu uno waculilanga. Limwi welenganyanga ukuti a Leza u walenganga aacula. (Yobo 7:​17-21) Umuntu wino mukusimikilako anguvwa ningo ukumanya ukuti na antu uku cisila yalondanga ukumanya umulandu uno antu yakaculila. Lyene mungalanda ukuti asi Leza akalenga twacula lelo a Satana nupya u walenzile ukuti iviipe vicitikile Yobo. Ciwa walanzile ukuti antu yakaombela Leza pa mulandu na vino akayapeela, lelo nga yakucula yangata ukumuombela. Nanti cakuti Leza asi aliwe walenzile ukuti Yobo acula, wazumilizye ukuti Yobo acule pakuti alangilile ukuti wataila antu aaya na ucisinka nupya aataaya na ukaitemwe. Nupya walondanga yalangilile ukuti Satana uwa ufi. Lyene mungalondolola ukuti Leza wapaazile Yobo pali vino watwalilile ukuya uwa cisinka. Fwandi tungayalondolwela ukuti asi Yeova akalenga ukuti yacula.

16. Landiniko pali vimwi ivyacitike ivikalangilila ukuti ibuku lyakwe Yobo lingazwa umuntu akucula.

¹⁶ Elenganyini pali vino ibuku lyakwe Yobo lyazwile ya Mario. Wanda umwi umu 2021, nkazi umwi wasimikilanga ukuomvya foni. Lino watumile ya Mario foni pa muku wa kutandikilapo, wayabelenziile ilembo nu kuyalondolwela ukuti Leza atatulaya sile ukuti ivintu vilazipa uku nkoleelo lelo akakutika nu ku mapepo itu. Nkazi uzizye ya Mario pali vino yelenginye api lembo. Lyene ya Mario yamunenyile ukuti yalembanga kalata iyakunena ulupwa lwao ukuti yayatemwa, nu kuti yali nu kuikulika. Yatiile, “Nazumila muli Leza, lelo nayuvwile ukuti asinsakamala.” Pa muku uze lino nkazi wayatumile foni yalanzyanyizizye pali vino Yobo wacuzile. Ya Mario yapingwilepo ukubelenga ibuku lyakwe Yobo lyonsi. Lyene nkazi wayatumile linki iya kuyulilapo Baibo wa Muzilo Uwa Malembo ya Nsi Ipya. I vyani ivyacitike? Ya Mario yazumile ukutandika ukusambilia Baibo nupya yatemilwe ukusambilila pali Leza uwaya nu kutemwa nupya uwaisileko mano.

17. U mulandu ci uno tukataizizya pali vino Yeova walenzile ukuti ibuku lyakwe Yobo lilembwe umwi Izwi lyakwe? (Yobo 34:12)

¹⁷ Izwi lyakwe Leza lyakwata amaka aakusenula umu wa yantu alino nu kuteekezya aakucula. (Aeb. 4:12) Tukataizya pali vino Yeova walenzile ivyacitikile Yobo ukulembwa umwi Izwi lyakwe. (Yobo 19:​23, 24) Ibuku lyakwe Yobo lyalenga tusininkizye ukuti “icumi kwene Leza asicita iviipe.” (Belengini Yobo 34:12.) Nupya likatusambilizya nu mulandu uno Leza wazumilizizya ukucula na vino tungacita pakuti tuzizimizye. Nupya likatwazwa ukuteekezya yayo akucula. Umu cipande icilondelilepo, tulasambilila pali vino ibuku lyakwe Yobo lingatwazwa lino tukusunda yauze.