Ilo Lõl Ak Jab Mõttan Lõl

“A bwe kom jab an lõl, . . . kin men in lõl ej kijirãte kom.”—JOHN 15:19.

1. Ta kõtan eo an Christian ro im lõl in, ak ewi wãwen lõl in ej watõk ir?

ILO BOÑ eo an eliktata ibben ri kalor ro an, Jesus ear jiroñ ir: “Kom jab an lõl.” Lõl ta eo ear konono kake? Ear jab ba lok iman ke: “Bwe kin an Anij yokwe lõl, E ar letok juõn wõt Nejin E ar keutak, bwe jabrewõt eo ej liki E en jab joko, a en mour in drio”? (John 3:16) Alikar bwe ri kalor ro rar mõttan lõl en kinke rar ro moktata rar jerbale tõmak ilo Jesus kin mour indio. Inem, etke Jesus kiõ ear ba bwe ri kalor ro an rar jenolok jen lõl eo? Im etke ear bareinwõt ba: “A bwe kom jab an lõl, . . . kin men in lõl ej kijirãte kom”?​—John 15:19.

2, 3. (a) Kin “lõl” et eo Christian ro rar jab mõttan? (b) Ta eo Bible ej ba kin “lõl” eo me Christian ro rar jab mõttan?

² Uak eo ej bwe Bible eo ej kajerbal nan eo “lõl” (Greek, koʹsmos) ilo wãwen ko reinjuõn. Einwõt kar kamelele ilo katak eo lok iman, jet ien ilo Bible “lõl eo” ej jitõñlok ñõn armij. Eñin lõl eo Anij ear yokwe im kin eo Jesus ear mij. Bõtab, The Oxford History of Christianity ej ba: “‘Lõl’ eo ej bareinwõt juõn nan Christian ro rar kajerbal kin juõn men ear jibel jen Anij im jumae e.” Ewi wãwen men in ej mol? Ri jeje in Catholic Roland Minnerath, ilo book eo an Les chrétiens et le monde (Christian ro im Lõl eo), ej kamelele: “Ilo juõn wãwen enana, lõl rej melele kake einwõt . . . jikin eo ijo kien ko rej jumae Anij rej kõmmõn makitkit ko air im ilo air jumae iroij eo an Christ men in ej kõmmõn bwe ren juõn jukjuk im bed an ri kijirat ro iumin kajur eo an Satan.” “Lõl” in ej jar in armij ro rej jibel jen Anij. Christian ro remol rejjab mõttan lõl in, im ej kijirate ir.

³ Ilo tujemlokin ebeben eo kein kajuõn, John ear lemnak kin lõl in ke ear je: “Komin jab yokwe lõl ak men ko ilo lõl. Elañe jabrewõt armij ej yokwe lõl, yokwe Jemer e jab ilo e. Bwe men ko otemjej ilo lõl​—mõm an kõniek, mõm an mej ko, im wuj wan an mour in—re jab an Jemer a rej an lõl.” (1 John 2:15, 16) Ear bareinwõt je: “Je jela bwe kij jen Anij, im aolepen lõl ej berwõt ilo dri nana eo.” (1 John 5:19) Jesus make ear naetan Satan “iroij in lõl in.”​—John 12:31; 16:11.

Eddeklok eo an Kien ko Rekajur an Lõl

4. Ewi wãwen kien ko rekajur an lõl rar walok?

⁴ Jukjuk im bed in armij ejibel jen Anij me ej bed kiõ ear jino eddeklok ejjabto elikin Ibwijleplep eo ilo ran ko an Noah, ke elõñ ian ro nukin rar bõjrak jen air kabuñ ñõn Jehovah Anij. Nimrod ear buñbuñ ilo ran ko jinoin, juõn ri kal jikin kwelok ko im “juõn dri kakiruru e kajur iman mejen Jeova.” (Genesis 10:8-12) Ilo kar ien kein elõñ ian lõl in kar karõki ilo jikin kwelok-ailiñ ko redik, ko jen ien ñõn ien rar koba ibben don im tarinaek bar juõn ailiñ. (Genesis 14:1-9) Jet jikin kwelok-ailiñ ko rar anjo ion ko jet ñõn erom kien ko rekajur ilo juõn jikin. Jet kien ko rekajur ilo juõn jikin eliktata rar eddeklok ñõn erom kien ko relap an lõl.

5, 6. (a) Ta kar kien ko jiljilimjuõn rekajur an lõl ilo bwebwenato in Bible? (b) Kien kein rekajur an lõl rej kõkkar kake kin ta, im rej bõk kajur eo air jen ia?

⁵ Ilo lor joñok eo an Nimrod, iroij ro an kien ko rekajur an lõl rar jab kabuñ ñõn Jehovah, eo ej alikar ilo kõmmõn ko air relej. Kien kein rekajur an lõl rej kõkkar kaki ilo Jeje ko ikijen kidu awia ko, im iumin elõñ ebeben ko, Bible eo ej kile jiljino iair me ear lap air jelet armij ro an Jehovah. Kien kein kar Egypt, Assyria, Babylon, Medo-Persia, Greece, im Rome. Elikin Rome, kien eo kein kajiljilimjuõn ekajur an lõl kar kanan kake ñõn jutak liñtak. (Daniel 7:3-7; 8:3-7, 20, 21; Revelation 17:9, 10) Men in kar Anglo-American World Power, ejaak in Kien eo an Britain ibben eo mõttan United States, eo tokelik ear le jen Britain ilo kajur. Kien eo an Britain ear jino eddek elikin malkan eo eliktata an Kien eo an Rome ear jako.a

⁶ Kien ko jiljilimjuõn rekajur an lõl me rar binej jenkwon don kar kõkkar kake ilo book in Revelation ikijen juõn kidu awia jiljilimjuõn bõran eo ear walok liñtak jen lometo elimajnono in armij. (Isaiah 17:12, 13; 57:20, 21; Revelation 13:1) Wõn eo ej lelok kajur ñõn kidu awia in ej iroij? Bible eo ej uak: “Im drakon eo ej lelok ñõn e an kajur, an tron, im maroñ elap.” (Revelation 13:2) Dragon eo ej Satan Devil eo.​—Luke 4:5, 6; Revelation 12:9.

Iroij eo an Ailiñ in Anij Ej Itok

7. Ilo ta eo Christian ro rej kejatdikdik kake, im ewi wãwen men in ej jelet kõtan eo air ibben kien ko an lõl in?

⁷ Iumin enañin 2,000 yiõ ko, Christian ro rar jar: “En itok Am ailiñ. Ren kõmõnmõn ankil Am einwõt i lõñ, bareinwõt ion lõl.” (Matthew 6:10) Ri Kennan ro an Jehovah rej jela bwe Ailiñ in Anij wõt emaroñ bõktok ainemõn eo emol ion lõl. Ilo air liñõre kanan ko ilo Bible, rej tõmak bwe mõttan jidik jar in enaj jejjet kitien im Ailiñ eo enaj bõk eddon makitkit ko an lõl in. (Daniel 2:44) Air rejtak Ailiñ in ej kõmmõn bwe ren bed iolaplap ilo air jab bõk kwunair ilo makitkit ko an kien ko an lõl in.

8. Ewi wãwen kien ko rej emmakit ñõn iroij eo an Ailiñ in Anij, einwõt kar kanan kake ilo Psalm 2?

⁸ Jet ailiñ ko rej ba rej lor nan in kakabilek in kabuñ ko. Ak, ilo kõmmõn ko air rej kajekdon mol eo bwe Jehovah eo ej Iroij Bõtata ijoko otemjej im bwe ear kairoij Jesus einwõt King eo ilõñ ibben maroñ eo ion lõl. (Daniel 4:17; Revelation 11:15) Juõn psalm in kanan ej ba: “Kiñ ro i lõl rej mõke kajutõk ir; Iroij ro rej jimor bebe nae Jeova, im nae Dri kabit eo An [Jesus], im ba, “Emõn jen mijkõki lukjeir, im jolok to ko air jen kij!’” (Psalm 2:2, 3) Kien ko rejjab kõnan bõk jabdewõt “to ko” me renaj kõmmõn joñan air jerbale iroij in kien ko air. Kin men in, Jehovah ej ba ñõn Jesus, King eo ear kãlete: “Kwon kajitõk iba, im I naj lewoj dri ailiñ ko ñõn Yuk bwe ren Am jolit, im ijo ko retoloktata i lõl bwe ren Am wato. Kwo naj lojaik ir kin mal wãwen alal, Kwo naj kokkure ir im joko einwõt jãbi dreka.” (Psalm 2:8, 9) Bõtab, lõl in armij ro me Jesus ear mij kake ejamin lukkun ‘kokkure.’​—John 3:17.

Bõprae Am Bõk “Kakõlle eo” Kakõllan “Kiru eo”

9, 10. (a) Kin ta eo rej kakkil kij kake ilo book in Revelation? (b) Ad bõk ‘kakõlen kiru eo’ ej kõkkar kin ta? (c) Ta kakõlle ko ri karejaran Anij rej bõki?

⁹ Revelation eo me ri jilek John ear bõke ear kakkil bwe lõl in armij me ej jibel jen Anij enaj kalaplok ijibed ko an mokta jen an itok jemlok eo an, im “kõmõn kin armij otemjej, ro redrik im ro relap, ro dri mweie, im ro dri jeramel, ro anemkwojair im ro dri kamakoko, bwe ren lelok ñõn ir kakõlen ion pein anbijmaroñir ak ion dremair; Im bwe ejelok armij en maroñ in wiaik ak wiakake, elañe e jab iben kakõlen, aet, etan kiru eo, ak oran etan.” (Revelation 13:16, 17) Ta melelen men in? Juõn kakõlle ion pein anbijmaroñin ej juõn kakõlle ekkar kin rejtak ikijen jerbal. Ta kin kakõlle eo ion dreman? The Expositor’s Greek Testament ej ba: “Nan in kõkkar in ej jitõñlok ñõn manit eo ñõn kakõlle ri tarinae ro im ri kamakoko ro kin juõn eo ak kakõlle eo ealikar . . . ak, emõnlok, ñõn manit in kabuñ eo ñõn kõnak etan juõn anij einwõt juõn kein kejbarok.” Elõñ armij ilo kõmmõn im nan ko air rej kõnak ilo kõkkar kakõlle in, im kalikar ir make einwõt “dri kamakoko” ak dri tõrinae ro” an “kiru eo.” (Revelation 13:3, 4) Ikijen ilju eo air, Theological Dictionary of the New Testament ej ba: “Ri kijirat ro an Anij rej kamelim bwe [kakõlle] eo kakõllan kidu eo, oran in ittino eo ewor ãt eo etan, ren likiti ion demair im ion rãjet in peiir. Men in ej lelok ñõn ir ien ko remõn ñõn wõnmanlok ikijen economy im business, ak ej likit ir iumin illu eo an Anij im jolok ir jen ailiñ eo, Rev. 13:16; 14:9; 20:4.”

¹⁰ Jej aikwiji elaplok beran im kijenmij ñõn jumae ijibed ko ñõn bõk “kakõlle eo.” (Revelation 14:9-12) Bõtab, ri karejaran Anij ewor kajur rot in, im kin men in, ekkã air kijirate ir im ruruwe nae ir. (John 15:18-20; 17:14, 15) Jen air bõk kakõlle eo kakõllan kidu eo, Isaiah ear ba bwe renaj kar je ilo kõkkar ion peiir, “Ña dron Jeova.” (Isaiah 44:5) Bareinwõt, kinke rej ‘liejlol im iññũr’ kin men ko rekajõjõ kabuñ in ri buñ jen tõmak ro rej kõmmõni, rej bõk juõn kakõlle ilo kõkkar ion demair eo ej kalikar ir bwe rej tellokin bõk kejbarok ñe naj kajejjet ekajet ko an Jehovah.​—Ezekiel 9:1-7.

11. Wõn eo ej kamelim an kien ko an armij iroij mae ien Ailiñ in Anij ej itok ñõn bõk eddon iroij ion lõl?

¹¹ Anij ej kõtlok bwe kien ko an armij ren iroij mae ien eo Ailiñ eo an Christ ilõñ enaj bõk eddon iroij ion lõl in. Kijenmij in an Anij kin kien politic ko Professor Oscar Cullmann ej konono kake ilo book eo an The State in the New Testament. Ej je: “Lemnak eo ekabwokbwok kin ‘provisional’ character (kadkadin ‘juõn men eo ej jerbal mae ien bar juõn ej binej jenkwon indio’) eo an Kien eo ej un eo unin lemnak eo an Christian ro moktata ñõn Kien eo ejjab burukuk, ak ej einwõt idãptok ibben don. Ij kalikar, ej einwõt an eindein. Jej aikwij baj konono wõt Rome l3:1, ‘Armij otemjej ren kiblie ñõn ro routiej jen ir . . . ,’ ibben Revelation 13: Kien eo einwõt kidu eo ej wõnliñtak jen komlõl eo.”

“Kiru” eo im “Sizar”

12. Ta lemnak eo ejokkin wõt juõn ewor ibben Ri Kennan ro an Jehovah ikijen kien ko an armij?

¹² Enaj bwid ñõn kajemlok bwe armij otemjej rej bed ilo maroñ in kien rej kein jerbal ko an Satan. Elõñ iair rar kamol ir make einwõt armij ro remol, einwõt proconsul eo Sergius Paulus eo Bible eo ej kalikar e einwõt “dri jelalokjen.” (Jerbal 13:7) Jet iroij ro rar jojomar ilo beran jimwe ko an ro reiet, im bõklikit eo air letok in Anij ear tel ir meñe rar jab jela Anij im karõk ko an. (Rome 2:14, 15) Kememej, Bible eo ej kajerbal nan eo “lõl” ilo ruo wãwen ko reoktak jen don: lõl in armij, eo Anij ej yokwe im kij bareinwõt jej aikwij yokwe, im lõl in armij ro rejibel jen Jehovah, eo Satan ej anij ioir im jen eo jej aikwij kajenolok kij make. (John 1:9, 10; 17:14; 2 Korint 4:4; James 4:4) Kin men in, ri karejar ro an Jehovah ewor juõn lemnak ejokkin wõt juõn kin iroij eo an armij. Jej bed iolaplap ikijen men ko an politic kinke jej jerbal einwõt ri keañ ak ri jilik kin Ailiñ in Anij im mour ko ad jej wujleploke ñõn Anij. (2 Korint 5:20) Ijo tu-rãjet, jej kiblie ñõn rein ewor air maroñ.

13. (a) Ewi wãwen Jehovah ej watõk kien ko an armij? (b) Ñõn joñan et eo Christian ro rej kõtaik ir ñõn kien ko an armij?

¹³ Wãwen in ejokkin wõt juõn ej kalikar lemnak eo an Jehovah Anij make. Ñe kien ko rekajur an lõl, ak meñe Ailiñ ko redik, rej kajerbal maroñ ko air ilo jakkar, jibede armij ro air, ak matõrtõre armij ro rej kabuñ ñõn Anij, emol rej kwalok kadkadiir einwõt kar kanan kake einwõt kidu ko rawia. (Daniel 7:19-21; Revelation 11:7) Bõtab, ñe kien ko an ailiñ ko rej jerbale karõk ko an Anij ikijen air kejbarok ekajet jimwe ilo kien, ej watõk ir einwõt “dri jerbal” ro an. (Rome 13:6) Jehovah ej kõtmene bwe armij ro an ren kautiej kien ko an armij im kiblie ñõn ir, ak kiblie eo air ewor joñan. Ñe armij rej aikwij jen ri karejar ro an Anij men ko me Anij ej kamo ak ñe rej kamo men ko me Anij ej aikwij bwe ri karejar ro an ren kõmmõni, ri karejar ro renaj lor bebe eo an ri jilek ro: “Emõn jen bokake Anij elap jen armij.”​—Jerbal 5:29.

14. Ewi wãwen Jesus ear kamelele kin kiblie eo an Christian ro ñõn kien ko an armij? eo an Paul?

¹⁴ Jesus ear ba bwe ri karejar ro an enaj wor eddo ko air ñõn kien ko im ñõn Anij jimor ke ear keañ: “Inem komin lelok ñõn Sizar men ko an Sizar, im ñõn Anij men ko an Anij.” (Matthew 22:21) Ri jilek Paul ear je iumin kakõrmol: “Armij otemjej ren kiblie ñõn ro routiej jen ir . . . A elañe kwoj kõmõn men eo enana, kwon mijõk; bwe e jab jitokjen an bõk jãji: bwe e dri korijeran Anij, dri irenwõne ñõn illu iben eo ej kõmõnmõn nana. Inem komin kiblie jab kin illu eo wõt, a bareinwõt kin bõklikõt. Bwe kin men in komij bareinwõt owõj.” (Rome 13:1, 4-6) Jen ebeben eo kein kajuõn C.E. mae rainin, Christian ro rar aikwij lemnak kin men ko Kien eo ej aikwiji jen kij. Rar aikwij jela elañe air bokake men in aikwij kein renaj tel ir ñõn air kajekdon air kabuñ ak elañe men in aikwij kein rar jimwe im jej aikwij bokake.

Citizen (armij an juõn ailiñ) ro Rejimwe

15. Ewi wãwen Ri Kennan ro an Jehovah rej lelok ilo tiljek men ko an Caesar?

¹⁵ “Ro routiej” an kien rej “dri korijeran” Anij ñe rej kajejjet kitien jerbal eo air Anij ej kowãppene, eo ej kobaik maroñ eo ñõn “irenwõne ro rej kõmõn nana, im nebar ro rej kõmõn emõn.” (1 Peter 2:13, 14) Ro ri karejaran Jehovah ilo tiljek rej lelok ñõn Caesar men eo ej aikwiji ilo jimwe ikijen owõj, im rej kõmmõn joñan wõt an bõklikit eo air eo Bible ear katakin e ej kõtlok air kõmmõne ikijen “kiblie ñõn iroij rõn, . . . pojõk ñõn jerbal otemjej remõn.” (Titus 3:1) “Jerbal otemjej remõn” ej kobaik jibañ ro jet, einwõt ñe juõn jorrãn ej walok. Elõñ rar kamole joij eo Ri Kennan ro an Jehovah rar kwaloke ñõn armij ilo wãwen rot kein.​—Galetia 6:10.

16. Ta jerbal ko remõn Ri Kennan ro an Jehovah rej kõmmõni ñõn kien ko im armij ro?

¹⁶ Ri Kennan ro an Jehovah rej yokwe armij im rej eñjake bwe jerbal eo emõntata remaroñ kõmmõne ñõn ir ej ñõn jibañ ir bõk jelalokjen eo ejimwe kin karõk eo an Jehovah ñõn bõktok “lõñ ko rekãl im lõl ekãl” im ewãnik.” (2 Peter 3:13) Ilo air katakin im jerbale kien mour erreo ko reutiej ilo Bible, rej juõn tokjen emõn ñõn jukjuk im bed in armij, im kejbarok elõñ jen air jumae kien. Ri karejaran Jehovah rej bokake kien im rej kwalok kautiej ñõn ri jerbal ro an kien, ro reutiej, ri ekajet ro, im ri utiej ro an jikin kwelok eo, im lelok kautiej ñõn ‘eo kõnimarmij ekar.’ (Rome 13:7) Ri Kennan ro jemen im jinen ilo mõnõnõ rej jerbal ibben ri kaki ro an ajiri ro nejiir im jibañ ro nejiir bwe en emõn air katak, bwe tokelik rein emaroñ emõn air kabwe aikwij ko air im jab juõn eddo ñõn jukjuk im bed eo. (1 Tessalonika 4:11, 12) Iloan congregation ko air, Ri Kennan ro rej jumae kalijeklok, im kaorõk air kakajurlok mour in family. (Jerbal 10:34, 35; Kolosse 3:18-21) Kin men in, ikijen kõmmõn ko air, rej kwalok bwe nan in kinaklok ko bwe rej nae mour in family ak rejjab jibañ jukjuk im bed eo rejjab mol. Ilo wãwen in, nan ko an ri jilek Peter enaj mol: “Bwe ein drein ankil an Anij, bwe, kin ami kõmõnmõn emõn, komin kaikõñ jajelokjen an armij ro dri bwebwe.”​—1 Peter 2:15.

17. Ewi wãwen Christian ro rej “etetal im meletlet ñõn ro ilikin”?

¹⁷ Inem meñe ri kalor ro remol an Christ “re jab jen lõl,” rej bed wõt ilo lõl eo an armij im rej aikwij “etetal im meletlet ñõn ro ilikin.” (John 17:16; Kolosse 4:5) Kinke Jehovah ej kõtlok bwe ri utiej ro ren jerbal einwõt ri karejaran, jenaj kwalok kautiej eo ekkar ñõn ir. (Rome 13:1-4) Meñe jej bed iolaplap ikijen politic, jej jar ikijen “kiñ ro im iroij otemjelok,” elaptata ñe rein rej aikwij kõmmõn bebe ko me remaroñ jelet anemkwoj in kabuñ. Jenaj wõnmanlok im kõmmõn men in “bwe jen mour im tõt wõt ilo ainemõn im kwojarjar im kõmõnmõn emõn mwiler otemjej,” bwe en ‘lomoren armij otemjej.’​—1 Timothy 2:1-4.

[Kamelele eo itulal]

Kajitõk in Elij ko

◻ Christian ro rej mõttan “lõl” et eo, ak kin “lõl” ta eo rejjab mõttan?

◻ “Kakõle eo” kin “kiru eo” ion pein im deman juõn armij ej kõkkar kin ta, im kakõlle ta ko ewor ibben ri karejar ro retiljek an Jehovah?

◻ Ta lemnak eo ejokkin wõt juõn ewor ibben Christian ro remol ikijen kien ko an armij?

◻ Ta jet ian wãwen ko me Ri Kennan ro an Jehovah rej kõmmõn emõn ñõn jukjuk im bed in armij?

[Pija ko ilo peij 28]

Bible eo ej kile kien ko an armij jimor einwõt ri karejaran Anij im einwõt juõn kidu awia

[Pija eo ilo peij 29]

Kin air kwalok itoklimo eo ej yokwe kin ro jet, Ri Kennan ro an Jehovah rej juõn tokjen ñõn jukjuk im bed eo air