En Wõr Am Tõmak Einwõt Eo An Abraham!
Ro rej eddeb ñan tõmak rein ro rej nejin Abraham.”—GALATIANS 3:7, New World Translation.
1. Ewi wãwen an kar Abram jelmae juõn melejoñ eo ekãl ilo Canaan?
ABRAM ear ilok jen juõn mour in jokane ilo Ur ilo an bokake nanin jiroñ eo an Jehovah. Menin abañ ko ear ioni ilo yiõ ko tok ilokan kar jinoin melejoñ in tõmak eo ear jelmae ilo Egypt. Bwebwenato eo ilo Bible ej ba: “Im kiõ juõn ñitta ear walok ilo ene eo.” Ebidodo an naj kar Abram eñjake an inebata kin wãwen eo ear bed ie! Jen an eindein, ear bõk buñten nee ko remõn ñan kejbãrok aikwij ko an family eo an. “Ebram e ar wanlaltok ñan Egypt ñan an jokwe ijo einwõt ruwamaejet, kinke ñitta eo ear kanuij lap ilo ene eo.” Ro ilo mweo imõn Abram rar kanuij lõñ im ejamin kar bin air lo ir ilo Egypt. Jehovah ear kamol ke an mol ñan kallimur ko an im kejbãrok Abram jen jorrãn?—Genesis 12:10, NW; Exodus 16:2, 3.
2, 3. (a) Etke Abram ear nooj mol in kadkad in lio belen? (b) Ilo an uak ñan wãwen eo, ewi wãwen an kar Abram jerbal ibben lio belen?
2 Jej konono ilo Jenesis 12:11-13, NW: “Inem ke e ar kebak bwe en deloñ ilo Egypt, e ar ba ñan Sarai, lio belen: ‘Joij, kiõ! I jelã bwe kwe juõn kõrã edeeo. Inem enaj walok bwe Ri Egypt renaj lo yuk im renaj ba, “E in lio belen.” Im renaj mõn iõ, a re naj kejbãrok yuk bwe kwon mour. Joij im ba bwe kwe jatiõ, inem I naj ainemõn kin kwe, im aõ e naj mour kin kwe.’ ” Meñe Sarai kar 65 yiõ dettan, ear deeo wõt. Menin ear kõmman kauwatata ñan mour eo an Abram.a (Jenesis 12:4, 5; 17:17) Men eo elaplok tokjen, ej men ko rar ekkeijaklok ilo karõk eo an Jehovah, kinke ear ba bwe ikijen inen Abram ailiñ otemjej ilal renaj kajerammõn ir make. (Jenesis 12:2, 3, 7) Ke Abram ear ejelok wõt nejin, ear kanuij aorõk bwe en bed wõt im mour.
3 Abram ear konono ibben lio belen bwe en kajerbal juõn kilen eo erro ar errã ibben don kake moktalok, einwõt ba, ñan an ba bwe e kar lio jatin. Lale bwe meñe ear wõr an maroñ einwõt juõn eo ej jemen ak bõran juõn family ak bwij, ear jab kajerbal maroñ eo an ilo jab jimwe ak ear kajitõk kin karejar im rejetak eo an. (Jenesis 12:11-13; 20:13) Ilo menin, Abram ear likit juõn joñok emõn ñan maan ro ri belele ñan jerbale yokwe ilo eddo eo an einwõt bõran family eo, im Sarai, ilo an kalikar an kõttãik e, ej juõn joñok ñan kõrã ro rej ri belele rainin.—Dri Epesõs 5:23-28; Dri Kolosse 4:6.
4. En ewi wãwen an ri karejar ro retiljek rainin aikwij jerbale mwiliir ñe mour an ro jeiir im jatiir rej bed ilo kauwatata?
4 Sarai ear maroñ ba bwe e kar jatin Abram kinke e kar lukkun jatin kinke juõn wõt jemeirro. (Jenesis 20:12) Bareinwõt, Abram ear jab aikwij lelok melele ko ñan armij ro ear jab tellokiir. (Matu 7:6) Ri karejar ro retiljek an Anij ilo ran kein rej eoroñ nanin jiroñ eo ilo Bible bwe ren mol. (Dri Hibru 13:18) Ñan wanjoñok, rejamin riap iumin kallimur ilo juõn jikin ekajet in kien. Bõtab, ñe mour ko ilo kanniek ak ilo jitõb an ro jeiir im jatiir rej bed ilo kauwatata, einwõt ilo ien ko rej bõk matõrtõr ak eñtan, rej eoroñ nanin kakabilek eo an Jesus bwe ren “meletlet einwõt serpent ko im joij einwõt mule ko.”—Matu 10:16; lale The Watchtower ilo kajin English, November 1, 1996, page 18, paragraph 19.
5. Etke Sarai ear mõnõnõ in bokake kajitõk eo an Abram?
5 Ewi wãwen an kar Sarai uak ñan kajitõk eo an Abram? Ri jilek Peter ej kwalok kin kõrã ro einwõt Sarai rej “kejatrikrik ir ilo Anij.” Kin menin Sarai ear maroñ melele kin aitwerõk ko ilo jitõb im rar ekkeijaklok ilo wãwen in. Ijellokin men in, ear yokwe im kautiej leo belen. Kin men in Sarai ear kãlet ñan ‘kõttãik e make ñan leo belen’ im noje wãwen eo kin belele eo airro. (1 Piter 3:5) Bwebõta, an kõmman eindein ear kajedmatmat e ñan kauwatata. “Inem, ke Ebram e ar itok ñõn Ijipt, dri Ijipt rar lo lio bwe e kanuij dreo. Im bareinwõt iroij irik ro an Pero rar loe, im rar nebar e ñõn Pero: im rar ãñin lio ñõn imõn Pero.”—Jenesis 12:14, 15.
Kõtlok eo Jehovah ear Kõmmane
6, 7. Ilo wãwen eñtan et eo Abram im Sarai erro ar lo airro bed ie, im ewi wãwen an kar Jehovah kõrõlok Sarai?
6 Menin emaroñ kar menin kainebata ñan Abram im Sarai! Ear alikar bwe Sarai ear bed ilo kauwatata ñan air kokkure e. Bareinwõt, Pharaoh, ilo an jaje kin mol in wãwen belele eo an Sarai, ear emmol ilo an lelok menin lelok ko ñan Abram, inem “eor an sip, im kau, im ass koman, im dri korijeran man, im dri korijeran kõra, im ass kokõra, im kamel.”b (Jenesis 12:16) Abram emaroñ kar eñjake an jõjõiki menin lelok kein! Meñe wãwen eo ear einwõt nana, Jehovah ear jab ellok jen Abram.
7 “Im Jeova e ar kaiñtan Pero im dri mweo imõn kin men in kaiñtan ko relap, kin Serai, lio belen Ebram.” (Jenesis 12:17) Ilo juõn wãwen eo ejjab alikar, unjen eo mol kin menin “kaiñtan” kein kar kalikare ñan Pharaoh. E ar mõkaj im uak: “Im Pero e ar kirtok Ebram, im ba, Ta men in kwar kõmõn ñõn iõ? etke kwar jab kennanek iõ bwe lio ej beleõm? etke kwar ba, Jãtiõ, ein drein I ar bõk lio bwe en beliõ? kiõ kin men in, kwon lale lio beleõm, im ãñin e, im ilok ilo ial eo am. Im Pero e ar jiroñ ro dron kin e: im rar karwõnlok e, im lio belen, im men ko an otemjej.”—Jenesis 12:18-20; Sam 105:14, 15.
8. Kain kejbãrok rot eo Jehovah ear kallimur kake ñan Ri Christian ro rainin?
8 Rainin, Jehovah ejjab kõmman eindein ñan ro ri karejaran ñan kejbãrok ir jen mij ko rej walok jen nana, kõtõrãik kien, ñitta ak jorrãn ko rej make walok. Rej kallimuri kij bwe ien otemjej Jehovah enaj na ialin an wõr kejbãrok jen men ko rej menin kauwatata ñan kõtan eo ad ibben. (Sam 91:1-4) Ej kõmman eindein elaptata ilo an letok nan in kakkõl ilo ien eo ejejjet ikijen Nan eo an im “dri korijer e tiljek im meletlet.” (Matu 24:45) A ta kin kalelñoñ eo kin mij jen matõrtõr? Meñe emaroñ kõtlok bwe kajjojo armij ren mij, Anij ejamin kõtlok bwe ren torlokbõke armij ro an otemjej. (Sam 116:15) Im elañe mij ej bõk mour an jet ri tõmak ro retiljek, jemaroñ liki kin jerkakbiji eo air.—Jon 5:28, 29.
Kõmman Katok ñan Debij Ainemõn
9. Ta eo ej kalikar bwe Abram ear jab bed wõt ilo juõn jikin ilo Canaan?
9 Kin an alikar bwe ñitta eo ilo Canaan ear jemlok, “Ebram e ar wõnliñlok jen Ijipt, e, im lio belen, im men ko an otemjej, im Lot iben, ñõn Rõk [juõn jikin eo ejjab lap an wõt ijo turõk in tol ko ilo Judah]. Im Ebram e ar kanuij mweie kin kiru ko rawie, im kin silver, im kin gold.” (Jenesis 13:1, 2) Kin menin armij ro ilo bukwon eo rar lo e einwõt armij eo ewõr an kajur im elap kilan, juõn iroij ekajur. (Jenesis 23:6) Abram ear ejelok an kõnan jokwe ijo im oktak im bõk kunan ilo jerbal in kien ko an Ri Canaan. Jen an eindein, “e ar ilok ilo an etetal jen Rõk ñõn Betel, ñõn ijo imõn kaber eo an e kar ber ie mokta, ikõtan Betel im Eai.” Einwõt ilo ien otemjej, Abram ear likit moktata iman kabuñ eo an Jehovah jabdewõt ijo ear etal ielok.—Jenesis 13:3, 4.
10. Ta abañ eo ear walok ikõtan ri lale kiru ro an Abram im Lot, im etke ear lap tokjen bwe en mõkaj air lo mejelan?
10 “Im bareinwõt Lot, eo e ar ilok iben Ebram, eor an kiru ko redrik, im ko relap, im imõn kaber ko. Im eneo e jab maroñwe irro, bwe ren jokwe iben dron: kin ke men ko air relõñ, einwõt bwe re ban jokwe iben dron. Im e kar juõn akwail ikõtan ro dri lale kiru an Ebram im ro dri lale kiru an Lot: im kiõ dri Kenean im dri Periz rar jokwe i eneo.” (Jenesis 13:5-7) Eneo ear jabwe den im menin eddek ko ion bũdej ñan menin mour ko an Abram im Lot. Eñjake in illu im inebata ear walok ikõtan ro rej lale kidu ko. Kain iakwelel rot in ear jab emõn ñan ri kabuñ ro an Anij eo emol. Elañe iakwelel eo ear wõnmanlok wõt, emaroñ kar walok juõn jorrãn eo eto an bed. Inem enaj kar ewi wãwen an Abram jerbale wãwen in? E ar kakajiririk Lot elikin an mij jemen Lot, bõlen einwõt mõttan family eo an make. Einwõt eo eritto ian rein ruo, Abram ear jab tellokin bõk men eo emõntata ñan e make ke?
11, 12. Ta menin joij eo Abram ear kõmmane ñan Lot, im etke kãlet eo an Lot ear jab menin meletlet?
11 Ak “Ebram e ar ba ñõn Lot, Ij ba ñõn yuk, en ejelok akwail iba im ibõm, im iben ro aõ dri lale kiru im ro am dri lale kiru, bwe kijro jimjãn jimjãtin. Aolepen eneo e jab ber iman mejõm ke? Ij akwelap ñõn yuk, kwon mõke lok iam jen iõ: elañe kwe ñõn anmiñ inem I naj ilok ñõn anbijmaroñ; ak elañe kwe ñõn anbijmaroñ, inem I naj ilok ñõn anmiñ.” Iturin Bethel ear wõr juõn men eo rar naetan “juõn ian ijoko ej make wõt emõn reilok ie lok ilo Palestine.” Bõlen jen ijo “Lot e ar bõk mejen, im ej lo aolepen ene biken wõt juõn iturin Jordan, bwe eor dren in kamorur ijo ko otemjej, mokta jen an Jeova kokkure Sodom im Gomorra, einwõt jikin kallip an Jeova, einwõt enen Ijipt, ijo kwoj itok ñõn Zoar.”—Jenesis 13:8-10.
12 Meñe Bible ej kwalok kin Lot einwõt “ewãnik,” kin juõn un e ar jab kõttãik e ñan Abram ikijen men in, im einwõt ejjab bareinwõt bukõt nanin kakabilek eo an leo eritto Abraham. (2 Piter 2:7) “Inem Lot e ar kãlet aolepen ijo biken wõt juõn iturin Jordan; im Lot e ar italok: im rar jibil jen dron. Im Ebram e ar jokwe i enen Kenean, im Lot e ar jokwe ilo jikin kwelok ko ijo biken wõt juõn, im e ar kamõkit imõn kaber eo an tokrõn wõt Sodom.” (Jenesis 13:11, 12) Sodom ear mweie im ear lelok elõñ tokjen ko kin mweiuk. (Ezekiel 16:49, 50, NW) Meñe kãlet eo an Lot ear einwõt meletlet ilo lemnak kake kin mweiuk, ear juõn kãlet eo elikjap ilo lale ikijen men ko ilo jitõb. Etke? Kinke “dri Sodom rar nana, im dri jerawiwi elap iman mejen Jeova,” Jenesis 13:13 ej ba. Bebe eo an Lot ñan an emmakit enaj kar etal im kõmman menin an family eo an lap an buromõj.
13. Ewi wãwen wanjoñok eo an Abram ej menin jibañ ñan Ri Christian ro remaroñ oktak im bed ilo juõn iakwelel kin money?
13 Ak Abram, meñe ear kwalok an liki ilo kallimur eo an Jehovah bwe inen enaj kar etal im an aolepen eneo; ear jab iakwelel ilo men dikdik eo kin mõttan ene eo. Ilo joij, ear jerbal ijelman nanin kaiñi eo kar kwalok kake tokelik ilo 1 Corinthians 10:24, NW: “Kajjojo en bukõt wõt, jab tokjen eo ñan e make, ak ñan armij eo juõn.” Menin ej juõn nanin kakememej emõn ñan ro remaroñ lorak ilo juõn akwel in money ibben juõn ri tõmak eo mõttan. Jen air lor nanin kakabilek eo ilo Matu 18:15-17, jet rar bõklok ro jeiir im jatiir ñan jikin ekajet. (1 Dri Korint 6:1, 7) Joñok eo an Abram ej kwalok bwe emõnlok eñtan ilo luji money jen bõktok nanin notaiki ion ãt eo etan Jehovah ak kokkure ainemõn eo an congregation eo an Christian.—Jemes 3:18.
14. Ewi wãwen Abram ear bõk kajerammõn kin joij eo an?
14 Abram kar nawõnãn kin joij eo an. Anij ear keañ: “Im I naj kõmõn ineõm einwõt bok in lõl: im elañe armij e maroñ in bwine bõñõlñõl in lõl, inem re naj bareinwõt maroñ bwine ro ineõm.” Emaroñ kar menin kõketak eo ealikar ñan Abram eo ear ejelok nejin! Jeltokin, Anij ear kaiñ: “Kwon jutõk, im etetal ilujen eneo ilo aitokõn im ilo drilpen; bwe I naj lewoj ñõn yuk.” (Jenesis 13:16, 17) Jab, Abram rejamin kar kõtlok an jokwe ilo juõn jikin eo wãwen ko ie remõn. En kar bed wõt im jebellok jen Ri Canaan ro. Ri Christian ro rainin rej aikwij ilo wãwen lok wõt jebellok jen lal in. Rejjab watõk ir make reutiej jen ro jet, ak rejjab kanuij tel air ibben jabdewõt ro remaroñ ane ir ñan bõk kunair ilo mwil eo ejjab ekkar ñan jeje ko.—1 Piter 4:3, 4.
15. (a) Ta eo emaroñ kar lap tokjen ilo itoitak ko an Abram? (b) Ta joñok eo Abram ear likiti ñan family ko an Christian rainin?
15 Ilo ien ko an Bible, mokta jen an juõn armij bõk juõn an ene, ear tellokin an etale im lale. Kin menin, itoitak eo an emaroñ kar jerbal einwõt juõn kakememej eo ej etal wõt bwe juõn ran ene in enaj an ro inen Abram. Ilo bokake, “Ebram ear kamõkit an imõn kaber im item jokwe iturin wijki ok ko an Mamre, ko rej ber i Hibron, im ijo e ar kalek juõn lokatok ñõn Jehovah.” (Jenesis 13:18) Bar juõn alen Abram ear kalikar bwe kabuñ eo ñan Anij kar men eo elaptata. An family eo katak, an family eo jar, im bed ilo kwelok ko rej men ko moktata relap ke ilo family eo am?
Ri Kijirãt eo Ej Tarinae
16. (a) Etke nan in kabellok ko ilo Jenesis 14:1 rekalelñoñ? (b) Ta kar un eo ñan nitbwil eo an king ro emen iturear?
16 “Kiõ ear itok ilo ran ko an Amraphel king in Shinar, Arioch king in Ellasar, Chedorlaomer king in Elam,c im Tidal king in Goiim, bwe rein rar kõmman tarinae.” Ilo kajin Hebrew eo jinoin, nanin kabellok ko (“Kiõ ear itok ilo ran ko an . . . ”) ewõr juõn melele ekalelñoñ, ej jitõñlok “ñan juõn tõreãn in melejoñ eo ej jemlok ilo jerammõn.” (Genesis 14:1, 2, NW footnote) Melejoñ eo ear ijjino ke king rein emen an turear im jar in tarinae ko air rar nitbwili im kõmman elap jorrãn ñan Canaan. Ta kõtõbar eo air? Ñan jibed lallok jumae eo an jikin kwelok ko lalem ilo Sodom, Gomorrah, Admah, Zeboiim, im Bela. Ilo air kaluuj jumae eo an jikin kwelok ko lalem, king ro emen “rar etal ibben don lok ñan Komlal in Siddim, eñin, Lomalo in Salt.” Lot im family eo an rar jokwe iturin ijo.—Genesis 14:3-7, NW.
17. Etke kajibokweik eo an Lot kar juõn melejoñ in tõmak ñan Abram?
17 King ro an Canaan rar kate ir jumaiki ri nitbwili ro ak rar eñtan im luuj. “Im ri anjo ro rar bõk aolepen mweien Sodom im Gomorrah, im ekõn otemjej im ilok ilo ial eo air lok. Rar bareinwõt ãñin Lot leo nejin leo jatin Abram im mweiuk ko an im etal wõt ilo ial eo air. Ilo ien eo ear jokwe ilo Sodom.” News ko kin jorrãn kein ejjabto rar tõbar Abram: “Elikin ien eo juõn emaan ear ko im itok im kennanek Abram Ri Hebrew eo. E ar jokwe ibwiljin wijki kilep ko an Mamre Ri Amor eo, jein im jatin Eshcol im jein im jatin Aner; im rein rar rejetak Abram. Ilo wãwen in Abram ear roñ bwe rar bõk leo jatin im kajibokweik.” (Jenesis 14:8-14, NW) Ear juõn melejoñ elap in tõmak! Abram en kar bõk ke juõn eñjake ekajur nae leo mañden kin an kar bõk ijo emõntata ilo ene eo? Kememej, bareinwõt, bwe ri nitbwili rein rar itok jen eneo kabijuknen, Shinar. Ñan an tarinae nae ir enaj kar jolok an maroñ in bar jeblak ñan kabijuknen eo an. Ijellokin men kein, ta eo Abram emaroñ kar kõmmane nae juõn jar in tarinae eo me koba in aolep kajur ko an Canaan rar jab maroñ kaluuji?
18, 19. (a) Ewi wãwen an kar Abram maroñ kõrõlok Lot? (b) Wõn eo ear bõk tokjen eo kin anjo in?
18 Abram ear bar likit tõmak eo an ejelok kajitõk kake ilo Jehovah. “E ar tel ro dron ro re jela toõn tõrinae im rar lotak i mweo imõn, jilu buki joñoul drualitõk armij, im e ar lukworkwore ir ñõn Dan. Im e ar kijbil ro dron im iaboñwe ir, im mõn ir, im lukworkwor ir ñõn Hoba, eo i anmiñin Damaskõs. Im e ar bar bõktok men ko otemjej, im bareinwõt ej ãñintok Lot jãtin, im mweiuk ko mweien, im bareinwõt kõra ro, im armij ro.” (Jenesis 14:14-16) Ilo juõn wãwen kalikar tõmak eo an ekajur ilo Jehovah, Abram ear tel jar in tarinae ko an elap air eiet orair ñan anjo, im kadeod Lot im family eo an. Kiõ Abram ear jelmae Melchizedek, king-priest eo an Salem. “Im Melkizedek, kiñ in Selem, e ar bõktok bred im wain: im ej pris an Anij Eutiejtata. Im e ar jare, im ba, Emõnõnõ Ebram, kin Anij Eutiejtata, Eo an lõñ im lõl: im emõnõnõ Anij Eutiejtata, Eo e ar lewoj am dri kijirãt ilo peõm. Im e ar lelok ñõn e juõn mõtõn joñoul ian men ko otemjej.”—Jenesis 14:18-20.
19 Aet, anjo ej an Jehovah. Kin tõmak eo an, bar juõn alen, Abram ear lo kõtlok eo an Jehovah. Armij ro an Anij rainin rejjab bõk kunair ilo tarinae, ak rej jelmae elõñ melejoñ ko im aitwerõk ko. Katak in ad tok juõn enaj kwalok wãwen an joñok eo an Abram maroñ jibañ kij jerbal ijelmeir im lo tõbrak.
[Kamelele ko itulal]
a Ekkar ñan Insight on the Scriptures (jeje in Ri Kennan ro an Jehovah), “juõn jeje in papyrus eo etto ej kennan kin juõn Pharaoh eo ear kakien maan ro ewõr air kein tarinae bwe ren jibwe juõn kõrã eo edeeo im mõn leo belen.” Inem lelñoñ ko an Abram rar jab burolap.
b Hagar, eo tokelik ear erom concubine an Abram, emaroñ kar ibwiljin ri karejar ro kar lelok ñan Abram ilo ien in.—Jenesis 16:1.
c Ro rej etale men ko rejjab mol juõn ien rar ba bwe Elam ejañin kar lap kilan ilo Shinar im bwe bwebwenato eo kin tarinae eo an Chedorlaomer kar juõn men eo ejjab mol. Ñan juõn ennan in kamol eo an archaeology eo ej rejetak bwebwenato eo ilo Bible, lale The Watchtower ilo kajin English, July 1, 1989, page 4-7.
Kwar Lo Ke?
• Ewi wãwen ñitta eo ilo enen Canaan ear kamol an juõn melejoñ in tõmak ñan Abram?
• Ewi wãwen airro jimor Abram im Sarai kar likit juõn joñok emõn ñan maan im kõrã ro ri belele rainin?
• Ta katak ko jemaroñ katak jen kilen an kar Abram jerbale iakwelel eo ikõtan ri lale kiru ro an im ro an Lot?
[Pija eo ilo peij 24]
Abram ear jab jojomare jimwe ko an ak ear likit tokjen ko an Lot iman in ko an
[Pija eo ilo peij 26]
Abram ear kwalok an atartar ion Jehovah ilo an kõrõlok Lot leo mañden