Божјето име во Хебрејските списи

Божјето име, кое се пишува со четирите хебрејски согласки יהוה (ЈХВХ), се појавува скоро 7.000 пати во Хебрејските списи, наречени и Стар завет. Тие четири букви, кои се познати како тетраграм, во Преводот Нов свет на сите места се преведени со името „Јехова“. Тоа име во Библијата се појавува почесто од кое и да е друго име. Писателите на Библијата користеле многу титули и описни изрази за Бог како, на пример, „Семоќен“, „Севишен“ и „Господар“, но како лично име на Бог го користеле само тетраграмот.

Самиот Јехова Бог им дал упатство на библиските писатели да го користат неговото име додека ја пишувале Библијата. На пример, на пророкот Јоил му рекол да напише: „Секој што ќе го повика името на Јехова ќе биде спасен“ (Јоил 2:32). А еден од псалмистите напишал: „За да се знае дека единствено ти, чие име е Јехова, си Севишен над целата земја“ (Псалм 83:18). Всушност, само во Псалмите — книга со поетски стихови што Божјиот народ требало да ги пее и рецитира — Божјето име се појавува околу 700 пати. Тогаш, зошто во многу преводи на Библијата не се спомнува името на Бог? Зошто во Преводот Нов свет се користи обликот „Јехова“? И што значи тоа име?

Зошто многу библиски преводи не го содржат Божјето име? Од повеќе причини. Некои сметаат дека на Семоќниот Бог не му е потребно лично име. Други, пак, веројатно под влијание на еврејската традиција, не го користеле тоа име од страв да не го осквернат. А трети сметаат дека, со оглед на тоа што никој не знае како точно се изговарало Божјето име, најдобро е наместо него да се користи некоја титула како, на пример, „Господ“ или „Бог“. Меѓутоа, ниедно од овие гледишта нема основа. Да видиме зошто.

• Оние што тврдат дека на Семоќниот Бог не му е потребно лично име ги игнорираат доказите дека раните примероци од неговата Реч, вклучувајќи ги и оние од пред времето на Христос што се зачувани до денес, го содржат Божјето лично име. Како што беше спомнато, самиот Бог кажал неговото име да биде вклучено во неговата Реч околу 7.000 пати. Очигледно, тој сака да го знаеме и да го користиме неговото име.

• Преведувачите што го отстрануваат Божјето име од почит кон еврејската традиција, не земаат предвид еден многу битен фактор. Иако некои еврејски писари не го изговарале тоа име, тие не го отстраниле од светите списи што ги препишувале. Древните свитоци пронајдени во Кумран, во близина на Мртвото Море, го содржат Божјето име на многу места. Некои преведувачи на Библијата го замениле Божјето име со титулата „ГОСПОД“, напишана со големи букви, за да укажат дека на тие места во изворниот текст стоело Божјето име. Но, останува прашањето: Зошто овие преведувачи си зеле слобода да го заменат или да го отстранат Божјето име од Библијата иако признаваат дека во библискиот текст се појавува илјадници пати? Кој им го дал тоа право? Одговорот го знаат само тие.

• Оние што сметаат дека Божјето име не треба да се користи затоа што не се знае како точно се изговарало, немаат ништо против тоа да го користат името Исус. Меѓутоа, учениците на Исус од првиот век го изговарале неговото име многу поинаку од повеќето христијани денес. Тогашните христијани со еврејско потекло веројатно го изговарале Јешуа. А титулата „Христос“ ја изговарале Машијах, односно „Месија“. Христијаните што зборувале грчки го нарекувале Исус Христос, а христијаните што зборувале латински го нарекувале Језус Кристус. Под водство на светиот дух, во Библијата бил запишан грчкиот облик на неговото име, што покажува дека христијаните во првиот век го користеле обликот кој бил вообичаен во нивниот јазик. По истата логика, Одборот што работеше на Преводот Нов свет сметаше дека е разумно да го користи обликот „Јехова“, иако не се знае како точно се изговарало Божјето име на старохебрејски јазик.

Зошто во Преводот Нов свет се користи обликот „Јехова“? Во многу јазици, четирите букви на тетраграмот (יהוה) се пренесуваат со согласките ЈХВХ. Тетраграмот, како и сите други хебрејски зборови во пишан облик, не содржел самогласки. Кога старохебрејскиот јазик бил во секојдневна употреба, на читателите им било лесно да ги изговорат зборовите заедно со соодветните самогласки.

Околу илјада години откако било завршено пишувањето на Хебрејските списи, еврејските изучувачи измислиле систем на знаци (точки и цртички) што покажувале кои самогласки требало да се изговорат додека се читало. Но, дотогаш многу Евреи од суеверие веќе престанале да го изговараат Божјето лично име и го замениле со други изрази. Кога истражувачите го препишувале тетраграмот, до четирите согласки очигледно ставале знаци кои одговарале на самогласките од изразите што се користеле како замена за Божјето име. Затоа, ракописите што содржат такви знаци не ни помагаат да одредиме како се изговарало името на старохебрејски јазик. Некои тврдат дека името се изговарало „Јахве“, а други сметаат дека се изговарало поинаку. Во еден свиток пронајден кај Мртвото Море што содржи дел од 3. Мојсеева на грчки јазик, Божјето име е транслитерирано како Иао. Освен тоа, раните грчки писатели укажуваат дека е можно Божјето име да се изговара и Иаи, Иаве и Иауе. Како и да е, нема потреба да инсистираме на некој конкретен изговор. Едноставно не знаеме како Божјите слуги во минатото го изговарале ова име на хебрејски јазик (1. Мојсеева 13:4; 2. Мојсеева 3:15). Она што сигурно го знаеме е дека Бог често го користел своето име кога комуницирал со своите слуги, дека тие му се обраќале со тоа име и дека слободно го користеле кога зборувале со другите (2. Мојсеева 6:2; 1. Царевите 8:23; Псалм 99:9).

Тогаш, зошто во Преводот Нов свет се користи обликот „Јехова“? Затоа што тој облик на Божјето име има долга историја во многу јазици.

Во Библиите на англиски јазик, Божјето име првпат се појавува во преводот на петте Мојсееви книги што го направил Вилијам Тиндејл во 1530 год. Тој го користел обликот „Иехоуах“. Во текот на 16 век, кога Библијата била преведена на многу европски јазици, многу преведувачи прифатиле сличен облик на Божјето име. Некои од нив биле Себастијан Минстер (латински, 1534), Пјер Робер Оливетан (француски, 1535), Антонио Бручоли (италијански, 1540) и Касиодоро де Реина (шпански, 1569).

Обликот „Јехова“ може да се најде и во многу Библии на словенските јазици. На пример, се појавува во еден стар превод на чешки јазик (Bible kralická, 1613) и во еден стар превод на словачки јазик (Kamaldulská Biblia, 1756-1759). Се појавува и во Далматиновата Библија (1584) на словенечки јазик, која многу се цени поради своето културно и историско значење. Исто така, обликот „Јехова“ се користи во некои Библии на хрватски јазик, како што е преводот на Матија Петар Катанчиќ (1831). Обликот „Јехова“ се користи и во некои Библии на бугарски јазик како, на пример, во првиот целосен превод на Библијата на современ бугарски јазик, објавен во 1871 год. во Истанбул. Во него се користи обликот Iеова (подоцна Иеова). Освен тоа, во преводот Синодалното издание на Библията од 1925 год., Божјето име се појавува во обликот „Иехова“. Божјето име во обликот „Јехова“ има долга историја и во рускиот јазик. Ќе спомнеме само два превода. Еден е преводот на архимандритот Филарет (Дроздов) од 1813 год. Се смета дека тоа е првиот руски превод што го содржи Божјето име. Тој го употребил обликот „Iегова“. Истиот облик се наоѓа и во општоприфатениот синодален превод од 1876 год.

Обликот „Јехова“ го има и во современиот превод на Библијата на српски јазик од Лујо Бакотиќ, во фуснотата за 1. Мојсеева 2:5. Истиот облик се јавува и во српската книжевност. На македонски јазик, обликот „Јехова“ се појавува на три места во првото издание на Светото писмо на Македонската православна црква.

Што значи името Јехова? Во хебрејскиот јазик, името Јехова доаѓа од глаголот הוה (хвх), кој значи „да стане“. Според многу изучувачи на хебрејскиот јазик, обликот на тој глагол укажува дека субјектот не го врши дејството самиот, туку предизвикува тоа да се случи. Затоа, Одборот што работеше на Преводот Нов свет смета дека Божјето име значи „оној што предизвикува да стане“. Бидејќи изучувачите имаат различни мислења по тоа прашање, не можеме догматично да тврдиме дека токму тоа е неговото значење. Сепак, оваа дефиниција соодветно ја опишува улогата што Јехова ја има како Творец на сѐ што постои и како оној што ги исполнува сите свои намери. Тој предизвикал да настанат вселената и сите суштества обдарени со разум. Освен тоа, Бог постојано прави сѐ што е потребно за да се остварат неговата волја и неговата намера.

Според тоа, значењето само на името Јехова не е ограничено на сродниот глагол што се наоѓа во 2. Мојсеева 3:14, каде што пишува: „Ќе станам сѐ што ќе посакам да станам“. Овие зборови не го објаснуваат потполно значењето на Божјето име. Тие откриваат само еден аспект на Божјата личност — ни покажуваат дека во секоја ситуација тој станува сѐ што е потребно за да ја исполни својата намера. Значи, иако името Јехова го вклучува и ова значење, тоа не е ограничено само на она што Бог може да стане. Неговото име укажува и на фактот дека тој може да предизвика секоја негова творба — и жива и нежива — да стане или да направи сѐ што е потребно за да се исполни неговата намера.