Канадската величествена „подвижна сообраќајница“

ОД ДОПИСНИКОТ НА РАЗБУДЕТЕ СЕ! ОД КАНАДА

— Каква река е ова? — Река без крај — одговори месниот водич

ОВА се случило во 1535 година. Љубопитниот истражувач Жак Картје не ни претпоставувал дека водениот пат што во тој момент го забележал на картата еден ден ќе биде еден од најважните водени патишта во Северна Америка. Оваа река станала првата пространа „сообраќајница“ за раните трговци со крзно и за колонистите, а на крајот и за современите гигантски прекуокеански товарни бродови. На устието таа е широка преку 130 километри, а во копното, од Атлантскиот Океан до езерото Онтарио, завлегува со околу 1.200 километри.

Заслугата за името на овој величествен воден пат, Сент Лоренс, историските книги му ја припишуваат на Картје. Подоцна, тоа име почнало да се користи и за реката и за заливот при нејзината утока.

Некои од најубавите северноамерикански пејзажи се наоѓаат покрај реката Сент Лоренс. Цврстите карпи и стрмните брегови се засекуваат во водата за да оформат еден од најдолгите фјордови на светот, Сегнеј фјордот, кој се протега на скоро 100 километри. Моќната река Сегнеј, создавајќи вртлози, се влева во Сент Лоренс од север за да формира едно широко речно устие каде што океанот низ плими и осеки се меша со речните води.

Поморските биолози велат дека овде, под површината, се среќаваат два света. Студените, солени океански води навлегуваат преку подводни канали до длабочина од 400 метри, а потоа избиваат нагоре и се мешаат со слатките води од реките. Ова речно устие изобилува со морски животински свет. На релативно мало растојание се среќаваат белуги (мали бели китови), џуџести китови, големи северни китови и огромни сини китови. Обично овие четири вида китови живеат одделени едни од други со километри. Не е ни чудо што во една од изминативе години, повеќе од 70.000 туристи биле на излет со брод по Сент Лоренс за да ги набљудуваат китовите.

Комбинацијата од билки, животни и птици што се среќава крај реката е една од најнеобичните на Земјата. Тука има стотици видови риби, повеќе од 20 видови водоземци и влекачи и 12 видови морски цицачи. Се вели дека скоро 300 видови птици често се задржуваат во нејзините мочуришта и на бреговите. Птиците преселници, како што се патките и снежните гуски, се собираат на овие води на илјадници.

По течението на реката, над нејзиното крајбрежје порабено со темни шуми се издигаат спокојни, синкави планини. Раскошни острови се подаваат сред нејзиното широко корито. Фарми, села и градови се простираат на нејзините брегови.

Од Монтреал кон внатрешноста, во должина од 160 километри, брзаци ја испресечуваат реката. После брзаците, пловењето станува полесно низ 60-километарскиот воден предел кој е опсипан со она што се нарекува Илјада Острови (всушност, близу две илјади).

Прометот на „сообраќајницата“

Уште во 1680 европските доселеници зборувале за проширување на „сообраќајницата“ за прекуокеански сообраќај над Монтреал со помош на канали за да се избегнат брзаците. Скоро 300 години подоцна, во 1959, сонот се остварил со отворањето на Морскиот пат Сент Лоренс. Тој е прогласен за еден од најголемите светски градежни потфати.

За да се завршат овие 293 километри воден пат, меѓу Монтреал и езерото Онтарио биле изградени седум нови бродски преводници. Оваа изградба изискувала ископување на повеќе од 150 милиони кубни метри земја и камења кои, кога би се натрупале рамномерно на едно фудбалско игралиште, би создале планина висока преку 35 километри. Со бетонот што е употребен за браните може да се изгради автопат со четири ленти меѓу Лондон и Рим.

Жак Лестран, автор на книгата Seaway—The Untold Story of North America’s Fourth Seacoast (Водениот пат — Нераскажана приказна за четвртиот северноамерикански морски брег), цитирал еден поморски капетан кој рекол: „На целиот свет нема воден пат како него. Не е лесно да се патува, но грандиозноста на реката, рикот на Нијагарините водопади, бесконечниот ланец од езера и острови го прават многу, многу привлечен“.

Прекуокеанските бродови кои патуваат по проширената „сообраќајница“ до Дјулут-Сјупириор на американската страна на Горно Езеро, се искачуваат како со елеватор до 180 метри надморска височина, височина рамна на 60-катен облакодер. Од Атлантскиот Океан до внатрешноста може да се патува до 3.700 километри.

Таквиот поморски сообраќај донел комерцијален просперитет за градовите крај патот. Книгата The Great Lakes/St. Lawrence System (Големите Езера/Системот на Сент Лоренс) коментира: „Во рамките на неговите дводржавни граници лежи срцето на индустријата и на Канада и на Соединетите Држави, густината на населението е преку 100 милиони и тој е единствениот најголем извор на индустриското и производствено богатство на западниот свет“.

Меѓу пристаништата, кои бројат повеќе од 150, а се нижат по водениот пат од Атлантскиот Океан до Горното Езеро, се: (Во Канада) Квебек, Монтреал, Торонто, Хамилтон, Со Сент Мари и Тундер Беј, и (во Соединетите Држави) Буфало, Ири, Кливленд, Детроит, Чикаго и Дјулут-Сјупириор. Бродови од Казабланка, Авр, Ротердам и од други места годишно превезуваат милиони тони товар по Сент Лоренс. Користењето на „сообраќајницата“ обезбедува десетици илјади работни места и милијарди долари приход секоја година.

Алармантни повици

Меѓутоа, по повеќе од 30 години навигација по оваа „сообраќајница“, беа разгласени алармантни повици. Со векови, реката Сент Лоренс, заедно со нејзиниот голем резервоар во Големите Езера, „е користена како одводен канал и ѓубриште“, тврди Канадското еколошко друштво. „Големата Река“ можеше да се справи со тоа, сѐ до неодамна.

Масивните прекуокеански товарни бродови го испуштаа својот баласт во слатководните езера и во реката. Индустриите и градовите крај водениот пат ѝ додаваа отровни хемикалии. А и земјоделството со своите пестициди го даде својот дел. Поради севкупните ефекти, реката се најде во опасност.

Како што се зголемуваа количествата на загадувачи испуштени во реката, така постепено исчезнуваа извесни видови риби. Со текот на времето, беше забрането пливањето. Потоа се забрани јадењето на некои риби и школки. Пиењето на вода земена од реката беше ставено под прашалник. Извесни видови од животинскиот свет станаа официјално загрозени. Водата исфрлаше на брегот мртви белуги, жртви на болести предизвикани од отрови во водата.

Чистење на „сообраќајницата“

Пораката на реката беше јасна. На величествената „подвижна сообраќајница“ ѝ требаше чистење. Затоа, во 1988, канадската влада реагираше така што го лансира Планот за дејствување Сент Лоренс, со кој се предвидуваше чистење на водата со програма на чување, заштита и обновување, особено од Монтреал до Атлантскиот Океан.

Сега е во тек работата на проектите за опстанок на загрозените видови. Утврдени се подрачја под заштита за да се зачува она што останало. Иновацискиот Морски парк Сегнеј, таму каде што реката Сегнеј се влева во Сент Лоренс, беше основан за да се заштити несекојдневната морска околина и животинскиот свет.

Беа поставени нови правила. На индустриите им беа дадени рокови за да го намалат количеството на загадувачи на реката за 90 отсто. Беа развиени нови технологии за да се намали загадувањето. Местата во реката кои беа загадени со отровни супстанции преку седиментација или од вадење тиња беа исчистени. Во некои исчистени подрачја долж бреговите се планира да се направат нови живеалишта за животинскиот свет. Преземени се мерки за контрола на бројот и движењето на илјадниците туристи кои секоја година доѓаат да ја гледаат реката.

Штетата може да се поправи. Но, за разлика од сообраќајниците што ги прават луѓето, реката ќе се поправи самата ако луѓето престанат да ја загадуваат. Она што најмногу е потребно е да го променат ставот и индустријалците и обичните потрошувачи, оние кои имаат корист од трговијата што се врши крај реката и на Големите Езера.

Еден знак на успех во поправањето на штетата е китот белуга. Иако сѐ уште се загрозени, белугите се враќаат откако нивниот број опадна од 5.000 на само околу 500.

Сега постои нова свест во јавноста за штетата што им е нанесена на природните богатства на реката и на нејзината слава од минатото. Дали ова сфаќање ќе биде доволно цврсто за да ги поддржи напорите за обнова во иднината? Ќе биде, кога човечките суштества ќе ги почитуваат и ценат Божјите творби.

[Извор на слика на страница 18]

Со љубезна дозвола на The St. Lawrence Seaway Authority