Огнена пештерка — убавицата на амазонската џунгла

Од дописникот на Разбудете се! во Бразил

ДУРИ и тврдокорните природонаучници на крајот ќе станат поети кога ја опишуваат гвајанската огнена пештерка, една заслепувачка, но не многу позната птица од амазонската дождовна шума.a „Огромен брилијантен пламен“, напишал еден природонаучник. „Огнена комета“, рекол друг. „Тешко е да се надмине во . . . вистинскиот гламор“, заклучил трет. Сите тие се согласуваат дека глетката е незаборавна. Но, што ја прави оваа птица со големина на гулаб толку незаборавна? Една работа се нејзините шарени бои.

Мажјакот на огнената пештерка го кити една портокалова креста која изгледа како лепеза и го крие целиот клун. Една костенлива линија, која минува по должината на работ, го нагласува совршениот полукружен облик на крестата. Од крестата до канџите, оваа птица претежно е обвиткана со портокалови перја. Нејзините крилја, црни со малку бело, се покриени со еден пердувест слој златнопортокалови пердуви, кои ѝ даваат изглед како да е завиткана во шал. „Нивниот облик и изглед“, резимира книгата Birds of the Caribbean, „се неописливо впечатливи.“ Сепак, за оваа птица има да се каже многу повеќе од она што може да се види на прв поглед. Нејзините перја го одразуваат и нејзиниот карактер. Како тоа?

Па, ќе се согласите дека во една темнозелена дождовна шума не би се рекло дека светлопортокаловото одело е боја што би ја носеле за да се слеете со околината. Меѓутоа, ова конте од џунглата сака да го видат. Тоа го користи својот впечатлив изглед за да ги истера соперниците и за да ги привлече оние кои му се восхитуваат.

Караници за границите и препирки за наследството

На почетокот од годината, за време на сезоната на парење, мажјаците на огнената пештерка се спуштаат во точно означени шумски подрачја наречени леки, кои се зборно место за годишните додворувачки танци на овие птици. Зборот „лека“ можеби потекнува од шведскиот глагол ат лека, кој значи „да игра“. Всушност, со години природонаучниците сметале дека додворувачките потскокнувања на птиците се само игра — пријатна претстава на шумскиот подиум. Но, во поново време сознале дека леката не е само подиум за танцување туку и боречка арена и изложбен салон. Зошто?

Откако една група мажјаци на огнената пештерка ќе навлезе во некоја лека, секоја птица одбележува по едно парче од шумскиот подиум како своја приватна територија чистејќи ја од паднатите лисја. Тој си ги присвојува и гранките од растенијата над таа територија, така што неговиот простор опфаќа еден цилиндар широк околу 1,5 метар и висок 2 метри. Со 50-тина птици натискани во една лека, вели истражувачот Пепер В. Трејл, нивните територии се „меѓу најзбиените од териториите на сите други птици кои живеат во леки“. Со каков резултат? Караници за границите и препирки за наследството.

Нивните караници за границите личат на возбудливи но безопасни воени танци — поклонување со главата, штракање со клуновите, удирање со крилјата и фучење со пердувите, прекинато со крескаво гракање и високи скокови во воздухот. После една или две минути, кога секоја птица мисли дека ја импресионирала другата, обете се повлекуваат во доменот на своите граници. Меѓутоа, кога двете птици фрлиле око на исто парче наградна лека имот оставена со смртта на некоја друга птица, караницата преминува во класична битка за наследство.

„Птиците ги вкрстуваат своите силни канџи, мафтаат со крилјата една на друга и повремено ги вкрстуваат клуновите. Таквите мечеви“, пишува Трејл во списанието National Geographic, „можат да траат дури и три часа, после кои борците се задишуваат.“ Ако мечот е нерешен после оваа прва рунда, птиците се одмараат, но после тоа борбата повторно започнува и продолжува сѐ додека не се утврди единствениот наследник. Не е чудно тоа што оваа птица е наречена огнена пештерка!

Сепак, уште пред да спадне шумскиот прав, жестокиот борач се претвора во жив кип, а леката станува изложбен салон. Зошто е овој нов чин? Последниот дел од името на оваа птица, огнена пештерка, укажува на одговорот.

Победникот е . . .

Додека мажјаците се расправаат на шумскиот подиум, неколку невпечатливо шарени птици тивко ги поправаат своите гнезда во засолнетите вдлабнатини на блиските карпи. Да, тие се женки на огнената пештерка. За разлика од мажјакот, женката нема да биде финалист на птичјиот избор на убавина. Како што тактично пишува истражувачот Дејвид Сноу, таа е „многу поинаква птица“. На главата има мала круна, „закржлавена верзија на величествената креста на мажјакот, која само ѝ дава на главата некако смешен изглед“. Нејзините кратки нозе со големи стапала го држат сиво-кафеавото тело кое има „прилично тежок, несмасен облик“.

Меѓутоа, за нашите контиња од џунглата, таа е победник. Кога тивко поминува во гранките над леката, со продорен киуоу извик предизвикува секоја глава со портокалови пердуви да се сврти и така го означува почетокот на една претстава која спаѓа во „најинтересните и најимпресивните изрази на додворување во светот на птиците“ (The Life and Mysteries of the Jungle). Што се случува? Истражувачот Трејл вели дека при првиот поглед на женката, „во леката има експлозија од бои, движења и звуци“, бидејќи секој мажјак се обидува да ги засени другите и да го плени вниманието на посетителката. Потоа, мажјаците потскокнуваат од своите гранки и се спуштаат на нивните територии со тресок и крескање. Крилјата со кои удираат го привлекуваат вниманието на женката и ги чистат териториите од паднатите лисја. Потоа, одеднаш, вревата стивнува. Доаѓа одлучниот момент.

Секој мажјак нагло се наведнува, со целосно раширени перја, и се вкочанува како да е во транс. Неговата креста, раширена како лепеза, му го крие клунот додека неговите меки пердуви го прикриваат обликот на неговото тело давајќи му изглед на некој портокалов цвет кој паднал на шумскиот под. „Претставата на огнената пештерка е толку необична“, вели еден извор, „што на прв поглед е тешко да се поверува дека тоа е птица.“

Но, женката може да направи разлика помеѓу цвет и кандидат за женачка и се спушта кон три или четири молчаливи мажјаци, кои го држат телото рамно додека грбовите им се свртени кон женката. Меѓутоа, главите им се наведнати така што едното око гледа нагоре, вперено кон наградата. Изминуваат неколку минути додека женката се одлучи, и на крајот таа го избира победникот. Се спушта зад својот избраник, потскокнува кон него, се наведнува напред и колве по свиленкастите реси на пердувите од неговите крилја. Потоа мажјакот повторно оживува. Тие се парат на неговата територија или на некоја блиска гранка. После тоа женката одлетува. Честопати се враќа кај истиот мажјак кога ќе дојде следната сезона на парење.

Сѐ до следната сезона на додворување, контето од џунглата заборава на својот партнер и не се секира околу грижата за потомството. Безгрижен се подготвува за следната претстава, додека женката сама го подига семејството. Во право сте, ова е некако неправедна поделба на работата, но и за женката и за нејзините пилиња подобро е мажјакот да се држи настрана. На крајот на краиштата, да имате портокалова птица која парадира околу гнездото е исто така неразумно како да имате неонски знак вперен кон Вашата скривница.

Следната генерација

Сивите перја на женката се совршена заштита за двете дамкави, кафеавкасти јајца на кои лежи во масивното гнездо од кал кое е залепено за еден карпест ѕид со помош на плунката на птицата. Откако мајката ќе одлежи на јајцата четири недели, се испилуваат пилињата. Иако кога ќе се родат не се некои убавци, тие се добро опремени за да преживеат во деновите додека се во гнездото. Кратко време откако ќе излезат од лушпите од јајцата, објаснува истражувачот Трејл, ги забодуваат своите остри канџи на работ на гнездото и, со своите силни нозе, цврсто се закачуваат секогаш кога мајката птица се мачи за да застане на нозе.

Мајката грижливо ги храни пилињата со плодови и повремено со некој инсект или гуштер. После една година, перјето на младиот мажјак сѐ уште е кафеаво, но главата веќе има мала креста. На возраст од две години, неговите кафеави пердуви отстапуваат пред златнопортокаловите перја кои го преобразуваат, како што напишал еден природонаучник, во „една од најубавите птици на светот“.

И покрај уништувањето на шумскиот дом на огнената пештерка, љубителите на природата се надеваат дека човекот нема да му ја одземе приликата на овој шарен танчар од Амазон да го продолжи својот восхитувачки танц на животот.

[Фуснота]

[Рамка на страница 19]

Лична карта на огнената пештерка

Латинско име: Rupicola rupicola, односно „жител на карпите“

Семејство: Cotingidae

Живеалиште: Северниот дел на Јужна Америка, во и околу амазонскиот басен

Должина: Околу 30 сантиметри

Гнездо: Направено од кал и материјали од растенијата слепени со плунка, тешко околу 3,9 килограми

Млади: Обично две јајца годишно; период на инкубација 27 до 28 дена — „еден од најдолгите периоди познати за птиците пеачки“

[Карти на страница 18]

(Види во публикацијата)

Живеалиштето на гвајанската огнена пештерка

ЈУЖНА АМЕРИКА

[Извор на слика]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Извор на слика на страница 17]

Kenneth W. Fink/Bruce Coleman Inc.