Може ли да се има доверба во оваа книга?

„Во Библијата наоѓам посигурни знаци за автентичност отколку во која и да е друга световна [секуларна] историја“ (сер Исак Њутн, прочуен англиски научник).¹

МОЖЕ ли да се има доверба во оваа книга — Библијата? Дали таа се осврнува на луѓе кои навистина живееле, места кои навистина постоеле и настани кои навистина се случиле? Ако да, треба да постојат докази дека ја напишале грижливи, искрени писатели. Доказот постои. Голем дел од него бил пронајден закопан во земјата, а уште повеќе содржи и самата книга.

Откопување на доказите

Откривањето на древни ракотворби закопани во библиските земји ја поткрепило историската и географската точност на Библијата. Разгледајте само некои од доказите што ги откопале археолозите.

Давид, храброто младо овчарче кое станало цар на Израел, добро им е познат на читателите на Библијата. Неговото име се споменува 1.138 пати во Библијата, а изразот ‚Давидовиот дом‘ — кој честопати се однесува на неговата династија — е употребен 25 пати (1. Царства 16:13; 20:16). Но, сѐ до неодамна немаше други јасни докази, покрај Библијата, дека Давид постоел. Дали Давид бил само измислена личност?

Во 1993 година, еден археолошки тим предводен од професор Авраам Биран, дошол до едно зачудувачко откритие, за кое било известено во Israel Exploration Journal. На местото на древното ритче наречено Тел Дан, во северниот дел на Израел, тие пронашле еден базалтен камен. На каменот се врежани зборовите ‚Давидовиот дом‘ и ‚Израелски цар‘.² Се вели дека натписот, кој датира од деветтиот век пр. н. е., е дел од некој споменик на победата што го подигнале Арамејците — непријатели на Израел кои живееле на исток. Зошто е толку значаен овој древен натпис?

Врз основа на еден извештај на професор Биран и неговиот колега, професор Јосеф Навех, една статија во Biblical Archaeology Review навела: „Ова е првпат името Давид да биде пронајдено во некој друг древен натпис, покрај Библијата“.³a Значајно е и нешто друго во врска со натписот. Изразот ‚Давидовиот дом‘ е напишан како еден збор. Лингвистичкиот експерт, професор Ансон Рејни, објаснува: „Честопати се испушта делителот на зборот . . . особено ако комбинацијата е добро утврдено лично име. ‚Давидовиот дом‘ сигурно бил такво лично политичко и географско име во средината на деветтиот век пр. н. е.“⁵ Значи, цар Давид и неговата династија очигледно биле добро познати во древниот свет.

Дали навистина постоела Ниневија — големиот асириски град споменат во Библијата? Сѐ до неодамна, на почетокот од XIX век, некои критичари на Библијата одбивале да веруваат во тоа. Но, во 1849 година, сер Остин Хенри Леард откопал урнатини од палатата на цар Сенахирим во Кујунџик, место кое се покажало како дел од древната Ниневија. Со тоа, критичарите беа замолкнати на таа тема. Но, овие урнатини имаа да кажат нешто повеќе. На ѕидовите на една добро зачувана соба имало приказ кој го покажувал запленувањето на некој добро утврден град, со заробеници кои маршираат пред царот освојувач. Над царот стои натписот: „Сенахирим, цар на светот, цар на Асирија, седнат на нимеду-престол и го разгледува пленот (земен) од Лахис (Ла-ки-су)“.⁶

Овој приказ и натпис, кој може да се види во Британскиот музеј, е во согласност со библискиот извештај за запленувањето на јудејскиот град Лахис од страна на Сенахирим, запишан во 4. Царства 18:13, 14. Коментирајќи за значењето на пронајдокот, Леард напишал: „Пред да се направат овие откритија, кој би поверувал дека е веројатно или возможно под купот земја и ѓубре кој го означуваше местото Ниневија да се пронајде историјата на војните помеѓу Језекиј [цар на Јуда] и Сенахирим, пишувана од самиот Сенахирим токму во времето кога се случувале, и која го потврдува библискиот запис дури и во најситни детали?“⁷

Археолозите откопале и многу други ракотворби — земјени садови, урнатини од градби, глинени плочи, монети, документи, споменици и натписи — кои ја потврдуваат точноста на Библијата. Откопувачите го откриле халдејскиот град Ур — трговски и религиозен центар каде што живеел Авраам⁸ (1. Мојсеева 11:27—31). Набонидовата хроника, откопана во XIX век, го опишува падот на Вавилон под Кир Велики во 539 пр. н. е., настан што е раскажан во Даниил 5. поглавје.⁹ Еден натпис (од кој некои фрагменти се зачувани во Британскиот музеј) пронајден на една порта во древниот Солун, ги содржи имињата на градоначалниците опишани како „политарси“, збор непознат во класичната грчка литература, но употребен од библискиот писател Лука¹⁰ (Дела 17:6, НС, фуснота). На тој начин, точноста на Лука била оправдана во овој — како што веќе била оправдана и во други детали. (Спореди Лука 1:3.)

Меѓутоа, археолозите не се сложуваат секогаш еден со друг, а камоли со Библијата. Сепак, Библијата во себе содржи силни докази дека е книга во која може да се има доверба.

Прикажана со отвореност

Искрените историчари би запишале не само победи (како што е натписот за Сенахиримовото запленување на Лахис) туку и порази, не само успеси туку и неуспеси, не само јаки страни туку и слабости. Малкумина световни историчари одразуваат таква искреност.

Во врска со асирските историчари, Даниел Д. Лекенбил објаснува: „Честопати е јасно дека царската суета барала да се поигрува со историската точност“.¹¹ Илустрирајќи ја таквата ‚царска суета‘, аналите на асирскиот цар Ашурнасирпал се фалат: „Јас сум извонреден, јас сум величествен, јас сум возвишен, јас сум моќен, јас сум почитуван, јас сум славен, јас сум истакнат, јас сум влијателен, јас сум смел, јас сум храбар како лав и јас сум херој!“¹² Дали ќе го прифатите како точна историја сето она што ќе го прочитате во таквите анали?

За разлика од тоа, библиските писатели покажале освежувачка отвореност. Мојсеј, израелскиот водач, отворено ги запишал недостатоците на својот брат Арон, на својата сестра Маријам, на своите внуци Надав и Авиуд, на својот народ, како и своите сопствени грешки (2. Мојсеева 14:11, 12; 32:1—6; 3. Мојсеева 10:1, 2; 4. Мојсеева 12:1—3; 20:9—12; 27:12—14). Сериозните грешки на цар Давид не биле сокриени, туку биле запишани — и тоа додека Давид сѐ уште владеел како цар (2. Царства, 11. и 24. поглавје). Матеј, писателот на истоимената книга, кажува како апостолите (и тој бил еден од нив) се расправале за нивната лична важност и како го напуштиле Исус ноќта кога бил уапсен (Матеј 20:20—24; 26:56). Писателите на писмата од Христијанските грчки списи отворено ги признале проблемите во некои од раните христијански собранија, вклучувајќи сексуален неморал и раздор. И, тие не зборувале од околу кога се осврнувале на овие проблеми (1. Коринтјаните 1:10—13; 5:1—13).

Таквото чесно, отворено известување покажува една искрена загриженост за вистината. Бидејќи библиските писатели биле спремни да известат неповолни информации за оние што ги љубеле, за својот народ, па дури и за себеси, зарем не постои добра причина да имаме доверба во нивните записи?

Точна во детали

На судските сослушувања, веродостојноста на сведоштвото на некој сведок честопати може да се одреди врз основа на помали факти. Согласувањето во помалите детали може да го обележи сведоштвото како точно и чесно, додека сериозните несогласности можат да го разоткријат како измислица. Од друга страна, пак, еден премногу педантен извештај — во кој секој најситен детаљ е вешто наместен — може исто така да оддаде лажно сведоштво.

На кој начин „сведоштвото“ на библиските писатели одговара во овој поглед? Библиските пишувачи покажале извонредна доследност. Постои тесна согласност дури и во најситните детали. Меѓутоа, согласноста не е грижливо местена, што би покренало сомненија на заговор. Има очигледен недостиг на умисла во совпаѓањата, пришто писателите честопати ненамерно се согласуваат. Разгледајте некои примери.

Библискиот писател Матеј напишал: „Кога дојде во домот на Петра, Исус ја виде тештата негова како лежи болна од треска“ (Матеј 8:14). Овде Матеј дал еден интересен, но небитен детаљ: Петар бил оженет. Овој мал факт го поткрепил Павле, кој напишал: „Зарем немам право да си земам христијанска жена со себе, како и останатите апостоли и . . . Кифа?“b (1. Коринтјаните 9:5, The New English Bible). Контекстот покажува дека Павле се бранел себеси од неосновано критикување (1. Коринтјаните 9:1—4). Јасно е дека овој мал факт — тоа што Петар бил оженет — Павле не го внел за да ја поддржи точноста на извештајот на Матеј, туку е даден случајно.

Сите четири писатели на евангелијата — Матеј, Марко, Лука и Јован — известуваат дека ноќта кога Исус бил уапсен, еден од неговите ученици извлекол меч и погодил еден роб на првосвештеникот, отсечувајќи му го увото на човекот. Само евангелието по Јован известува еден наизглед непотребен детаљ: „Името на слугата му беше Малх“ (Јован 18:10, 26). Зошто само Јован го дал името на човекот? Неколку стихови подоцна извештајот дава еден мал факт кој не е изнесен на ниедно друго место: Јован „му беше познат на првосвештеникот“. Му бил познат и на домаќинството на првосвештеникот; слугите се знаеле со него и тој со нив (Јован 18:15, 16). Значи, сосема било природно Јован да го спомне името на повредениот човек, додека другите писатели на евангелието, за кои човекот бил непознат, не го спомнуваат.

Понекогаш, од некој извештај се испуштени детални објаснувања, но дадени се на друго место преку попатни изјави. На пример, извештајот на Матеј во врска со судењето на Исус пред еврејскиот Санхедрин вели дека некои од присутните луѓе ‚го биеле и говореле: „Проречи ни, Христе, кој Те удри?“‘ (Матеј 26:67, 68). Зошто би барале од Исус да ‚прорекува‘ кој го удрил, кога оној што го удрил стоел пред него? Матеј не дава објаснување. Но, двајца други писатели на евангелијата го даваат деталот што недостига: Исусовите прогонители му го покриле лицето пред да го удрат (Марко 14:65; Лука 22:64). Матеј го изнесува својот материјал без да се грижи за тоа дали е даден секој најмал детаљ.

Евангелието по Јован кажува за една прилика кога едно големо мноштво се собрало да го слуша Исус како поучува. Според извештајот, кога Исус го посматрал мноштвото, ‚му рекол на Филип: „Од каде да купиме леб, за да јадат овие?“‘ (Јован 6:5). Од сите присутни ученици, зошто Исус го прашал Филип каде би можеле да купат леб? Писателот не кажува. Но, во паралелниот извештај, Лука известува дека настанот се случил во близината на Витсаида, град на северните брегови на Галилејското Море, а претходно во Јовановото евангелие се вели дека ‚Филип бил од Витсаида‘ (Јован 1:44; Лука 9:10). Затоа, логично е што Исус прашал некого чиј роден град бил во близината. Согласноста во деталите е извонредна, но сепак јасно ненамерна.

Во некои случаи, испуштањето на некои детали само ја зголемува веродостојноста на библискиот писател. На пример, писателот на 3. Царства ни кажува за една голема суша во Израел. Толку била голема што царот не можел да најде доволно вода и трева за да ги одржи во живот своите коњи и маски (3. Царства 17:7; 18:5). Сепак, истиот извештај кажува дека пророкот Илија наредил да му се донесе доволно вода на планината Кармил (за да ја употреби во врска со некоја жртва) за да се наполни некој опкоп кој обиколувал подрачје кое можеби зафаќало 1.000 квадратни метри (3. Царства 18:33—35). Откаде дошла сета таа вода среде сушата? Писателот на 3. Царства не се потрудил да објасни. Меѓутоа, секој што живеел во Израел знаел дека Кармил се наоѓа на брегот на Медитеранското Море, како што укажува една случајна забелешка во понатамошното раскажување (3. Царства 18:43). Значи, лесно можело да се дојде до морска вода. Доколку оваа инаку детална книга беше само измислица маскирана како факт, тогаш зошто нејзиниот писател, кој во тој случај би бил паметен фалсификатор, би оставил таква очевидна тешкотија во текстот?

Значи, може ли да се има доверба во Библијата? Археолозите откопале доволно ракотворби за да потврдат дека Библијата се осврнува на вистински луѓе, вистински места и вистински настани. Меѓутоа, уште посилни се доказите што се наоѓаат во самата Библија. Искрените писатели не поштедиле никого — дури ниту самите себеси — во известувањето на чистите факти. Внатрешната доследност на списите, вклучувајќи ги и ненамерните совпаѓања, му дава на „сведоштвото“ јасен призвук на вистина. Со такви ‚сигурни знаци на автентичност‘, Библијата навистина е книга во која можете да имате доверба.

[Фусноти]

[Слика на страница 15]

Фрагментот Тел Дан

[Слика на страници 16 и 17]

Асирски ѕиден релјеф кој ја опишува опсадата на Лахис, спомената во 4. Царства 18:13, 14