Zãmaan fãa nin-kãseng sẽn ka to
NED n be tɩ b sɩd tõe n bool-a tɩ zãmaan fãa nin-kãseng sẽn ka to bɩ? Bõe n wilgd tɩ ned yaa kãsenga? A sodaar bãngr bɩ? A yãoog pãnga, bɩ a zug bãngre?
Pĩnd yɛl mit a Herbert Georges Wells yeelame tɩ b tõe n bãnga nin-kãseng woto: ‘Ne a sẽn maan n base, la a sã n kɩtame tɩ nebã paam tags-paal sẽn tõe n ket n tar pãng a loogr poore.’ A Wells pa yeel t’a yaa kiris-ned ye, la a sak n deega woto: “Zĩ-kãngã wɛɛngẽ, a Zezi la pipi.”
A Alɛgsãndr Kãsenga, a Sarlemayn (b sẽn bool tɩ Sarlemayn Kãseng t’a ket n vɩ mengã), la a Napoleyõ Bonapart yɩɩ nanambs sẽn tall pãnga. Bãmb mengã sẽn da wa n beẽ, ne b naamã sẽn yɩ kãsengã maasem, b toeema neb nins b sẽn da so wã tagsg la b manesem. Ne rẽ fãa, neb n togs t’a Napoleyõ yeela woto: “A Zezi Kirist vɩɩmã la a zãmsgã talla pãn-tusdg a karen-biisã zutu, la a kõ-b noy tɩ ka yɩ tɩlae tɩ yẽ mengã zĩnd ne-b ye.”
A Zezi zãmsgã tara pãnga, la a tũ-a-la a vɩɩmã pʋgẽ. A sẽn maan dẽ to-to wã toeema neba vɩɩm wʋsg yʋʋm tus a yiibã pʋgẽ la bala. Sɛb gʋlsd a yembr sɩd togsa sɩd a sẽn yeel woto wã: “Tãb-biis buuda fãa, koom kogend b sẽn ka, tẽng kug-zĩidba, la rĩm dãmba, bãmba fãa sẽn zoe n zĩnda sẽn lagem taab ka tõog n toeem ninsaal vɩɩmã tẽn-kãngã zug wa a Zezi ye.”
Ned sẽn sɩd zĩndi
Yaa yell sẽn tõe n ling-du, la yaa d bãng tɩ neb kẽer n yeel t’a Zezi pa tol n zĩnd ye. B yetame t’a Zezi yaa ned pipi yʋʋm kob-gĩndẽ neb kẽer sẽn mams b yamẽ bala. Pĩnd yɛl mit a Will Durant gʋlsame n leok sãmb-sãmb rãmb a woto n yeele: “Zãmaan yɛng pʋgẽ nin-zaals a wãn bal sã n mams ned b yamẽ t’a manesem be yamleoog wʋsg woto, tɩ noy nins a sẽn tũud a vɩɩmã pʋgẽ wã yaa sõma wʋsg la a tar tagsa sẽn noogd sũur woto saam-biirã wɛɛngẽ, rẽ yɩtẽ-la yel-solemde. La yel-solemd a woto tẽeb yɩta toog n yɩɩd b rãmb nins b sẽn gʋls Evãnzill dãmbã pʋsẽ wã tẽebo.”
Sok-y y menga: Ned sẽn ka tol n vɩɩmd na tõog n toeem ninsaalbã vɩɩm wʋsg woto sɩda? Sebr a yembr (The Historians’ History of the World) pʋgẽ b yeelame: “Tũudmã yell sẽn yãk a toog menga, a Zezi sẽn maan n bas n loogã pãng yɩɩda ned a to buud fãa sẽn zoe n maane. Dũniyã bu-kãsems sak n deegame t’a rogmã tɛka, wakat paalg n sɩnge.”
Yãmb wee n tags n gese. Baa rũndã-rũndã kalãndirie rãmbã sɩngda b yʋʋmã sõadg ne yʋʋmd ning neba sẽn tagsd tɩ ya a Zezi rogem yʋʋmdã. Sebr a yembr (The World Book Encyclopedia) yetame: “B boonda wakat ning sẽn deng a rogmã tɩ Sẽn deng Kiristã, la wakat ning sẽn wat a rogmã poorã tɩ Tõnd Soaalã Wakate.”
La sãbsdba yaool n yetame tɩ yaa Biiblã pʋgẽ bal la b gomd a Zezi yelle. Sã n yaa ne bãmba, d ka tar a Zezi wakatẽ wã sebr ba a yembr sẽn gomd a yell ye. A H. G. Wells meng gʋlsa woto: “Rom pĩnd yɛl mitbã pʋd n ka bãng a Zezi ye. A Zezi wakatẽ sɛbã pa gom a yell ye.” La rẽ yĩnga yaa sɩd bɩ?
Yaa sɩd tɩ sɛb wʋsg b sẽn gʋls a Zezi wakatẽ wã pa gomd a yell ye, la baasgo, kẽer yaool n beeme n gomd a yelle. Rom pĩnd yɛl mit a Tasit gʋlsa woto: “Yʋʋr ning [sẽn yaa kiris-nedã] tɩ loee ne Kiristã. Yaa Kirist kãng la Rom kug-zĩid a Põns Pɩlat sẽn kʋ a Tɩbɛɛr naamã wakatã.” A Sietone ne a Plin Lezen n paas Rom sɛb gʋlsdb a taab sẽn zĩnd wakat kãng me goma a Zezi yelle. Sẽn paase, a Flavius Zozɛf sẽn yaa Zʋɩf sẽn yɩ tẽn-kʋdem wẽndẽ yɛl mit pipi yʋʋm kob-gĩndẽ wã gʋlsame n gom a Zak yelle. A wilgame t’a ya a “Zezi b sẽn boond me tɩ Kiristã ma-biiga.”
Rẽ kɩtame tɩ sebr a yembr (La Nouvelle Encyclopédie britannique) yeel woto: “Gom-kãensã neb toɛ-toɛy sẽn togsã wilgdame tɩ tẽn-kʋdem wẽndẽ wã, baa neb nins sẽn da ka nong kiris-nebã ka maan sãmbs t’a Zezi sɩd zĩndame ye. Yaa yʋʋm kob-gĩnd 18 soabã baasgẽ, yʋʋm kob-gĩnd 19 soabã wakate, la yʋʋm kob-gĩnd 20 soabã sɩngrẽ la b sɩng n wẽed no-koeemd a zug zaalem bala.”
La sẽn yɩɩd fãa, ya a Zezi pipi yʋʋm kob-gĩndẽ karen-biisã n gʋls bũmb nins fãa neba sẽn mi a zug n yɩɩdã. B sẽn togsã fãa bee Gɛrk Gʋlsg Sõamyã pipi sɛb a naas pʋsẽ. Seb-kãens ya a Matɩe, a Mark, a Luk, la a Zã n gʋlse. Seb-kãens yetame t’a Zezi yaa ãnda?
A Zezi sɩd ra yaa ãnda?
Pipi yʋʋm kob-gĩndẽ wã, a Zezi karen-biisã bʋgsa sok-kãngã zugu. Vugri b yãa a Zezi sẽn tãs sebg sẽn dãmbd mogrã, tɩ sebgã yõk ne yel-solemde. Rẽ yɛɛs-b lame tɩ b soke: “Nin-kãngã yaa bõe neda?” Wakat a to a Zezi soka a tʋm-tʋmdbã: “La yãmb yetame tɩ mam yaa ãnda?”—Mark 4:41; Matɩe 16:15.
Sã n da yaẽ yãmb la b sok-yã, y na n leokẽ lame tɩ bõe? A Zezi ra yaa Wẽnnaam bɩ? Woto la neb wʋsg yet rũndã-rũndã. La a tũud-n-taasã pa tol n tẽ t’a ra yaa Wẽnnaam ye. Tʋm-tʋmd a Pɩɛɛr ra leoka a Zezi sokrã woto: “Yãmb yaa Kirist, Wẽnnaam sẽn vɩ Biiga.”—Matɩe 16:16.
A Zezi zɩ n yeel tɩ yẽ mengã yaa Wẽnnaam ye. La a sak n deegame t’a yaa Mesi bɩ Kiristã b sẽn da kãab tɩ na n waame wã. A leb n yeelame t’a yaa “Wẽnnaam Biiga,” la a ka yeel t’a yaa Wẽnnaam abada. (Zã 4:25, 26; 10:36) Baasg zãnga, Biiblã ka yeel t’a Zezi yaa ninsaal wala ninsaalb a taabã ye. A yɩɩ ned sẽn ka wõnd neb a taabã, bala yaa yẽ la Wẽnnaam deng n naan n yaool n naan sẽn keta fãa. (Kolos rãmba 1:15) Yʋʋm tus ka tɛk sẽn deng tɩ b naan ãndũniyã mengã a ra yaa malɛk n vɩ saasẽ. Wakat kãnga a ra bee ne a Ba wã, Wẽnnaam a Zeova sẽn yaa Naand Kãsengã.—Yelbũna 8:22, 27-31.
Rẽ poore, yʋʋm tus a yiib la woto, Wẽnnaam dɩka a Biriblã vɩɩm n ning pag pʋgẽ. Rẽ kɩtame tɩ pag rog a Zezi wala b sẽn dog ninsaalb a taabã. Woto a lebga Wẽnnaam biribl sẽn yaa ninsaala. (Galat dãmba 4:4) A sẽn da wa n be a ma wã pʋgẽ, la a sẽn da wa n yaa biig wakatã, ra ya a tẽng zug roagdbã la a teeg-yã. A Zezi wa n lebga kãsmã. Yaa wakat kãng la Wẽnnaam tẽeg-a t’a ra zĩnda ne yẽ saasẽ.—Zã 8:23; 17:5.
Bũmb ning sẽn kɩt t’a yɩ nin-kãseng sẽn ka to wã
Ya a Zezi sẽn dɩk a Ba wã togs-n-taar neerã n kɩt t’a yɩ zãmaan fãa nin-kãseng sẽn ka to wã. A Zezi yɩɩ bi-sakda, n dɩk a Ba wã togs-n-taar neere, hali n da tõe n yeel a karen-biisã woto: “Ned ninga sẽn yã maam, a yãa m Ba.” (Zã 14:9, 10) A sẽn da be tẽng zug ka wã, a sẽn maanã fãa yaa wala a Ba wã, sẽn yaa Wẽnnaam Sẽn-tõeyã-fãa wã sẽn da na n maanẽ to-to bal kɛpɩ. A Zezi togsame: “Mam ka maand bũmb ne m meng pãng ye. La yaa m Ba sẽn zãms maam bũmb ninga la m gomda.” (Zã 8:28) Dẽ d sã n bao n bãng a Zezi sẽn yɩ a soaba, d sɩd bãngda Wẽnnaam sẽn ya a soabã vẽenega.
Woto, baa tʋm-tʋmd a Zã sẽn sak n deeg tɩ “ned nan ka yã Wẽnnaam abada” wã, a ra tõe n gʋlsame tɩ “Wẽnnaam yaa nonglem.” (Zã 1:18; 1 Zã 4:8) A Zã ra tõe n yeela woto, bala a yãa Wẽnnaam nonglmã a Zezi manesma pʋgẽ. A Zezi pʋka a Ba wã zug-sõmã wã tɩ zems zãnga. A Zezi ra yaa nimbãan-zoɛta, nin-sõngo, sik-m-meng soaba, la a yaa ned kolgr sẽn yaa nana. Neb nins sẽn ka pãngã, la b sẽn da namsd b rãmbã ra nonga a zĩigẽ. Ra yaa woto me ne neb buud fãa: rapa, pagba, kamba, ra-kãagba, naong rãmba, nin-kãsemse, la ne yel-wẽn bɛd maandb menga. Yaa nin-wẽnsã bal n da ka nong a zĩigẽ.
Sɩd me a Zezi ka zãms a karen-biisã tɩ b nong taab bal ye, a zãms-b-la b sẽn segd n nong taab to-to me. A yeelame: “Bɩ y nong taab wa mam sẽn nong yãmbã.” (Zã 13:34) A tʋm-tʋmd a yembr yeelame tɩ “Kirist nonglem” bãngr ‘yɩɩda neb sẽn tõe n bãnge.’ (Efɛɛz rãmba 3:19) N-ye, nonglem ning Kirist sẽn tallã yɩɩda zug bãngre. Nonglem kãng modgda neb a taabã tɩ b sake. (2 Korẽnt dãmba 5:14) Dẽ, sẽn yɩɩd fãa, bũmb ning sẽn kɩt t’a Zezi yaa zãmaan fãa nin-kãseng sẽn ka to wã ya a sẽn tall nonglem sẽn yaa kãseng n yɩɩdã. Yʋʋm kobs sẽn loogã pʋgẽ, a nonglmã kẽe neb milyõ rãmb sũyã, la a maneg b vɩɩmã n paase.
Neb kẽer tõeeme n ka sake, n yeele: ‘Yãmb wee n ges tʋʋm beed nins fãa b sẽn maan Kiristã yʋʋr yĩngã, wala tũudum zabã la zab a taabã, tɩ neb milyõ rãmb sẽn yet tɩ b yaa kiris-neb kʋ taab b pʋsẽ wã.’ La togs sɩda, nin-kãensã manesmã wilgdame tɩ b sẽn yet tɩ b yaa kiris-nebã yaa ziri. A Zezi zãmsgã la a vɩɩmã ningd-b-la taale. Rẽ n kɩt t’a Mohandas Gandhi sẽn yaa Ẽndu wã yeele: ‘Mam nonga Kiristã, la mam kisa kiris-nebã, bala b ka vɩ wala Kiristã sẽn vɩɩmd to-to wã ye.’
Zãms-y n bãng a sẽn yɩ ned ningã tɩ rẽ naf-yã
Sãmbg sẽn ka be, bao n bãng a Zezi Kirist vɩɩmã la a tʋʋmdã yõod yɩɩda zãmsg buud a taabã fãa rũndã-rũndã. Tʋm-tʋmd a Poll sagla tõnd tɩ d ‘ges a Zezi, n tags a yelle.’ Sẽn paase, Wẽnnaam mengã yeela woto a Biriblã wɛɛngẽ: ‘Bɩ y kelg-a.’ Yaa woto la Zãmaan fãa nin-kãseng sẽn ka to sebrã na n sõng-y tɩ y maane.—Hebre dãmba 12:2, 3; Matɩe 17:5.
D maana modgr n wilg bũmb fãa sẽn maan a Zezi tẽng zug vɩɩmã pʋgẽ, tɩ b wilg Evãnzill dãmb a naasã pʋsẽ wã, n leb n paas a sõssã, makr toɛ-toɛyã a sẽn dɩkã, ne yel-soalmã a sẽn maanã. D maka wa d sẽn tõe to-to n togs yɛlã tɩ b pʋg taab wa sẽn sɩd yɩ to-to wã. Sak fãa baasgẽ Biiblã verse rãmb la b sõdg-yã. Sakã tika verse kãens zutu. Karm-y verse kãens la y leok sogsgã b sẽn ning sak fãa baasgẽ lebg-n-gesã yĩngã.
Sẽn pa kaoos pʋgẽ, Sikago Karen-bi-bɛd lekollẽ bãngd a yembr yeelame: “B sẽn gʋls yɛl a Zezi Kirist zug yʋʋm pisi wã sẽn loogã pʋgẽ yɩɩda b sẽn gʋls a zug yʋʋm tus a yiibã sẽn deng rẽ wã pʋgẽ.” Baasg zãnga, tara yõod tɩ y karem kɩbay nins sẽn be Evãnzill dãmbã pʋsẽ wã y toore. Bala wala sebr a yembr (Encyclopédie britannique) sẽn yeelã: “Rũndã-rũndã, yaa zãmsg sẽn kɩɩsd taab a Zezi la Evãnzill dãmbã wɛɛngẽ n pak karen-biis wʋsg n yɩɩda. Rẽ kɩtame tɩ bãmb mens ka zãmsd Evãnzill dãmbã ye.”
Maag-y y yĩng n vaees Evãnzill dãmbã kɩbay ne yam-sõngo. Y sã n maan dẽ, d tagsdame tɩ y na n sakame tɩ ãdem-biis sẽn sɩng n be tẽng zug tɛka, bũmb nins sẽn yaa kãsems n yɩɩdã maana a Sezaar Ogust naamã wakate, sẽn yɩ wakat ning Nazarɛt dao a Zezi sẽn wa n na n kõ a vɩɩmã tõnd yĩngã.