Il-​Kanċer tas-​Sider​—X’Tittama, Kif Tkampa

CONCHITA ma kellhiex fatturi bażiċi taʼ riskju.a Kellha 40 sena, f’saħħitha, u ħadd qabel mill-​familja tagħha ma kellu kanċer tas-​sider. Il-​mammogram li kienet tagħmel bħala rutina ma wera xejn li ma kienx normali. Imma darba waħda meta kienet qed teżamina sidirha fix-​xawer ħasset boċċa. Din irriżultat li kienet kanċer. Conchita u żewġha baqgħu bilqiegħda miblugħin filwaqt li t-​tabib qagħad jispjega x’għażliet kellha.

Fil-​passat, tabib kien jgħid lill-​mara li kien ikollha kanċer tas-​sider li l-​unika tama li kellha kienet li tagħmel mastektomija—operazzjoni xejn pjaċevoli li fiha jitneħħew is-​sider flimkien mal-​glandoli limfatiċi tas-​sider u taʼ taħt l-​idejn, u l-​muskoli tas-​sider. Il-​kura permezz tal-​kimoterapija jew ir-​raġġi spiss kienet iżżid it-​tbatija. Wieħed jistaʼ jifhem għala ħafna kienu jibżgħu mill-​“kura” iktar milli mill-​marda.

Il-​ġlieda kontra l-​kanċer tas-​sider kienet u għadha taqbida kontinwa bejn il-​ħtieġa li tiġi kkurata b’mod aggressiv din il-​marda qerrieda u x-​xewqa li jiġi evitat li l-​persuna tiġi sfigurata bla bżonn kif ukoll li tbati l-​effetti tal-​kura li jikkaġunaw ħafna wġigħ. Bħal Conchita, il-​pazjenti bil-​kanċer tas-​sider jistaʼ jkollhom diversi għażliet taʼ kura.b Studji mediċi u rapporti kontinwi fuq il-​mezzi tax-​xandir jagħtu tama li tipi ġodda taʼ kura, testijiet biex jaraw jekk il-​persuna tkunx suġġetta għall-​kanċer, u dieti bħala protezzjoni fl-​aħħar se jegħlbu din il-​marda.

Madankollu, minkejja l-​avanzi fil-​mediċina, il-​kanċer tas-​sider jibqaʼ wieħed mill-​akbar kaġuni taʼ mewt bil-​kanċer fin-​nisa.c Il-​pajjiżi industrijalizzati tal-​Amerika taʼ Fuq u l-​Ewropa tal-​Punent għandhom numru kbir taʼ każi taʼ kanċer, imma fl-​Asja u fl-​Afrika, li fil-​passat kellhom inqas każi, in-​numru qed jiżdied. Iktar minn hekk, ir-​rati taʼ mwiet fost dawk li nstab li kellhom il-​kanċer fl-​Asja u fl-​Afrika huma ogħla. Għala? “Il-​kanċer ma jindunawx bih mill-​ewwel,” qal tabib fl-​Afrika. “Il-​biċċa l-​kbira tal-​pazjenti jiġu għandna meta l-​kanċer ikun diġà fi stat avanzat.”

Ir-​riskju jiżdied bl-​età. Madwar 80 fil-​mija tal-​każi huma taʼ nisa ’l fuq minn 50 sena. Imma t-​tajjeb hu li l-​kanċer fis-​sider hu wieħed mill-​iktar kanċrijiet li jistgħu jiġu kkurati. Tabilħaqq, 97 fil-​mija tan-​nisa li l-​kanċer taʼ sidirhom ikun fl-​ewwel stadju tiegħu u ma jitħalliex jinfirex għadhom ħajjin wara ħames snin li jkunu saru jafu bih. Dan l-​aħħar, Conchita, għalqet ħames snin li saret taf bih.

Fatti Dwar il-​Kanċer tas-​Sider

Bħal fil-​każ taʼ Conchita, il-​kanċer tas-​sider spiss jindunaw bih għax isibu xi boċċa mhux tas-​soltu. Iżda, fortunatament madwar 80 fil-​mija taʼ dawn il-​boċċi huma beninji, jew li ma jinfirxux, u ħafna minnhom sempliċement ikunu boroż mimlijin bil-​likwidu magħrufin bħala ċesti.

Il-​kanċer tas-​sider jibda b’ċellula waħda li tinqasam bla kontroll, u bil-​mod il-​mod tifforma tumur. Tumur isir malinn, jew kanċeruż, meta ċ-​ċelluli tiegħu jinvadu tessuti oħrajn, jiġifieri massa taʼ ċelluli oħrajn. Ċerti tumuri jikbru malajr; oħrajn għandhom mnejn jieħdu sa għaxar snin biex jindunaw bihom.

Biex jittestja jekk Conchita kellhiex kanċer, it-​tabib tagħha uża labra rqiqa ħalli jieħu kampjun tat-​tessuti mill-​boċċa. Din kien fiha ċ-​ċelluli tal-​kanċer. Għalhekk, Conchita għamlet operazzjoni biex tneħħi t-​tumur u t-​tessuta tas-​sider taʼ madwaru u biex jiġi determinat l-​istadju (id-​daqs, it-​tip, u kemm infirex) u l-​grad (b’liema rata kien qed jikber) tat-​tumur.

Wara l-​operazzjoni, ħafna pazjenti jieħdu iktar kura li tkun immirata biex il-​kanċer ma jerġax jitrabba jew jinfirex. Iċ-​ċelluli tal-​kanċer jistgħu jinfirdu mit-​tumur, jivvjaġġaw fid-​demm jew fis-​sistema limfatika, u jerġgħu jibdew jikbru. Il-​metastasi, jew it-​tifrix, tal-​kanċer għall-​organi u t-​tessuti vitali—il-​moħħ, il-​fwied, il-​mudullun, jew il-​pulmuni—huwa dak li jagħmel il-​kanċer fatali.

Conchita kellha tagħmel kemm ir-​raġġi u kemm il-​kimoterapija biex jinqerdu ċ-​ċelluli tal-​kanċer li kienu nfirxu madwar il-​post fejn oriġina l-​kanċer u mal-​bqija taʼ ġisimha. Ladarba t-​tip taʼ kanċer tagħha kien jikber iktar minħabba l-​estroġenu, hi kellha tagħmel terapija anti-​ormonali biex tfixkel it-​tkabbir taʼ xi kanċer ġdid.

Avanzi fil-​kura tal-​kanċer tas-​sider joffru għażliet oħrajn lill-​pazjenti skont l-​età u s-​saħħa tagħhom, il-​fatt jekk kellhomx xi kanċer qabel, kif ukoll il-​kanċer li jkun qed jiġi kkurat. Pereżempju, fil-​każ taʼ mara jisimha Arlette, bit-​testijiet instab il-​kanċer tagħha qabel ma nfirex ’il barra mill-​kanal tal-​ħalib. Għalhekk, hi għamlet operazzjoni biex tneħħi t-​tumur, u b’hekk sidirha ġie salvat. Alice għamlet il-​kimoterapija qabel l-​operazzjoni biex jiċkien it-​tumur tagħha. It-​tabib taʼ Janice neħħa t-​tumur u l-​ewwel glandola limfatika li fiha jinżel il-​likwidu tat-​tumur. La ma kellha ebda ċellula tal-​kanċer, glandoli oħrajn ma ntmessewx. Dan naqqas ir-​riskju li Janice jkollha lymphedema, nefħa xejn komda fid-​driegħ li tistaʼ tiġi meta jitneħħew ħafna glandoli limfatiċi.

Ħafna sar magħruf dwar kif jikber il-​kanċer tas-​sider, imma jibqaʼ mistoqsija bażika, Għala u kif jibda l-​kanċer tas-​sider?

Il-​Kaġuni?

Il-​kaġuni tal-​kanċer tas-​sider jibqgħu taʼ taħbil il-​moħħ. Il-​kritiċi jgħidu li ssir iktar riċerka dwar il-​kura u t-​testijiet—li jrendu profitti kbar—milli fuq il-​kaġuni u l-​prevenzjoni. Xorta waħda, ix-​xjenzati skoprew bosta ħjiel importanti. Xi wħud jemmnu li l-​kanċer tas-​sider jirriżulta minn proċess komplikat b’ħafna stadji. Dan jibda b’ġene difettuż li jġiegħel liċ-​ċelluli jiġġennu—jinqasmu bl-​addoċċ, jinvadu tessuti oħrajn, jaħarbu ħalli ma jinqerdux minn ċelluli tal-​immunità, u jattakkaw fin fin l-​organi vitali.

Minn fejn jiġu l-​ġeni li m’għadhomx jaħdmu tajjeb? Bejn 5 u 10 fil-​mija tal-​każi, in-​nisa jitwieldu b’ġeni li jagħmluhom suxxettibbli għall-​kanċer tas-​sider. Imma milli jidher, f’ħafna każi ġeni f’saħħithom jiġrilhom il-​ħsara minn elementi ’l barra mill-​ġisem—fost l-​iktar suspettużi hemm ir-​radjazzjoni u s-​sustanzi kimiċi. Studji fil-​futur għandhom mnejn jikkonfermaw li dan huwa minnu.

Xi ħaġa oħra li tagħmel ħsara lill-​ġeni tinkludi l-​ormon tal-​estroġenu li jidher li jgħin biex jitrabba ċertu kanċer tas-​sider. Għalhekk, ir-​riskju taʼ mara jistaʼ jikber (1) jekk hi tkun bdiet il-​mestrwazzjoni meta tkun għadha żgħira ħafna, (2) jekk tkun bdiet il-​menopawsa iktar tard min-​normal, (3) jekk kellha l-​ewwel tqala meta kienet kbira fiż-​żmien, (4) jekk qatt ma nqabdet tqila, (5) jew jekk ngħatat il-​hormone replacement therapy (HRT). Peress li ċ-​ċelluli tax-​xaħam jipproduċu l-​estroġenu, l-​obeżità tistaʼ żżid ir-​riskju fin-​nisa wara l-​menopawsa, peress li l-​ovarji ma jibqgħux jipproduċu l-​ormoni. Fatturi taʼ riskju oħrajn jinkludu l-​livelli għoljin tal-​ormon tal-​insulina u l-​livelli baxxi tal-​ormon tal-​irqad li jissejjaħ melatonina, kundizzjoni li spiss teffettwa lil dawk li jaħdmu bil-​lejl.

Huwa possibbli li dalwaqt ikun hemm kura tal-​kanċer tas-​sider iktar effettiva u inqas trawmatika? Dawk li jagħmlu r-​riċerka qed jiżviluppaw terapiji li jinvolvu l-​użu tas-​sistema tal-​immunità tal-​ġisem stess u xi drogi li jimmiraw għan-​netwerks tal-​ġeni u l-​proteini li jistimulaw it-​tkabbir tal-​kanċer. Sadattant, titjib fit-​teknoloġiji għandu jgħin lil dawk li jaħdmu fil-​kliniki biex jamministraw ir-​raġġi b’iktar preċiżjoni u effettività.

Ix-​xjenzati qegħdin jitgħallmu wkoll dwar aspetti oħrajn tal-​kanċer, inkluż li jsolvu l-​misteru tal-​metastasi, jeqirdu ċ-​ċelluli tal-​kanċer li jirreżistu l-​kimoterapija, ifixklu l-​messaġġi tat-​tkabbir taċ-​ċelluli, u jagħtu kura speċifika lil tumuri individwali.

Minkejja dan, fid-​dinja tal-​lum, il-​mard qatt ma se jiġi eliminat u l-​bnedmin se jkomplu jmutu. (Rumani 5:12) Il-​Ħallieq tagħna biss jistaʼ jbiddel din ir-​realtà tal-​biki. Imma hu hekk se jagħmel? Il-​Bibbja twieġeb iva! Din tgħid li se jasal iż-​żmien meta “ħadd minn min jgħammar hemmhekk ma jgħid: ‘Jien marid.’”d (Isaija 33:24) X’serħan se jkun dan!

[Noti taʼ taħt]

[Kaxxa/Stampa f’paġni 12, 13]

SINJALI LI TRID TOQGĦOD ATTENTA GĦALIHOM

Huwa kruċjali li tinduna minn kmieni, imma xi studji jwissu li testijiet tas-​sider u mammograms jistgħu jkunu inqas preċiżi f’nisa iktar żgħażagħ, u dan jirriżulta f’kura u ansjetà bla bżonn. Madankollu, l-​esperti jħeġġu ferm lin-​nisa biex joqogħdu attenti għal bidliet f’sidirhom u fil-​glandoli limfatiċi. Dawn huma xi sinjali li trid toqgħod attenta għalihom:

● Boċċa jew ebusija f’xi parti taħt id-​driegħ jew fis-​sider

● Kwalunkwe tnixxija minbarra l-​ħalib min-​nipple

● Kwalunkwe tibdil fil-​kulur jew fil-​mod kif tinħass il-​ġilda

● Nipple li tkun imdaħħla ’l ġewwa b’mod mhux normali jew li tkun sensittiva

[Kaxxa f’paġna 13]

JEKK JINSTAB LI GĦANDEK KANĊER TAS-​SIDER

● Stenna li tqattaʼ xi sena jew iktar tiffoka fuq li tieħu l-​kura u li tirkupra.

● Meta jkun possibbli, agħżel tobba kompetenti li jirrispettaw il-​ħtiġijiet u t-​twemmin tiegħek.

● Iddeċiedi flimkien mal-​familja tiegħek lil min se tgħid u meta. Dan se jagħti ċans lil ħbiebek biex juru mħabbithom lejk u jitolbu miegħek u għalik.—1 Ġwanni 3:18.

● Kampa mal-​istress emozzjonali permezz tal-​qari tal-​Bibbja, tat-​talb, u tal-​meditazzjoni li tibnik.—Rumani 15:4; Filippin 4:6, 7.

● Tkellem m’oħrajn li diġà kellhom kanċer tas-​sider u li se jinkuraġġuk.—2 Korintin 1:7.

● Ipprova ffoka fuq it-​tħassib tal-​lum, mhux dak t’għada. Ġesù qal: “Qatt tkunu ansjużi dwar l-​għada, għax l-​għada se jkollu l-​ansjetajiet tiegħu.”—Mattew 6:34.

● Ippreserva l-​enerġija tiegħek. Għandek bżonn ħafna mistrieħ.

[Kaxxa/Stampa f’paġna 14]

TKELLEM MAT-​TABIB TIEGĦEK

● Tgħallem il-​vokabolarju mediku bażiku li jintuża fil-​kanċer tas-​sider.

● Qabel ma tmur għand it-​tabib, agħmel lista taʼ mistoqsijiet, u staqsi lil żewġek, jew ħabiba, biex jiġi miegħek ħalli jgħinek tieħu n-​noti.

● Jekk it-​tabib tiegħek jgħidlek xi ħaġa li ma tifhimhiex, għidlu biex jispjegalek.

● Staqsi lit-​tabib tiegħek kemm ittratta każi tat-​tip tiegħek.

● Jekk ikun possibbli, ikseb opinjoni oħra.

● Jekk it-​tobba tiegħek ma jaqblux bejniethom, iżen l-​esperjenza taʼ kull wieħed. Itlobhom biex jikkonsultaw flimkien.

[Kaxxa/Stampi f’paġna 15]

KIF TKAMPA MAL-​EFFETTI TAL-​KURA

Ċerti effetti li jiġu wara l-​kura tal-​kanċer jistgħu jinkludu li tħossok imdardar, jaqagħlek xagħrek, tħoss għeja kbira, uġigħ, jew tħoss saqajk u jdejk inemnmu jew imtarrxin, u jkollok reazzjonijiet fil-​ġilda. Il-​passi sempliċi li ġejjin għandhom mnejn inaqqsu dawn l-​effetti:

● Kul tajjeb sabiex issaħħaħ is-​sistema tiegħek tal-​immunità.

● Ħu nota tal-​livelli tal-​enerġija tiegħek u r-​reazzjonijiet tiegħek għal ċertu ikel.

● Ara jekk il-​medikazzjoni, l-​agupuntura, jew il-​messaġġi jnaqqsux id-​dardir u l-​uġigħ.

● Agħmel eżerċizzju bil-​moderazzjoni biex iżżid l-​istamina, tikkontrolla l-​piż, u ttejjeb is-​sistema tal-​immunità.e

● Strieħ spiss, imma kun af li perijodi twal fis-​sodda jistgħu jġegħluk tħossok iktar għajjiena.

● Ħu ħsieb il-​ġilda tiegħek u tħallihiex tixxotta. Tilbisx ħwejjeġ issikkati. Inħasel bl-​ilma fietel.

[Nota taʼ taħt]

[Kaxxa f’paġna 16]

JEKK XI ĦADD MAĦBUB IKOLLU KANĊER

Kif tistaʼ tagħti appoġġ lil xi ħadd maħbub li jkollu kanċer? Applika dan il-​prinċipju tal-​Bibbja: ‘Ifraħ maʼ min jifraħ; ibki maʼ min jibki.’ (Rumani 12:15) Esprimi l-​imħabba u t-​tħassib tiegħek permezz taʼ telefonati, ittri, kartolini, e-​mails, u żjajjar qosra. Itolbu flimkien, u aqraw skritturi inkuraġġanti mill-​Bibbja. “Issemmix lil dawk li mietu bil-​kanċer, imma lil dawk li għadhom ħajjin,” tħeġġeġ Beryl. “Sempliċement mur u għannaq lil ħabibtek,” tagħti parir Janice, li kellha tissielet hi nfisha mal-​kanċer. “Jekk hi tkun trid titkellem dwar dan, ħalli lilha tibda.” Speċjalment l-​irġiel għandhom bżonn jassiguraw lil marthom minn imħabbithom.

“Regolarment kien ikollna ġranet ‘bla kanċer,’” jiftakar Geoff. “Marti kienet determinata li saħħitha ma tkunx l-​unika ħaġa li niffokaw fuqha. Għalhekk, iddeċidejna li kultant żmien nagħmlu ġurnata sħiħa ma nitkellmux dwar il-​kanċer. Minflok, aħna konna niffokaw fuq l-​aspetti pożittivi f’ħajjitna. Kien bħallikieku ħadna vaganza mill-​marda.”

[Kaxxa f’paġna 16]

XI NISA JGĦIDU KIF ĦASSEWHOM

Meta Ntqalilhom li Kellhom Kanċer

Sharon: Ħajti nbidlet f’ħakka t’għajn. “Kollox spiċċa,” għedt.

Fl-​Iktar Mumenti Diffiċli

Sandra: L-​uġigħ mentali huwa agħar mill-​kura.

Margaret: Wara t-​tieni kura, tgħid, “Verament ma nixtieqx inkompli.” Imma xorta tkompli.

Dwar il-​Ħbieb

Arlette: Għedna lil ħbiebna sabiex jitolbu għalina.

Jenny: Ma kien hemm lanqas tbissima, tislima, jew kelma waħda li m’apprezzajnihiex.

Dwar Żwieġhom li Appoġġawhom

Barbara: Iddeċidejt li nqaxxar xagħri qabel ma waqagħli. Colin qal, “U kemm għandha forma sabiħa rasek!” Ġegħelni nidħaq.

Sandra: Ħarisna fil-​mera flimkien u f’wiċċ Joe stajt nara kemm kien għadu jħobbni.

Sasha: Karl kien jgħid lin-​nies, “Aħna għandna kanċer.”

Jenny: Geoff kien verament iħobbni, u l-​ispiritwalità tiegħu kienet inkuraġġanti u bla limitu.

[Dijagramma/Stampa f’paġna 15]

(Għall-formazzjoni sħiħa tat-test, ara pubblikazzjoni)

Iċ-​ċelluli tal-​kanċer ma jobdux il-​messaġġi tat-​tkabbir normali, u b’hekk jimmultiplikaw u jinvadu tessuti oħrajn

[Dijagramma]

Kanal tal-​ħalib b’ċelluli normali

Karċinoma fil-​kanal tal-​ħalib li ma tinfirixx

Kanċer fil-​kanal tal-​ħalib li jinfirex

[Stampa f’paġna 16]

Parti vitali fil-​kura tal-​kanċer hi l-​appoġġ bl-​imħabba li jingħata lill-​pazjenti mill-​familja u l-​ħbieb