Il-​Kolleġġjanti—L-​Istudju tal-​Bibbja Għamilhom Differenti

Ġieli smajt bil-​kolleġġjanti?

Dan il-​grupp żgħir reliġjuż Olandiż tas-​seklu 17 kien differenti mill-​knejjes stabbiliti taʼ dak iż-​żmien. F’Liema sens, u x’nistgħu nitgħallmu minnhom? Biex insiru nafu, ejja mmorru lura sa dak iż-​żmien.

FL-​1587, Jacobus Arminius (jew, Jacob Harmensen) wasal fil-​belt t’Amsterdam. Ma kellux problemi biex isib xogħol, għax ir-​referenzi li kellu kienu impressjonanti. Taʼ 21 sena, hu kien iggradwa mill-​Università Leiden fl-​Olanda. Wara dan, qattaʼ sitt snin fl-​Isvizzera, jistudja t-​teoloġija taħt Théodore de Bèze, is-​suċċessur tar-​Riformatur Protestant John Calvin. Mhux taʼ b’xejn li l-​Protestanti f’Amsterdam kellhom il-​pjaċir li jaħtru lil Arminius li kellu 27 sena bħala wieħed mill-​qassisin tagħhom! Iżda, ftit snin wara, ħafna mill-​membri tal-​knisja ddispjaċiehom dwar l-​għażla li kienu għamlu. Għala?

Il-​Kwistjoni tal-​Predestinazzjoni

Eżatt wara li Arminius sar wieħed mill-​qassisin tagħhom, qamet tensjoni fost il-​Protestanti t’Amsterdam dwar id-​duttrina tal-​predestinazzjoni. Din id-​duttrina kienet tifforma l-​bażi tal-​Kalviniżmu, imma xi membri tal-​knisja ħassew li Alla kien kattiv u inġust li, lil xi wħud iddeterminahom minn qabel għas-​salvazzjoni u lil oħrajn għall-​kundanna. Il-​Kalvinisti stennew li Arminius, bħala student taʼ Bèze, kien se jikkoreġi lid-​dissidenti. Minflok, Arminius appoġġa lid-​dissidenti, u l-​Kalvinisti xejn ma ħadu gost b’dan. Sa l-​1593 l-​argument tant kien kiber li fired il-​Protestanti tal-​belt f’żewġ gruppi​—dawk li appoġġaw id-​duttrina u dawk li ċaħduha, il-​moderati.

Fi ftit tas-​snin, dan l-​argument lokali wassal għal firda fost il-​Protestanti tal-​pajjiż kollu. Fl-​aħħar mill-​aħħar, f’Novembru taʼ l-​1618 is-​sitwazzjoni waslet fi stat deċiżiv. Il-​Kalvinisti, appoġġati mill-​armata u mill-​opinjoni pubblika, bagħtu għad-​dissidenti (li kienu jissejħu Rimostrantia) biex jidhru quddiem il-​kunsill nazzjonali, il-​Protestant Synod of Dordrecht. Fi tmiem il-​laqgħa, il-​ministri kollha tar-​Rimostranti ngħataw għażla: Iffirmaw pleġġ biex ma tibqgħux tippridkaw iktar, jew itilqu mill-​pajjiż. Il-​biċċa l-​kbira għażlu li jitilqu. Qassisin Kalvinisti stretti ħadu post il-​ministri Rimostranti. Il-​Kalviniżmu kien ittrijonfa​—jew almenu hekk ittama s-​sinodu.

It-​Twelid u t-​Tkabbir tal-​Kolleġġjanti

Bħal kwalunkwe post ieħor, il-​kongregazzjoni tar-​Rimostranti fir-​raħal taʼ Warmond, qrib Leiden, tilfet il-​qassis tagħha. Madankollu, kontra kwalunkwe post ieħor, il-​kongregazzjoni m’aċċettatx is-​sostitut approvat mis-​sinodu. Iktar minn hekk, meta ministru tar-​Rimostranti rriskja ħajtu biex imur lura lejn Warmond fl-​1620 biex jieħu ħsieb il-​kongregazzjoni, xi membri tal-​kongregazzjoni ċaħduh ukoll. Dawn il-​membri kienu bdew jagħmlu l-​laqgħat reliġjużi tagħhom bil-​moħbi mingħajr ebda għajnuna taʼ xi membru tal-​kleru. Iktar tard, dawn il-​laqgħat bdew jissejħu kulleġġi u dawk li jattendu, Kolleġġjanti.

Għalkemm il-​Kolleġġjanti oriġinaw minħabba ċ-​ċirkustanzi iktar milli minħabba l-​prinċipji, dik is-​sitwazzjoni malajr inbidlet. Gijsbert van der Kodde, membru tal-​kongregazzjoni, argumenta li billi jiltaqgħu mingħajr is-​superviżjoni tal-​kleru, il-​grupp kien iktar qed jimxi mill-​qrib mal-​Bibbja u mal-​mod taʼ ħajja tal-​Kristjani bikrin milli kienu qed jagħmlu l-​knejjes stabbiliti. Il-​klassi tal-​kleru, qal hu, kienet ġiet ivvintata wara l-​mewt taʼ l-​appostli biex toħloq impjiegi għal nies li ma ridux jitgħallmu xi sengħa.

Fl-1621, Van der Kodde u membri li kienu jaħsbuha bħalu bdew jagħmlu l-​laqgħat tagħhom f’Rijnsburg, raħal fil-​qrib.b Ftit snin wara, meta l-​persekuzzjoni reliġjuża kienet ċediet għat-​tolleranza, ir-​reputazzjoni tal-​laqgħat tal-​Kolleġġjanti nfirxet mal-​pajjiż kollu u ġibdet “nies minn kull sfond,” kif poġġieha l-​istorjografu Siegfried Zilverberg. Kien hemm Rimostranti, Mennoniti, Soċinjani, u saħansitra teologi. Xi wħud minnhom kienu bdiewa. Oħrajn kienu poeti, stampaturi, tobba, u negozjanti. Il-​filosfu Spinoza (Benedictus de Spinoza) u l-​pedagogu Johann Amos Comenius (jew, Jan Komenský), kif ukoll il-​pittur famuż Rembrandt van Rijn issimpatizzaw mal-​moviment. L-​ideat differenti li dawn in-​nies devoti ġabu magħhom influwenzaw l-​iżvilupp tat-​twemmin tal-​Kolleġġjanti.

Wara l-​1640 dan il-​grupp dinamiku kiber b’pass mgħaġġel. Il-​kulleġġi malajr xterdu f’Rotterdam, f’Amsterdam, f’Leeuwarden, u fi bliet oħrajn. Il-​professur taʼ l-​istorja Andrew C. Fix jinnota li bejn is-​snin 1650 u 1700, “il-​Kolleġġjanti . . . kibru u saru waħda mill-​iktar qawwiet reliġjużi importanti u influwenzanti fl-​Olanda tas-​seklu sbatax.”

It-​Twemmin tal-​Kolleġġjanti

Ladarba r-​raġuni, it-​tolleranza, u l-​libertà biex jitkellmu kienu l-​marki li jidentifikaw il-​moviment tal-​Kolleġġjanti, huma individwalment kienu ħelsin li jħaddnu twemmin differenti. Xorta waħda, kellhom xi konvinzjonijiet li kienu komuni. Per eżempju, il-​Kolleġġjanti kollha kienu japprezzaw l-​importanza taʼ studju persunali tal-​Bibbja. Kull membru, kiteb wieħed mill-​Kolleġġjanti, għandu “jfittex għalih innifsu u mhux isir jaf lil Alla mingħand ħaddieħor.” Huma hekk kienu jagħmlu. Skond l-​istorjografu tal-​knisja tas-​seklu 19 Jacobus C. van Slee, il-​Kolleġġjanti kellhom għarfien fuq il-​Bibbja iktar milli kellhom xi gruppi reliġjużi oħrajn taʼ dak iż-​żmien. Anki l-​opponenti kienu jfaħħru lill-​Kolleġġjanti għall-​abbiltà tagħhom f’li jużaw il-​Bibbja b’sengħa kbira.

Iżda, iktar ma l-​Kolleġġjanti studjaw il-​Bibbja iktar żviluppaw konvinzjonijiet li kienu differenti minn dawk li kellhom il-​knejjes stabbiliti. Sorsi ddatati mis-​seklu 17 sas-​seklu 20 jiddeskrivu xi ftit mit-​twemmin tagħhom:

Il-Knisja Bikrija. Il-​Kolleġġjant u teologu Adam Boreel, fl-​1644 kiteb li meta l-​knisja bikrija bdiet tindaħal fil-​politika fi żmien l-​Imperatur Kostantinu, kissret il-​patt spiritwali tagħha maʼ Kristu u tilfet l-​ispirazzjoni taʼ l-​ispirtu qaddis. Hu żied li bħala riżultat, it-​tagħlim falz immoltiplika u baqaʼ sejjer sa żmienu.

Ir-Riforma. Ir-​Riforma tas-​seklu 16 immexxija minn Luther, Calvin, u oħrajn m’għamlitx biżżejjed f’li tirriforma l-​knisja. Minflok, skond Galenus Abrahamsz (1622-​1706), li kien Kolleġġjant prominenti u tabib, ir-​Riforma għamlet is-​sitwazzjoni reliġjuża agħar billi kienet il-​kaġun taʼ tilwim u mibegħda. Ir-​riforma vera għandha tbiddel il-​qalb, ħaġa li r-​Riforma naqset li tagħmel.

Il-Knisja u l-​Kleru. Il-​knejjes stabbiliti huma korrotti, tad-​dinja, u neqsin mill-​awtorità divina. Min jieħu r-​reliġjon bis-​serjetà ma jistax jagħmel għażla aħjar minn dik li jitlaq il-​knisja li jappartjeni sabiex ma jsirx kompliċi tad-​dnubiet tagħha. L-​inkarigu taʼ membru tal-​kleru, qalu l-​Kolleġġjanti, huwa kuntrarju għall-​Iskrittura u “taʼ detriment għall-​ġid spiritwali tal-​kongregazzjoni Kristjana.”

Is-Saltna u l-​Ġenna taʼ l-​Art. Wieħed mill-​fundaturi tal-​kulleġġ t’Amsterdam, Daniel de Breen (1594-​1664), kiteb li s-​Saltna taʼ Kristu ma kinitx xi saltna spiritwali fil-​qalb taʼ dak li jkun. L-​għalliem Jacob Ostens, Kolleġġjant f’Rotterdam, qal li “l-​patrijarki kienu qed iħarsu ’l quddiem lejn il-​wegħdiet fuq l-​art.” Bl-​istess mod, il-​Kolleġġjanti kienu qed jistennew iż-​żmien meta l-​art kienet se tiġi ttrasformata f’ġenna.

It-Trinità. Xi Kolleġġjanti prominenti, influwenzati mit-​twemmin tas-​Soċinjani, ċaħdu t-​Trinità.c Per eżempju, Daniel Zwicker (1621-​78) kiteb li kwalunkwe duttrina kontra r-​raġuni, bħal dik tat-​Trinità, kienet “impossibbli u falza.” Fl-​1694, ġiet ippubblikata verżjoni tal-​Bibbja tradotta mill-​Kolleġġjant Reijnier Rooleeuw. L-​aħħar parti taʼ Ġwann 1:1 tittraduċiha: “U l-​kelma kienet alla” minflok it-​traduzzjoni ortodossa: “U l-​kelma kienet Alla.”d

Il-​Laqgħat taʼ Matul il-​Ġimgħa

Għalkemm mhux il-​Kolleġġjanti kollha kienu jaqblu f’dak li kienu jemmnu, il-​kulleġġi tagħhom fi bliet differenti kienu jaħdmu kważi l-​istess. L-​istorjografu Van Slee jirrapporta li fil-​bidu tal-​moviment tal-​Kolleġġjanti, il-​laqgħat rari kienu jippreparawhom minn qabel. Il-​Kolleġġjanti ħassew li skond il-​kliem taʼ l-​appostlu Pawlu dwar il-​bżonn li ‘jipprofetizzaw,’ il-​membri rġiel kollha setgħu jindirizzaw lill-​kulleġġ bil-​libertà. (1 Korintin 14:1, 3, 26) Bħala riżultat, il-​laqgħat taʼ spiss kienu jdumu sa tard bil-​lejl u xi wħud minn dawk li attendew kienu “jorqdu fil-​fond.”

Maż-żmien, il-​laqgħat saru iktar organizzati. Il-​Kolleġġjanti ma kinux jiltaqgħu biss nhar taʼ Ħadd imma fil-​għaxijiet fost il-​ġimgħa wkoll. Biex il-​kelliemi u l-​kongregazzjoni jkunu jistgħu jippreparaw minn qabel għal-​laqgħat kollha taʼ dik is-​sena, kienu stampaw programm b’lista tal-​versi tal-​Bibbja li kienu se jikkunsidraw, kif ukoll l-​inizjali tal-​kelliemi. Wara li l-​laqgħa kienet tibda b’għanja u b’talba, il-​kelliemi kien jispjega l-​versi tal-​Bibbja. Meta jispiċċa, kien jistaqsi lill-​irġiel biex jesprimu lilhom infushom fuq is-​suġġett li jkun għadu kif ġie diskuss. Imbagħad, kelliemi ieħor kien juri l-​applikazzjoni taʼ l-​istess versi. Kienu jispiċċaw il-​laqgħa b’talba u għanja.

Il-Kolleġġjanti fil-​belt taʼ Harlingen, fil-​provinċja taʼ Friesland, kellhom mod ġdid kif iżommu l-​laqgħat tagħhom skond l-​iskeda. Kelliemi li kien idum jitkellem iktar milli suppost kellu jħallas multa żgħira.

Assembleat Nazzjonali

Il-​Kolleġġjanti ħassew ukoll il-​bżonn għal-​laqgħat akbar. B’hekk, billi bdew fl-​1640, il-​Kolleġġjanti mill-​pajjiż kollu kienu jivvjaġġaw darbtejn fis-​sena (fir-rebbiegħa u fis-​sajf) lejn Rijnsburg. Dawn il-​laqgħat, jikteb l-​istorjografu Fix, kienu jippermettulhom biex “isiru familjari maʼ l-​ideat, is-​sentimenti, it-​twemmin, u l-​attivitajiet taʼ ħuthom minn għadd taʼ pajjiżi.”

Xi wħud minn dawk il-​Kolleġġjanti barranin kienu jikru kmamar għand in-​nies tar-​raħal waqt li oħrajn kienu joqogħdu fil-​Groote Huis, jew Dar Kbira, dar bi 30 kamra li kienet il-​propjetà tal-​Kolleġġjanti. Hemmhekk kienu jservu ikliet komunali għal madwar 60 sa 70 ruħ. Wara l-​ikla, il-​viżitaturi setgħu jippassiġġaw fil-​ġnien imdaqqas tad-​dar biex igawdu ‘l-​ħolqien t’Alla, konversazzjoni fil-​kwiet, jew mument taʼ meditazzjoni.’

Għalkemm mhux il-​Kolleġġjanti kollha kienu jħossu li l-​magħmudija kienet neċessarja, ħafna kienu jħossuha importanti. B’hekk, il-​magħmudija saret karatteristika tal-​laqgħat kbar. L-​istorjografu Van Slee jgħid li ċ-​ċerimonja normalment kienet issir is-​Sibt fil-​għodu. Wara l-​għanja u t-​talba kien ikun hemm taħdita dwar il-​bżonn tat-​tgħaddis. Imbagħad, il-​kelliemi kien jistieden lill-​adulti li riedu jitgħammdu biex jagħmlu stqarrija tal-​fidi, bħal, “Jien nemmen li Ġesù Kristu hu l-​Iben t’Alla l-​ħaj.” Wara li t-​taħdita kienet tispiċċa bit-​talba, dawk preżenti kollha kienu jimxu sal-​pixxina fejn issir il-​magħmudija u jaraw b’għajnejhom stess lil dawk l-​irġiel u nisa li kienu jinżlu għarkobbtejhom fil-​pixxina, sabiex l-​ilma kien jilħqilhom sa spallejhom. Imbagħad, dak li jgħammed kien iniżżel bil-​mod ras il-​kredent il-​ġdid ’il quddiem u taħt l-​ilma. Wara ċ-​ċerimonja, ilkoll kienu jmorru lura f’posthom għal taħdita oħra.

Is-Sibt wara nofsinhar fil-​5:00 p.m., il-​laqgħa attwali kienet tibda b’qari qasir mill-​Bibbja, għanja, u talba. Biex ikunu ċerti li dejjem ikun hemm kelliemi dispost, il-​kulleġġi taʼ Rotterdam, Leiden, Amsterdam, u Noord Holland kienu darba kull wieħed jipprovdu kelliema għal kull assemblea. Il-​Ħadd fil-​għodu kien irriżervat għaċ-​ċelebrazzjoni taʼ l-​Ikla tal-​Mulej. Wara taħdita, talba, u għanja, l-​ewwel l-​irġiel u mbagħad in-​nisa kienu jieħdu mill-​ħobż u mill-​inbid. Kienu jsiru iktar taħditiet il-​Ħadd fil-​għaxija, u t-​Tnejn fil-​għodu kulħadd kien jinġabar għat-​taħdita taʼ l-​għeluq. Il-​biċċa l-​kbira tat-​taħditiet mogħtijin f’dawn il-​konvenzjonijiet, jinnota Van Slee, kienu taʼ natura prattika, li jenfasizzaw l-​applikazzjoni wara l-​ispjegazzjoni ddettaljata.

Ir-raħal taʼ Rijnsburg kellu pjaċir jospita fih dawn il-​laqgħat. Osservatur tas-​seklu 18 kiteb li d-​dħul tal-​barranin, li kienu jonfqu mhux ħażin, kienu jħallu qligħ tajjeb għar-​raħal. Barra minn hekk, wara kull konvenzjoni l-​Kolleġġjanti kienu jikkontribwixxu somma għall-​foqra taʼ Rijnsburg. Mingħajr ebda dubju, ir-​raħal ħass in-​nuqqas taʼ dawk il-​laqgħat meta ma baqgħux isiru fl-​1787. Wara dan, il-​moviment tal-​Kolleġġjanti sparixxa. Għala?

Għala Sparixxew

Sa tmiem is-​seklu 17, kienet qamet tilwima dwar l-​irwol li kellha r-​raġuni fir-​reliġjon. Xi Kolleġġjanti ħassew li r-​raġuni tal-​bniedem għandha tieħu preċedenza fuq ir-​rivelazzjoni divina, imma kien hemm oħrajn li ma qablux. Eventwalment, it-​tilwima firdet lill-​moviment kollu kemm hu tal-​Kolleġġjanti. Kien biss wara li mietu l-​proponenti ewlenin tat-​tilwim taż-​żewġ naħat li l-​Kolleġġjanti reġgħu ngħaqdu. Minkejja dan, wara din il-​firda l-​moviment “qatt ma reġaʼ kien l-​istess,” jinnota l-​istorjografu Fix.

Żjieda fit-​tolleranza fil-​knejjes Protestanti tas-​seklu 18 ikkontribwiet ukoll biex il-​Kolleġġjanti ma jibqgħux daqshekk popolari. Hekk kif il-​prinċipji tal-​Kolleġġjanti dwar ir-​raġuni u t-​tolleranza saru ferm iktar aċċettati mis-​soċjetà in ġenerali, “id-​dawl uniku li darba kellu l-​Kolleġġjantiżmu sparixxa fiż-​żerniq jiddi tal-​moviment tat-​Tidwil.” Sa tmiem is-​seklu 18, il-​biċċa l-​kbira mill-​Kolleġġjanti interessaw ruħhom fil-​Mennoniti u fi gruppi reliġjużi oħrajn.

Ladarba l-​Kolleġġjanti ma mmirawx li jkunu fehma waħda fil-​moviment tagħhom, kien hemm opinjonijiet differenti kważi daqs kemm kien hemm Kolleġġjanti. Huma rrikonoxxewh dan, u għalhekk, ma sostnewx li kienu “magħqudin . . . fehma waħda,” kif l-​appostlu Pawlu jħeġġeġ li għandhom ikunu l-​Kristjani. (1 Korintin 1:10) Madankollu, fl-​istess ħin il-​Kolleġġjanti kienu qed iħarsu ’l quddiem lejn iż-​żmien meta t-​twemmin fundamentali Kristjan, bħal li jkunu fehma waħda, se jsir realtà.

Meta nikkunsidraw il-​fatt li l-​għarfien veru ma kienx għadu sar abbundanti fi żmien il-​Kolleġġjanti, huma taw eżempju li ħafna reliġjonijiet illum jistgħu jinnotawh. (Qabbel Danjel 12:4.) Il-​fatt li enfasizzaw il-​bżonn taʼ studju tal-​Bibbja kien fi qbil mal-​parir taʼ l-​appostlu Pawlu: “Kunu żguri mill-​affarijiet kollha.” (1 Tessalonikin 5:21, NW) L-​istudju persunali tal-​Bibbja għallem lil Jacobus Arminius u lil oħrajn li xi duttrini u prattiċi reliġjużi li ilhom jeżistu ma kinux assolutament ibbażati minn fuq il-​Bibbja. Meta huma rrealizzaw dan, kellhom il-​kuraġġ li jkunu differenti mir-​reliġjon stabbilita. Kieku int, hekk kont tagħmel?

[Noti taʼ taħt]

[Stampa f’paġna 24]

Rembrandt van Rijn

[Stampi f’paġna 26]

Ir-​raħal taʼ Warmond fejn għall-​ewwel kienu bdew il-​Kolleġġjanti, u x-​Xmara De Vliet fejn kienet issir il-​magħmudija

[Sors taʼ l-​Istampa f’paġna 23]

Fl-​isfond: Courtesy of the American Bible Society Library, New York