L-​Ewkaliptus Kemm Hi Utli?

MINN KITTIEB TAʼ STENBAĦ! FL-​AWSTRALJA

XI WĦUD minnhom huma ġganti—għoljin iktar minn 90 metru—u huma fost l-​itwal fid-​dinja. Oħrajn huma qosra u milwijin, imremblin ’l isfel viċin l-​art niexfa qoxqox. Il-​weraq tagħhom huma meravilja tal-​ħolqien, u ż-​żahar tagħhom ipaxxu l-​għajnejn. B’mod jew ieħor, x’aktarx li int stess użajt xi parti minn din is-​siġra.

Ftit minnhom għandhom ismijiet speċjali bħal alpine ash (Eucalyptus delegatensis) u Tasmanian oak, imma l-​biċċa l-​kbira minnhom huma magħrufin bl-​Ingliż bħala gum tree komuni. Però propjament, il-​gomma vera hija sustanza li tinħall fl-​ilma magħmula mill-​karboidrati, u l-​ebda siġra taʼ l-​ewkaliptus ma tipproduċiha. Għalhekk, dan l-​isem fil-​fatt jintuża ħażin. Is-​siġar huma identifikati b’mod iktar korrett bħala l-​familja Eucalyptus, u hemm iktar minn 600 membru f’din il-​familja taʼ siġar li l-​oriġini tagħhom hi mill-​Awstralja.

L-ewkalipti jmorru tajjeb ħafna fis-​sħana tropikali tat-​Territorju Awstraljan tat-​Tramuntana, kif ukoll fil-​pjanuri xotti taʼ l-​inħawi iżolati. Imma huma jiffjorixxu wkoll fl-​irjieħ Antartiċi tat-​Tasmanja tan-​nofsinhar u n-​nida li tifforma fil-​katina taʼ muntanji li hemm mal-​kosta. Tant huma mifruxin li ċertu esploratur u żoologu tas-​seklu 19 ilmenta li kulfejn iħares, ħlief siġar taʼ l-​ewkaliptus li ma jispiċċaw qatt ma kienx jara.

Minn mindu l-​Ewropej bdew ġejjin joqogħdu l-​Awstralja fis-​seklu 19, l-​ewkaliptus ġarrbet ħsarat kbar. Huwa stmat li mat-​300,000 kilometru kwadru minn dawn is-​siġar inqalgħu mill-​għeruq minħabba li kienu jitqiesu bħala li qed ifixklu l-​progress. Madankollu, mhux kulħadd wera dan in-​nuqqas taʼ rispett għal din ir-​riżorsa prezzjuża. Matul is-​seklu 19, il-​familja taʼ l-​ewkalipti bdiet issir famuża mad-​dinja kollha.

Imperatur, u Espert

Fis-​snin 80 tas-​seklu 19, l-​Imperatur Menelik II taʼ l-​Abbissinja, li issa tissejjaħ l-​Etjopja, kellu bżonn siġar li jipprovdu d-​dell u provvista taʼ njam għall-​ħruq. Dawn riedhom għall-​belt kapitali ġdida tiegħu, Addis Ababa, li kienet belt niexfa. Fl-​Afrika ma kien hemm l-​ebda siġra lokali li kienet addattata għal dawn l-​inħawi neqsin mis-​siġar. Għalhekk, l-​esperti taʼ l-​imperatur marru jfittxu band’oħra biex isibu siġra li kienet tiflaħ sew għal xemx tikwi minn taʼ l-​inqas daqs tagħhom. “Addis Ababa” tfisser “Fjura Ġdida,” u l-​isem jistaʼ jkun li ngħata b’unur l-​ewkaliptus, siġra importata li saret utli u li beda jkollha rwol vitali fl-​ekonomija taʼ l-​Etjopja.

Raġel ieħor li ta sehmu f’li l-​ewkaliptus tittieħed f’postijiet oħra hu l-​espert Dr. Edmundo Navarro de Andrade. Billi kien determinat li jibni mill-​ġdid il-​foresti tal-​Brażil li kienu qed jonqsu b’rata mgħaġġla, fl-​1910 hu beda jimporta l-​ewkalipti mill-​Awstralja. Kien bis-​saħħa tiegħu li tħawlu 38 miljun siġra minnhom. Illum hemm iktar minn elfejn miljun ewkaliptus kultivati fil-​Brażil.

B’hekk, minbarra l-​foresti tax-​xita li minn dejjem kienu fil-​Brażil, dan il-​pajjiż għandu l-​akbar popolazzjoni t’ewkalipti wara l-​Awstralja. L-​ekonomija tal-​Brażil tant kisbet benefiċċji kbar minn dan, li talli daħħal dan l-​oġġett prezzjuż f’pajjiżu Dr. Navarro ġie premjat midalja speċjali għal servizz distint.

Siġra tal-​Ħajja

Ċerti tipi t’ewkalipti, bħal dawk li bl-​Ingliż jissejħu mallees, jieħdu dak li jistgħu mill-​art maqsuma bin-​nixfa billi jaħżnu kwantitajiet kbar taʼ ilma fl-​għeruq tagħhom. L-​Aboriġini Awstraljani u l-​esploraturi tal-​bidu baqgħu ħajjin fl-​inħawi iżolati li huma nexfin billi ħadu vantaġġ minn dawn l-​ispeċi taʼ fliexken taʼ l-​ilma li qegħdin taħt l-​art. Kienu jħaffru biex isibu tulijiet sħaħ mill-​għeruq tal-​wiċċ u mbagħad jaqsmuhom f’biċċiet qosra. Meta xi ħadd jonfoħ f’tarf wieħed taʼ waħda minn dawn il-​biċċiet, ikun jistaʼ joħroġ minnhom ċertu sugu kannella ċar. Għalkemm m’għandux xi togħma tajba ħafna, huwa kalkulat li minn għerq twil disaʼ metri jistaʼ joħroġ xi litru u nofs minn dan il-​likwidu li jsalva l-​ħajja.

Membri oħra tal-​familja taʼ l-​ewkalipti jiffjorixxu ħdejn art bl-​għadajjar, billi jixorbu kemm jifilħu ilma mill-​ħamrija mifqugħa bih. It-​Taljani ħadu vantaġġ minn din il-​karatteristika. Dan għamluh billi użaw dan it-​tip t’ewkalipti biex jgħinhom ibattlu l-​art bl-​għadajjar f’Pontine mill-​ilma, art li darba kienet impestata bin-​nemus. Din iż-​żona issa saret art li hija tajba ħafna għall-​agrikultura.

Iktar minn 50 pajjiż madwar l-​Afrika, l-​Ameriki, l-​Asja, u l-​Ewropa adottaw l-​ewkalipti minħabba li huma taʼ valur kemm b’mod kummerċjali u kemm fis-​sbuħija. Dawk li jagħmlu l-​għamara jistmawh ferm l-​injam tagħhom ħamrani skur u dak taʼ kulur dehbi skur. Sors wieħed t’awtorità jgħid: “L-​ewkalipti jipproduċu xi ftit mill-​iktar injam tqil, iebes, u li jiflaħ li nafu bih. Il-​kwalità taʼ l-​injam, flimkien mar-​rata mgħaġġla li [dawn is-​siġar] jikbru biha . . . , jagħmlu lil [din il-​klassi taʼ siġar] l-​iktar sors prezzjuż taʼ njam iebes fid-​dinja.”

Il-varjetajiet taʼ din is-​siġra li jifilħu ħafna ilma jintużaw biex jinbnew vapuri, mollijiet fil-​baħar, arbli tat-​telefon, xtiebi, u blokok li jintużaw għall-​bankini. Iktar minn hekk, iż-​żahar sabiħ tagħha fuq il-​varjetajiet magħrufin bħala yellow box (Eucalyptus melliodora) u ironbark (bħal Eucalyptus sideroxylon, Eucalyptus paniculata, u Eucalyptus resinifera) jipproduċi nektar ħelu, li n-​naħal jaħdmu f’għasel li għandu togħma tajba ħafna. F’dawn l-​aħħar snin, mill-​Awstralja ġew esportati 4.5 miljun tunnellata taʼ njam taʼ l-​ewkaliptus, u dan irriżulta fi qligħ taʼ xi Lm114-il miljun fis-​sena.

Kino, Żejt, u Tannin

Mill-​qoxra taz-​zokk u mill-​injam taʼ l-​ewkaliptus toħroġ sustanza qisha gomma taʼ kulur aħmar bħad-​demm imsejħa kino. Xi tipi taʼ kino jintużaw biex jipproteġu l-​injam mis-​susa tal-​baħar. Il-​kino jintuża wkoll fil-​produzzjoni taʼ mediċina li tgħin biex twaqqaf id-​demm milli jibqaʼ ħiereġ. Il-​qoxra taz-​zokk taʼ speċi oħrajn tipproduċi sustanza msejħa tannin. Din tintuża fil-​proċess tal-​produzzjoni tal-​ġlud u biex jinżebgħu d-​drappijiet.

Il-weraq huma meravilja tal-​ħolqien u fihom ħażna taʼ żejt prezzjuż. Huma mdendlin bħal swabaʼ mitluqin f’id merħija, u t-​truf tagħhom jippontaw lejn l-​art. Dan id-​disinn jgħin lill-​weraq jagħmilha taʼ lembut kbir. L-​ilma prezzjuż jinqabad fuq wiċċ il-​weraq, u mbagħad iqattar mit-​truf li qishom tal-​ġilda u jinżel lejn is-​sistema t’għeruq li tkun qed tistenna hemm taħt.

Iż-żejt taʼ l-​ewkaliptus, li għandu riħa qawwija u li ġġibek fuq tiegħek, jinġibed mill-​werqa permezz taʼ proċess taʼ fwar li mbagħad jintgħamel f’likwidu. Dan jintuża għal varjetà t’affarijiet. Per eżempju, jintuża fil-​fwejjaħ, fis-​sapun, fil-​mediċini, fil-​ħelu, u fil-​prodotti tat-​tindif. Fil-​post naturali tiegħu, iż-​żejt joħroġ bħala fwar mill-​werqa u jimla l-​arja bi qtar ċkejken. Imbagħad id-​dawl tax-​xemx jgħaddi mill-​qtar u l-​foresta tieħu dik id-​dehra blu tagħha. Il-​Blue Mountains, li jiddistingwu t-​tarf tal-​punent tal-​belt taʼ Sydney, ngħataw dan l-​isem mhux tas-​soltu minħabba dan il-​fenomenu.

Id-​Dar t’Annimali Fitti fl-​Ikel

L-​iktar abitant famuż tal-​foresta taʼ l-​ewkalipti huwa l-​ballun gustuż taʼ suf magħruf bħala l-​koala. Dan l-​annimal erbivoru li huwa fitt fl-​ikel jippreferi jiekol mit-​truf taʼ xi 12-il varjetà taʼ weraq taʼ l-​ewkaliptus. Dieta limitata bħal din hija qattiela għall-​biċċa l-​kbira taʼ l-​annimali, imma mhux għall-​koala. Għala le?

Dan huwa hekk minħabba li s-​sistema diġestiva tal-​koala hi disinjata b’mod speċjali, u tinkludi appendiċi (il-musrana l-​għamja) li tkun twila minn metru sa żewġ metri. Meta tqabbel dik tal-​bniedem magħha, tal-​bniedem tkun twila biss minn 8 sa 15-il ċentimetru. L-​appendiċi unika tal-​koala tippermetti lil dan l-​annimal żgħir biex minn dan il-​menù jieħu l-​proteini, il-​karboidrati, u x-​xaħmijiet kollha li għandu bżonn.

Annimal li l-​oriġini tiegħu hi mill-​Awstralja, imma li hu inqas magħruf, huwa l-​akbar wieħed mill-​opossum li jtiru (Petauroides volans). Dan għandu l-​istess dieta stretta taʼ weraq taʼ l-​ewkaliptus bħalma għandu l-​koala. Dan il-​marsupjal sufi huwa bejn wieħed u ieħor daqs qattus tad-​dar. Għandu denbu mberfel u twil madwar 40 ċentimetru. Għandu wkoll biċċiet tal-​ġilda li jestendu minn saqajh taʼ quddiem għal dawk taʼ wara. Billi juża dawn il-​ġwienaħ tal-​ġilda, l-​opossum jagħti s-​salt minn fuq fergħa, jinqataʼ fl-​arja għal xi 100 metru, kif ikun fl-​arja jdur 90 grad, u mbagħad jaqbad mal-​fergħa li jkun imiss qawwi u sħiħ.

Nirien tal-​Foresti u Tkabbir mill-​Ġdid

In-​nirien tal-​foresti huma taʼ periklu għall-​foresti taʼ l-​ewkalipti. Madankollu, is-​siġar huma magħmulin b’tali mod li jibqgħu ħajjin. Dan kif?

Sewwa, eżatt taħt il-​qoxra, kemm taz-​zokk u kemm tal-​friegħi tas-​siġra, ikun hemm weraq żgħir li jkun għadu ma fetaħx u li jkun rieqed. Meta s-​siġra titlef il-​qoxra taz-​zkuk u l-​weraq tagħha minħabba xi nar, dan il-​weraq żgħir jibda jisponta. Dan jiksi z-​zokk tas-​siġra li jkun swied b’saff ġdid taʼ weraq aħdar. Minħabba f’hekk, is-​siġra oriġinali tkun tistaʼ tibqaʼ tgħix. Iktar minn hekk, iż-​żrieragħ tas-​siġra li jkunu reqdin fl-​art taʼ spiss jaħtfu l-​opportunità biex jinbtu, u b’hekk jikbru xtieli ġodda.

Siġra li Għandna Napprezzawha

Qatt ħadt mediċina meħuda mill-​ewkaliptus biex ittaffi l-​uġigħ fi griżmejk jew doqt ħelwa magħmula bl-​għasel taʼ l-​ewkaliptus? Qatt irkibt dgħajsa magħmula bl-​injam taʼ din is-​siġra? Qatt dħalt f’dar magħmula bl-​injam taʼ l-​ewkaliptus jew qabbadtu biex tisħon bih? Hemm ċans kbir li b’xi mod jew ieħor int ibbenefikajt minn din is-​siġra taʼ l-​għaġeb. Mela meta darb’oħra tara koala sufi—jew tara xi ritratt sabiħ tiegħu—jalla tiftakar fil-​meravilja tal-​ħolqien tas-​siġra li l-​koala jsejħilha daru.

Kemm huwa minnu li l-​ewkaliptus, siġra versatili u li hija tant b’saħħitha, tistaʼ tintuża għal tant affarijiet.

[Stampa f’paġna 16, 17]

L-​ewkalipti huma fost l-​iktar siġar twal fid-​dinja

[Stampa f’paġna 17]

In-​naħal jużaw in-​nektar taʼ l-​ewkaliptus biex jipproduċu għasel tajjeb ħafna

[Stampa f’paġna 18]

L-​ewkalipti “jipproduċu xi ftit mill-​iktar injam tqil, iebes, u li jiflaħ li nafu bih”

[Stampi f’paġna 18]

Il-​koala (xellug) u l-​opossum kbir li jtir (lemin) jieklu weraq taʼ l-​ewkaliptus

[Sors]

© Alan Root/Okapia/PR

[Sors taʼ l-​Istampa f’paġna 16]

Geoff Law/The Wilderness Society

[Sors taʼ l-​Istampa f’paġna 17]

Bil-​korteżija tal-​Mount Annan Botanic Gardens