Għala xi Nies Jixbgħu mill-Ħajja
“Kull triq għas-suwiċidju hija unika: privata ħafna, mhix magħrufa, u terribbli.”—Kay Redfield Jamison, psikjatra.
“HIJA sofferenza li ngħix.” Hekk kiteb Ryunosuke Akutagawa, kittieb popolari fil-bidu tas-seklu 20, qabel ma għamel suwiċidju. Madankollu, qabel dik l-istqarrija hu qal: “Ovvjament ma rridx immut, imma . . .”
Bħal Akutagawa, ħafna minn dawk li jagħmlu suwiċidju ma jkunux iridu jmutu imma pjuttost ikunu jridu “jtemmu dak li jkun qed jiġri,” jgħid professur tal-psikoloġija. It-tip taʼ kliem li jintuża fin-noti taʼ suwiċidju hekk jindika. Frażijiet bħal ‘Ma niflaħx nissaporti iktar’ jew ‘Għala nkompli ngħix?’ juru xewqa qawwija biex dak li jkun jaħrab mir-realtajiet ħorox tal-ħajja. Imma bħalma ddeskrivieh ċertu espert, li wieħed jagħmel suwiċidju hu “bħallikieku jipprova jfejjaq riħ b’bomba nukleari.”
Għalkemm ir-raġunijiet għala n-nies jagħmlu suwiċidju jvarjaw, ċerti ġrajjiet fil-ħajja taʼ spiss iqanqlu s-suwiċidju.
Ġrajjiet li Jqanqlu s-Suwiċidju
M’hijiex ħaġa rari li żgħażagħ jaqgħu f’disprament u jagħmlu suwiċidju anki minħabba kwistjonijiet li għal ħaddieħor jidhru li m’huma serji xejn. Meta jħossuhom imweġġgħin u ma jkunu jistgħu jagħmlu xejn dwar dan, iż-żgħażagħ jistgħu jqisu l-mewt tagħhom bħala mod kif ipattuha lil dawk li weġġgħuhom. Hiroshi Inamura, speċjalista f’li jittratta maʼ nies fil-Ġappun li jkollhom l-intenzjoni li jagħmlu suwiċidju, kiteb: “Permezz tal-mewt tagħhom stess, it-tfal jesprimu x-xewqa kbira li jkollhom ġo fihom li jikkastigaw lill-persuna li tkun itturmentathom.”
Stħarriġ reċenti fil-Britannja wera li t-tfal ikollhom kważi sebaʼ darbiet iktar probabbiltà li jipprovaw jagħmlu suwiċidju meta jiffaċċjaw ibbuljar qawwi. L-uġigħ emozzjonali li jbatu dawn it-tfal huwa reali. Tifel taʼ 13-il sena li tgħallaq ħalla nota li fiha semma ħames persuni li kienu tturmentawh u anki serqulu xi flus bil-forza. “Jekk jogħġobkom salvaw lil tfal oħrajn,” kiteb hu.
Oħrajn jistgħu jipprovaw joqtlu ruħhom b’idejhom meta jiġu fl-inkwiet fl-iskola jew mal-liġi, iġarrbu t-tmiem taʼ xi relazzjoni taʼ mħabba, jirċievu riżultati taʼ l-iskola ħżiena, jgħaddu minn stress kbir minħabba l-eżamijiet, jew jaqtgħu qalbhom għax jinkwetaw dwar il-futur. Adolexxenti li s-soltu jġibu marki għoljin u li jistaʼ jkollhom it-tendenza li jkunu perfezzjonisti, jekk imorru lura jew ma jgħaddux—sew jekk dan jiġri veru u sew jekk ikunu qed jimmaġinawh—jistgħu jaslu biex jipprovaw jagħmlu suwiċidju.
Għall-adulti, il-problemi finanzjarji jew konnessi max-xogħol huma affarijiet li spiss iqanqlu s-suwiċidju. Fil-Ġappun wara snin twal li l-ekonomija bdiet sejra għan-niżla, is-suwiċidji dan l-aħħar qabżu t-30,000 fis-sena. Skond il-Mainichi Daily News, kważi tliet kwarti taʼ l-irġiel taʼ mezz’età li qatlu lilhom infushom għamlu dan “minħabba problemi li żviluppaw mid-dejn, il-fallimenti tan-negozju, il-faqar u l-qgħad.” Il-problemi tal-familja wkoll iqanqlu s-suwiċidju. Gazzetta Finlandiża rrapportat: “Irġiel taʼ mezz’età li jkunu għadhom kif iddivorzjaw” saru jifformaw wieħed mill-gruppi li qegħdin f’riskju kbir. Fi studju fl-Ungerija nstab li l-maġġuranza tat-tfajliet li jikkunsidraw li jagħmlu suwiċidju trabbew f’familji mkissrin.
L-irtirar mix-xogħol u l-mard fiżiku wkoll huma fatturi ewlenin li jqanqlu s-suwiċidju, speċjalment fost l-anzjani. Taʼ spiss is-suwiċidju jintgħażel bħala soluzzjoni, mhux bilfors meta marda tkun qattiela, imma meta l-pazjent iqis it-tbatija bħala ħaġa li ma jiflaħx għaliha.
Madankollu, mhux kulħadd jirreaġixxi għal dawn il-ġrajjiet billi jikkommetti suwiċidju. Għall-kuntrarju, meta jiffaċċjaw sitwazzjonijiet stressanti bħal dawn, il-maġġuranza tan-nies ma joqtlux ruħhom b’idejhom. Mela għala xi wħud iqisu s-suwiċidju bħala s-soluzzjoni, filwaqt li l-biċċa l-kbira ma jagħmlux hekk?
Fatturi Bażiċi Moħbijin
Kay Redfield Jamison, professoressa tal-psikjatrija fl-Iskola tal-Mediċina fl-Università Johns Hopkins tgħid li l-parti l-kbira tad-deċiżjoni li wieħed jieħu biex imut tiddependi fuq kif hu jinterpreta t-tifsir taʼ dak li jiġrilu. Hi tkompli tgħid li għall-maġġuranza tan-nies li għandhom moħħhom f’loku, xejn minn dak li jiġrilhom ma jkun daqshekk ikrah li jġagħalhom jagħmlu suwiċidju. Eve K. Mościcki, mill-Istitut Nazzjonali Amerikan għas-Saħħa Mentali, tinnota li ħafna fatturi—xi wħud minnhom bażiċi imma moħbijin—jaħdmu flimkien biex iwasslu għall-imġiba suwiċidali. Fatturi bażiċi moħbijin bħal dawn jinkludu taqlib mentali u dak li hu konness maʼ xi vizzju, l-istruttura ġenetika, u l-kimika tal-moħħ. Ejja nikkunsidraw xi wħud minnhom.
Fuq quddiemnett fost dawn il-fatturi hemm it-taqlib mentali u dak li hu konness maʼ xi vizzju, bħad-dipressjoni, il-mard bipolari konness mal-burdata, l-iskiżofrenja, u l-abbuż taʼ l-alkoħol jew id-drogi. Ir-riċerka li saret kemm fl-Ewropa u kemm fl-Istati Uniti tindika li iktar minn 90 fil-mija tas-suwiċidji li jirnexxu huma assoċjati maʼ taqlib bħal dan. Fil-fatt, ir-riċerkaturi Svediżi sabu li fost l-irġiel li ma kellhomx taqlib bħal dan, ir-rata taʼ suwiċidju kienet taʼ 8.3 kull 100,000 persuna, imma fost dawk li kienu dipressi din qabżet għal 650 kull 100,000 persuna! U l-esperti jgħidu li l-fatturi li jwasslu għas-suwiċidju huma simili f’pajjiżi tal-Lvant. Minkejja dan, anki jekk tgħaqqad id-dipressjoni mal-ġrajjiet li jqanqlu s-suwiċidju, ma jfissirx li s-suwiċidju ma jistax jiġi evitat.
Il-Professoressa Jamison, li darba hi nfisha pprovat tagħmel suwiċidju, tgħid: “In-nies donnhom jirnexxilhom jifilħu jew jissaportu d-dipressjoni sakemm jemmnu li l-affarijiet se jmorru għall-aħjar.” Madankollu, hi sabet li hekk kif id-disprament li jibda jiżdied bil-ħeffa ma jinfelaħx iżjed, bil-mod il-mod is-sistema mentali tnaqqas il-kapaċità tagħha biex trażżan il-ħsibijiet taʼ suwiċidju. Hi tqabbel is-sitwazzjoni mal-mod kif il-brejkijiet taʼ karozza jittieklu meta jkunu qalgħu ħafna.
Huwa vitali li wieħed jirrealizza li tkun teżisti din it-tendenza għax id-dipressjoni tistaʼ titfejjaq. Is-sentimenti taʼ disprament jistgħu jitneħħew. Meta l-fatturi bażiċi jiġu trattati, in-nies jistgħu jirreaġixxu b’mod differenti għall-qsim taʼ qalb u l-ansjetajiet li taʼ spiss iqanqlu s-suwiċidju.
Xi wħud jaħsbu li l-istruttura ġenetika taʼ individwu tistaʼ tkun fattur bażiku moħbi f’ħafna suwiċidji. Veru, il-ġeni għandhom sehem f’li jiddeterminaw it-temperament taʼ dak li jkun, u l-istudji juru li xi familji jkollhom iktar każi taʼ suwiċidju minn oħrajn. Madankollu, bħalma tgħid Jamison, il-fatt li wieħed ikollu tendenza ġenetika għas-suwiċidju ma jfissirx li ma jistaʼ jevitah b’xejn.
Il-kimika tal-moħħ ukoll tistaʼ tkun fattur bażiku moħbi. Fil-moħħ, biljuni taʼ newroni jikkomunikaw elettrokimikament. Fit-trufijiet taʼ l-għeruq li ħerġin mill-fibri tan-nervituri, hemm spazji żgħar imsejħin sinapsi li minnhom is-sustanzi kimiċi, jew newrotrasmettituri, iġorru l-informazzjoni kimikament. Il-livell taʼ waħda minn dawn in-newrotrasmettituri, is-serotonin, jistaʼ jeffettwa kemm wieħed ikun suġġett b’mod bijoloġiku għas-suwiċidju. Il-ktieb Inside the Brain jispjega li livell baxx taʼ serotonin jistaʼ jisraq il-ferħ tal-ħajja, inaqqas l-interess taʼ l-individwu li jgħix, u jżidlu r-riskju taʼ dipressjoni u suwiċidju.
Madankollu, il-fatt hu li ħadd m’hu destinat li jagħmel suwiċidju. Miljuni taʼ nies jissaportu l-qsim taʼ qalb u l-ansjetajiet. Huwa l-mod kif il-moħħ u l-qalb jirreaġixxu għall-pressjonijiet li jwasslu lil xi wħud biex joqtlu lilhom infushom. Ma jridux jiġu trattati biss il-ġrajjiet immedjati li jqanqlu s-suwiċidju imma wkoll il-fatturi bażiċi moħbijin.
Mela, x’jistaʼ jsir biex wieħed ikollu ħarsa iżjed pożittiva li se terġaʼ tagħtih ammont taʼ gost u entużjażmu fil-ħajja?
[Kaxxa f’paġna 6]
Id-Differenza fis-Suwiċidju bejn l-Irġiel u n-Nisa
Skond studju li sar fl-Istati Uniti, filwaqt li n-nisa għandhom minn darbtejn sa tliet darbiet iktar ċans li jipprovaw jagħmlu suwiċidju mill-irġiel, l-irġiel għandhom erbaʼ darbiet iktar ċans li jirnexxu. In-nisa għandhom ċans li jbatu bid-dipressjoni minn taʼ l-inqas id-doppju milli jbatu l-irġiel. Għandu mnejn huwa għalhekk li n-numru taʼ attentati taʼ suwiċidju huwa akbar fost in-nisa. Madankollu, il-mard konness mad-dipressjoni li jaqbadhom jistaʼ ma jkunx daqstant estrem, u b’hekk għandhom mnejn jużaw mezzi inqas estremi. L-irġiel, mill-banda l-oħra, għandhom it-tendenza li jużaw mezzi iktar qawwijin u deċiżivi biex ikunu ċerti li jirnexxu.
Madankollu, fiċ-Ċina n-nisa jirnexxu iktar mill-irġiel. Fil-fatt, ċertu studju juri li xi 56 fil-mija tas-suwiċidji fid-dinja li jsiru min-nisa jseħħu fiċ-Ċina, speċjalment fl-inħawi tal-kampanja. Jingħad li waħda mir-raġunijiet għala l-attentati bl-addoċċ taʼ suwiċidju li jagħmlu n-nisa hemmhekk jirnexxu kompletament hija għaliex il-pestiċidi qattiela huma faċli ħafna li jinkisbu.
[Kaxxa/Stampa f’paġna 7]
Is-Suwiċidju u s-Solitudni
Is-solitudni hija waħda mill-fatturi li jwasslu lin-nies f’dipressjoni u suwiċidju. Jouko Lönnqvist, li mexxa studju dwar is-suwiċidji fil-Finlandja, qal: “Għal għadd kbir [minn dawk li għamlu suwiċidju], il-ħajja taʼ kuljum kienet mimlija bis-solitudni. Kellhom ħafna ħin liberu imma ftit kuntatti soċjali.” Kenshiro Ohara, psikjatra fl-Iskola tal-Mediċina taʼ l-Università taʼ Ħamamatsu fil-Ġappun, ikkummenta li l-“iżolament” kien il-fattur bażiku għaż-żjieda li kien hemm dan l-aħħar fis-suwiċidji minn irġiel taʼ mezz’età f’dan il-pajjiż.
[Stampa f’paġna 5]
Għall-adulti, il-problemi finanzjarji jew konnessi max-xogħol huma affarijiet li spiss iqanqlu s-suwiċidju