Ña̱ ndátuyó kuu iin ña̱ va̱ʼa: ¿á kivi chindeétáʼanña xíʼinyó?
TA̱ DANIEL kúúmiíra 10 ku̱i̱ya̱ soo xa̱a̱ íyo iin ku̱i̱ya̱ kúúmiíra cáncer. Na̱ doctor ta saátu na̱ veʼera nda̱kanixi̱nína ña̱ kǒoka ña̱ kivi chindeétáʼan xíʼinra, soo miíra va̱ása níndakanixi̱níra saá. Xi̱ndakanixi̱níra ña̱ tá ná kuchéera kixáʼara nandukúra xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ña̱ va̱ʼa ndani̱ʼíra ta̱tán ña̱ kue̱ʼe̱ yóʼo. Xi̱ndatuníra ña̱ ná kixi iin ta̱ doctor ta̱ xi̱kaʼvi va̱ʼa xa̱ʼa̱ cáncer ña̱ xi̱kuumiíra kotorara. Soo tá ki̱xaa̱ ki̱vi̱ ña̱ ku̱ʼu̱n ta̱ doctor yóʼo kotorara va̱ása níxa̱ʼa̱nra, ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ta̱ Daniel nda̱kavaní-inira ta ku̱suchíní-inira, tá ni̱ya̱ʼa u̱vi̱ ki̱vi̱ ni̱xi̱ʼi̱ra.
Ña̱ ndo̱ʼo ta̱ Daniel kúú ña̱ na̱túʼun iin ta̱ doctor ta̱ káʼvi va̱ʼa xa̱ʼa̱ na̱ yiví tá kúúmiína iin kue̱ʼe̱ ña̱ ndátuna ndaʼana nu̱ú iin kue̱ʼe̱ á va̱ása. Sana xa̱a̱ xíniso̱ʼún ña̱ savana xa̱a̱ ndóʼona táʼan ña̱yóʼo. Tá kúú iin na̱ xa̱a̱ chée na̱ ndeéní ndóʼo ta si̱lóʼo tiempo kúma̱ní ta kuvina, soo ndátuna ña̱ ná kixaa̱ iin na̱ veʼena na̱ kúʼvi̱ní-nina xínina soo tá xínu ña̱ kúni̱na na̱ yiví yóʼo xíʼi̱vana. Ta ¿ndáaña chi̱ndeétáʼan xíʼinna ña̱ va̱ʼa xi̱ndatuna? ¿Á kivi taxi ña̱ ndátuyó ndee̱ ndaʼa̱yó nda̱a̱ táki̱ʼva ndákanixi̱ní sava na̱ yiví?
Ku̱a̱ʼání na̱ doctor na̱ nándukú va̱ʼa xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo káʼa̱nna ña̱ tá si̱í íyo iniyó, ta ndátuyó ña̱ ná kuu iin ña̱ va̱ʼa ta va̱ása ndákaniníxi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ ndóʼoyó, ña̱yóʼo chíndeétáʼanña xíʼinyó ña̱ vií kooyó ta va̱ása kamaní kiʼin kue̱ʼe̱ miíyó. Soo va̱ása ndiʼina ndákanixi̱ní saá, ta savana va̱ása kándíxana ña̱yóʼo chi káʼa̱nna iin ña̱ ndákani kuití xi̱ní na̱ yivíva kúúña ta kǒo kítáʼanña xíʼin ña̱ ciencia. Saáchi ndákanixi̱nína ña̱ xóʼvi̱ na̱ yiví chi xa̱a̱ saá íyo ku̱ñu miína.
Ña̱ ndákanixi̱nína saá xa̱a̱ ku̱a̱ʼáníva tiempo íyoña. Xa̱a̱ íyo u̱vi̱ mil ku̱i̱ya̱ chí sa̱tá ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼin ta̱ filósofo griego Aristóteles ña̱ ná ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, ta ka̱chira: “Iin ña̱ ndákani kuití xi̱ní na̱ yivíva kúúña”. Ta xa̱a̱ íyo ku̱a̱ʼá ku̱i̱ya̱ iin ta̱ chíñu ta̱ ni̱xi̱yo chí Estados Unidos ta̱ naní Benjamin Franklin ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo: “Na̱ ndátu koo iin ña̱ʼa va̱ása chindeétáʼan ña̱yóʼo xíʼinna”.
Tá saá ¿ndáaña kúú ña̱ nda̱a̱ xa̱ʼa̱ ña̱ ndátuyó kuu iin ña̱ va̱ʼa chí nu̱únínu? ¿Á iin ña̱ ndákani kuití xi̱ní na̱ yiví kúúña xa̱ʼa̱ ña̱ kúni̱na ná ndi̱ko-inina? ¿Á íyo iin ña̱ náʼa̱ ña̱ kivi kandíxayó ña̱ kuu iin ña̱ va̱ʼa chí nu̱únínu ta ña̱yóʼo chindeétáʼanña xíʼinyó ña̱ vií kooyó ta si̱í kooyó?