Referencia Ña̱ Kéʼé na̱ Ndásakáʼnu Ndióxi̱ Tutu nu̱ú Va̱xi ña̱ Keʼéyó Reunión
7-13 TÍ AGOSTO
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | EZEQUIEL 28-31
“Jehová cha̱ʼvira iin ñuu ña̱ va̱ása ndásakáʼnu-ñaʼá”
(Ezequiel 29:18) “Se̱ʼe ta̱a, mií ta̱ Nabucodorosor rey ñuu Babilonia, xa̱ʼndachíñu nu̱ú na̱ soldadora ña̱ ná kachíñunína ña̱ va̱ʼa sándiʼi-xa̱ʼana ñuu Tiro. Nda̱a̱ yixí xi̱nína ni̱ko̱yo, nda̱a̱ so̱ko̱na iin ta̱kue̱ʼe̱ ndiʼiña xa̱ʼa ña̱ ndeéní ka̱chíñuna. Ta̱ rey xíʼin na̱ soldadora ni ka̱nitáʼanna xíʼin na̱ ñuu Tiro kǒo ña̱ ku̱i̱ká na̱yóʼo níndakiʼinna.
it-2-S pág. 1136 párr. 9
Tiro
Ndi̱ʼi-xa̱ʼa ñuu. Xa̱ʼa ña̱ ku̱a̱ʼání ku̱i̱ya̱ ka̱nitáʼan ta̱ rey Nabucodonosor xíʼin na̱ ñuu Tiro, na̱ soldadora nda̱a̱ yixí xi̱nína ni̱ko̱yo xa̱ʼa ña̱ ku̱a̱ʼání ku̱i̱ya xi̱niñúʼuna cascona ta nda̱a̱ ta̱kue̱ʼe̱ ndiʼi so̱ko̱na xa̱ʼa ña̱ ka̱chíñunína ña̱ va̱ʼa ki̱ʼvina ñuu Tiro ta kasinaña. Xa̱ʼa ña̱ kǒo ña̱ ku̱i̱ká níndakiʼin ta̱ Nabucodonosor ña̱ sa̱ndíʼi-xa̱ʼara ñuu Tiro, Jehová ni̱ka̱ʼa̱nra taxira ña̱ ku̱i̱ká ñuu Egipto ndaʼa̱ra. (Eze 29:17-20.) Tá káchi ta̱ Josefo ta̱ ñuu Judá, 13 ku̱i̱ya̱ ka̱chíñuna ña̱ va̱ʼa ni̱kiʼvina ñuu Tiro (Contra Apión, libro I, sec. 21), ta na̱ ñuu Babilonia ndo̱ʼonína ña̱ va̱ʼa ni̱ki̱ʼvina ñuu yóʼo. Ña̱ historia va̱ása nátúʼun ndiʼiña xa̱ʼa ña̱ ndo̱ʼo ñuu Tiro, soo sana ku̱a̱ʼání na̱ yiví ni̱xi̱ʼi̱ ta ku̱a̱ʼání ña̱ va̱ʼa ña̱ xi̱kuumiína ndi̱ʼi-xa̱ʼa tá ka̱nitáʼan ta̱ rey Nabucodonosor xíʼinna. (Eze 26:7-12.)
(Ezequiel 29:19) ”Xa̱ʼa ña̱yóʼo, ña̱yóʼo kúú ña̱ káʼa̱n Jehová: ‘Koto, yi̱ʼi̱ taxii̱ ña̱ ku̱i̱ká ñuu Egipto ndaʼa̱ ta̱ rey Nabucodorosor ta̱ ñuu Babilonia, ta ndakiʼinraña ku̱ʼu̱n xíʼinra ta ku̱ʼu̱n ndiʼi ña̱ ku̱i̱ká xíʼinra; ta ña̱yóʼo kuu ña̱ chaʼvira na̱ soldadoraʼ.
it-1-S pág. 777 párr. 7
Egipto, egipcio
Nda̱ni̱ʼína iin historia ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ñuu Babilonia ta kúúmiíña fecha ku̱i̱ya̱ 37 tá ni̱xi̱yo ta̱ Nabucodonosor (588 t.x.), káʼa̱nña xa̱ʼa tá ka̱nitáʼanna xíʼin na̱ ñuu Egipto, soo kǒo káʼa̱n káxiña á tá ni̱ki̱ʼvina yichi̱ nu̱ú xi̱kuuña á xa̱ʼa ña̱ ke̱ʼé na̱ soldado tá ni̱xa̱ʼa̱nna inka tiempo kúúña. Soo ni saá kúnda̱a̱-iniyó, Jehová cha̱ʼvira ta̱ Nabucodonosor tá nda̱kiʼinra ña̱ ku̱i̱ká ñuu Egipto xa̱ʼa ña̱ ka̱chíñuní na̱ soldadora tá sa̱ndíʼi-xa̱ʼana ñuu Tiro. Chi na̱ ñuu yóʼo ndi̱va̱ʼaní ni̱xi̱yo inina xíʼin na̱ ñuu Ndióxi̱. (Eze 29:18-20;30:10-12.)
(Ezequiel 29:20) ”‘Xa̱ʼa ña̱ ka̱nitáʼanna xíʼin na̱ ñuu Tiro kúú ña̱ táxii̱ ñuu Egipto ndaʼa̱na, saáchi ke̱ʼéna ña̱ ni̱ka̱ʼi̱n xíʼinnaʼ, káchi Jehová.
g86-S 8/11 pág. 27 párr. 4, 5
¿Á xíniñúʼu chaʼviyó ña̱ impuesto?
Ña̱ va̱ʼa chaʼviyó ña̱ impuesto xíniñúʼu ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ ke̱ʼé Jehová xíʼin na̱ ka̱chíñu nu̱úra tá ya̱chi̱. Xa̱ʼa ña̱ va̱ása va̱ʼa ke̱ʼé na̱ ñuu Tiro ni̱sa̱a̱ Jehová xíʼinna ta sa̱ndíʼi-xa̱ʼarana. Ña̱ kivi sandiʼi-xa̱ʼarana xi̱niñúʼura na̱ soldado ta̱ Nabucodonosor ta̱ ñuu Babilonia. Ni na̱kuchiñuna sa̱ndíʼi-xa̱ʼana ñuu Tiro, soo ndeéní ndo̱ʼona xíʼinña. Xa̱ʼa ña̱yóʼo, Jehová nda̱kanixi̱níra ña̱ chaʼvirana xa̱ʼa chiñu ña̱ ke̱ʼéna. Ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra va̱xiña nu̱ú Ezequiel 29:18, 19: “Se̱ʼe ta̱a, mií ta̱ Nabucodorosor rey ñuu Babilonia, xa̱ʼndachíñu nu̱ú na̱ soldadora ña̱ ná káchíñunína ña̱ va̱ʼa sándiʼi-xa̱ʼana ñuu Tiro. [...] Ta̱ rey xíʼin na̱ soldadora ni ka̱nitáʼanna xíʼin na̱ ñuu Tiro kǒo ña̱ ku̱i̱ká na̱yóʼo níndakiʼinna. Xa̱ʼa ña̱yóʼo, ña̱yóʼo kúú ña̱ káʼa̱n Jehová: ‘Koto, yi̱ʼi̱ taxii̱ ña̱ ku̱i̱ká ñuu Egipto ndaʼa̱ ta̱ rey Nabucodorosor ta̱ ñuu Babilonia, ta ndakiʼinraña ku̱ʼu̱n xíʼinra ta ku̱ʼu̱n ndiʼi ña̱ ku̱i̱ká xíʼinra; ta ña̱yóʼo kuu ña̱ chaʼvira na̱ soldadoraʼ”.
Miíyó na̱ káʼvi Biblia xíni̱yó su̱ví ta̱a va̱ʼa níxi̱kuu ta̱ Nabucodonosor, chi iin ta̱a ta ni̱nuní xi̱kuni xi̱kuu ta̱yóʼo. Ndiʼina xi̱kunda̱a̱-inina na̱ ñuu Babilonia xíʼin na̱ soldadona ndi̱va̱ʼaní ni̱xi̱yo-inina xíʼin na̱ yiví na̱ xi̱kanitáʼanna xíʼin. Jehová va̱ása níxikutóora ña̱ xi̱keʼé na̱yóʼo, soo ni saáví cha̱ʼvirana xa̱ʼa ña̱ ke̱ʼéna nu̱úra.
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ kivi chindeé miíyó
(Ezequiel 28:12-19) “Se̱ʼe ta̱a, kata iin yaa suchí-ini nu̱ú ta̱ rey ñuu Tiro, ta ka̱ʼún xíʼinra: ‘Ña̱yóʼo kúú ña̱ káʼa̱n Jehová: ”ʼ“Ta̱a va̱ʼa kúú yóʼó, ku̱a̱ʼání ña̱ ndíchi kúúmiíún ta va̱ʼaní náʼún. 13 Chí Edén, nu̱ú ñuʼú livi ña̱ i̱xava̱ʼa Ndióxi̱, kán ni̱xi̱yoún. Nina xíʼin yu̱u̱ livi sa̱kúndixira yóʼó: yu̱u̱ ña̱ rubí, ña̱ topacio xíʼin ña̱ jaspe; ña̱ crisólito, ña̱ ónice xíʼin ña̱ jade; ña̱ zafiro, ña̱ turquesa xíʼin ña̱ esmeralda; ta xíʼin oro chi̱táʼanra ña̱ sa̱kúndixira yóʼó. Tá ki̱vi̱ i̱xava̱ʼara yóʼó xa̱a̱ saáví i̱xava̱ʼaraña. 14 Yóʼó kúú ta̱ querubín ta̱ nda̱kaxii̱n ña̱ kundaún. Ta ni̱xi̱yoún iin yuku̱ yi̱i̱ nu̱ú Ndióxi̱. Ni̱xi̱kaún nu̱ú ndóo yu̱u̱ ña̱ xíxi. 15 Nina ña̱ va̱ʼa xi̱keʼún nda̱a̱ tá ki̱vi̱ i̱xava̱ʼara yóʼó ta ki̱xa̱a̱ iin ki̱vi̱ ke̱ʼún ña̱ va̱ása va̱ʼa. 16 ”ʼ”Xa̱ʼa ña̱ kúúmiíún ña̱ ku̱i̱ká kue̱ʼe̱ní ndu̱ún ta ki̱xaʼún kéʼún ña̱ va̱ása va̱ʼa. Ta yi̱ʼi̱ tavái̱ yóʼó yuku̱ yi̱i̱ Ndióxi̱ xa̱ʼa ña̱ kǒo ní ixato̱ʼún yi̱ʼi̱, ta sandiʼi-xa̱ʼíi̱ yóʼó, yóʼó kúú querubín ta̱ ndáa ta ta̱váíi̱ yóʼo nu̱ú xíxi̱ yu̱u̱. 17 ”ʼ”Xa̱ʼa ña̱ va̱ʼaní náʼún ña̱kán kúúña ni̱nuní kúniún. Xa̱ʼa ña̱yóʼo ndiʼi-xa̱ʼa ndiʼi ña̱ ndíchi ña̱ xi̱kumiíún. Ta sakanai̱ yóʼó nu̱ú ñuʼú. Nu̱ú na̱ rey kanindichii̱ yóʼó ña̱ ná kunina yóʼó. 18 ”ʼ”Xa̱ʼa ña̱ ku̱a̱ʼání ña̱ va̱ása va̱ʼa ke̱ʼún, xa̱ʼa ña̱ kǒo ña̱ va̱ʼa níkeʼún xíʼin ña̱ʼa ña̱ xi̱kuumiíún, ta kǒo ní ixato̱ʼún veʼún. Ta tavái̱ ñuʼu̱ nu̱ú íyoún ta kaʼmiña yóʼó. Ta ndáa ya̱a̱ ndasai̱ yóʼó nu̱ú ñuʼú ña̱ va̱ʼa ná kuni ndiʼina. 19 Ta ndiʼi na̱ ñuu na̱ xíni̱táʼan xíʼún, iin ndakanda̱-inina tá ná kunina ndoʼún ña̱yóʼo. Ndeéní ndayi̱ʼví-inina tá ná ndoʼún ña̱yóʼo, chi ndiʼi tiempo kǒokaún koo”ʼ”.
it-2-S pág. 640 párr. 4, 5
Ña̱ kǒo ku̱a̱chi
Ta̱ nu̱ú ta̱ ke̱ʼé ña̱ va̱ása va̱ʼa xíʼin ta̱ rey ñuu Tiro. Ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús ña̱ va̱xi nu̱ú Juan 8:44 xíʼin ña̱ káʼa̱n Génesis capítulo 3, yóʼo kúnda̱a̱-iniyó ndáaña ku̱u tá ni̱ki̱ʼvi ku̱a̱chi ñuyǐví yóʼo ta káʼa̱ntuña ndáaña ku̱u chí ndiví nu̱ú ndóo na̱ ángel. Ni káʼa̱n ña̱ libro Ezequiel 28:12-19 xíʼin ta̱ “rey ñuu Tiro”, soo xa̱ʼa ña̱ ku̱u chí ndiví xíʼin iin se̱ʼe Ndióxi̱ ta̱ ke̱ʼé ña̱ va̱ása va̱ʼa káʼa̱nña. Ña̱ ni̱nuní xi̱kuni ta̱ “rey ñuu Tiro”, ta nda̱saara miíra iin ‘ndióxi̱ʼ, ña̱kán káʼa̱nña ña̱ naníra “querubín” ta káʼa̱ntuña ña̱ ku̱u ña̱yóʼo chí “Edén”, ndiʼi ña̱yóʼo kítáʼanña xíʼin ña̱ káʼa̱n Biblia ña̱ ke̱ʼé ta̱ Ndi̱va̱ʼa: chi ta̱yóʼo ni̱nuní xi̱kunira ta nda̱saara miíra iin ko̱o̱ chí Edén ta naníra “ndióxi̱ ta̱ xáʼndachíñu ñuyǐví yóʼo”. (1Ti 3:6; Gé 3:1-5, 14, 15; Rev 12:9; 2Co 4:4.)
Ta̱ “rey ñuu Tiro”, ni̱xi̱yora iin ñuu ña̱ liviní xi̱na̱ʼa̱ ta miíra ndíchiní ni̱xi̱yora, tá xa̱ʼa va̱ʼaní xi̱na̱ʼa̱ra [heb. ka·lál] ta nina ña̱ va̱ʼa xi̱keʼéra [heb. ta·mím]”. (Eze 27:3; 28:12, 15.) Yaa suchí-ini yóʼo sana xa̱ʼa ku̱a̱ʼá na̱ rey ñuu Tiro káʼa̱nña, su̱ví iin rey káʼa̱nña xa̱ʼa. (Chitáʼanña xíʼin ña̱ káʼa̱n Isa 14:4-20 chi xa̱ʼa iin ta̱ “rey ñuu Babilonia káʼa̱nña”.) Ña̱ yaa ña̱ suchí-ini yóʼo sa̱ndákaʼánña miína xa̱ʼa ña̱ va̱ʼaní xi̱táʼan na̱ rey ñuu Tiro xíʼin ta̱ David xíʼin ta̱ Salomón se̱ʼera, káʼa̱ntuña xa̱ʼa na̱ ñuu Tiro ña̱ chi̱ndeé táʼanna xíʼinna tá i̱xava̱ʼana templo Jehová yuku̱ Moria. Tá xa̱ʼa kǒo ku̱a̱chi níxindoo na̱ ñuu Tiro xíʼin na̱ ñuu Jehová. (1Re 5:1-18; 9:10, 11, 14; 2Cr 2:3-16.) Soo ni̱ya̱ʼa tiempo na̱ rey ñuu Tiro va̱ása va̱ʼaka níxitáʼanna xíʼin na̱ ñuu Ndióxi̱, ña̱kán Jehová xi̱niñúʼura ta̱ profeta Joel, ta̱ Amós xíʼin ta̱ Ezequiel ña̱ ka̱ʼa̱nna xíʼinna xa̱ʼa ña̱ ndoʼona. (Joe 3:4-8; Am 1:9, 10.) Xa̱ʼa ña̱ inkáchi kítáʼan ña̱ ke̱ʼé ta̱ rey ñuu Tiro xíʼin ta̱ Ndi̱va̱ʼa, náʼa̱ña nu̱úyó tá iin na̱ kéʼé ña̱ va̱ʼa á nda̱kúní íyo inina, va̱ása kúni̱ kachiña ndiʼi tiempoví koona saá.
(Ezequiel 30:13, 14) ”Ña̱yóʼo kúú ña̱ káʼa̱n Jehová: ‘Yi̱ʼi̱ sandiʼi-xa̱ʼíi̱ ndióxi̱ vatá ña̱ va̱ása ndáyáʼvi ta kǒokaña koo ñuu Nof, va̱ása kooka na̱ kaʼndachíñu chí ñuu Egipto; ta yi̱ʼi̱ sayi̱ʼvíi̱ na̱ ñuu yóʼo. 14 Sandiʼi-xa̱ʼíi̱ ñuu Patrós ta kaʼmii̱ ñuu Zoan ta ndatii̱n ku̱a̱chi xíʼin ñuu No.
w03-S 1/7 pág. 32 párr. 1-3
¿Ndáaña ku̱u xíʼin ñuu yóʼo?
Ñuu NOF xíʼin ñuu No nanítuña Menfis xíʼin Tebas káchi Biblia, tá tiempo saá ñuu náʼnu xi̱kuu ña̱yóʼo ti̱xin ñuu Egipto. Ñuu Nof (Menfis) xi̱ndika̱a̱ña 23 kilómetro ku̱a̱ʼa̱n chí El Cairo, chí nu̱ú ku̱a̱ʼa̱n yu̱ta Nilo. Ni̱ya̱ʼa tiempo ñuu Menfis ndi̱ʼi-xa̱ʼavaña ña̱ xi̱kuuña iin ñuu káʼnu chí ñuu Egipto. Tá ki̱xaʼá ña̱ siglo XV tá tiempo xi̱naʼá, ñuu Egipto xa̱a̱ íyo inka tuku ñuu káʼnu ña̱ kúú capital, ñuu No (Tebas), ña̱ ndíka̱a̱ 500 kilómetro ku̱a̱ʼa̱n chí nu̱ú ndika̱a̱ ñuu Menfis. Yóʼo náʼa̱ nu̱ú xi̱ndita ña̱ templo ñuu Tebas náʼa̱tu nu̱ú xi̱ndita templo ñuu Karnak, yóʼo ni̱xi̱yo templo ta náʼnuní ni̱xi̱yo columnaña, kǒo veʼe táki̱ʼva ni̱xi̱yo ña̱yóʼo níxi̱yo inka ñuu. Ñuu Tebas xíʼin temploña, yóʼo kúú nu̱ú xi̱ndasakáʼnuna ndióxi̱ Amón, ndióxi̱ ña̱ káʼnu va̱ʼa ñuu Egipto.
¿Ndáaña ni̱ka̱ʼa̱n Biblia ndoʼo ñuu Menfis xíʼin ñuu Tebas? Ni̱ka̱ʼa̱nña ña̱ kixi tu̱ndóʼo nu̱ú ta̱ Faraón ñuu Egipto xíʼin ndióxi̱ ña̱ ndásakáʼnura, ni̱ka̱ʼa̱nña ña̱ ndiʼi-xa̱ʼa ndióxi̱ káʼnu ña̱ naní “Amón ñuu No” (Jeremías 46:25, 26). Ndiʼi na̱ xi̱ndasakáʼnu ña̱yóʼo ndiʼi-xa̱ʼana (Ezequiel 30:14, 15). Tasaá ku̱u. Ndáa nu̱ú xi̱ndita ña̱ templo ndióxi̱ Amón náʼa̱. Ña̱ tiempo vitin ña̱ ñuu Luxor xíʼin savaka ñuu valí túvi ndíka̱a̱ nu̱ú xi̱ndika̱a̱ ñuu Tebas ña̱ ni̱xi̱yo tiempo xi̱naʼá.
Ña̱ ku̱utu xíʼin ñuu Menfis, va̱ása ndákaʼánkana xa̱ʼa ñuu yóʼo. Ta̱ Louis Golding káʼa̱nra xa̱ʼa ña̱yóʼo: “Yáʼa tiempo ku̱a̱ʼa̱nña, tá ni̱ki̱ʼvi na̱ ñuu Arabia ñuu Egipto, xi̱niñúʼuna ndiʼi yu̱u̱ ña̱ ni̱ndo̱o nu̱ú xi̱ndika̱a̱ ñuu Menfis ña̱ va̱ʼa ke̱ʼéna ñuu káʼnu ña̱ naní El Cairo ña̱ ndíka̱a̱ yuʼú yu̱ta. Chí yuʼú yu̱ta Nilo ta̱vána nda̱ʼyi̱ ña̱ xi̱niñúʼuna tá ke̱ʼéna ñuu yóʼo ta nda̱sina nu̱ú ni̱xi̱yo ñuu yóʼo ta va̱ása náʼa̱ nu̱ú xi̱ndika̱aña”. Nda̱a̱ táki̱ʼva ni̱ka̱ʼa̱n ña̱ Biblia saá ku̱u xíʼin ñuu Menfis ndu̱uña iin nu̱ú kǒoka na̱ ndóo (Jeremías 46:19).
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Ezequiel 29:1-12) Ku̱iya̱ u̱xu̱, yo̱o̱ u̱xu̱, 12 ndíka̱a̱ tí yo̱o̱, ni̱ka̱ʼa̱n Jehová xíʼi̱n, ta káchira: 2 “Se̱ʼe ta̱a, kúaʼán nu̱ú ta̱ Faraón rey ñuu Egipto ta ka̱ʼa̱n xíʼinra xa̱ʼa tu̱ndóʼo ña̱ kixi nu̱úra xíʼin iníísaá ñuu Egipto. 3 Ña̱yóʼo xíniñúʼu ka̱ʼún xíʼinra: ‘Ña̱yóʼo kúú ña̱ káʼa̱n Jehová: “Yóʼo íyoi̱ ña̱ kanitáʼi̱n xíʼún, rey Faraón ta̱ ñuu Egipto, míí ta̱ káʼnu va̱ʼa ta̱ íyo yuʼú yu̱ta Nilo, ta̱ káʼa̱n: ‘Yu̱ta Nilo kuenta yi̱ʼi̱ kúúrá... xa̱ʼa miíi̱ ke̱ʼíi̱ráʼ. 4 Ta yi̱ʼi̱ chika̱i̱ ka̱a yuʼún ta tí ti̱a̱ká tí ñúʼu yu̱ta Nilo xa̱a̱rí tiʼnindaarí yóʼó. Míí ña̱ ndixa kúú ña̱ keerí yu̱ta Nilo ta kixirí tiʼnindaarí yóʼó. 5 Ta̱ yi̱ʼi̱ sandákoi̱ yóʼó yuku̱ yi̱chí, yóʼó xíʼin ndiʼi ti̱a̱ká sa̱na̱ún tí ñúʼu yu̱ta Nilo. Ta ndakavaún nu̱ú ñuʼú. Ta kǒo na̱ ndaniʼi yóʼó. Ta taxii̱ yóʼó kaxí kití yukú xíʼin ndiʼika kití tí ndáchí chí ndiví. 6 Ta ndiʼi na̱ ñuu Egipto kunda̱a̱-ini yi̱ʼi̱ kúú Jehová, saáchi yóʼó iin ndo̱o̱ xi̱kuún nu̱ú na̱ ñuu Israel. 7 Tá ti̱inna ndaʼún, ta yóʼó ni̱ta̱ʼnuvaún, ta sa̱tákue̱ʼún so̱ko̱na. Tá kúni̱na ña̱ chindeé táʼún xíʼinna ta̱ ni̱ta̱ʼnuva kúún, ta kǒo níkivika kundichina”. 8 ”ʼXa̱ʼa ña̱yóʼo, ña̱yóʼo kúú ña̱ káʼa̱n Jehová: “Koto, yi̱ʼi̱ chindaʼíi̱ espada kixi nu̱ún, ta sandiʼi-xa̱ʼíi̱ na̱ ta̱a xíʼin kití sa̱na̱na. 9 Ta ña̱ ñuu Egipto kǒoka na̱ yiví kundoo nu̱úña, chi ña̱ ndiʼi-xa̱ʼava kuuña; tasaá kunda̱a̱-inina yi̱ʼi̱ kúú Jehová, xa̱ʼa ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra: ‘Yu̱ta Nilo kuenta yi̱ʼi̱ kúúrá, xa̱ʼa miíi̱ ke̱ʼíi̱ráʼ. 10 Xa̱ʼa ña̱yóʼo, yóʼo íyoi̱ ña̱ kanitáʼi̱n xíʼún ta sandiʼi-xaʼíi̱ yu̱ta Nilo, ta ndiʼi ñuʼú ñuu Egipto sandiʼi-xa̱ʼíi̱ña, ñuʼú yi̱chí nduuña, kǒo na̱ yiví kundoo nu̱úña, kixaʼíi̱ sandiʼi-xa̱ʼíi̱ña chí Migdol iin saá nda̱a̱ Siene xíʼin nda̱a̱ nu̱ú ndíʼi ñuu Etiopía. 11 Ni iin na̱ ta̱a va̱ása ya̱ʼaka nu̱ú ñuu yóʼo, ni kití sa̱na̱na va̱ása ya̱ʼarí nu̱úña, 40 ku̱i̱ya̱ va̱ása kundoo na̱ yiví nu̱úña. 12 Ni iin na̱ yiví kǒo kundoo nu̱ú ñuʼú ñuu Egipto; ndiʼi ñuu náʼnu ña̱ íyo nu̱úña kǒoka ña̱ koo ti̱xin ña̱ 40 ku̱i̱ya̱; ta na̱ ñuu Egipto ku̱ʼu̱n ndiʼina inka ñuu koona ta xa̱a̱ síín síín kundoona”.
14-20 TÍ AGOSTO
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | EZEQUIEL 32-34
“Chiñu ña̱ xi̱keʼé na̱ atalaya”
(Ezequiel 33:7) ”Saátu yóʼó, se̱ʼe ta̱a, atalaya i̱xai̱ yóʼó nu̱ú na̱ ñuu Israel, ta kuniso̱ʼún ña̱ káʼi̱n xíʼún ta ka̱ʼún xíʼinna ña̱ káʼi̱n xíʼún.
it-1-S pág. 246 párr. 6
Atalaya
Ña̱ náʼa̱ kuití kúúña. Jehová ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ profeta ña̱ ka̱ʼa̱nna xíʼin na̱ ñuu Israel nda̱a̱ táki̱ʼva íxaa na̱ atalaya (Jer 6:17), ta sava yichi̱ xi̱ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa ña̱ keʼé na̱ atalaya. (Isa 21:6, 8; 52:8; 62:6; Os 9:8.) Ña̱ va̱ʼa kuu na̱ iin profeta atalaya xíniñúʼu ka̱ʼa̱nna xíʼin na̱ yiví na̱ kéʼé ña̱ kini xa̱ʼa tu̱ndóʼo ña̱ kixi nu̱úna, tá ná kǒo ka̱ʼa̱nnna xíʼinna, mií na̱ profeta kuvi. Soo tá kǒo xíín na̱ yiví kuniso̱ʼona ña̱ káʼa̱nna xíʼinna, mií na̱ yiví kuvi, ta ka̱ku na̱ profeta. (Eze 3:17-21;33:1-9.) Iin profeta na̱ kǒo kéʼé ña̱ káʼa̱n Jehová nda̱a̱ táki̱ʼva íyo iin profeta na̱ kuaá nu̱ú á iin ti̱na tí kǒo ndáʼyi̱ saá íyona. (Isa 56:10.)
(Ezequiel 33:8, 9) Tá káʼi̱n xíʼin iin na̱ ndi̱va̱ʼa-ini: ‘Yóʼó kuvivaún xa̱ʼa ña̱ ndi̱va̱ʼa-iniúnʼ, soo yóʼó tá kǒo káʼún xíʼinna xa̱ʼa ña̱ kéʼéna, xa̱ʼa ña̱ kúúna na̱ ndi̱va̱ʼa-ini kuvina xa̱ʼa ña̱ kéʼéna, soo ka̱ʼa̱n ku̱a̱chivai̱ xa̱ʼa ni̱i̱na xíʼún. 9 Soo tá káʼún xíʼin iin na̱ ndi̱va̱ʼa-ini ña̱ ná ndikó-inina xa̱ʼa ña̱ kini kéʼéna, ta na̱yóʼo kǒo ndíkó-inina, kuvina xa̱ʼa ña̱ kéʼéna ta yóʼó kǒo kuviún xa̱ʼa ku̱a̱china.
w88-S 1/1 pág. 28 párr. 13
Natúʼunkandó xa̱ʼa Reino
Ná kǒo kuumiíyó ku̱a̱chi xa̱ʼa ni̱i̱ inkana
13 Ña̱ xíka na̱ testigo Jehová nátúʼunna xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa tu̱ndóʼo ña̱ kixi nu̱úna kítáʼanña xíʼin ña̱ ke̱ʼé ta̱ Ezequiel tá tiempo xi̱naʼá. Ta̱yóʼo xi̱kuura iin atalaya ña̱ na̱túʼunra xíʼin na̱ ñuu Israel. Ndióxi̱ ta̱xira chiñu ndaʼa̱ra ña̱ natúʼunra xíʼinna xa̱ʼa ña̱ kixi tu̱ndóʼo nu̱úna, tá kǒo sandákoona ña̱ kini kéʼéna. Soo ni tá kǒo nátúʼunra xíʼinna, xa̱a̱ saá kixiva tu̱ndóʼo nu̱úna, soo Ndióxi̱ ka̱ʼa̱n ku̱a̱chira xa̱ʼa ni̱i̱ na̱yóʼo xíʼinra ña̱ kǒo níka̱ʼa̱nra xíʼinna. Xíʼin ña̱yóʼo náʼa̱ Jehová ña̱ ndákanixi̱níra xa̱ʼa ku̱a̱chi ña̱ tiinra: “Kǒo kútói̱ ña̱ kuvi na̱ yiví ndi̱va̱ʼa-ini, kúnii̱ ña̱ ná ndikóna keʼéna ña̱ va̱ʼa ta va̱ʼa kutakuna. Ndikóndó, ndikóndó kǒo keʼékandó ña̱ kini, ¿nda̱chun xíniñúʼu kuvindó na̱ ñuu Israel?”. (Ezequiel 33:1-11.)
(Ezequiel 33:11) Ka̱ʼa̱n xíʼinna: ‘“Ta yi̱ʼi̱ míí ña̱ ndixa káʼi̱n xíʼún káchi Jehová, kǒo kútói̱ ña̱ kuvi na̱ yiví ndi̱va̱ʼa-ini, kúnii̱ ña̱ ná ndikóna keʼéna ña̱ va̱ʼa ta va̱ʼa kutakuna. Ndikóndó, ndikóndó kǒo keʼékandó ña̱ kini, ¿nda̱chun xíniñúʼu kuvindó na̱ ñuu Israel?”ʼ.
(Ezequiel 33:14-16) ”ʼTá káʼi̱n xíʼin iin na̱ ndi̱va̱ʼa-ini: “Yóʼó kuvivaún xa̱ʼa ña̱ ndi̱va̱ʼa-iniún”, soo na̱yóʼo ndíkó-inina ta kǒo kéʼékana ña̱ kini ta kíxaʼána kéʼéna ña̱ va̱ʼa, 15 na̱yóʼo sándikóna ña̱ʼa ña̱ ki̱ʼinna á ña̱ʼa ña̱ i̱xakuíʼnána, ta kíxaʼána kéʼéna ña̱ káʼa̱n ley ta kǒo kéʼékana ña̱ kini, ta na̱yóʼo kǒo kuvina. 16 Kǒo ndakaʼánkai̱ xa̱ʼa ña̱ va̱ása va̱ʼa níkeʼéna. Saáchi ki̱xaʼána kéʼéna ña̱ va̱ʼa. Ta kǒo kuvinaʼ.
w12-S 15/3 pág. 15 párr. 3
Ná kundi̱ʼi̱ní-iniyó xa̱ʼa chiñu Ndióxi̱
¿NDA̱CHUN KUNDI̱ʼI̱NÍ-INIYÓ ÑA̱ NATÚʼUNYÓ XA̱ʼA NDIÓXI̱?
3 Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ kivi ka̱ku na̱ yiví á kuvina tá koo nátúʼunyó xíʼinna xa̱ʼa tu̱ʼun Ndióxi̱, sana ña̱yóʼo sandi̱ʼi̱ña miíyó ña̱ kamaníka ku̱ʼu̱nyó natúʼunyó xíʼinna xa̱ʼa Ndióxi̱ (Rom. 10:13, 14). Ndióxi̱ káʼa̱nra nu̱ú tu̱ʼunra ña̱ Biblia: “Tá káʼi̱n xíʼin iin na̱ ndi̱va̱ʼa-ini: “Yóʼó kuvivaún xa̱ʼa ña̱ ndi̱va̱ʼa-iniún”, soo na̱yóʼo ndíkó-inina ta kǒo kéʼékana ña̱ kini ta kíxaʼána kéʼéna ña̱ va̱ʼa, [...] ta na̱yóʼo kǒo kuvina. Kǒo ndakaʼánkai̱ xa̱ʼa ña̱ va̱ása va̱ʼa níkeʼéna” (Eze. 33:14-16). Ta ña̱yóʼo kúú ña̱ káʼa̱n Jehová nu̱ú Biblia xíʼin ndiʼi na̱ nátúʼun xa̱ʼa tu̱ʼunra xíʼin inkana: “Tá ná keʼún ña̱yóʼo saka̱kún miíún ta saka̱kún na̱ xíniso̱ʼo ña̱ káʼún” (1 Tim. 4:16; Eze. 3:17-21).
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ kivi chindeé miíyó
(Ezequiel 33:32, 33) Yóʼó táki̱ʼva íyo iin yaa ña̱ káʼa̱n tu̱ʼun livi saá íyoún, iin yaa ña̱ liviní xítana ta sákaʼana iin yaa. Kuniso̱ʼona ña̱ káʼún, soo ni iinna kǒo keʼéña. 33 Soo tá ná xi̱nu ña̱ káʼún, tasaá kunda̱a̱-inina ña̱ ni̱xi̱yo iin profeta xíʼinna”.
w91-S 15/3 pág. 17 párr. 16, 17
Keʼé ña̱ káʼa̱n na̱ ñuu Jehová
Va̱ása ndakava-iniún tá kǒo xíínna kuniso̱ʼona
16 Ta̱ Ezequiel va̱ʼaní yichi̱ sa̱ndákoora nu̱úyó xa̱ʼa ña̱ va̱ʼaní xi̱niso̱ʼora ta kǒo níndakava-inira xa̱ʼa ña̱ kǒo níxiinna kuniso̱ʼona ní tá ni̱kusi̱kindaanara. Saátu miíyó tá ndiʼi ki̱vi̱ ná kaʼviyó tu̱ʼun Ndióxi̱, saá kúú ña̱ va̱ʼa keʼéyó ña̱ káʼa̱nra ta̱ chindeétuña miíyó ña̱ kǒo ndakava-iniyó tá kǒo xíín na̱ yiví kuniso̱ʼna á tá kúsikindaana miíyó xa̱ʼa ña̱ káʼa̱nyó xa̱ʼa tu̱ndóʼo ña̱ káʼa̱n Jehová kixi nu̱úna. Nda̱a̱ táki̱ʼva ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ xíʼin ta̱ Ezequiel ña̱ keʼé na̱ yiví xíʼinra ki̱ʼva saá káʼa̱ntu Ndióxi̱ xíʼin miíyó, chi na̱ yiví kǒo xíniso̱ʼona ña̱ ka̱ʼa̱nyó xíʼinna. Savatuna kǒo kúni̱na kunda̱a̱-inina xa̱ʼa Jehová. (Ezequiel 3:7-9.) Inkatuna va̱ása ndinuʼu-inina xíniso̱ʼona táki̱ʼva káchi Ezequiel 33:31, 32: “Ku̱a̱ʼání na̱ yiví kixina nu̱ún, nda̱a̱ táki̱ʼva íxaa na̱ ñui̱, ni ná kuniso̱ʼona ña̱ káʼún soo kǒo keʼénaña, ni ná ka̱ʼa̱nna tu̱ʼun livi xíʼún, soo níma̱na ku̱a̱ʼání ña̱ʼa kútóoña. Yóʼó táki̱ʼva íyo iin yaa ña̱ káʼa̱n tu̱ʼun livi saá íyoún, iin yaa ña̱ liviní xítana ta sákaʼana iin yaa. Kuniso̱ʼona ña̱ káʼún, soo ni iinna kǒo keʼéña”.
17 ¿Á xi̱nu ña̱ káʼa̱n ña̱yóʼo xa̱ʼa na̱ yiví? Ña̱ versículo 33 káchiña: “Soo tá ná xi̱nu ña̱ káʼún, tasaá kunda̱a̱-inina ña̱ ni̱xi̱yo iin profeta xíʼinna”. Ña̱yóʼo náʼa̱ña nu̱úyó ta̱ profeta Ezequiel va̱ása nísandákoora ña̱ ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa Ndióxi̱, ni kǒo níxiinna kuniso̱ʼona. Ndiʼi ña̱ i̱xaana xíʼinra va̱ása níndakava-inira. Ni xi̱niso̱ʼona ni kǒo níxiniso̱ʼona ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra, ta̱yóʼo sa̱xínura ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ xíʼinra keʼéra.
(Ezequiel 34:23) Ta ndukúi̱ iin pastor, ta ta̱yóʼo kundaararí, ta̱yóʼo kuu ta̱ David. Ta̱yóʼo kundaararí, ta̱yóʼo xa̱a̱ kuu pastor tíyóʼo.
w07-S 1/4 pág. 26 párr. 3
Vitá ná koo iniyó ta ná keʼéyó ña̱ káʼa̱nna xíʼinyó
3 Ña̱ káʼa̱n Isaías 40:10, 11 náʼa̱ña ña̱ kúʼvi̱-ini Jehová xínira na̱ ñuura ta ndíʼi̱-inira xa̱ʼana (Salmo 23:1-6). Tá ni̱xi̱yo ta̱ Jesús nu̱ú ñuʼú yóʼo, ni̱na̱ʼa̱tu ta̱yóʼo ña̱ xi̱ndiʼi-inira xa̱ʼa na̱ discípulora xíʼin inka na̱ yiví (Mateo 11:28-30; Marcos 6:34). Jehová xíʼin ta̱ Jesús ndu̱kue̱ʼe̱na xíʼin na̱ chíñu ñuu Israel xa̱ʼa ña̱ ku̱ndi̱va̱ʼana xíʼin na̱ ñuura ta kǒo níxindaanana (Ezequiel 34:2-10; Mateo 23:3, 4, 15). Ña̱yóʼo kúú ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Jehová: “Saka̱kui̱ ndikachi sa̱na̱i̱, ta va̱ása ki̱ʼvi na̱ kui̱ʼná kiʼinnarí; ta ndatii̱n ku̱a̱chi xíʼin iin iinrí. Ta ndukúi̱ iin pastor, ta ta̱yóʼo kundaararí, ta̱yóʼo kuu ta̱ David. Ta̱yóʼo kundaararí, ta̱yóʼo xa̱a̱ kuu pastor tíyóʼo” (Ezequiel 34:22, 23). Ña̱ tiempo nu̱ú ndíʼi, ta̱ David ta̱ káʼnu, ta̱ kúú Jesucristo, ta̱yóʼo kúú pastor ta̱ nda̱ka̱xin Jehová ña̱ kiʼinra kuenta xíʼin ndiʼi na̱ ndásakáʼnu Jehová nu̱ú ñuʼú yóʼo xíʼin na̱ ku̱ʼu̱n chí ndiví (Juan 10:16).
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Ezequiel 32:1-16) Ña̱yóʼo ku̱u tá ku̱i̱ya̱ 12, tá yo̱o̱ 12, ta ki̱vi̱ 1 ndíka̱a̱ tí yo̱o̱, Jehová ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼi̱n, ta káchira: 2 “Se̱ʼe ta̱a, ka̱ʼa̱n tu̱ʼun suchí-ini xa̱ʼa ta̱ Faraón ta̱ rey ñuu Egipto, ta ka̱ʼún xíʼinra: ‘Tá náʼa̱ tí león tí nání yixí xi̱ní saá náʼún ta kǒo taxikana nda̱ʼyi̱ún. ”ʼTa yóʼó xi̱kuún tí kití káʼnu tí ndíka̱a̱ ini mar, ta ta̱vá ndiʼún ti̱kui̱í yu̱ta ta i̱xayaku̱a̱ ndiʼúnrá xíʼin xa̱ʼúnʼ. 3 ”Ña̱yóʼo kúú ña̱ káʼa̱n Jehová: ‘Ta yi̱ʼi̱ sákanai̱ yi̱ʼva ñunú sa̱táún nu̱ú ndóo ku̱a̱ʼání na̱ ñuu ta tavái̱ yóʼó ña̱ kixiún nu̱úi̱. 4 Ta sandákoi̱ yóʼó nu̱ú ñuʼú. Chí nu̱ú yuku̱ sakanai̱ yóʼó. Ta tavái̱ ndiʼi kití tí ndachí ta ndaarí sa̱táún, xíʼin kití yukú tí ndóo nu̱ú ñuʼú ta kaxírí yóʼó nda̱a̱ kutú ti̱xinrí. 5 Ta ku̱ñuún chindoi̱ña chí yuku̱ xíʼin nu̱ú yoso̱. 6 Nu̱ú ñuʼú katai̱ ni̱ún, ta saátu katai̱ña nu̱ú yuku̱, ta katatui̱ña nu̱ú ku̱a̱ʼa̱n yu̱ta ta iin kutú nda̱a̱ña iniráʼ. 7 ”‘Tá ná ndiʼi-xa̱ʼún, saá ndasii̱ nu̱ú ndiví ta va̱ása kutuvika tí ki̱mi. Ña̱ ñu̱ʼu xíʼin tí yo̱o̱ ndasii̱ nu̱úña ta va̱ása ndaye̱ʼe̱kaña. 8 Ndiʼi ña̱ʼa̱ ña̱ ndáye̱ʼe̱ chí ndiví... ndasii̱ nu̱úña xa̱ʼa ku̱a̱chi yóʼó, ta kunaátu nu̱ú ñuʼúʼ, káchi Jehová. 9 ”‘Tá ná kunda̱a̱-ini na̱ yiví na̱ inka ñuu ña̱ sandiʼi-xa̱ʼíi̱ yóʼó, na̱yóʼo kusuchíní-inina xa̱ʼún. 10 Ta ndiʼi na̱ ñuu yi̱ʼvíní tá ná kunina ña̱ ndoʼún, ndiʼi na̱ rey iin kisi ni̱nuna tá ná kunina tavái̱ ña̱ espadai̱ ña̱ sandiʼi-xaʼíi yóʼó, yi̱ʼvínína kuvina tá ná kunina kuviún.ʼ 11 ”Saáchi ña̱yóʼo kúú ña̱ káʼa̱n Jehová: ‘Espada ta̱ rey ñuu Babilonia kixi kaʼní yóʼó. 12 Ndiʼi na̱ ñuún kuvina ndaʼa̱ na̱ ta̱a na̱ xíka̱ nu̱ú guerra; ta na̱yóʼo ndi̱va̱ʼaní inina ta sandiʼi-xa̱ʼana ñuu Egipto xíʼin ndiʼi na̱ yiví na̱ ndóo nu̱úña. 13 Sandiʼi-xaʼíi̱ ndiʼi kití sa̱na̱na tí ñúʼu nu̱ú ku̱a̱ʼa̱n ku̱a̱ʼání ti̱kui̱í, na̱ yiví xíʼin kití sa̱na̱na kǒo keʼékana ña̱ yaku̱a̱ xíʼin ti̱kui̱í yóʼoʼ. 14 ”‘Tá tiempo saá ndasayai̱ ti̱kui̱ína, ta yu̱ta livikaví kunurá, nda̱a̱ tá ku̱a̱ʼa̱n aceite ku̱ʼu̱nráʼ, káchi Jehová. 15 ”‘Va̱ása taxikai̱ kundoo na̱ yiví ñuu Egipto ni iinkana kǒo sandákoi̱ nu̱úña, tá ná sandiʼi-xa̱ʼíi̱ ndiʼi na̱ yiví na̱ ndóo nu̱úña, saá kunda̱a̱-inina yi̱ʼi̱ kúú Jehová. 16 ”ʼÑa̱yóʼó kúú yaa suchí-ini ña̱ xítana. Nda̱a̱ ná si̱ʼí inka ñuu kataña; xa̱ʼa ña̱ ndoʼo ñuu Egipto xíʼin na̱ yiví na̱ xi̱ndoo nu̱úñaʼ, káchi Jehová”.
21-27 TÍ AGOSTO
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | EZEQUIEL 35-38
“Gog ña̱ Magog xa̱a̱ ku̱nu̱mí ndiʼi-xa̱ʼaña”
(Ezequiel 38:2) “Se̱ʼe ta̱a, kúaʼán ta ka̱ʼún ña̱ ndoʼo Gog ña̱ Magog, ña̱ káʼnu ña̱ ndíka̱a̱ chí ñuu Mesec xíʼin ñuu Tubal, ka̱ʼa̱n xa̱ʼa ña̱ ndoʼoña.
w15-S 15/5 pág. 29, 30
Pregunta ña̱ kéʼé na̱ káʼvi tutu yóʼo
Soo, ¿ndáana kúú Gog ña̱ Magog? Ña̱ va̱ʼa ndakuiinyó ña̱yóʼo, xíniñúʼu kunda̱a̱-iniyó ndáana kúú na̱ kúni̱ sándiʼi-xa̱ʼa ñuu Ndióxi̱. Ña̱ Biblia káʼa̱nña Gog ña̱ Magog kúú ña̱ kuni̱ sandiʼi-xa̱ʼa ñuu Ndióxi̱, soo káʼa̱ntuña xa̱ʼa ta̱ “rey chí norte” xíʼin “na̱ rey na̱ ndóo nu̱ú ñuʼú yóʼo” (Ezeq. 38:2, 10-13; Dan. 11:40, 44, 45; Rev. 17:14; 19:19). ¿Á xa̱a̱ síín síín kanitáʼanna xíʼinna? Va̱ása. Iin kúúvana kanitáʼan xíʼinna, soo ki̱vi̱vana na̱sama. ¿Nda̱chun va̱ʼa xíni̱yó na̱yóʼo kúú na̱ kanitáʼan xíʼinna? Saáchi ña̱ Biblia káʼa̱nña ndiʼi na̱ ñuyǐví ndatakana ña̱ kanitáʼanna tá ná koo ku̱a̱chi ña̱ Armagedón (Rev. 16:14, 16).
Tá chítáʼanyó u̱vi̱ saá texto yóʼo ña̱ káʼa̱n ña̱ kanitáʼanna xíʼin na̱ ñuu Ndióxi̱ tá tiempo nu̱ú ndíʼi, va̱ʼa kúnda̱a̱-iniyó Gog ña̱ Magog su̱ví xa̱ʼa ta̱ Ndi̱va̱ʼa káʼa̱nña, chi xa̱ʼa iin grupo ñuuva káʼa̱nña. Ta, ¿ndáana kaʼndachíñu nu̱ú na̱yóʼo? ¿Á ta̱ “rey chí norte kuura”? Va̱ása kúnda̱a̱ va̱ʼa iniyó, soo kivi ndakanixi̱níyó xa̱ʼara, chi kítáʼan ña̱ káʼa̱n Jehová tá káʼa̱nra xa̱ʼa ña̱ Gog, ta káchira: “Ta keún chí ñuún, ñuu ña̱ xíkání ndíka̱a̱ ku̱a̱ʼa̱n chí norte, miíún xíʼin ku̱a̱ʼání ñuu, ndiʼi na̱yóʼo yósóna tí kuáyi̱ va̱xina, ku̱a̱ʼání kúúna ta ku̱a̱ʼání soldado va̱xi xíʼinna” (Ezeq. 38:6, 15).
(Ezequiel 38:14-16) ”Xa̱ʼa ña̱yóʼo, se̱ʼe ta̱a, ña̱yóʼo kúú ña̱ ka̱ʼún xíʼin Gog: ‘Ña̱yóʼo kúú ña̱ káʼa̱n Jehová: “¿Á kǒo kixa̱a̱ iin ki̱vi̱ na̱ va̱ʼaní kundoo na̱ ñui̱ ta yóʼó xa̱ún kunda̱a̱-iniún? 15 Ta keún chí ñuún, ñuu ña̱ xíkání ndíka̱a̱ ku̱a̱ʼa̱n chí norte, miíún xíʼin ku̱a̱ʼání ñuu, ndiʼi na̱yóʼo yósóna tí kuáyi̱ va̱xina, ku̱a̱ʼání kúúna ta ku̱a̱ʼání soldado va̱xi xíʼinna. 16 Ta yóʼó kuni̱ún ndaún chí nu̱ú ndóo na̱ ñui̱ ña̱ kanitáʼún xíʼinna, nda̱a̱ táki̱ʼva ndási vi̱kó nu̱ú ñuʼú ki̱ʼva saá kixindó. Tá tiempo nu̱ú ndíʼi kuu ña̱yóʼo, ta taxii̱ ña̱ ki̱ʼviún kanitáʼún xíʼin na̱ ñui̱, ña̱ va̱ʼa kunda̱a̱-ini ndiʼi na̱ ñuyǐví tá ná nduuyi̱i̱ ki̱víi̱ ta kunina ña̱ keʼíi̱ xíʼún, Gog”ʼ.
w12-S 15/9 pág. 5 párr. 8, 9
¿Ndáa ki̱ʼva ndiʼi-xa̱ʼa ñuyǐví yóʼo?
8 Tá xa̱a̱ ndi̱ʼi-xa̱ʼa na̱ veʼe-ñu̱ʼu vatá, saá kunina na̱ ñuu Jehová “va̱ʼaní ndóona” ni loʼo va̱ása ndíʼi̱-inina” (Ezeq. 38:11, 14). ¿Ndáaña ndoʼo na̱yóʼo, chi kǒo na̱ kíʼin kuenta xíʼinna ta kǒo sandákoona ña̱ ndásakáʼnuna Jehová? Xa̱a̱ kúnda̱a̱-iniyó, “ku̱a̱ʼání ñuu” kixi̱ ta kuni̱na kanitáʼanna xíʼinna. Ña̱ Biblia káʼa̱nña ñuu ña̱ kixi kanitáʼan xíʼinna kuu “Gog ña̱ Magog” (kaʼvi Ezequiel 38:2, 15, 16). ¿Á yi̱ʼvíyó tá ná kanitáʼanna xíʼinyó?
9 Miíyó na̱ ñuu Ndióxi̱ va̱ása yíʼviyó ña̱ kixina kanitáʼanna xíʼinyó. Va̱ása ndíʼi̱-iniyó xa̱ʼa ña̱ ka̱kuyó, ña̱ ndíʼi̱-iniyó xa̱ʼa kúú ña̱ ndasayi̱i̱yó ki̱vi̱ Jehová xíʼin ña̱ ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa Reinora. Yáʼa 60 yichi̱ ni̱ka̱ʼa̱nra, ta káchira: “Xíniñúʼu kunda̱a̱-inina yi̱ʼi̱ kúú Jehová” (Ezeq. 6:7; nota). Xa̱ʼa ña̱yóʼo, kúni̱níyó ná xi̱nu ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ profeta Ezequiel ta saátu ndátuyó kuniyó “Jehová sáka̱kura na̱ yiví na̱ xíka nda̱kú xíʼinra” (2 Ped. 2:9). Ná chika̱a̱yó ndée ña̱ kandíxakayó Jehová ta nda̱kú koo iniyó xíʼinra ni ku̱a̱ʼá tu̱ndóʼo ná kixi nu̱úyó. Soo, ¿ndáaña xíniñúʼu keʼéyó? Ná ka̱ʼa̱nyó xíʼinra, kaʼviyó Biblia, ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ káʼa̱nña ta natúʼunyó xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa Reinora. Tasaá ña̱ ndátuyó kooyó ndiʼi tiempo ndeéní kooña nda̱a̱ táki̱ʼva íyo ña̱ ancla (Heb. 6:19; Sal. 25:21).
(Ezequiel 38:21-23) ”‘Ta kanai̱ ña̱ kixina kanitáʼanna xíʼinra káchi Jehová. Na̱ ñani miíra kixaʼá kanitáʼanna xíʼinra xíʼin espada. 22 Ta taxii̱ kixi tu̱ndóʼo xíʼin kue̱ʼe̱ xíʼin ni̱i̱; ta koonní sa̱vi̱ ta koon yu̱u̱ ñíʼin, ta koon ñuʼu̱ xíʼin azufre sa̱tára xíʼin sa̱tá na̱ va̱xi xíʼinra. 23 Ta ndixa ndasakáʼnui̱ miíi̱ ta ndasayi̱íi̱ ki̱víi̱ ta taxii̱ ná kuni na̱ yiví yi̱ʼi̱; tasaá xa̱a̱na kunda̱a̱-inina yi̱ʼi̱ kúú Jehová.ʼ
w14-S 15/11 pág. 27 párr. 16
Ñuu xa̱á Ndióxi̱
16 Tá xa̱a̱ ndi̱ʼi-xa̱ʼa Babilonia ña̱ káʼnu, na̱ ñuu Ndióxi̱ kundi̱va̱ʼanína xíʼinna. Ña̱ va̱ʼa ka̱kuyó kuniñúʼuyó ndée Jehová. Mií Jehová kúú ta̱ kivi saka̱ku miíyó ta koo ndúvira ña̱ kanitáʼanra xíʼinna xa̱ʼayó. Ña̱ va̱ʼa kanitáʼanra xíʼinna, kixaʼára tá xa̱a̱ kúni̱ ndiʼi ña̱ “gran tribulación” (Mat. 24:21; Ezeq. 38:2-4). Gog kanitáʼanña xíʼin na̱ “ñuu Jehová na̱ nda̱kayara ñuyǐví yóʼo” (Ezeq. 38:10-12). Tá ná kixaʼá Gog kanitáʼanña xíʼinna, Jehová saka̱kura na̱ ñuura ta kanitáʼanra xíʼin na̱ soldado ña̱ Gog. Tasaá koo va̱ʼa ña̱ kaʼndachíñu Jehová ta ndasayi̱i̱na ki̱vi̱ra. Ta káchira: “Ta taxii̱ ná kuni na̱ yiví yi̱ʼi̱; tasaá xa̱a̱na kunda̱a̱-inina yi̱ʼi̱ kúú Jehová” (Ezeq. 38:18-23).
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ kivi chindeé miíyó
(Ezequiel 36:20, 21) Tá ni̱xa̱a̱na nu̱ú na̱ inka ñuu, na̱yóʼo ni̱kusi̱kindaana ki̱víi̱ ta káʼa̱nna xa̱ʼana: ‘Na̱yóʼo kúú na̱ ñuu Jehová, ta ñuura ke̱ena va̱xinaʼ. 21 Ta ndakava-inii̱ xa̱ʼa ña̱ keʼéna xíʼin ki̱víi̱, chi ku̱a̱chi na̱ ñuu Israel na̱ ñuu nu̱ú xa̱a̱na kusi̱kindaana ki̱víi̱”.
w02-S 15/6 pág. 20 párr. 12
Ná sákuaʼayó ta sanáʼa̱yó ña̱ va̱ʼa ña̱ káʼa̱n Biblia
12 Ta̱ apóstol ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ ndáyáʼviní sakuaʼayó ta keʼéyó ña̱ káʼa̱n Biblia. Na̱ ñuu Israel tá ke̱ʼéna ña̱ va̱ása va̱ʼa kǒo ña̱ to̱ʼó níkeʼéna xíʼin Jehová: “Yóʼó ta̱ káʼa̱n ña̱ xíni̱ún ley Ndióxi̱, ¿nda̱chun kǒo íxato̱ʼúnra chi kǒo kéʼún ña̱ káʼa̱nra? Saáchi ‘ki̱vi̱ Ndióxi̱ kúsi̱kindaa na̱ ñuyǐvíña, xa̱ʼa ña̱ va̱ása va̱ʼa kéʼéndóʼ” (Romanos 2:23, 24). Saátu tiempo vitin, tá kǒo kéʼéyó ña̱ káʼa̱n Biblia, kǒo íxato̱ʼóyó Ndióxi̱. Tá ná keʼéyó ndiʼi ña̱ káʼa̱nra, saá kúú ña̱ ndásakáʼnuyóra (Isaías 52:5; Ezequiel 36:20). Tá ná keʼéyó ndiʼi ña̱ káʼa̱nra xíʼinyó kivi chindeéña miíyó tá va̱xi prueba nu̱úyó ta chindeétuña miíyó ña̱ ná kǒo keʼéyó ña̱ kini. Ña̱yóʼo kúú inkatu ña̱ sákuaʼayó xíʼin ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo. Miíyó xa̱a̱ kúnda̱a̱-iniyó, chi xíʼin ña̱ kéʼéyó kivi na̱ʼa̱yó ña̱ íxato̱ʼóyóra á kǒo íxato̱ʼóyóra, tá sánáʼa̱yó inka na̱ yiví ña ná keʼéna ña̱ ká̱ʼa̱nra kivi na̱ʼa̱na ña̱ íxato̱ʼónara, soo tá kǒo kéʼénaña náʼa̱na ña̱ kǒo íxato̱ʼónara. Kǒo kúni̱yó keʼéyó ña̱ káʼa̱n Biblia ña̱ va̱ʼa kuití koo iniyó kúúña. Kúni̱yó keʼéyóña xa̱ʼa ña̱ ndásakaʼnuyó Ndióxi̱ (Salmo 74:10; Santiago 3:17).
(Ezequiel 36:33-36) ”Ña̱yóʼo kúú ña̱ káʼa̱n Jehová: ‘Tá ki̱vi̱ ná sandákoondó ndiʼi ña̱ kini ña̱ kéʼéndó, yi̱ʼi̱ taxii̱ koondó ñuundó ta ñuu ña̱ ndi̱ʼi-xa̱ʼa sandaʼa tukundóña. 34 Ta ñuʼú ña̱ kǒo ña̱ʼa nu̱ú kivi chiʼindó nu̱úña, chi tá ya̱chi̱ na̱ yiví na̱ xi̱ya̱ʼa nu̱úña xi̱nina kǒo ña̱ʼa níxi̱yo nu̱úña. 35 Ta na̱ yiví yóʼo ka̱ʼa̱nna: “Ña̱ ñuʼú yóʼo tá ya̱chi̱ kǒo ña̱ʼa níxi̱yo nu̱úña ta vitin nda̱a̱ táki̱ʼva náʼa̱ ña̱ jardín ña̱ Edén saá náʼa̱ña, ta ñuu nu̱ú kǒo na̱ yiví níxi̱ndoo chi ña̱ ndi̱ʼi-xa̱ʼa kúúña; vitin ndóona nu̱úña”. 36 Ta na̱ ñuu na̱ kindoo yatin nu̱ú ndóondó kunda̱a̱-inina yi̱ʼi̱, Jehová, kúú ta̱ sandaʼa ñuundó ña̱ ndiʼi-xa̱ʼa. Yi̱ʼi̱ Jehová, ni̱ka̱ʼi̱nña ta ke̱ʼíiñaʼ.
w88-S 15/9 pág. 24 párr. 11
“Xíniñúʼu kunda̱a̱-inina yi̱ʼi̱ kúú Jehová”
11 Tándi̱ʼi ndi̱kó na̱ ñuu Judá loʼo kúú na̱ ndi̱kó ñuuna, ta nda̱saviína ñuuna ta ndu̱uña táki̱ʼva xi̱ka̱a̱ “jardín ña̱ Edén”. (Kaʼvi Ezequiel 36:33-36.) Ña̱yóʼo ku̱u tá ku̱i̱ya̱ 1919 Jehová nda̱saviíra na̱ ñuura na̱ ku̱ʼu̱n chí ndiví, ta vitin na̱yóʼo chíndeé táʼanna xíʼin na̱ koo nu̱ú ñuʼú yóʼo. Chí nu̱ú ñuʼú yóʼo, iin iinyó ná chika̱a̱yó ndée ña̱ keʼéyó ña̱ va̱ʼa. (Ezequiel 36:37, 38.)
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Ezequiel 35:1-15) Ta tu̱ʼun Jehová ki̱xiña nu̱úi̱, ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼi̱n: 2 “Se̱ʼe ta̱a, kúaʼán nu̱úna chí yuku̱ Seír ta ka̱ʼún xíʼinna ña̱ ndoʼona. 3 Ña̱yóʼo xíniñúʼu ka̱ʼún xíʼinna: ‘Ña̱yóʼo kúú ña̱ káʼa̱n Jehová: “Yóʼo va̱xii̱ kanitáʼíi̱n xíʼún yuku̱ Seír, ta kanii̱ yóʼó ta sandiʼi-xaʼíi̱ yóʼó. 4 Ñuu ña̱ kúúmiíún kǒo na̱ kundoo ndiʼi-xa̱ʼavaña, ta saátu miíún ndiʼi-xa̱ʼavaún; tasaá kunda̱a̱-iniún yi̱ʼi̱ kúú Jehová, 5 xa̱ʼa ña̱ ku̱ndasiún xi̱niún na̱ ñuu Israel ta ni̱kundi̱va̱ʼún xíʼinna, tá tiempo ñúʼuna ndaʼa̱ tu̱ndóʼo”ʼ. 6 ”‘Ta yi̱ʼi̱ míí ña̱ ndixa káʼi̱n xíʼún, káchi Jehová, saáchi xa̱taún ni̱i̱na, ta yi̱ʼi̱ ka̱ʼa̱n ku̱a̱chii̱ xa̱ʼaña xíʼún. Ni̱i̱na ku̱ndasíún xi̱niúnña ta ndatii̱n ku̱a̱chi xíʼún xa̱ʼaña. 7 Ta ku̱a̱ʼa̱n chí yuku̱ Seír kǒoka na̱ kundoo nu̱úña, ta sandiʼi-xa̱ʼíi̱ ndiʼina ya̱ʼa nu̱úña. 8 Ta ndiʼi yuku̱ ña̱ kúúmiíún na̱ ni̱xi̱ʼi̱va kundoo nu̱úña; ndiʼi yuku̱, ndiʼi yoso̱ xíʼin ndiʼi yu̱ta, na̱ yiví na̱ ni̱xi̱ʼi̱ xíʼin espada kundoo nu̱úña. 9 Ndiʼi tiempo kǒo na̱ yiví kundoo nu̱úña, ta ni nu̱ú ni̱xi̱yo ñuundó kǒo na̱ kundoo; tasaá kunda̱a̱-inindó yi̱ʼi̱ kúú Jehová.ʼ 10 ”Xa̱ʼa ña̱ káʼún: ‘U̱vi̱ saá ñuu yóʼo xíʼin u̱vi̱ saá ñuʼú yóʼo... ña̱ʼa yi̱ʼi̱ kuuña, ta iin iin ñuʼú yóʼo ndakiʼinyó ta nduuña ñuʼúyóʼ, ni íyo Jehová nu̱úña, 11 ‘xa̱ʼa ña̱yóʼo, ta yi̱ʼi̱ míí ña̱ ndixa káʼi̱n xíʼún, káchi Jehová, táki̱ʼva xi̱sa̱ún xíʼin na̱ ñui̱ ta xi̱kundasíúnna ki̱ʼva saá keʼíi̱ xíʼún; ta na̱yóʼo ndakaʼánna xa̱ʼíi̱ ta ná tiún ku̱a̱chi xíʼinna. 12 Ta kunda̱a̱-iniún yi̱ʼi̱ kúú Jehová, xi̱niso̱ʼi̱ ndiʼi ña̱ káʼún ña̱ va̱ása va̱ʼa káʼún xa̱ʼa yuku̱ ñui̱, ta káchiún: “Kǒo ña̱ʼa̱ nu̱úña. Ná sándiʼi-xa̱ʼayóña”. 13 Ta ndóʼó kǒo ña̱ va̱ʼa káʼa̱nndó xaʼíi̱, ta ku̱a̱ʼání ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nndó. Ndiʼi ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nndó xi̱niso̱ʼi̱ñaʼ. 14 ”Ña̱yóʼo kúú ña̱ káʼa̱n Jehová: ‘Míí tiempo ña̱ kusi̱íní-ini na̱ yiví kundoona, míí tiempo saá távái̱ ndiʼina ñuuna. 15 Nda̱a̱ táki̱ʼva ni̱kusi̱í-inindó tá ndi̱ʼi-xa̱ʼa na̱ ñui̱ Israel, ki̱ʼva saá ndoʼotu miívandó. Ni iin na̱ yiví kǒo kundoo ñuundó, ku̱a̱ʼa̱n chí yuku̱ Seír, ndiʼi ñuu Edom, ni iinna kǒo kundoo nu̱úña, ta kunda̱a̱-inindó yi̱ʼi̱ kúú Jehováʼ”.
28 TÍ AGOSTO NDA̱A̱ 3 TÍ SEPTIEMBRE
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | EZEQUIEL 39-41
“¿Ndáaña kúni̱ kachiña ña̱ xi̱ni ta̱ Ezequiel ña̱ templo?”
(Ezequiel 40:2) Xíʼin iin xa̱ni Ndióxi̱ ta̱xira xi̱nii̱ ñuu Israel ta chi̱ndúʼúra yi̱ʼi̱ chí yuku̱ ña̱ súkun, ta ñuu ña̱ xi̱nii̱ yóʼo táki̱ʼva káa iin ñuu ña̱ ndíka̱a̱ chí sur saá káaña.
w99-S 1/3 pág. 11 párr. 16
“Vií va̱ʼa kotoún” ña̱ templo Ndióxi̱
16 Ta kúni̱yó kúnda̱a̱-iniyó, xíniñúʼu sakuaʼayó xa̱ʼa ña̱ xi̱nii̱ ta̱ Ezequiel. Ta̱ Ezequiel ka̱ʼyíra: “Xíʼin iin xa̱ni Ndióxi̱ ta̱xira xi̱nii̱ ñuu Israel ta chi̱ndúʼúra yi̱ʼi̱ chí yuku̱ ña̱ súkun, ta ñuu ña̱ xi̱nii̱ yóʼo táki̱ʼva káa iin ñuu ña̱ ndíka̱a̱ chí sur saá káaña” (Ezequiel 40:2). Ña̱ xi̱ni̱ra, iin “yuku̱ súkun”, sandákaʼánña miíyó ña̱ káchi Miqueas 4:1: “Tá ki̱vi̱ nu̱ú ndíʼi, saá kúúña yuku̱ nu̱ú níndichi veʼe Jehová nu̱ú ndásakáʼnunara, tuunní kundichiña nda̱a̱ xi̱ní yuku̱, súkunka kooña nu̱ú ndiʼika xi̱kí; ta ndiʼi na̱ ñuu xa̱a̱ nu̱úña”. ¿Ama kixaʼá xi̱nu ña̱ profecía yóʼo? Miqueas 4:5 káʼan ña̱yóʼo kuuña ta ndásakáʼnuka na̱ yiví ndióxi̱ vata. Tiempo ña̱ ndooyo vitin kúúña “ki̱vi̱ nu̱ú ndíʼi”, ku̱a̱ʼání na̱ yiví ndásakáʼnuna Ndióxi̱, sákuaʼana ña̱ nda̱a̱ ta kéʼéna ña̱ kúni̱ra.
(Ezequiel 40:3) Ta ni̱xa̱ʼi̱n xíʼinra, ta kán íyo iin ta̱a. Náʼa̱ra táki̱ʼva náʼa̱ iin ka̱a ña̱ cobre saá náʼa̱ra, ta níʼira iin yoʼo̱ ña̱ lino, xíʼin iin yitu̱n tú kíʼinna ki̱ʼva, ta̱yóʼo níndichira chí yéʼé.
(Ezequiel 40:5) Koto, íyo iin nama̱ iníísaá sa̱tá veʼe yóʼo. Ta ta̱a yóʼo níʼira iin ndo̱o̱ tú kíʼinna ki̱ʼva i̱ñu̱ codo, xíʼin inka codo xíʼin iin palmo loʼo. Ta ki̱xaʼára kíʼinra ki̱ʼva nu̱ú ndíka veʼe yóʼo ta iin ndo̱o̱ ndíkaña, ta iin ndo̱o̱ súkunña.
w07-S 1/8 pág. 10 párr. 2
Ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa libro Ezequiel (táʼvi 2)
40:3–43:17. ¿Nda̱chun xíniñúʼu kiʼinna ki̱ʼva ña̱ templo? Saáchi xíʼin ña̱yóʼo náʼa̱na ña̱ ndixa xi̱nu ña̱ kúni̱ Ndióxi̱.
(Ezequiel 40:10) Ta ña̱ cuarto ña̱ ñúʼu chí nu̱ú ndáana ña̱ ñúʼu chí yéʼé chí nu̱ú kíta ñu̱ʼu, u̱ni̱ kúú ña̱ ñúʼu chí xiyo yóʼo ta u̱ni̱ kúú ña̱ ñúʼu chí xiyo káa. U̱ni̱ saáña inkáchi íyo ki̱ʼvaña, ta inkáchi íyo ki̱ʼva ña̱ nama̱ña.
(Ezequiel 40:14) Ta ki̱ʼinra ki̱ʼva tú columna tú ndíta chí siínña ta 60 codo súkunnú, ta ki̱ʼva saátu súkun tú columna tú ndíta chí yéʼéña xíʼin chí siínña.
(Ezequiel 40:16) Ta íyo ventana táñu ña̱ cuarto chí nu̱ú ndáana xíʼin tú columna tú ndíta chí yéʼé xíʼin chí síinña. Ta íyo ventana ini ña̱ cuarto yóʼo, ta tú columna tú ndíta yóʼo nda̱kaʼyína na̱ʼná tú ñu̱u̱ sa̱tánú.
w07-S 1/8 pág. 11 párr. 5
Ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa libro Ezequiel (táʼvi 2)
40:14, 16, 22, 26. Ta na̱ʼná tú ñu̱u̱ tú nda̱kaʼyína sa̱tá nama̱ chí yéʼé ña̱ templo, ña̱ nda̱kaʼyína na̱ʼná tú ñu̱u̱ yóʼo kúni̱ kachiña ña̱ nina na̱ yiví na̱ kéʼé ña̱ va̱ʼa xíniñúʼu ki̱ʼvi ini veʼe yóʼo (Salmo 92:12). Xíʼin ña̱yóʼo sakuaʼayó ña̱ va̱ʼa ndasakáʼnuyó Jehová, xíniñúʼu keʼéyó nina ña̱ va̱ʼa.
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ kivi chindeé miíyó
(Ezequiel 39:7) Ta taxii̱ ña̱ kunda̱a̱-ini na̱ ñuu Israel xa̱ʼa ki̱víi̱, ta va̱ása taxii̱ ña̱ kusi̱kindaana ki̱víi̱; ta na̱ ñuu kunda̱a̱-inina yi̱ʼi̱ kúú Jehová, ta̱ santo ñuu Israel.ʼ
w12-S 1/9 pág. 21 párr. 2
“Na̱ ñuu kunda̱a̱-inina yi̱ʼi̱ kúú Jehová”
“Va̱ása taxii̱ ña̱ kusi̱kindaana ki̱víi̱”, káchi Jehová. Tá chíka̱a̱na ku̱a̱chi miíra xa̱ʼa ña̱ kúu, kusi̱kindaana ta íxaya̱ku̱a̱na ki̱vi̱ra. Tá káʼa̱n Biblia xa̱ʼa ki̱vi̱ savana, káʼa̱nña xa̱ʼana á na̱ va̱ʼa xi̱kuuna á na̱ va̱ása va̱ʼa níxikuuna. Iin libro káʼa̱nña xa̱ʼa ki̱vi̱ Ndióxi̱, na̱ xíniñúʼu ki̱vi̱ra kúú “na̱ xíni̱ miíra á na̱ sákuaʼa xa̱ʼara. Ta saátu káʼa̱n va̱ʼana xa̱ʼara xíʼin ña̱ to̱ʼóra”. Tá káʼa̱nna xa̱ʼa ki̱vi̱ra káʼa̱nna xa̱ʼa ña̱ kéʼéra. ¿Á xíni̱yó ndáa ki̱ʼva ndákanixi̱níra xa̱ʼa ña̱ va̱ása va̱ʼa? Ña̱ va̱ása va̱ʼa kúndasíra xíniraña ta kúʼvi̱-inira xínira na̱ ñúʼu nu̱ú tu̱ndóʼo (Éxodo 22:22-24). Tá chíka̱a̱ na̱ yiví ku̱a̱chi miíra xa̱ʼa ña̱ʼa ña̱ kǒo kútóora, su̱ví ña̱ va̱ʼa káʼa̱nna xa̱ʼara ta “kǒo íxato̱ʼóna ki̱vi̱ra” (Salmo 74:10).
(Ezequiel 39:9) Ta na̱ yiví ñuu Israel keena ta kaʼmina ndiʼi ña̱ʼa̱ ña̱ xi̱niñúʼuna nu̱ú ku̱a̱chi..., kaʼmina tú arco xíʼin tú flecha xíʼin tú bastón tú níʼina xíʼin tú lanza; ta u̱xa̱ ku̱i̱ya̱ kaʼminanú.
w89-S 15/8 pág. 14 párr. 20
Kivi xa̱a̱yó kooyó ñuyǐví xa̱á
20 Soo, ¿ndáaña kuu xíʼin ña̱ʼa ña̱ xi̱xiniñúʼuna nu̱ú guerra tá ná ndiʼi-xa̱ʼa ñuyǐví yóʼo? Tá ná kixa̱a̱ tiempo ña̱ va̱ása kuniñúʼukana ña̱ʼa ña̱ xi̱xiniñúʼuna nu̱ú guerra, sana ku̱a̱ʼáníva xa̱a̱ña kuuña. (Ezequiel 39:8-10.) Na̱ ka̱ku tá ná kixi ña̱ Armagedón kivi kuniñúʼunaña ñuyǐví xa̱á ña̱ vaʼa káchíñuna. (Isaías 2:2-4.)
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Ezequiel 40:32-47) Tá ni̱ki̱ʼvi xíʼinra ña̱ yéʼé chí nu̱ú kíta ñu̱ʼu, ta ki̱ʼinra ki̱ʼva ña̱ yéʼé ta iin ki̱ʼva kúú ndiʼiña. 33 Ta ña̱ cuarto chí nu̱ú ndáana xíʼin tú columna tú ndíta chí siínña xíʼin tú ndíta chí yéʼéña inkáchi ki̱ʼinna ki̱ʼvanú, chí yéʼé chí nu̱ú kíʼvina íyo ventanaña. Ña̱ nu̱ú káni̱ña kúú 50 codo, ta chí nu̱ú ndíkaña kúú 25 codo. 34 Ña̱ yéʼé chí nu̱ú kíʼvina chí iniña, nda̱kaʼyína na̱ʼná tú ñu̱u̱ u̱vi̱ saá xiyo sa̱tá ña̱ columna. Ta kúúmiíña escalera tú kúúmií u̱na̱ kuato̱ ña̱ nu̱ú ndáana. 35 Tá ni̱ki̱ʼvii̱ xíʼinra ña̱ yéʼé chí norte, ta ki̱ʼinra ki̱ʼvaña ta inkáchi íyo ndiʼiña, 36 saátu íyo ña̱ cuarto chí nu̱ú ndáana, tú columna siínña xíʼin chí nu̱ú kíʼvina. Kúúmiíña ventana. Ña̱ nu̱ú káni̱ña kúú 50 codo, ta chí nu̱ú ndíkaña kúú 25 codo. 37 Ta chí yéʼéña ndíta tú columna, nda̱kaʼyína tú ñu̱u̱ u̱vi̱ saá xiyo sa̱tá ña̱ columna. Ta kúúmiíña escalera tú kúúmií u̱na̱ kuato̱ ña̱ nu̱ú ndáana. 38 Ta íyo iin cuarto nu̱ú xíxina chí yéʼé chí nu̱ú ndíta tú columna chí nu̱ú kíʼvina. Kán kúú nu̱ú xi̱ndakatana kití tí xi̱xaʼnína nu̱ú Ndióxi̱. 39 Ta chí yéʼé nu̱ú kíʼvina ndíta u̱vi̱ mesa ta u̱vi̱nú ndíta chí káa, nu̱ú túyóʼo xi̱xaʼnína kití xíʼin ña̱ʼa ña̱ xi̱taxina xa̱ʼa ku̱a̱china. 40 Ta chí yéʼé, chí nu̱ú kíʼvina chí yéʼé ña̱ norte, ndíta u̱vi̱ mesa. Ta inka xiyo kúú nu̱ú kíʼvina ta ndíta inka tuku u̱vi̱ mesa. 41 Ku̱mí mesa ndíta chóʼo ta ku̱mínú ndíta chí yéʼé chí nu̱ú kíʼvina... u̱na̱ mesa kúúnú, ta nu̱ú túyóʼo xáʼnína kití. 42 Ta ku̱mí saá tú mesa nu̱ú xáʼnína kití yóʼo tú yu̱u̱ kúúnú. Nu̱ú káni̱nú kúúña iin codo sava, ta nu̱ú ndíkanú kúúña iin codo sava, ta nu̱ú súkunnú kúúña iin codo. Ta nu̱ú túyóʼo xi̱chindoona ña̱ʼa ña̱ xi̱xaʼnína kití xíʼin kití tí xi̱xaʼnína nu̱ú Ndióxi̱. 43 Ta ni̱xi̱yo nu̱ú xi̱taxiva̱ʼana ña̱ʼa̱na, kándíka veʼe ku̱a̱ʼáníña̱ ni̱xi̱yo; ta nu̱ú tú mesa yóʼo xi̱chindoona ku̱ñu tí kití tí xi̱xaʼnína. 44 Ta chí yéʼé chí nu̱ú xíxi na̱ xíta, chí yéʼé nu̱ú kíʼvina chí norte. Ta iin ña̱ yéʼé xítoña chí sur. Ta ña̱ níndichi chí siín xítoña chí nu̱ú kíta ñu̱ʼu. Ta ña̱ níndichi chí nu̱ú ña̱yóʼo xítoña chí norte. 45 Ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼi̱n: “Ña̱ cuarto ña̱ íyo nu̱ú xíxina, ña̱yóʼo kúú ña̱ xíniñúʼu na̱ su̱tu̱ na̱ ndísochíñu xíʼin veʼe yóʼo. 46 Ta ña̱ cuarto nu̱ú xíxina ña̱ xíto chí norte ña̱yóʼo kúú ña̱ xíniñúʼu na̱ su̱tu̱ na̱ kúúmií chiñu nu̱ú altar. Na̱yóʼo kúú se̱ʼe ta̱ Sadoc, na̱ seʼe ta̱ Leví na̱ kivi kuyatin nu̱ú Jehová ña̱ kachíñuna nu̱úra”. 47 Ta ki̱xaʼára kíʼinra ki̱ʼva yéʼé ña̱ ndíka̱a̱ chí ini veʼe. Nu̱ú káni̱ña xi̱kuu 100 codo, ta nu̱ú ndíkaña xi̱kuu 100 codo. Ta ña̱ altar níndichiña chí yéʼé veʼe yóʼo.