Referencia Ña̱ Kéʼé na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱ Tutu nu̱ú Va̱xi ña̱ Keʼéyó Reunión
5-11 TÍ NOVIEMBRE
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | JUAN 20, 21
“¿Á kúʼvi̱ka-iniún xíniún yi̱ʼi̱ nu̱ú ña̱yóʼo?”
(Juan 21:1-3) Tándi̱ʼi ki̱ta tuku ta̱ Jesús nu̱ú na̱ discípulora chí mar ña̱ ñuu Tiberíades; ta ña̱yóʼo kúú ña̱ ku̱u. 2 Ndíka̱a̱ ta̱ Simón Pedro xíʼin ta̱ Tomás, ta̱ xi̱naní Gemelo, xíʼin ta̱ Natanael ta̱ ñuu Caná ña̱ Galilea xíʼin se̱ʼe ta̱ Zebedeo xíʼin u̱vi̱ka na̱ discípulora. 3 Ta̱ Simón Pedro ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱yóʼo: “Ná ku̱ʼi̱n tii̱n ti̱a̱ká”. Ta na̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra: “Ku̱ʼu̱ntu ndi̱ʼi̱va xíʼún”. Saá ke̱ena ku̱a̱ʼa̱nna ta nda̱ana iin barco, ta ñu̱ú kán nda̱a̱ ni iin ti̱a̱ká kǒo nítiinna.
(Juan 21:4-14) Tá xa̱a̱ yatin tu̱vi, ta̱ Jesús níndichira yuʼú ña̱ playa, soo na̱ discípulora kǒo níndakunina ña̱ kúúra ta̱ Jesús. 5 Tasaá ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xíʼinna: “Na̱ va̱lí kǒo ña̱ kuxundó, ¿saá?”. Ta nda̱kuiinna: “Kǒoña”. 6 Ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Chika̱a̱ndó ñunú ña̱ tíinndó ti̱a̱ká chí ndaʼa̱ kúaʼa ta saá kúú ña̱ ku̱a̱ʼání ti̱a̱ká tiinndó”. Tasaá chi̱ka̱a̱naña, soo kǒo níkuchiñuna tavánaña chi chu̱tútuunña xíʼin ti̱a̱ká. 7 Tasaá iin ta̱ discípulo ta̱ kúʼvi̱ní-ini xíni ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Pedro: “Ta̱ Jesús kúúra”. Tasaá ta̱ Simon Pedro, tá xi̱niso̱ʼora ña̱yóʼo nda̱kundixira ti̱ko̱to̱ra, chi kǒo ti̱ko̱to̱ ndíxira, ta sa̱kánara miíra ini ti̱kui̱í. 8 Soo na̱ inka discípulo na̱ ñúʼu ti̱xin barco, ku̱a̱ʼa̱nna xíʼinnú nda̱a̱ nu̱ú ndíka̱a̱ ta̱ Jesús, chi xa̱a̱ yatinva xa̱a̱na yuʼú ti̱kui̱í, ki̱ʼva noventa metro ta xa̱a̱na, ta va̱xitu ñunú nu̱ú ñúʼu ti̱a̱ká xíʼinna. 9 Soo tá ke̱ena ti̱xin tú barco ta ni̱xa̱a̱na ñuʼú yi̱chí, xi̱nina xíxi̱ ñuʼu̱ ta kán ndósó ti̱a̱ká xíʼin si̱táva̱ʼa. 10 Tasaá ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús: “Taxindó ti̱a̱ká tí sa̱kán ti̱inndó”. 11 Ta̱ Simon Pedro nda̱ara ini barco ta ta̱vára ñunú nu̱ú ñúʼu ti̱a̱ká ta iin chútúña xíʼin ti̱a̱ká náʼnu, iin ciento u̱vi̱ xiko u̱ni̱ xi̱kuurí. Soo ni ku̱a̱ʼání xi̱kuurí va̱ása nínda̱tá ñunú xíʼinrí. 12 Ta ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xíʼinna: “Naʼandó kuxundó”. Nda̱a̱ ni iin na̱yóʼo kǒo nínda̱ka̱tu̱ʼun ta̱yóʼo ta kachina: “¿Ndáa ta̱ kúú yóʼó?”, chi xíni̱na ta̱ Jesús kúúra. 13 Tasaá ku̱yatin ta̱ Jesús ta ki̱ʼinra si̱táva̱ʼa ta ta̱xiraña ndaʼa̱na, ta saátu ke̱ʼéra xíʼin tí ti̱a̱ká. 14 Xa̱a̱ yichi̱ u̱ni̱ kúú ña̱yóʼo ña̱ ki̱ta ta̱ Jesús nu̱ú na̱ discípulora nani tá nda̱takura.
(Juan 21:15-19) Soo, tándi̱ʼi xi̱xina, ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Simón Pedro: “Simón se̱ʼe ta̱ Juan, ¿á kúʼvi̱ka-iniún xíniún yi̱ʼi̱ nu̱ú ña̱yóʼo?”. Tasaá nda̱kuiin ta̱ Pedro: “Táta, xa̱a̱ kúnda̱a̱va-iniún ña̱ kúʼvi̱-inii̱ xínii̱ yóʼó”. Tasaá ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús: “Kiʼin kuenta xíʼin ndikachi sa̱na̱i̱”. 16 Ta tuku ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra, ña̱ yichi̱ u̱vi̱: “Simón se̱ʼe ta̱ Juan, ¿á kúʼvi̱-iniún xíniún yi̱ʼi̱?”. Tasaá nda̱kuiin ta̱ Pedro: “Táta, xa̱a̱ kúnda̱a̱va-iniún ña̱ kúʼvi̱-inii̱ xínii̱ yóʼó”. Tasaá ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra: “Kundaa ndikachi sa̱na̱i̱”. 17 Ta tuku ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra ña̱ yichi̱ u̱ni̱: “Simón se̱ʼe ta̱ Juan, ¿á kúni̱ún xíniún yi̱ʼi̱?”. Ta̱ Pedro ku̱suchíní-inira chi xa̱a̱ yichi̱ u̱ni̱ kúú ña̱ ni̱nda̱ka̱tu̱ʼunrara: “¿Á kúni̱ún xíniún yi̱ʼi̱?”. Xa̱ʼa ña̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra: “Táta, yóʼó kúú ta̱ kúnda̱a̱-ini xa̱ʼa ndiʼi ña̱ʼa; xa̱a̱ kúnda̱a̱va-iniún ña̱ kúʼvi̱-inii̱ xínii̱ yóʼó”. Tasaá ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xíʼinra: “Kiʼin kuenta xíʼin ndikachi válí sa̱na̱i̱. 18 Mií ña̱ nda̱a̱ káʼi̱n xíʼún: Tá ni̱xi̱yo loʼún xi̱ndakundixiún ti̱ko̱to̱ún ta xi̱xikaún nda̱a̱ ndáaka nu̱ú kúni̱ miíún ku̱ʼún. Soo tá ná kuchéún inkana sákundixi ti̱ko̱to̱ yóʼó ta ku̱ʼu̱nna xíʼún nda̱a̱ ndáaka nu̱ú kúni̱ miína”. 19 Ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo xíʼinra ña̱ va̱ʼa na̱ʼa̱ra nu̱úra ndáaña ndoʼora tá ná kuvira ta ndáa ki̱ʼva ndasakáʼnura Ndióxi̱ xíʼin ña̱yóʼo. Ta tándi̱ʼi ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo xíʼinra, ka̱chira: “Va̱ása sandákoún ña̱ kundiku̱ún yi̱ʼi̱”.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 21:15, 17
Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Simón Pedro: Ta̱ Jesús xíʼin ta̱ Pedro na̱túʼunna ña̱yóʼo tá sa̱kán loʼo tiempo ni̱ya̱ʼa ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pedro ña̱ kǒo xíni̱ra ta̱ Jesús u̱ni̱ yichi̱. Ta̱ Jesús u̱ni̱ yichi̱ ni̱nda̱ka̱tu̱ʼunrara á kúʼvi̱-inira xínirara, ta ña̱yóʼo sa̱kúsuchíníña-ini ta̱ Pedro (Jn 21:17). Nu̱ú ña̱ Juan 21:15-17 xíniñúʼuna u̱vi̱ tu̱ʼun griego: agapáo, kuʼvi̱-iniyó kuniyó inkana, ta ña̱ tu̱ʼun filéo, kúni̱ kachiña kuni̱yó kuniyó inkana. U̱vi̱ yichi̱ ni̱nda̱ka̱tu̱ʼun ta̱ Jesús ta̱ Pedro: “¿Á kúʼvi̱-iniún xíniún yi̱ʼi̱?”. Ta u̱vi̱ saá yichi̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pedro xíʼinra ña̱ kúʼvi̱va-inira xínirara. Tándi̱ʼi, ta̱ Jesús ni̱nda̱ka̱tu̱ʼunrara: “¿Á kúni̱ún xíniún yi̱ʼi̱?”. Ta tuku ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pedro xíʼinra ña̱ kúni̱vara xínirara. Ndiʼi yichi̱ ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pedro xíʼin ta̱ Jesús ña̱ kúni̱ra xínirara, ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra ña̱ ná kundaara á ná taxira ña̱ kuxu ndikachi sa̱na̱ra á na̱ ndíku̱n sa̱tára ta saá na̱ʼa̱ra ña̱ kúʼvi̱-inira xínirara (Jn 21:16, 17; 1Pe 5:1-3). U̱ni̱ yichi̱ ni̱nda̱ka̱tu̱ʼun ta̱ Jesús ta̱ Pedro ña̱ va̱ʼa ná na̱ʼa̱ ta̱yóʼo á ndixa kúʼvi̱-inira xínirara, ta tándi̱ʼi ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra ña̱ ná kundaara ndikachi sa̱na̱ra. Xíʼin ña̱yóʼo ni̱na̱ʼa̱ ta̱ Jesús ña̱ xa̱a̱ i̱xakáʼnuva-inira xa̱ʼa ta̱ Pedro xa̱ʼa ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra u̱ni̱ yichi̱ ña̱ va̱ása xíni̱rara.
¿á kúʼvi̱ka-iniún xíniún yi̱ʼi̱ nu̱ú ña̱yóʼo?: Tu̱ʼun griego ña̱ káʼa̱n “nu̱ú ña̱yóʼo” kivi ka̱ʼa̱nña xa̱ʼa ku̱a̱ʼá nu̱ú ña̱ʼa. Sava na̱ ndíchiní á na̱ xíni̱ní káʼyínaña “¿á kúʼvi̱ka-iniún xíniún yi̱ʼi̱ nu̱úka na̱ inka discípulo yóʼo?” á “¿kúʼvi̱ka-iniún xíniún yi̱ʼi̱ nu̱ú na̱ discípulo yóʼo?”. Soo, sana ña̱ kúni̱ kachira kúú “¿á kúʼvi̱ka-iniún xíniún yi̱ʼi̱ nu̱ú ña̱ʼa yóʼo?”, ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa kúú tí ti̱a̱ká á chiñu ña̱ xi̱tiinna ti̱a̱ká. Ña̱kán ña̱ xi̱kuni̱ ta̱ Jesús ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Pedro kúúña: “¿Á kúʼvi̱ka-iniún xíniún yi̱ʼi̱ nu̱úka ña̱ kuumiíún ku̱a̱ʼá ña̱ʼa á ña̱ ku̱i̱ká? Tá kúʼvi̱ka-iniún xíniún yi̱ʼi̱, kundaa ndikachi sa̱na̱i̱”. Xa̱ʼa chiñu ña̱ xi̱kuumií ta̱ Pedro kúú ni̱nda̱ka̱tu̱ʼun ta̱ Jesús miíra. Ni ta̱yóʼo kúú ta̱ nu̱ú ni̱xa̱a̱ ku̱u discípulo ta̱ Jesús (Jn 1:35-42), va̱ása nísandákoo kamara chiñu ña̱ xi̱kuumiíra ta koora discípulo ta̱ Jesús. Ña̱kán ni̱ya̱ʼa sava yo̱o̱, ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Pedro ña̱ ná sandákoora chiñu ña̱ kúúmiíra ta “ndakayara” ku̱a̱ʼá na̱ yiví ña̱ sakuaʼana xa̱ʼa Ndióxi̱ (Mt 4:18-20; Lu 5:1-11). Tá ni̱ya̱ʼa loʼo tiempo ña̱ ni̱xi̱ʼi̱ ta̱ Jesús, ta̱ Pedro tuku ki̱tara ku̱a̱ʼa̱nra tiinra ti̱a̱ká xíʼin inkaka na̱ apóstol (Jn 21:2, 3). Xíʼin ña̱yóʼo ni̱na̱ʼa̱ ta̱ Jesús nu̱ú ta̱ Pedro ña̱ ndáyáʼviní ndaka̱xinra ndáaña kúú míí chiñu ña̱ ndáyáʼvi va̱ʼaka keʼéra. ¿Á kundi̱ʼi̱ka-inira xa̱ʼa chiñu ña̱ tiinra ti̱a̱ká, á kundi̱ʼi̱ka-inira ña̱ chindeétáʼanra xíʼin na̱ discípulo ta̱ Jesús? (Jn 21:4-8).
yichi̱ u̱ni̱: Ta̱ Pedro ni̱ka̱ʼa̱nra u̱ni̱ yichi̱ ña̱ kǒo xíni̱ra ta̱ Jesús, ta vitin u̱ni̱ yichi̱ ta̱xi ta̱ Jesús ña̱ ná ka̱ʼa̱n ta̱ Pedro á kúʼvi̱-inira xínirara. Ti̱xin ña̱ u̱ni̱ yichi̱ yóʼo, ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Pedro ña̱ keʼéra chiñu Ndióxi̱ kúú ña̱ ndáyáʼvika ta xíʼin ña̱yóʼo na̱ʼa̱ra ña̱ kúʼvi̱-inira xínira ta̱ Jesús. Ta̱ Pedro xíʼin inka na̱ cristiano, chi̱ndeétáʼanna, chi̱ka̱a̱na ndée inkana ta xi̱ndaana na̱ discípulo, chi ni na̱ ku̱ʼu̱n chí ndi̱ví kúúva na̱yóʼo, soo ni saá xíniñúʼuna ña̱ taxina yichi̱ nu̱úna (Lu 22:32).
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ kivi chindeé miíyó
(Juan 20:17) Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinñá: “Xa̱a̱ va̱ʼa va̱ása kasika̱ún yi̱ʼi̱. Chi ta̱ʼán ndikóvíi̱ nu̱ú yivái̱. Soo kúaʼan ta natúʼún xíʼin na̱ discípuloi̱ ta ka̱ʼún xíʼinna: ‘Xa̱a̱ ndikóvai̱ ku̱ʼi̱n nu̱ú yivái̱ ta̱ kúútu yivá ndóʼó ta nu̱ú Ndióxi̱ miíi̱ ta̱ kúú Ndióxi̱ndóʼ”.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 20:17
Va̱ása kasika̱ún yi̱ʼi̱: Ña̱ tu̱ʼun griego háptomai kúni̱ kachiña “tiin iin ña̱ʼa” á “kiʼin iin ña̱ʼa”. Savaka Biblia káʼa̱nña xa̱ʼa tu̱ʼun ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús: “Va̱ása tiún yi̱ʼi̱”. Soo nu̱ú ta̱ Jesús su̱ví ña̱ va̱ása va̱ʼa kúúña níkeʼé ñá María Magdalena ña̱ nu̱miñá xa̱ʼara, chi kǒo níka̱ʼa̱nra xíʼin sava ná ñaʼá ná nu̱mi xa̱ʼara tá nda̱takura ña̱ kǒo keʼénáña (Mt 28:9). Ña̱ nda̱kanixi̱ní ñá María Magdalena kúú ña̱ xa̱a̱ ndikóra chí ndiví, xa̱ʼa ña̱ kǒo kúni̱ñá ndikóra chí ndiví ña̱kán nu̱miñá xa̱ʼara, kútu̱ní ti̱inñá xa̱ʼara ta̱ kǒo nítaxiñá ku̱ʼu̱nra. Xa̱ʼa ña̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xíʼinñá ná kǒo kasiñára ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinñá ná ku̱ʼu̱nñá natúʼunñá xíʼin na̱ discípulora ña̱ nda̱takura.
(Juan 20:28) Ta nda̱kuiin ta̱ Tomás ta ka̱chira: “Táta miíi̱ xíʼin Ndióxi̱ miíi̱”.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 20:28
Táta miíi̱ xíʼin Ndióxi̱ miíi̱: Lit.: “Ta̱ Táta yi̱ʼi̱ xíʼin ta̱ Ndióxi̱ (ho theós) yi̱ʼi̱”. Sava na̱ xíni̱ va̱ʼa káchina sana xa̱ʼa ña̱ nda̱kanda̱-ini ta̱ Tomás ni̱ka̱ʼa̱nra tu̱ʼun yóʼo xíʼin ta̱ Jesús, soo mií ña̱ nda̱a̱ xíʼin mií Ndióxi̱ ni̱ka̱ʼa̱nraña káchina. Soo inkana káchina xíʼin ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ tu̱ʼun yóʼo chi saá va̱xiña nu̱ú tu̱ʼun griego original. Soo tá ndixa xíʼin ta̱ Jesús níka̱ʼa̱nra “táta miíi̱ xíʼin Ndióxi̱ miíi̱” xíniñúʼu kitáʼanña xíʼin ndiʼika ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia. Ña̱ tu̱ʼun Ndióxi̱ káchiña ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ñá María ná ka̱ʼa̱nñá tu̱ʼun yóʼo xíʼin na̱ discípulora: “Xa̱a̱ ndikóvai̱ ku̱ʼi̱n nu̱ú yivái̱ ta̱ kúútu yivá ndóʼó ta nu̱ú Ndióxi̱ miíi̱ ta̱ kúú Ndióxi̱ndó”, xa̱ʼa ña̱yóʼo ta̱ Tomás va̱ása níndakanixi̱níra xa̱ʼa ta̱ Jesús ña̱ kúúra Ndióxi̱ mií ta̱ káʼnu (Jn 20:17). Ta̱ Tomás xi̱xiniso̱ʼora tá xi̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xíʼin “yivára” ti̱xin ña̱ oración ta xi̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra ña̱ kúúra “mitúʼun Ndióxi̱ ta̱ nda̱a” (Jn 17:1-3). Xa̱ʼa ña̱yóʼo sana ta̱ Tomás ni̱ka̱ʼa̱nra “Ndióxi̱ miíi̱” xíʼin ta̱ Jesús saáchi nu̱ú ta̱yóʼo iin “ndióxi̱ xi̱kuura”. Soo va̱ása níndakanixi̱níra xa̱ʼara ña̱ kúúra Ndióxi̱ mií ta̱ káʼnu (koto nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 1:1) Sana ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Jesús nda̱a̱ táki̱ʼva xi̱ka̱ʼa̱n sava na̱ xi̱ndasakáʼnu Ndióxi̱ tiempo xi̱naʼá xíʼin iin na̱ ángel Jehová nda̱a̱ táki̱ʼva káchi tu̱ʼun Ndióxi̱. Ta nda̱a̱ sana xi̱kunda̱a̱-inira xa̱ʼa sava na̱ yiví na̱ xi̱ka̱ʼa̱n xíʼin na̱ ángel, á nda̱a̱ na̱ ka̱ʼyí ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia, ña̱ xi̱ka̱ʼa̱nna xíʼin na̱kán nda̱a̱ táki̱ʼva xi̱ka̱ʼa̱nna xíʼin Jehová (chitáʼanña xíʼin Gé 16:7-11, 13; 18:1-5, 22-33; 32:24-30; Jue 6:11-15; 13:20-22). Xa̱ʼa ña̱yóʼo sana ta̱ Tomás ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Jesús “Ndióxi̱ miíi̱” xa̱ʼa ña̱ xi̱niʼira chiñu Ndióxi̱ ku̱a̱ʼa̱n nu̱ú inkana.
Savana káʼa̱nna nu̱ú ña̱ tu̱ʼun griego va̱xika inka tu̱ʼun ña̱ kítáʼan xíʼin “táta” á “ndióxi̱” chi xa̱ʼa Ndióxi̱ mií ta̱ káʼnu káʼa̱nña káchina. Soo sana xa̱ʼa ki̱ʼva ña̱ xi̱natúʼunna tiempo xi̱naʼá kúú ña̱ káʼa̱nna ña̱yóʼo. Ti̱xin ña̱ tu̱ʼun griego sava yichi̱ xi̱xiniñúʼuna inkaka tu̱ʼun válí tá xi̱ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa iin na̱ yiví ña̱ va̱ʼa káxika ná kunda̱a̱-ini inkana xíʼinña. Ná kotoyó sava ejemplo, nu̱ú Lucas 12:32 (lit.: “na̱ iin tiʼvi ndikachi”) xíʼin Colosenses 3:18–4:1 (lit.: “ná síʼína”, “na̱ yiína”, “na̱ se̱ʼena”, “na̱ yivána”, “na̱ káchíñu nu̱úna” xíʼin “na̱ káchíñuna nu̱ú”). Tá ná sándaya̱ʼayó 1 ña̱ Pedro 3:7 inkaka tu̱ʼun nda̱a̱ táki̱ʼva va̱xiña, sana nu̱úkaña kachiña “yií” kivi kachiña “na̱ yií”. Xa̱ʼa ña̱yóʼo va̱ása kivi ka̱ʼa̱nyó ndáaña xi̱ndakanixi̱ní ta̱ Tomás tá ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ tu̱ʼun yóʼo.
(Juan 1:1) Tá xa̱ʼa ni̱xi̱yo Tu̱ʼun, ta Tu̱ʼun ni̱xi̱yoña xíʼin Ndióxi̱, ta Tu̱ʼun xi̱kuuña iin ndióxi̱.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 1:1
ta Tu̱ʼun xi̱kuuña iin ndióxi̱: Á “ta Tu̱ʼun xi̱na̱ʼa̱ña táki̱ʼva náʼa̱ Ndióxi̱”. Xíʼin ña̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Juan xa̱ʼa “tu̱ʼun” ndáa ki̱ʼva íyoña (tu̱ʼun griego ho lógos; koto nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa Tu̱ʼun nu̱ú ña̱ versículo yóʼo), á ná kachiyó ta̱ Jesús. Yóʼo káʼa̱nña xa̱ʼara ña̱ íyora táki̱ʼva íyo “iin ndióxi̱”, “náʼa̱ra táki̱ʼva náʼa̱ iin ndióxi̱” á “iin ta̱ íyo chí ndiví” saáchi káʼnuní chiñu kúúmiíra chí ndiví: se̱ʼe nu̱ú Ndióxi̱ kúúra ta ta̱yóʼo kúú ta̱ chi̱ndeétáʼan xíʼin Ndióxi̱ ña̱ ke̱ʼéna ndiʼi ña̱ʼa. Ku̱a̱ʼání na̱ káʼyí Biblia inka tu̱ʼun xíniñúʼuna ña̱ tu̱ʼun “ta Tu̱ʼun xi̱kuuña iin ndióxi̱” ña̱ va̱ʼa chítáʼanna ta̱ Jesús xíʼin Ndióxi̱ mií ta̱ káʼnu. Soo íyo ku̱a̱ʼání ña̱ʼa ña̱ náʼa̱ nu̱úyó ña̱ su̱ví xa̱ʼa Ndióxi̱ mií ta̱ káʼnu níka̱ʼa̱n ta̱ Juan tá ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa “Tu̱ʼun”. Tu̱ʼun ña̱ va̱xi chí xa̱ʼa xíʼin ña̱ va̱xi chí nu̱ú ña̱ versículo yóʼo náʼa̱ña nu̱úyó ña̱ “Tu̱ʼun” ni̱xi̱yoña “xíʼin Ndióxi̱”. Ta saátu nu̱ú tu̱ʼun griego ña̱ tu̱ʼun theós va̱xiña u̱ni̱ yichi̱ nu̱ú ña̱ versículo 1 xíʼin 2. Ña̱ tu̱ʼun theós ña̱ nu̱ú xíʼin ña̱ u̱ni̱ íyo iin tu̱ʼun loʼo va̱xi xíʼinña ti̱xin ña̱ tu̱ʼun griego, ta ña̱ u̱vi̱ va̱ása va̱xika ña̱ tu̱ʼun loʼo yóʼo xíʼinña. Sava na̱ xíni̱ va̱ʼa káchina ña̱yóʼo iin ña̱ ndáyáʼviní kúúña. Tá kítáʼan inka ña̱ tu̱ʼun loʼo yóʼo xíʼin ña̱ tu̱ʼun theós xa̱ʼa Ndióxi̱ mií ta̱ káʼnu káʼa̱nña, soo tá kǒoka inka ña̱ tu̱ʼun loʼo yóʼo va̱xi xíʼinña xa̱ʼa ta̱ Jesús káʼa̱nña. Xa̱ʼa ña̱yóʼo sava na̱ káʼyí Biblia inkaka tu̱ʼun tá kúú ña̱ inglés, francés xíʼin alemán xíniñúʼuna tu̱ʼun táʼan ña̱ va̱xi nu̱ú ña̱ Traducción del Nuevo Mundo, ta xíʼin ña̱yóʼo kúnda̱a̱-iniyó tá káʼa̱nña xa̱ʼa “Tu̱ʼun” káʼa̱nña xa̱ʼa “iin ta̱ íyo chí ndiví”, “iin ndióxi̱”, á “iin na̱ náʼa̱ táki̱ʼva náʼa̱ iin ndióxi̱”. Ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa yóʼo inkáchi kítáʼanña xíʼin ña̱ va̱xi nu̱ú tutu Juan ña̱ ka̱ʼyína tiempo xi̱naʼá tá kúú ña̱ copto sahídico xíʼin ña̱ copto bohaírico (ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ tá siglo u̱ni̱ xíʼin ku̱mí), ta nu̱ú ña̱yóʼo síínva xi̱niñúʼuna u̱vi̱ saá ña̱ tu̱ʼun theós ña̱ va̱xi nu̱ú Juan 1:1. Nu̱ú ña̱yóʼo káʼa̱nña xa̱ʼa ta̱ kúú “Tu̱ʼun” ña̱ náʼa̱ra táki̱ʼva náʼa̱ iin Ndióxi̱. Soo va̱ása káʼa̱nña xa̱ʼa ta̱ Jesús ña̱ inkáchi íyora xíʼin yivára, ta̱ kúú Ndióxi̱ mií ta̱ káʼnu. Ta ña̱ versículo yóʼo kítáʼantuña xíʼin ña̱ káʼa̱n Colosenses 2:9 nu̱ú káʼa̱nña xa̱ʼa ta̱ Jesús “ta̱yóʼo kúú ta̱ kúúmií ndiʼi ña̱ va̱ʼa ña̱ kúúmií iin na̱ íyo chí ndiví”. Ta saátu 2 Pedro 1:4 káchiña, na̱ kaʼndachíñu xíʼin ta̱ Jesús “kuumiína ña̱ va̱ʼa ña̱ kúúmií iin na̱ íyo chí ndiví”. Ta saátu nu̱ú ña̱ Septuaginta sava yichi̱ va̱xi ña̱ tu̱ʼun griego theós ta inkáchi va̱xituña nu̱ú ña̱ tu̱ʼun hebreo tá káʼa̱nña xa̱ʼa Ndióxi̱ (‘el xíʼin ‘elohím), ta ña̱yóʼo sana kúni̱ kachiña “iin na̱ kúúmií ndée” á “iin na̱ ndakú”. Ña̱ tu̱ʼun hebreo yóʼo xíniñúʼunaña ña̱ va̱ʼa ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa Ndióxi̱ mií ta̱ káʼnu, xa̱ʼa inkaka ndióxi̱ ta saátu xa̱ʼa na̱ yiví. Tá káʼa̱nyó xa̱ʼa ta̱ kúú “Tu̱ʼun” ña̱ kúúra “iin ndióxi̱” á iin “ta̱ kúúmií ndée” va̱ʼa kítáʼanña xíʼin ña̱ káʼa̱n Isaías 9:6, nu̱ú káʼa̱nña xa̱ʼa ta̱ Mesías ña̱ kunaníra “Ndióxi̱ ta̱ kúúmií ndée”, soo su̱ví “Ndióxi̱ mií ta̱ káʼnu”, ta saátu ña̱ koora “Yiváyó ta̱ koo ndiʼi tiempo” ta kiʼinra kuenta xíʼinyó. Ta ndiʼi ña̱yóʼo kivi xi̱nuña xa̱ʼa ña̱ kúni̱ní Jehová keʼéraña (Isa 9:7).
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Juan 20:1-18) Ña̱ ki̱vi̱ nu̱ú tá kíxaʼá semana, ñá María Magdalena ki̱xa̱a̱ñá nu̱ú ni̱ndu̱xu̱n ta̱ Jesús, táʼan ya̱chi̱ka kúúña ta xi̱niñá ña̱ sa̱kútaʼana yu̱u̱ ña̱ ndási nu̱ú ni̱ndu̱xu̱n ta̱ Jesús. 2 Ta ku̱a̱ʼa̱nñá natúʼunñá xíʼin ta̱ Simón Pedro xíʼin inka ta̱ discípulo, ta̱ xi̱kuʼvi̱ní-ini xi̱ni ta̱ Jesús, ta ka̱chiñá: “Ta̱vána ta̱ Jesús nu̱ú ndíka̱a̱ra, ta kǒo xíni̱yó ndáa míí ku̱a̱ʼa̱nra”. 3 Tasaá ki̱ta ta̱ Pedro xíʼin inka ta̱ discípulo ku̱a̱ʼa̱nna nu̱ú ni̱ndu̱xu̱n ta̱ Jesús. 4 U̱vi̱ saána xínuna ku̱a̱ʼa̱nna; soo ta̱ inka discípulo siʼnakara ku̱a̱ʼa̱n nu̱ú ta̱ Pedro, kamakaví ku̱a̱ʼa̱nra ta siʼnaka ta̱kán ni̱xa̱a̱ nu̱ú ni̱ndu̱xu̱n ta̱ Jesús. 5 Tasaá xi̱nira kán ndóo ti̱ko̱to̱, soo va̱ása níki̱ʼvira. 6 Tasaá ni̱xa̱a̱tu ta̱ Simón Pedro, ta ni̱ki̱ʼvira nu̱ú ni̱ndu̱xu̱n ta̱ Jesús ta xi̱nira kán ndóo ti̱ko̱to̱ ña̱ xi̱ndixira, 7 ta saátu ti̱ko̱to̱ ña̱ xi̱núu xi̱níra soo va̱ása inkáchi ndóoña xíʼin ti̱ko̱to̱ ña̱ xi̱ndixira, chi inkava nu̱ú ndóoña. 8 Ta saátu ta̱ discípulo ta̱ siʼna ni̱xa̱a̱ ni̱ki̱ʼvira nu̱ú ni̱ndu̱xu̱n ta̱ Jesús ta xi̱nira, ta ka̱ndíxara. 9 Chi va̱ása níxi̱kunda̱a̱ va̱ʼa inira xa̱ʼa ña̱ káʼa̱n tu̱ʼun Ndióxi̱ ña̱ ndataku ta̱ Jesús. 10 Ta saá na̱ discípulo ndi̱kóna veʼena. 11 Soo ñá María, ni̱ndo̱oñá chí ke̱ʼe nu̱ú ni̱ndu̱xu̱n ta̱ Jesús ta xákuñá, tasaá tá táʼan xákukañá ni̱xa̱ʼa̱nñá xi̱toñá ini ya̱vi̱ nu̱ú ni̱ndu̱xu̱n ta̱ Jesús 12 ta xi̱niñá u̱vi̱ na̱ ángel na̱ ndíxi ti̱ko̱to̱ yaa, ndóona nu̱ú xi̱ndika̱a̱ ta̱ Jesús, iin ta̱ níndúʼú chí xi̱ní ta̱ iin ta̱ níndúʼú chí xa̱ʼa. 13 Ta ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinñá: “Nána, ¿nda̱chun xákún?”. Tasaá ni̱ka̱ʼa̱nñá xíʼinna: “Ta̱vána tátai̱, ta va̱ása xínii̱ ndáa míí ku̱a̱ʼa̱nna xíʼinra”. 14 Tándi̱ʼi ni̱ka̱ʼa̱nñá ña̱yóʼo, nda̱kotoñá chí sa̱tá ta xi̱niñá ta̱ Jesús níndichira, soo va̱ása níndakuniñára. 15 Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinñá: “Nána ¿nda̱chun xákún? ¿Ndáana nándukún?”. Ta ñáyóʼo nda̱kanixi̱níñá ña̱ kúúra iin ta̱ ndáa kán, xa̱ʼa ña̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nñá xíʼinra: “Táta, tá yóʼó nda̱kiʼinra ku̱a̱ʼa̱n xíʼún ka̱ʼa̱n xíʼi̱n ndáa mií ndíka̱a̱ra ta ku̱ʼi̱n ndakiʼi̱nra”. 16 Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinñá: “¡María!”. Ta ñáyóʼo ni̱ka̱ʼa̱nñá xíʼinra ña̱ tu̱ʼun hebreo ta ka̱chiñá: “¡Rabboni!” (ña̱ kúni̱ kachi: “Maestro”). 17 Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinñá: “Xa̱a̱ va̱ʼa va̱ása kasika̱ún yi̱ʼi̱. Chi ta̱ʼán ndikóvíi̱ nu̱ú yivái̱. Soo kúaʼan ta natúʼún xíʼin na̱ discípuloi̱ ta ka̱ʼún xíʼinna: ‘Xa̱a̱ ndikóvai̱ ku̱ʼi̱n nu̱ú yivái̱ ta̱ kúútu yivá ndóʼó ta nu̱ú Ndióxi̱ miíi̱ ta̱ kúú Ndióxi̱ndóʼ”. 18 Ñá María Magdalena ni̱xa̱ʼa̱nñá ta na̱túʼunñá xa̱ʼa ña̱yóʼo xíʼin na̱ discípulo: “Xi̱nii̱ tátayó”, ta ta̱kán kúú ta̱ ni̱ka̱ʼa̱n ña̱yóʼo xíʼinñá káchiñá.
12-18 TÍ NOVIEMBRE
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | HECHOS 1-3
“Nda̱kiʼin na̱ congregación espíritu santo Ndióxi̱ tiempo xi̱naʼá”
(Hechos 2:1-8) Ta vitin tá ki̱xa̱a̱ vikó ña̱ Pentecostés, ndiʼi na̱ kándíxa ta̱ Jesús nda̱takana ini iin veʼe, 2 ta iin kama ndeéní ka̱xán chí nu̱ú ndiví nda̱a̱ táki̱ʼva íyo ña̱ ndeéní xíka ta̱chí saá i̱xaaña, ta iin chu̱tú ini veʼe nu̱ú ñúʼuna xíʼinña. 3 Ta yáa ña̱ íyo táki̱ʼva íyo ñuʼu̱ saá íyoña ki̱xaʼá xítona, ta iin iin ña̱kán nda̱kunúuña xi̱nína, 4 ndiʼi na̱kán nda̱kiʼin espíritu santo ta ki̱xaʼána káʼa̱nna inka tu̱ʼun, ta ki̱xaʼána káʼa̱nna míí tu̱ʼun ña̱ ta̱xi espíritu kán ndaʼa̱na. 5 Ta saá na̱ xi̱ndoo ñuu Jerusalén, ta̱a na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱, na̱ ke̱e ti̱xin ndiʼika nu̱ú ñuu. 6 Ta tá ku̱u ña̱yóʼo, ndiʼi na̱ yiví nda̱kutáʼanna, ta nda̱kanda̱ní-inina, chi xi̱xiniso̱ʼona ña̱ xi̱ka̱ʼa̱nna tu̱ʼun miína. 7 Ña̱ ndixa kúú ña̱ nda̱kanda̱-inina, ta ki̱xaʼána káʼa̱nna: “Kotondó, chi ndiʼi na̱ káʼa̱n yóʼo na̱ ñuu Galilea kúúna, ¿á su̱ví saá? 8 Soo ni saá, ¿nda̱chun kúúña iin iin miíyó xíniso̱ʼoyó ña̱ káʼa̱nna tu̱ʼunyó, ña̱ káʼa̱nyó nani tá ka̱kuvíyó?
(Hechos 2:14) Soo ta̱ Pedro nda̱kundichira xíʼin na̱ inka u̱xu̱ iin apóstol tasaá ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo: “Ndóʼó na̱ ta̱a na̱ ñuu Judá xíʼin ndiʼi ndóʼó na̱ ndóo chí ñuu Jerusalén, kúni̱i̱ ná kunda̱a̱-inindó xa̱ʼa ña̱yóʼo, ta ná kuniso̱ʼondó ña̱ káʼi̱n xíʼinndó.
(Hechos 2:37, 38) Tasaá tá xi̱niso̱ʼona ndiʼi ña̱yóʼo ku̱suchíní-inina, ta ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼin ta̱ Pedro ta saátu xíʼin inkaka na̱ apóstol: “Ñaniyó, ¿ndáaña keʼéndi̱?”. 38 Ta̱ Pedro ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Ndandikó-inindó, ta ndakuchindó xíʼin ki̱vi̱ ta̱ Jesús ña̱ va̱ʼa ndoo ku̱a̱chindó, ta ndakiʼinndó espíritu santo Ndióxi̱.
(Hechos 2:41) Tasaá ndiʼi na̱ yiví na̱ ndinuʼu-ini ka̱ndíxa ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra, nda̱kuchina, ta ki̱vi̱ saá ki̱ʼva u̱ni̱ mil kúú na̱ yiví na̱ nda̱kundiku̱n sa̱tára.
(Hechos 2:42-47) Ta nda̱kundeékana xi̱ndiku̱nna ña̱ sa̱kuaʼana nu̱ú na̱ apóstol ta xi̱natúʼunnaña xíʼin inka na̱ yiví, ta xi̱xixina ta xi̱keʼéna oración. 43 Soo mií ña̱ ndixa, ki̱xaʼá ni̱yi̱ʼví ndiʼina, ta ku̱a̱ʼání ña̱ʼa ki̱xaʼá kéʼé na̱ apóstol. 44 Ta ndiʼi na̱ ka̱ndíxa ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nna inkáchi nda̱kutáʼan ndiʼina, ta inkáchi ke̱ʼé ndiʼina, 45 ta ni̱xi̱kó ndiʼina ña̱ʼa ña̱ xi̱kuumiína xíʼin ñuʼú ña̱ xi̱kuumiína ta ta̱xina ña̱ʼa ña̱ kúúmiína ndaʼa̱ na̱ yiví na̱ kǒoña kúúmií. 46 Ndiʼi ki̱vi̱ xi̱xa̱ʼa̱nna ini templo ta ndiʼina xi̱xa̱ʼa̱n, ta xi̱ndakitáʼanna veʼe inka na̱ yiví ña̱ xi̱xixina xíʼin ña̱ si̱í-ini xíʼin ndiʼi níma̱na, 47 ta xi̱ndasakáʼnuna Ndióxi̱ ta kǒo ña̱ níkeʼé na̱ yiví xíʼinna. Mií Jehová xi̱chindeéna ña̱ ndakutáʼanna ndiʼi ki̱vi̱.
w86-S 1/12 pág. 29 párr. 4, 5, 7
Kúsi̱í-iniyó tá táxiyó ña̱ʼa ña̱ kúúmiíyó
Mií ki̱vi̱ ña̱ ki̱xaʼá xa̱ʼa ña̱ congregación ña̱ ku̱i̱ya̱ 33 t.v., 3,000 na̱ sa̱kán nda̱kuchi ku̱si̱íní-inina “ta nda̱kutáʼanna ña̱ kuxuna ta̱ saátu ña̱ ke̱ʼéna oración”. ¿Nda̱chun ke̱ʼéna ña̱yóʼo? Xa̱ʼa ña̱ chika̱a̱na ndée xíʼin táʼanna ‘xíʼin ña̱ keʼéna ña̱ sa̱náʼa̱ na̱ apóstol miínaʼ. (Hechos 2:1, 42.)
Na̱ judío xíʼin na̱ inka ñuu na̱ ni̱xa̱a̱ ñu̱u̱ Jerusalén kuití vi̱kó ña̱ Pentecostés kuití ku̱a̱ʼa̱nna. Soo na̱ ndu̱u cristiano kǒo níxiinna ndikó kamana chi xi̱kuni̱na sakuaʼakana xa̱ʼa Ndióxi̱ ña̱ va̱ʼa kandíxanara. Xa̱ʼa ña̱yóʼo ndi̱ʼi sava ña̱ kuxuna xíʼin nu̱ú ku̱su̱nna. Sava na̱ ni̱xa̱a̱ ñuu kán ndi̱ʼi xu̱ʼúnna, ta savatuna ku̱a̱ʼáníva xu̱ʼún níʼina. Xa̱ʼa ña̱yóʼo nda̱kayana loʼo xu̱ʼún ta ta̱xina sava ña̱ʼa ndaʼa̱ na̱ kǒoña kúúmií. (Hechos 2:43-47.)
Ña̱ xi̱kóna ñuʼú ña̱ kúúmiína á ña̱ taxina ña̱ʼa ndaʼa̱ inkana, níma̱ miívana xi̱niñúʼu kanaña. Nda̱a̱ ni iinna va̱ása ní ixandúxana xíʼinna ña̱ xi̱kóna ña̱ʼana á ña̱ taxinaña ndaʼa̱ inkana; va̱ása níchika̱a̱na-ini na̱ yiví ña̱ xíniñúʼu koona na̱ ndáʼvi. Ña̱yóʼo va̱ása kúni̱ kachiña na̱ kúúmií ku̱a̱ʼá ña̱ ku̱i̱ká ni̱xi̱kó ndiʼina ña̱ʼa xi̱kuumiína ta ki̱ndo̱o ndáʼvina. Chi xa̱ʼa ña̱ kúʼvi̱-inina xínina na̱ kítáʼan ndásakáʼnu Ndióxi̱ xíʼinna na̱ kǒoka ña̱ʼa kúúmií, ña̱kán ni̱xi̱kóna ña̱ʼa xi̱kuumiína ta ta̱xina ndiʼi xu̱ʼún kán ña̱ va̱ʼa kuniñúʼu na̱ ñuu Ndióxi̱ ña̱yóʼo xíʼin chiñura. (Koto ña̱ káʼa̱n 2 Corintios 8:12-15.)
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ kivi chindeé miíyó
(Hechos 3:15) ta xa̱ʼnína ta̱ kúú Ángel káʼnu ta̱ táxi ña̱ tákuyó. Soo Ndióxi̱ sa̱ndátakurara, ta miíndi̱ kúú testigo ña̱ nda̱takura.
it-2-S pág. 88 párr. 1
Ta̱ Jesucristo
“Ángel káʼnu ta̱ táxi ña̱ tákuyó.” Xa̱ʼa ña̱ kúni̱ní Ndióxi̱ xínira miíyó, ni̱xi̱ʼi̱ ta̱ Jesús xa̱ʼayó ni kǒo ku̱a̱chi kúúmiíra, ta xa̱ʼa ña̱yóʼo ndiʼi na̱ xi̱ndiku̱n sa̱tára kivi kutáʼanna kaʼndachíñuna xíʼinra chí ndiví ta kootu na̱ yiví kundoo nu̱ú ñuʼú yóʼo tá ná kaʼndachíñura. (Mt 6:10; Jn 3:16; Ef 1:7; Heb 2:5; koto RESCATE.) Saá kúú ña̱ ni̱xa̱a̱ra ku̱ura “Ángel káʼnu [“Príncipe”, ENP; Ga; NC, 1981; Besson; “Caudillo”, BC] ta̱ táxi ña̱ tákuyó”. (Hch 3:15.) Tu̱ʼun griego ña̱ va̱xi yóʼo kúni̱ kachiña “ta̱ níʼi yichi̱ mií ta̱ ndáyáʼvi va̱ʼaka”, ta ña̱yóʼo kítáʼanña xíʼin tu̱ʼun ña̱ xi̱niñúʼuna ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa ta̱ Moisés (Hch 7:27, 35) xa̱ʼa ña̱ xi̱kuura ta̱ “xi̱xaʼndachíñu” nu̱ú na̱ ñuu Israel.
(Hechos 3:19) “Xa̱ʼa ña̱yóʼo, ndikó-inindó, ta kǒo keʼékandóña ña̱ va̱ʼa ná ndoo ku̱a̱chindó, ta saá taxi Jehová ña̱ va̱ʼaní kundoondó
cl-S pág. 265 párr. 14
Iin Ndióxi̱ ta̱ íyo tu̱ʼva ña̱ koo káʼnu-inira
14 Ña̱ íyo káʼnu-ini Jehová xa̱ʼayó káʼa̱ntuña xa̱ʼaña nu̱ú Hechos 3:19: “Xa̱ʼa ña̱yóʼo, ndikó-inindó, ta kǒo keʼékandóña ña̱ va̱ʼa ná ndoo ku̱a̱chindó”. Tu̱ʼun ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ xíʼin cursiva káʼa̱nña xa̱ʼa iin tu̱ʼun griego ña̱ sana kúni̱ kachi “sakutaʼa” á “sandiʼi-xa̱ʼa”. Sava na̱ káʼvi xíʼinña káʼa̱nna ña̱ kúni̱ kachiña ndakatayó tu̱ʼun ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ xíʼin tinta. ¿Á kivi ndoo iin ña̱ʼa ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ xíʼin tinta? Ña̱ va̱ʼa kuva̱ʼa táyóʼo xi̱chitáʼanna tu̱un, goma xíʼin ti̱kui̱í, va̱ʼava xi̱ndakatanaña tá sa̱kán loʼo tiempo ni̱ya̱ʼa ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ña. Ña̱yóʼo liviní náʼa̱ña ña̱ íxakáʼnu-ini Jehová xa̱ʼayó. Tá íxakáʼnu-inira xa̱ʼa ku̱a̱chiyó, nda̱a̱ táki̱ʼva íyo ña̱ ndákatara saá íyoña.
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Hechos 2:1-21) Ta vitin tá ki̱xa̱a̱ vikó ña̱ Pentecostés, ndiʼi na̱ kándíxa ta̱ Jesús nda̱takana ini iin veʼe, 2 ta iin kama ndeéní ka̱xán chí nu̱ú ndiví nda̱a̱ táki̱ʼva íyo ña̱ ndeéní xíka ta̱chí saá i̱xaaña, ta iin chu̱tú ini veʼe nu̱ú ñúʼuna xíʼinña. 3 Ta yáa ña̱ íyo táki̱ʼva íyo ñuʼu̱ saá íyoña ki̱xaʼá xítona, ta iin iin ña̱kán nda̱kunúuña xi̱nína, 4 ndiʼi na̱kán nda̱kiʼin espíritu santo ta ki̱xaʼána káʼa̱nna inka tu̱ʼun, ta ki̱xaʼána káʼa̱nna míí tu̱ʼun ña̱ ta̱xi espíritu kán ndaʼa̱na. 5 Ta saá na̱ xi̱ndoo ñuu Jerusalén, ta̱a na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱, na̱ ke̱e ti̱xin ndiʼika nu̱ú ñuu. 6 Ta tá ku̱u ña̱yóʼo, ndiʼi na̱ yiví nda̱kutáʼanna, ta nda̱kanda̱ní-inina, chi xi̱xiniso̱ʼona ña̱ xi̱ka̱ʼa̱nna tu̱ʼun miína. 7 Ña̱ ndixa kúú ña̱ nda̱kanda̱-inina, ta ki̱xaʼána káʼa̱nna: “Kotondó, chi ndiʼi na̱ káʼa̱n yóʼo na̱ ñuu Galilea kúúna, ¿á su̱ví saá? 8 Soo ni saá, ¿nda̱chun kúúña iin iin miíyó xíniso̱ʼoyó ña̱ káʼa̱nna tu̱ʼunyó, ña̱ káʼa̱nyó nani tá ka̱kuvíyó? 9 Na̱ ñuu Partia xíʼin na̱ ñuu Media xíʼin na̱ ñuu Elam, xíʼin na̱ ndóo ñuu Mesopotamia, xíʼin ñuu Judea xíʼin ñuu Capadocia, xíʼin ñuu Ponto xíʼin ña̱ [distrito ña̱] Asia, 10 xíʼin ñuu Frigia xíʼin ñuu Panfilia, xíʼin ñuu Egipto xíʼin na̱ ke̱e ñuu Libia, ña̱ ndíka̱a̱ chí Cirene, xíʼin na̱ ke̱e ñuu Roma ta ki̱xa̱a̱na íyona loʼo tiempo yóʼo, ni kúúna na̱ judío á na̱ inka ñuu, 11 á na̱ ñuu Creta xíʼin na̱ ñuu Arabia, ta xíniso̱ʼoyó ña̱ káʼa̱nna tu̱ʼun miíyó ta nátúʼunna ku̱a̱ʼání ña̱ʼa xa̱ʼa Ndióxi̱”. 12 Saá ku̱u, ndiʼina nda̱kanda̱ní-inina ta xi̱ka̱ʼa̱nna xíʼin táʼanna: “¿Ndáaña kúni̱ kachi ña̱yóʼo?”. 13 Soo inkatuna kúsikindaanana ta xi̱kachina: “Ndixiva ku̱a̱ʼání xi̱ʼina”. 14 Soo ta̱ Pedro nda̱kundichira ta saátu inka na̱ u̱xu̱ iin ta ki̱xaʼára káʼa̱nra ña̱yóʼo xíʼinna: “Ndóʼó na̱ ta̱a ñuu Judea xíʼin ndiʼi ndóʼó na̱ ndóo ñuu Jerusalén, kunda̱a̱-inindó xa̱ʼa ña̱yóʼo, ta kuniso̱ʼondó ña̱ ka̱ʼi̱n. 15 Na̱yóʼo, su̱ví na̱ níxiʼi nda̱a̱ xi̱nii kúúna, nda̱a̱ táki̱ʼva káchi ndóʼó, chi sa̱kán ka̱a i̱i̱n xi̱ta̱anva kúúña. 16 Chi ña̱ kúu yóʼo kúú ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ profeta Joel xa̱ʼa: 17 ‘“Ta ki̱vi̱ nu̱ú ndíʼi —káchi Ndióxi̱— taxii̱ espíritui̱ ndaʼa̱ sava na̱ yiví, ta se̱ʼe ta̱ana síʼin se̱ʼe síʼína ka̱ʼa̱nna profecía, ta na̱ va̱lí kúa̱an kunina visión, ta na̱ xa̱a̱ ku̱chée xa̱nina xa̱ni; 18 ta nda̱a̱ na̱ esclavo xíʼin ná esclava taxii̱ espíritui̱ ki̱vi̱ saá ta ka̱ʼa̱nna profecía. 19 Ta taxii̱ ku̱a̱ʼání seña chí ndiví ta saátu taxii̱ seña nu̱ú ñuʼú, ni̱i̱ xíʼin ñuʼu̱ xíʼin yi̱ʼma̱; 20 ta ñu̱ʼu kuunaá nu̱úña ta yo̱o̱ nduurí ni̱i̱ tá kúma̱níka kixa̱a̱ ki̱vi̱ káʼnu Jehová. 21 Ta ndiʼi na̱ ndásakáʼnu ki̱vi̱ Jehová ka̱kuna”ʼ.
19-25 TÍ NOVIEMBRE
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | HECHOS 4, 5
“Kǒo níndakoona ña̱ natúʼunna xa̱ʼa Ndióxi̱ xíʼin ña̱ ndakú-ini”
(Hechos 4:5-13) Ta inka ki̱vi̱ nda̱kaya̱ ndiʼi na̱ chíñu, xíʼin na̱ anciano, xíʼin na̱ escriba ñuu Jerusalén 6 (saátu ta̱ Anás ta̱ su̱tu̱ káʼnu, xíʼin ta̱ Caifás, xíʼin ta̱ Juan, xíʼin ta̱ Alejandro, xíʼin ndiʼi na̱ kítáʼan xíʼin ta̱ su̱tu̱ káʼnu), 7 ta ka̱nditanana ma̱ʼñú na̱kán ta ki̱xaʼána ndáka̱tu̱ʼunna: “¿Ndáana ta̱xi ndée ndaʼa̱ndó ña̱ ke̱ʼéndó ña̱yóʼo?”. 8 Tasaá ta̱ Pedro, xa̱ʼa ña̱ kúúmiíra espíritu santo, ni̱ka̱ʼa̱nra: “Ndóʼó na̱ xáʼndachíñu nu̱ú na̱ ñuu xíʼin ndóʼó na̱ anciano, 9 ta ka̱nandó ndi̱ʼi̱ vitin xa̱ʼa ña̱ ke̱ʼéndi̱ iin ña̱ va̱ʼa xíʼin iin ta̱a ta̱ ndeé ndóʼo, chi kúni̱ndó kunda̱a̱-inindó ndáana sa̱ndáʼa ta̱yóʼo, 10 vitin kunda̱a̱-ini ndiʼi ndóʼó xíʼin ndiʼi na̱ ñuu Israel, xa̱ʼa ki̱vi̱ ta̱ Jesucristo ta̱ Nazareno kúú ña̱ ke̱ʼéndi̱ña, ta̱ ka̱tikaandó ndaʼa̱ yitu̱n, soo Ndióxi̱ sa̱ndátakurara, ta̱kán kúú ta̱ ta̱xi ndée ña̱ va̱ʼa sa̱ndáʼandi̱ ta̱ ta̱a yóʼo ta níndichira nu̱úndó vitin. 11 Ña̱yóʼo kúú ‘yu̱u̱ ña̱ ku̱ndasí nu̱ú ndóʼó na̱ íxava̱ʼa veʼe, ta ni̱xa̱a̱ña ku̱uña xi̱ní ánguloʼ. 12 Ta saátu kǒoka inka ña̱ kivi saka̱ku miíyó, chi kǒo inka ki̱vi̱na ña̱ káʼnu táki̱ʼva káʼnu ña̱yóʼo nu̱ú ñuʼú yóʼo ña̱ kivi saka̱ku miíyó”. 13 Tá xi̱nina ña̱ su̱ví ña̱ vatá kúú ña̱ káʼa̱n ta̱ Pedro xíʼin ta̱ Juan, ta tá na̱kunda̱a̱-inina ña̱ su̱ví na̱ níkaʼvi va̱ʼa kúúna, nda̱kanda̱ní-inina. Ta ki̱xaʼána ndákaʼánna ña̱ xíʼin ta̱ Jesús xi̱táʼan na̱ ta̱a yóʼo;
w08-S 1/9 pág. 15, recuadro
Tu̱ʼun ña̱ xi̱ka̱ʼa̱nna nda̱a̱ ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ tu̱ʼun yi̱i̱: Ña̱ xi̱taana tiempo tá sa̱kán ki̱xaʼá íyo na̱ cristiano
¿Á va̱ása níxa̱ʼa̱n na̱ apóstol escuela?
Ña̱ Biblia káʼa̱nña xa̱ʼa na̱ chíñu xíʼin na̱ anciano na̱ ñuu Jerusalén: “Tá xi̱nina ña̱ su̱ví ña̱ vatá kúú ña̱ káʼa̱n ta̱ Pedro xíʼin ta̱ Juan, ta tá na̱kunda̱a̱-inina ña̱ su̱ví na̱ níkaʼvi va̱ʼa kúúna, nda̱kanda̱ní-inina” (Hechos 4:13). Tu̱ʼun sáʼán, iletrado kúni̱ kachiña “na̱ loʼoní ka̱ʼvi” á nda̱a̱ kúni̱ kachiña “na̱ va̱ása níxa̱ʼa̱n escuela”. ¿Á ndixa va̱ása níxa̱ʼa̱n na̱ apóstol escuela? Iin tutu ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱yóʼo káchiña: “Sana su̱ví nda̱a̱ táki̱ʼva káʼa̱nví ña̱yóʼo saá xíniñúʼu kunda̱a̱-iniyó xíʼinña, ta ndakanixi̱níyó ña̱ ni loʼo kǒo kúnda̱a̱-ini ta̱ Pedro kaʼvira ni ña̱ taara, [ta saátu íyo ta̱ Juan]. Ña̱ kúni̱ kachi ña̱yóʼo kúúña ka̱ʼviníkava na̱ tíin ku̱a̱chi kán nu̱ú na̱ apóstol” (The New Interpreterʼs Bible).
w08-S 15/5 pág. 30 párr. 6
Ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa libro Hechos
4:13 ¿Á va̱ása níxa̱ʼa̱n ta̱ Pedro xíʼin ta̱ Juan escuela? Va̱ása, su̱ví saá íyoña. Xi̱ka̱ʼa̱nna xa̱ʼana ña̱ va̱ása níxa̱ʼa̱nna escuela saáchi va̱ása níkaʼvina escuela nu̱ú xi̱kaʼvi na̱ su̱tu̱ tiempo saá.
(Hechos 4:18-20) Saá ka̱nanana ta ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinna ña̱ ná kǒo kakakana natúʼunna xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa ta̱ Jesús. 19 Soo ta̱ Pedro xíʼin ta̱ Juan nda̱kuiinna ta káchina: “¿Á va̱ʼa saá túvindó ña̱ kuniso̱ʼondi̱ ña̱ káʼa̱n ndóʼó ta su̱víka ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱? 20 Soo ndi̱ʼi̱, kǒo kívi sandákoondi̱ ka̱ʼa̱nndi̱ xa̱ʼa ña̱ xi̱ninu̱úndi̱ xíʼin ña̱ xi̱niso̱ʼondi̱”.
(Hechos 4:23-31) Tá xa̱a̱ ta̱vánana ti̱xin veʼeka̱a, ni̱xa̱ʼa̱nna nu̱ú na̱ táʼanna, ta na̱túʼunna xíʼinna ndiʼi ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n na̱ su̱tu̱ káʼnu xíʼinna ta saátu na̱ anciano. 24 Tá xi̱niso̱ʼona ña̱yóʼo, inkáchi ki̱xaʼá ndiʼina káʼa̱nna xíʼin Ndióxi̱, ta ka̱china: “Táta káʼnu, yóʼó kúú ta̱ ke̱ʼé ndiví xíʼin ñuʼú, xíʼin ndiʼi ña̱ʼa [ña̱ íyo] nu̱úña, 25 ta xíʼin espíritu santo miíún kúú ña̱ ta̱xiún ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ David yivándi̱ ta̱ ni̱xi̱yo tá ya̱chi̱, ta̱ xi̱kachíñu nu̱ún: ‘¿Nda̱chun kǒo inkáchi níkitáʼan yuʼú na̱ ñuu, ta nda̱chun ki̱xaʼána ndákanixi̱nína xa̱ʼa ña̱ kǒo ndáyáʼvi? 26 Na̱ chíñu nu̱ú ñuʼú yóʼo ki̱xaʼána íyo tu̱ʼvana ta iin nda̱kutáʼan ndiʼina ña̱ kanitáʼanna xíʼin Jehová xíʼin ta̱ nda̱ka̱xinraʼ. 27 Ndixava, chi nda̱a̱ ta̱ Herodes nda̱a̱ ta̱ Poncio Pilato xíʼin [na̱ ta̱a] na̱ ñuu Israel nda̱kutáʼan ndiʼina ti̱xin ñuu yóʼo ña̱ kúúna contra xíʼin ta̱ Jesús, ta̱ nda̱ka̱xiún, 28 ña̱ va̱ʼa xi̱nu ndiʼi ña̱ xa̱a̱ ni̱ka̱ʼún xa̱ʼa ña̱ saá xíniñúʼu kuuña. 29 Ta vitin, Jehová, kuniso̱ʼún ndiʼi ña̱ káʼa̱nna xíʼinndi̱ ña̱ sáyi̱ʼvína ndi̱ʼi̱, ta taxi ná natúʼunndi̱ tu̱ʼún xíʼin ndiʼi ndeéndi̱, 30 nani sáka̱ún ndaʼún ña̱ sandáʼún na̱ yiví ta táxiún ku̱a̱ʼá seña ña̱ kunina xa̱ʼa ki̱vi̱ ta̱ káchíñu nu̱ún, ta̱ Jesús”. 31 Tándi̱ʼi ni̱ka̱ʼa̱nna ña̱yóʼo, veʼe nu̱ú nda̱kutáʼanna iin ni̱ka̱nda̱ña; ta ndiʼina ñúʼu kán nda̱kiʼinna espíritu santo, ta ki̱xaʼána káʼa̱nna xa̱ʼa tu̱ʼun Ndióxi̱ xíʼin ndiʼi ndéena.
it-1-S pág. 160 párr. 7
Apóstol
Chiñu ña̱ xi̱keʼéna ti̱xin congregación tiempo xi̱naʼá. Ña̱ nda̱kiʼinna espíritu santo Ndióxi̱ tá ni̱xi̱yo vikó ña̱ Pentecostés, chi̱ka̱a̱níña ndée na̱ apóstol. Nu̱ú kíxaʼá tutu Hechos nda̱a̱ capítulo u̱ʼu̱n, náʼa̱ña ña̱ chi̱ka̱a̱ní na̱ apostól ndée ña̱ na̱túʼunna xa̱ʼa ta̱ Jesús xíʼin ña̱ nda̱takura, ni i̱xandi̱va̱ʼa na̱ chíñu xíʼinna, ka̱ninana ta nda̱a̱ ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinna ña̱ kaʼnínana. Tiempo tá ni̱xi̱yo ña̱ Pentecostés, xa̱ʼa ña̱ xi̱niʼi espíritu santo yichi̱ nu̱úna, xa̱ʼnuní ña̱ congregación (Hch 2:41; 4:4.) Tá xa̱ʼa kuití ñuu Jerusalén xi̱natúʼunna, soo tándi̱ʼi ki̱xaʼána nátúʼunna ñuu Samaria, ta tándi̱ʼi iníísaá ñuyǐví ña̱ xi̱xini̱na tiempo saá. (Hch 5:42; 6:7; 8:5-17, 25; 1:8.)
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ kivi chindeé miíyó
(Hechos 4:11) Ña̱yóʼo kúú ‘yu̱u̱ ña̱ ku̱ndasí nu̱ú ndóʼó na̱ íxava̱ʼa veʼe, ta ni̱xa̱a̱ña ku̱uña xi̱ní ánguloʼ.
it-2-S pág. 662 párr. 4
Yu̱u̱ ña̱ ángulo
Salmo 118:22 káʼa̱nña xa̱ʼa yu̱u̱ ña̱ ku̱ndasí na̱ íxava̱ʼa veʼe xi̱nina “ni̱xa̱a̱ña ku̱uña xi̱ní ángulo” (heb. roʼsch pin·náh). Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa ña̱yóʼo, ta ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa miíra ña̱ kúúra yu̱u̱ “xi̱ní ángulo” (gr. ke·fa·lḗ gō·ní·as, xi̱ní ángulo). (Mt 21:42; Mr 12:10, 11; Lu 20:17.) Nda̱a̱ táki̱ʼva íyo iin yu̱u̱ ña̱ kánuu nda̱a̱ xi̱ní iin veʼe, saá íyo ta̱ Jesus, kúúra yu̱u̱ ña̱ kánuu nda̱a̱ xi̱ní congregación ña̱ ndaka̱xin Ndióxi̱, ña̱ inkáchi íyo xíʼin iin templo espiritual. Soo ta̱ Pedro xi̱niñúʼura ña̱ va̱xi nu̱ú Salmo 118:22 ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa ta̱ Cristo, ta saá ni̱na̱ʼa̱ra ña̱ xi̱kuu ta̱kán “yu̱u̱” ña̱ ku̱ndasí nu̱ú na̱ íxava̱ʼa veʼe, soo Ndióxi̱ ndaka̱xinrara ña̱ xa̱a̱ra koora “xi̱ní ángulo”. (Hch 4:8-12; va̱ʼatu kotoún 1Pe 2:4-7.)
(Hechos 5:1) Soo iin ta̱a ta̱ xi̱naní Ananías xíʼin ñá síʼíra ñá Safira, ni̱xi̱kóna iin ñuʼúna
w13-S 1/3 pág. 15 párr. 4
Ta̱ Pedro xíʼin ta̱ Ananías ni̱ka̱ʼa̱nna tu̱ʼun vatá. ¿Ndáaña sákuaʼayó xíʼin ña̱ ke̱ʼéna?
Ta̱ Ananías xíʼin ñá síʼíra ni̱xi̱kóna iin ñuʼú ña̱ va̱ʼa taxina loʼo xu̱ʼún ndaʼa̱ na̱ sa̱kán ki̱xaʼá ndásakáʼnu Ndióxi̱. Tá nda̱taxi ta̱ Ananías xu̱ʼún yóʼo ndaʼa̱ na̱ apóstol ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna ña̱ ta̱xira ndiʼiña ndaʼa̱na; soo su̱ví ña̱ ndixa kúú ña̱yóʼo, chi ni̱ndo̱okava xu̱ʼún ndaʼa̱ra. Ndióxi̱ chi̱ndeétáʼan xíʼin ta̱ Pedro ña̱ na̱kunda̱a̱-inira xa̱ʼaña, ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Ananías: ‘Su̱ví ndi̱ʼi̱ níka̱ʼún ña̱ vatá xíʼin, chí xíʼin Ndióxi̱ kúú ña̱ ni̱ka̱ʼúnñaʼ. Ta ndi̱ku̱n saá ni̱xi̱ʼi̱ ta̱ Ananías. Tá ni̱ya̱ʼa ki̱ʼva u̱ni̱ hora ki̱xa̱a̱ ñá síʼíra. Ñáyóʼo kǒo níkunda̱a̱-iniñá ña̱ ndo̱ʼo yiíñá, ña̱kán ni̱ka̱ʼa̱ntu ñáyóʼova ña̱ vatá ta ni̱xi̱ʼi̱ñá.
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Hechos 5:27-42) Tasaá ki̱xa̱a̱na xíʼinna ta ka̱nindichinana nu̱ú ndákutáʼan na̱ Sanedrín. Ta ta̱ su̱tu̱ káʼnu ki̱xaʼára ndáka̱tu̱ʼunrana, 28 ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Xa̱a̱ ni̱ka̱ʼa̱nndi̱ xíʼinndó ña̱ ná kǒo natúʼunkandó xa̱ʼa ki̱vi̱ ta̱yóʼo, soo kotondó, xa̱a̱ chu̱tú ñuu Jerusalén xíʼin ña̱ sánáʼa̱ndó, ta ndóʼó kúni̱ndó sákuisondó ku̱a̱chi ndi̱ʼi̱ xa̱ʼa ña̱ ni̱xi̱ʼi̱ra”. 29 Saá nda̱kuiin ta̱ Pedro xíʼin savaka na̱ apóstol ta káchina: “Siʼnaka ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱ xíniñúʼu kuniso̱ʼondi̱ su̱víka ña̱ káʼa̱n ndóʼó. 30 Ndióxi̱ ta̱ xi̱ndasakáʼnu na̱ xi̱ndoo tá ya̱chi̱ sa̱ndátakura ta̱ Jesús, ta̱ ka̱tikaandó ndaʼa̱ iin yitu̱n. 31 Ta̱yóʼo, Ndióxi̱ nda̱sakáʼnurara chí ndaʼa̱ kúaʼara ña̱ kúúra Ángel káʼnu ta̱ táxi ña̱ tákuyó, ña̱ va̱ʼa ndikó-ini na̱ ñuu Israel ta ndoo ku̱a̱china. 32 Ta ndi̱ʼi̱ kúúndi̱ testigo xa̱ʼa ña̱ xi̱nindi̱ ña̱yóʼo, ta saátu espíritu santo ña̱ ta̱xi Ndióxi̱ ndaʼa̱ na̱ xíniso̱ʼo ña̱ káʼa̱nra ta kándíxana ña̱ kúúra ta̱ xáʼndachiñu. 33 Tá xi̱niso̱ʼona ña̱yóʼo, nda̱kavaní-inina, ta xi̱kuni̱na kaʼnínana. 34 Soo ki̱ta iin ta̱a ti̱xin ña̱ Sanedrín, iin ta̱ fariseo ta̱ xi̱naní Gamaliel, ta̱ xi̱xini̱ní xa̱ʼa ley ta xi̱ ixato̱ʼó ndiʼinara, ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna ná tavá loʼona na̱ ta̱a yóʼo chí ke̱ʼe. 35 Ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Ndóʼó na̱ ta̱a na̱ ñuu Israel, ndakani va̱ʼa xi̱níndó xíʼin ña̱ kúni̱ndó keʼéndó xíʼin na̱ ta̱a yóʼo. 36 Tá kúú ña̱ ku̱u xíʼin ta̱ Teudas, tá ki̱xaʼára ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ iin ta̱ ndáyáʼvi kúúra, ta sava na̱ ta̱a ki̱ʼva ku̱mí cientona nda̱kutáʼanna xíʼinra. Soo tá ni̱xi̱ʼi̱ra, ndiʼi na̱ xi̱kandíxa-ñaʼá nda̱taʼví ndiʼina ta va̱ása níxitáʼankana. 37 Tándi̱ʼi ku̱u ña̱yóʼo, saá ki̱tatu ta̱ Judas ta̱ ñuu Galilea tá ki̱vi̱ ña̱ káʼyi̱ ki̱vi̱na, ta ku̱a̱ʼání na̱ yiví nda̱kutáʼan xíʼinra. Soo ni̱xi̱ʼi̱vara, ta ndiʼi na̱ xi̱kandíxara xa̱a̱ síín síín ñuu nda̱taʼvína ku̱a̱ʼa̱nna. 38 Xa̱ʼa ña̱yóʼo káʼi̱n xíʼinndó: Kǒo keʼéndó na̱ ta̱a yóʼo, ná koona saá (chi tá chiñu ña̱ kéʼéna kúúña kuenta na̱ ñuyǐví yóʼo ndiʼi-xa̱ʼa miívaña; 39 soo tá mií Ndióxi̱ kúú ta̱ ta̱xiña ndaʼa̱na, va̱ása kuchiñundó xíʼinna); chi tá ná keʼékandóna, sana nda̱a̱ táki̱ʼva íyo na̱ kánitáʼan xíʼin Ndióxi̱ saá koondó”. 40 Ta na̱yóʼo ka̱ndíxana ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra ta ka̱nana na̱ apóstol ta i̱xandi̱va̱ʼana xíʼinna, ta ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinna ña̱ ná kǒo ka̱ʼa̱nkana xa̱ʼa ki̱vi̱ ta̱ Jesús, ta saá sa̱ñánana. 41 Saá ke̱ena Sanedrín ta ku̱a̱ʼa̱nvana, kúsi̱íkaví-inina ke̱ena chi ku̱ndi̱va̱ʼanína xíʼinna xa̱ʼa ki̱vi̱ ta̱ Jesús. 42 Ta ndiʼi ki̱vi̱ xi̱xa̱ʼa̱nna templo xíʼin veʼe tá veʼe na̱ yiví, ni̱xi̱ka ni̱ʼi̱na sa̱náʼa̱nana ta na̱túʼunna xa̱ʼa ta̱ Jesús xíʼinna.
26 TÍ NOVIEMBRE NDA̱A̱ 2 TÍ DICIEMBRE
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | HECHOS 6-8
“Na̱ congregación na̱ ni̱xi̱yo xi̱naʼá ku̱a̱ʼání tu̱ndóʼo ni̱ya̱ʼana nu̱ú”
(Hechos 6:1) Ta tiempo saá tá ku̱a̱ʼa̱n ndúku̱a̱ʼá na̱ discípulo, na̱ judío na̱ káʼa̱n tu̱ʼun griego ki̱xaʼá káʼa̱n kúáchina xa̱ʼa na̱ judío na̱ káʼa̱n tu̱ʼun hebreo, saáchi ndiʼi ki̱vi̱ tá xi̱ndataʼví ñaʼá va̱ása níxitanaña ndaʼa̱ ná ñaʼá ná kǒo yií ná káʼa̱n tu̱ʼun griego.
bt-S pág. 41 párr. 17
“Siʼnaka ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱ xíniñúʼu kuniso̱ʼondi̱”
17 Soo na̱ congregación xa̱á ki̱xi tu̱ndóʼo nu̱úna xíʼin táʼan miína. ¿Ndáaña ndo̱ʼona? Ná ndakaʼányó chi ku̱a̱ʼání na̱ sa̱kán nda̱kuchi inka ñuu ni̱xa̱a̱ ta ki̱ndo̱ona loʼo tiempo ñuu Jerusalén ña̱ va̱ʼa sakuaʼakana xa̱ʼa Ndióxi̱. Ta na̱ discípulo ñuu kán ta̱xina ña̱ʼa kúúmiína ña̱ va̱ʼa ndata̱ʼvíña xíʼin na̱ kúma̱níña nu̱ú (Hech. 2:44-46; 4:34-37). Tasaá ki̱xaʼá ku̱a̱chi xíʼinna: ná ñaʼá ná kǒo yií na̱ káʼa̱n tu̱ʼun hebreo xi̱taxivana ña̱ʼa ndaʼa̱na ña̱ va̱ʼa kuxuna ndiʼi ki̱vi̱ ta ná káʼa̱n tu̱ʼun griego va̱ása níxitaxinaña ndaʼa̱ná (Hech. 6:1). Sana va̱ása inkáchi níxikeʼéna xíʼinná xa̱ʼa ña̱ kúúná ná inka ñuu. Tá iin na̱ yiví va̱ása inkáchi kéʼéna xíʼin ndiʼina, kákuní ku̱a̱chi.
(Hechos 6:2-7) Ta na̱ u̱xu̱ u̱vi̱ saá apóstol sa̱ndátakana ndiʼika na̱ discípulo ta ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinna: “Va̱ása va̱ʼa sandákoondi̱ ña̱ natúʼunndi̱ xa̱ʼa tu̱ʼun Ndióxi̱ ta ku̱ʼu̱nndi̱ ndataʼvíndí ña̱ kuxu inkana. 3 Ña̱kán ñaniyó, ndukúndó u̱xa̱ ta̱a na̱ kúúmií espíritu santo ta kúúmiítuna ña̱ ndíchi ta na̱yóʼo ná keʼé chiñu yóʼo; 4 soo ndi̱ʼi̱ ndakundeékandi̱ keʼéndi̱ oración ta kakandi̱ natúʼunndi̱ xa̱ʼa tu̱ʼunra”. 5 Ta ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n na̱yóʼo ku̱tóo ndiʼi na̱ discípuloña, ta nda̱ka̱xinna ta̱ Esteban, ta̱yóʼo xi̱kandíxaníra Ndióxi̱ ta xi̱kuumiíra espíritu santo. Saátu nda̱ka̱xinna ta̱ Felipe, ta̱ Prócoro, ta̱ Nicanor, ta̱ Timón, ta̱ Parmenas xíʼin ta̱ Nicolás, ta̱yóʼo su̱ví ta̱ ñuu Israel níxikuura ta chí ñuu Antioquía ke̱era, soo ni̱xa̱a̱ra ka̱ndíxara Ndióxi̱; 6 tasaá ni̱xa̱a̱na xíʼinna nu̱ú na̱ apóstol, ta na̱yóʼo tándi̱ʼi ni̱ka̱ʼa̱nna xa̱ʼana xíʼin Ndióxi̱ ta chi̱núuna ndaʼa̱na sa̱tána. 7 Tándi̱ʼi, tu̱ʼun Ndióxi̱ ki̱xaʼá ni̱xa̱xa̱ña ku̱a̱ʼa̱nña, ta ki̱xaʼá ndu̱ku̱a̱ʼání na̱ discípulo chí ñuu Jerusalén; ta ku̱a̱ʼání na̱ su̱tu̱ ki̱xaʼána kándíxana Ndióxi̱.
bt-S pág. 42 párr. 18
“Siʼnaka ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱ xíniñúʼu kuniso̱ʼondi̱”
18 Na̱ apóstol na̱ kúú cuerpo gobernante, na̱ xi̱kiʼin kuenta xíʼin na̱ congregación, ni̱ka̱ʼa̱nna ña̱ va̱ása va̱ʼa sandákoona ña̱ natúʼunna xa̱ʼa tu̱ʼun Ndióxi̱ ta ku̱ʼu̱nna ndataʼvína ña̱ kuxu inkana (Hech. 6:2). Ña̱kán ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼin na̱ discípulo ña̱ va̱ʼa keʼéna chiñu yóʼo, xi̱kuni̱na ndukúna “u̱xa̱ ta̱a na̱ kúúmií espíritu santo ta kúúmiítuna ña̱ ndíchi”, ta ni̱nda̱ka̱tu̱ʼunnana ndáana kivi koona (Hech. 6:3). Xi̱xiniñúʼu ndukúna ta̱a na̱ va̱ʼa keʼé chiñu yóʼo, chi su̱ví kuitíña ku̱ʼu̱nna taxina ña̱ kuxu inkana kúúña, chi xíniñúʼu kundaana xu̱ʼún, ku̱ʼu̱nna satána ña̱ʼa, ta ndakaʼvina xu̱ʼún nda̱saaña xi̱niñúʼuna ta nda̱saaña kíndo̱o. Ndiʼi ta̱a na̱ nda̱ka̱xinna, xi̱nanína táki̱ʼva naní na̱ káʼa̱n tu̱ʼun griego, ña̱ va̱ʼa ná kuni ná ñaʼá ná xa̱a̱ nda̱kava-ini ná káʼa̱n tu̱ʼun griego. Na̱ apóstol ni̱ka̱ʼa̱nnína xíʼin Ndióxi̱ xa̱ʼa ña̱yóʼo tasaá ta̱xina chiñu ndaʼa̱ u̱xa̱ saá na̱ ta̱a ña̱ va̱ʼa ke̱ʼéna chiñu yóʼo.
(Hechos 7:58–8:1) Tándi̱ʼi ta̱vánara chí nu̱ú ñuu, ki̱xaʼána kúúnna yu̱u̱ra. Ta na̱ testigo ta̱vána ti̱ko̱to̱ ña̱ ndíxina chí sa̱tá ta chi̱ndoonaña xa̱ʼa iin ta̱ loʼo ta̱ naní Saulo. 59 Ta ndákundeéna kúúnna yu̱u̱ ta̱ Esteban ta ta̱yóʼo kéʼéra oración ta káchira: “Táta Jesús, ndakiʼin espíritui̱”. 60 Tasaá, xi̱kuxítíra ta ndeé ni̱ka̱ʼa̱nra: “Jehová, kǒo taxiún castigo ndaʼa̱na xa̱ʼa ña̱ kéʼéna xíʼi̱n”. Tándi̱ʼi ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo, saá ni̱xi̱ʼi̱vara.
8 Ta̱ Saulo, xi̱táʼan yuʼúra xíʼin na̱ xa̱ʼní ta̱ Esteban. Ta tiempo saá ki̱xaʼána íxandi̱va̱ʼanína xíʼin na̱ congregación na̱ xi̱ndoo ñuu Jerusalén; ta xi̱nu ndiʼina ku̱a̱ʼa̱nna inka ñuu, na̱ ku̱a̱ʼa̱n chí ñuu Judea na̱ ku̱a̱ʼa̱n chí ñuu Samaria, ndáa kuití na̱ apóstol ni̱ndo̱o.
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ kivi chindeé miíyó
(Hechos 6:15) Ta tá xíto káxi ndiʼi na̱ yiví na̱ ndóo ti̱xin ña̱ sanedrín nu̱úra, xi̱nina ndu̱u nu̱úra táki̱ʼva káa nu̱ú iin ángel.
bt-S pág. 45 párr. 2
“Ta̱ Esteban xi̱kuumiíra ndée Ndióxi̱”
2 Ña̱ ndákanda̱-iniyó xíʼin kúú ña̱ ke̱ʼé ta̱ Esteban chi nu̱úra va̱ása náʼa̱ña ña̱ yíʼvira. Nda̱a̱ na̱ chíñu xi̱nina nu̱úra ndu̱uña táki̱ʼva “káa nu̱ú iin ángel” (Hech. 6:15). Ta̱yóʼo náʼa̱ra ña̱ ndakú-inira, ña̱ va̱ása yíʼvira chi saá kúú ña̱ íyo na̱ ángel na̱ káchíñu nu̱ú Jehová. Náʼa̱ káxiña ña̱ va̱ása yíʼvira nda̱a̱ na̱ chíñu na̱ sáa̱ní-ini xíniñaʼá xi̱ni ña̱yóʼo. Soo, ¿nda̱chun va̱ása yíʼvira?
(Hechos 8:26-30) Soo, ta̱ ángel Jehová ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Felipe ta ka̱chira: “Ndako̱o ta kúaʼan chí sur, yichi̱ ña̱ kée ñuu Jerusalén ta xáa̱ña ñuu Gaza”. (Ña̱yóʼo kúú yichi̱ ña̱ ku̱a̱ʼán chí nu̱ú ñuʼú yi̱chí.) 27 Tasaá, nda̱ko̱ora ta ku̱a̱ʼa̱nra, ta kotoún, iin ta̱a ta̱ ñuu Etiopía, ta̱ kúúmií iin chiñu ndáyáʼviní nu̱ú ñá Candace ñá reina na̱ ñuu Etiopía, ta ta̱yóʼo xi̱kiʼinra kuenta xíʼin ndiʼi ña̱ ku̱i̱ká ña̱ xi̱kuumiíñá. Ta ni̱xa̱ʼa̱nra ñuu Jerusalén ña̱ ndasakáʼnura Ndióxi̱, 28 soo xa̱a̱ ndi̱kóra, ta kánúura sa̱tá carrora ta ndeé va̱ʼa káʼvira ña̱ ka̱ʼyí ta̱ profeta Isaías. 29 Ña̱kán ni̱ka̱ʼa̱n espíritu xíʼin ta̱ Felipe: “Kuyatin ta ndaún carro yóʼo”. 30 Xi̱nu ta̱ Felipe ta ni̱xa̱a̱ra ni̱niʼíra [ta̱ ñuu Etiopía] ta xi̱niso̱ʼora káʼvi ta̱yóʼo tutu ña̱ ka̱ʼyí ta̱ profeta Isaías, ta káchira xíʼinra: “¿Á kúnda̱a̱-iniún xíʼin ña̱ káʼviún?”.
bt-S pág. 58 párr. 16
“Ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa tu̱ʼun xa̱á xa̱ʼa ta̱ Jesús”
16 Miíyó kúúmiíyó chiñu táʼan ña̱ ke̱ʼé ta̱ Felipe. Kǒo xíniñúʼu kuití ndakanixi̱níyó ña̱ natúʼunyó xa̱ʼa Ndióxi̱ tá ku̱a̱ʼa̱nyó veʼe tá veʼe. Kivitu natúʼunyó xa̱ʼa Ndióxi̱ ni nda̱a̱ ndáaña nu̱ú xíkayó. Ta sava yichi̱ kúnda̱a̱-iniyó tá kíxaʼáyó va̱ʼaní nátúʼunyó xíʼin iin na̱ yiví su̱ví ña̱ níkuu mií kúú ña̱yóʼo, chi íyo xa̱ʼava ña̱ ku̱uña. Ña̱yóʼo va̱ása xíniñúʼu ndakanda̱-iniyó xíʼinña, chi tu̱ʼun Ndióxi̱ káʼa̱nña xíʼinyó na̱ ángel kúú na̱ níʼi yichi̱ nu̱úyó tá xíkayó nátúʼunyó “tu̱ʼun va̱ʼa” xa̱ʼa Ndióxi̱ ña̱ va̱ʼa ná kunda̱a̱-ini ndiʼi na̱ yiví ni “nda̱a̱ ndáaka ñuuna nda̱a̱ ndáaka tu̱ʼun káʼa̱nna” (Rev. 14:6). Ta saátu, mií ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ chindeétáʼan na̱ ángel xíʼinyó. Tá ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa ña̱ trigo xíʼin ku̱ʼu̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa, ni̱ka̱ʼa̱nra tá tiempo ña̱ sákeena, tá ná ndiʼi-xa̱ʼa ndiʼi ña̱ʼa ña̱ íyo ñuyǐví yóʼo tiempo vitin, “na̱ sákee” koo “na̱ ángel”. Tá ná keʼéna chiñu yóʼo kaʼndana ndiʼi ña̱ʼa ña̱ sákaki̱ʼi inkana ta saátu na̱ kéʼé ña̱ kini, soo ndakayatuna ndiʼi na̱ ku̱ʼu̱n kaʼndachíñu xíʼin ta̱ Jesús ta saá ndiʼika na̱ inka “ndikachi” na̱ kána Jehová va̱xi ñuura (Mat. 13:37-41; Rev. 7:9; Juan 6:44, 65; 10:16).
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Hechos 6:1-15) Ta tiempo saá tá ku̱a̱ʼa̱n ndúku̱a̱ʼá na̱ discípulo, na̱ judío na̱ káʼa̱n tu̱ʼun griego ki̱xaʼá káʼa̱n kúáchina xa̱ʼa na̱ judío na̱ káʼa̱n tu̱ʼun hebreo, saáchi ndiʼi ki̱vi̱ tá xi̱ndataʼví ñaʼá va̱ása níxitanaña ndaʼa̱ ná ñaʼá ná kǒo yií ná káʼa̱n tu̱ʼun griego. 2 Ta na̱ u̱xu̱ u̱vi̱ saá apóstol sa̱ndátakana ndiʼika na̱ discípulo ta ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinna: “Va̱ása va̱ʼa sandákoondi̱ ña̱ natúʼunndi̱ xa̱ʼa tu̱ʼun Ndióxi̱ ta ku̱ʼu̱nndi̱ ndataʼvíndí ña̱ kuxu inkana. 3 Ña̱kán ñaniyó, ndukúndó u̱xa̱ ta̱a na̱ kúúmií espíritu santo ta kúúmiítuna ña̱ ndíchi ta na̱yóʼo ná keʼé chiñu yóʼo; 4 soo ndi̱ʼi̱ ndakundeékandi̱ keʼéndi̱ oración ta kakandi̱ natúʼunndi̱ xa̱ʼa tu̱ʼunra”. 5 Ta ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n na̱yóʼo ku̱tóo ndiʼi na̱ discípuloña, ta nda̱ka̱xinna ta̱ Esteban, ta̱yóʼo xi̱kandíxaníra Ndióxi̱ ta xi̱kuumiíra espíritu santo. Saátu nda̱ka̱xinna ta̱ Felipe, ta̱ Prócoro, ta̱ Nicanor, ta̱ Timón, ta̱ Parmenas xíʼin ta̱ Nicolás, ta̱yóʼo su̱ví ta̱ ñuu Israel níxikuura ta chí ñuu Antioquía ke̱era, soo ni̱xa̱a̱ra ka̱ndíxara Ndióxi̱; 6 tasaá ni̱xa̱a̱na xíʼinna nu̱ú na̱ apóstol, ta na̱yóʼo tándi̱ʼi ni̱ka̱ʼa̱nna xa̱ʼana xíʼin Ndióxi̱ ta chi̱núuna ndaʼa̱na sa̱tána. 7 Tándi̱ʼi, tu̱ʼun Ndióxi̱ ki̱xaʼá ni̱xa̱xa̱ña ku̱a̱ʼa̱nña, ta ki̱xaʼá ndu̱ku̱a̱ʼání na̱ discípulo chí ñuu Jerusalén; ta ku̱a̱ʼání na̱ su̱tu̱ ki̱xaʼána kándíxana Ndióxi̱. 8 Soo ta̱ Esteban xa̱ʼa ña̱ kúúmiíra ndée Ndióxi̱, xi̱keʼéra ku̱a̱ʼání seña nu̱ú na̱ ñuu kán. 9 Soo ki̱ta sava na̱ ta̱a na̱ xi̱ñuʼu ti̱xin ña̱ naní Sinagoga na̱ Libertos, xíʼin na̱ cireneo xíʼin na̱ alejandrino xíʼin na̱ ñuu Cilicia xíʼin na̱ ñuu Asia, ña̱ nda̱ʼyi̱na xíʼin ta̱ Esteban; 10 soo va̱ása níkuchiñuna xíʼinra chi va̱ʼaní xi̱ka̱ʼa̱nra ta xíʼin ña̱ ndíchi xi̱ka̱ʼa̱nra. 11 Ta saá, nda̱kutáʼan se̱ʼéna ta ka̱nana sava na̱ ta̱a ña̱ ka̱ʼa̱nna: “Xi̱niso̱ʼondi̱ ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ va̱ása va̱ʼa xa̱ʼa ta̱ Moisés xíʼin xa̱ʼa Ndióxi̱”. 12 Ta ndiʼi na̱ ñuu ki̱xaʼá ni̱sa̱a̱ i̱xaana ta saátu na̱ anciano xíʼin na̱ escriba, ta iin kama ti̱innara ta ni̱xa̱ʼa̱nra xíʼinna nda̱a̱ nu̱ú ndóo na̱ Sanedrín. 13 Ta ni̱xa̱a̱ na̱ testigo na̱ káʼa̱n ña̱ vatá xa̱ʼara, ta ka̱china: “Ta̱ ta̱a yóʼo ndákundeéra káʼa̱nra ña̱ va̱ása va̱ʼa xa̱ʼa lugar ña̱ yi̱i̱ yóʼo xíʼin xa̱ʼa ña̱ ley. 14 Tá kúú xi̱niso̱ʼondi̱ ña̱ káʼa̱nra ta̱ Jesús ta̱ Nazareno sandiʼi-xa̱ʼara veʼe yóʼo ta nasamara costumbre ña̱ sandákoo ta̱ Moisés ndaʼa̱yó”. 15 Ta tá xíto káxi ndiʼi na̱ yiví na̱ ndóo ti̱xin ña̱ sanedrín nu̱úra, xi̱nina ndu̱u nu̱úra táki̱ʼva káa nu̱ú iin ángel.