Referencia Ña̱ Kéʼé na̱ Ndásakáʼnu Ndióxi̱ Tutu nu̱ú Va̱xi ña̱ Keʼéyó Reunión
4-10 TÍ MAYO
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA̱ | GÉNESIS 36, 37
“Ni̱sa̱a̱ní-ini na̱ ñani ta̱ José xi̱ninara”
(Génesis 37:3, 4) Soo ta̱ Israel xi̱kuʼvi̱ka-inira xi̱xinira ta̱ José nu̱úka ndiʼi na̱ se̱ʼera, chi ka̱kura tá xa̱a̱ chée ta̱yóʼo, ta xa̱ʼndara chiñu ña̱ ná keʼéna iin ti̱ko̱to̱ ña̱ káni̱ ña̱ liviní kundixira. 4 Tá xi̱ni na̱ ñanira ña̱ kúʼvi̱níka-ini yivána xínira ta̱ José nu̱úka na̱yóʼo, ki̱xáʼana sáa̱-inina xíninara, ta va̱ása va̱ʼa níxika̱ʼa̱nkana xíʼinra.
“Ixandó ña̱ ma̱ní, kuniso̱ʼondó ña̱ ni̱xa̱níi̱”
Nu̱ú Biblia káʼa̱nña xíʼinyó, tá xi̱ni na̱ ñani ta̱ José ña̱ kúʼvi̱ka-ini yivána xínira ta̱ José nu̱úka miína, “ki̱xáʼa sáa̱-inina xíninara ta va̱ása níkivi ka̱ʼa̱n va̱ʼakana xíʼinra”. (Génesis 37:4). Ni ni̱xi̱yo iin xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱sáa̱-inina xi̱xininara, soo va̱ása níxiniñúʼu taxina ña̱ kundika̱a̱ ña̱yóʼo níma̱na. (Proverbios 14:30; 27:4). ¿Á xa̱a̱ ndóʼún táʼan ña̱yóʼo? ¿Á sáa̱ún ña̱ inkana nda̱kiʼin ña̱ xi̱niñúʼu ndakiʼún? Tá saá ndóʼún, va̱ása nandosoún xa̱ʼa̱ ña̱ ndo̱ʼo na̱ ñani ta̱ José, xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱sa̱a̱ní-ini na̱yóʼo xi̱ninara ke̱ʼéna ña̱ va̱ása va̱ʼa xíʼinra, tá ni̱ya̱ʼa tiempo ndi̱kó-inina xa̱ʼa̱ ña̱ ke̱ʼéna xíʼinra, ta ña̱yóʼo sánaʼanña miíyó ña̱ va̱ása xíniñúʼu sa̱a̱-iniyó kuniyó inkana (Romanos 12:15).
Sana xi̱kunda̱a̱va-ini ta̱ José ña̱ xi̱sa̱a̱-ini na̱ ñanira xi̱xininara. Soo ¿ndáa ña̱ xi̱keʼéra xíʼin ti̱ko̱to̱ ña̱ káni̱ ña̱ ta̱xi yivára ndaʼa̱ra, tá ni̱xi̱yóra xíʼin na̱ ñanira? Sana xi̱kuni̱ra tavára ña̱yóʼo. Soo ná ndakaʼányó yivára ta̱xi ña̱ ti̱ko̱to̱ yóʼo ndaʼa̱ra xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱kuʼvi̱ní-inira xi̱xinira ta̱yóʼo, ta xa̱ʼa̱ ña̱kán ta̱ José ndiʼi tiempo xi̱ndixiraña, ku̱a̱ʼání ña̱ va̱ʼa kivi sákuaʼayó xíʼin ña̱ ke̱ʼéra. Nu̱ú Ndióxi̱ ndiʼiva na̱ yiví va̱ʼana nu̱úra, soo sava yichi va̱ʼaníka kéʼéra xíʼin sava na̱ káchíñu nu̱úra. Ndióxi̱ va̱ása kúni̱ra keʼé na̱ ñuura nda̱a̱ táki̱ʼva kéʼé na̱ ñuyǐví yóʼo. Nda̱a̱ táki̱ʼva íyo ti̱ko̱to̱ káni̱ ña̱ xi̱ndixi ta̱ José, saá íyo ña̱ kéʼé miíyó na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱: síín íyoyó nu̱ú na̱ ñuyǐví yóʼo. Saá íyoña, sava yichi̱ xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼa kéʼéyó xa̱ʼa̱ ña̱kán kúndasí nu̱ú na̱ yiví xínina miíyó. (1 Pedro 4:4). ¿Á xíniñúʼu chise̱ʼéyó ña̱ kándixayó Ndióxi̱, ña̱ va̱ása sa̱a̱-ini na̱ yiví kunina miíyó? Va̱ása, ná keʼéyó nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼé ta̱ José, chi ta̱yóʼo va̱ása ní chise̱ʼéra ti̱ko̱to̱ ña̱ xi̱ndixira (Lucas 11:33).
(Génesis 37:5-9) Iin ki̱vi̱, ta̱ José ni̱xa̱níra ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ ñanira xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱xa̱níra, ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ni̱sa̱a̱níkana xi̱ninara. 6 Ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Ixandó ña̱ ma̱ní, kuniso̱ʼondó ña̱ ni̱xa̱níi̱. 7 Íyoyó ta kátúnyó yokó ma̱ʼñú campo, ta yokó miíi̱ nda̱kundichiña. Ta ndiʼi yokó miíndó ku̱xítíña nu̱ú yokói̱”. 8 Ta na̱ ñanira ki̱xáʼana káʼa̱nna xíʼinra: “¿Á koún rey nu̱úndi̱ vitin?, ¿á kaʼndachíñuvaún nu̱úndi̱ vitin?”. Xa̱ʼa̱ ña̱kán ki̱xáʼana ndeéka sáa̱na xíninara xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱xa̱níra ta saátu xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra. 9 Tándi̱ʼi tuku ni̱xa̱ní ta̱ José, ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ ñanira xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ta ka̱chira: “Kotondó chi tuku ni̱xa̱níi̱. Soo vitin ñu̱ʼu xíʼin yo̱o̱ xíʼin 11 tí ki̱mi ku̱xítírí nu̱úi̱.
(Génesis 37:11) Ta na̱ ñani ta̱ José ni̱sa̱a̱kana xi̱ninara, soo yivára ki̱xáʼa ndákaniníxi̱níra xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱yóʼo.
“Ixandó ña̱ ma̱ní, kuniso̱ʼondó ña̱ ni̱xa̱níi̱”
U̱vi̱ saá ña̱ xa̱ni yóʼo mií Jehová kúú ta̱ ta̱xiña, ta u̱vi̱ saáña xi̱kuuña profecía. Ndióxi̱ xi̱kuni̱ra ña̱ ka̱ʼa̱n ta̱ José xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱kuni̱ kachi ña̱ xa̱ni yóʼo. Ta̱ José xi̱niñúʼu keʼéra nda̱a̱ táki̱ʼva xi̱niñuʼu keʼé na̱ profeta na̱ kúmaníka koo tiempo saá, ta na̱ profeta yóʼo kúú na̱ ka̱ʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱ kundoʼó na̱ ñuu Ndióxi̱ na̱ va̱ása kéʼé ña̱ kúni̱ra.
Viíní ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ José xíʼin na̱ ñanira: “Ixandó ña̱ ma̱ní, kuniso̱ʼondó ña̱ ni̱xa̱níi̱”. Na ñanira ndi̱ku̱n kama ku̱nda̱a̱-inina xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna ta kǒo níkutóona ña̱ ni̱ka̱ʼa̱ra xíʼinna, ta ka̱china xíʼinra: “¿Á koún rey nu̱úndi̱ vitin?, ¿á kaʼndachíñuvaún nu̱úndi̱ vitin?”. Ña̱ Biblia káchiña, “xa̱ʼa̱ ña̱kán ki̱xáʼana ndeéka sáa̱na xíninara xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱xa̱níra ta saátu xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra”. Tá ni̱xa̱ní tukura na̱túʼúnraña xíʼin na̱ ñanira saátu xíʼin yivára: “Ta ni̱nda̱ʼyi̱ yivára nu̱úra ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra: ‘¿Ndáaña kúni̱ kachi ña̱ ni̱xa̱níún yóʼo? ¿Á nda̱a̱ yi̱ʼi̱ xíʼin siʼún xíʼin ñaniún kuxítíndi̱ nu̱ún?ʼ”. Soo ta̱ Jacob ki̱xáʼara ndákaniníxi̱níra xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ José. ¿Á mií Jehová kúú ta̱ ni̱ka̱ʼa̱n xíʼin ta̱ José? (Génesis 37:6, 8, 10, 11).
Su̱ví iinlá ta̱ José kúú ta̱ i̱xandi̱va̱ʼana xíʼin xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ keʼé Ndióxi̱. Chi saátu ndo̱ʼo ta̱ Jesús, ta nda̱a̱ ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ tu̱ʼun yóʼo xíʼin na̱ discípulora: “Tá ku̱ndi̱va̱ʼana xíʼi̱n, tasaá kundi̱va̱ʼatuna xíʼin ndóʼóva” (Juan 15:20). Ndiʼi na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱ na̱ chée xíʼin na̱ válí ku̱a̱ʼání ña̱ va̱ʼa kivi sákuaʼana xa̱ʼa̱ ña̱ ndakúní ni̱xi̱yo ini ta̱ José xíʼin xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼaní ka̱ndíxara Ndióxi̱.
(Génesis 37:23, 24) Tasaá tá ki̱xa̱a̱ ta̱ José nu̱ú na̱ ñanira, ki̱ndaana ti̱ko̱to̱ ña̱ káni̱ ña̱ ndíxira. 24 Tasaá ti̱innara ta chi̱ka̱a̱nara ini iin pozo. Ta tiempo saá va̱ása ñúʼu ti̱kui̱í ini ña̱ pozo kán.
(Génesis 37:28) Ta ni̱ya̱ʼa na̱ ta̱a na̱ ke̱e chí ñuu Madián na̱ íxi̱kó, na̱ ñani ta̱ José ta̱vánara ini pozo nu̱ú chi̱ka̱a̱nara ta ni̱xi̱kónara nu̱ú na̱ ismaelita ta 20 xu̱ʼún ña̱ plata ki̱ʼinna xa̱ʼa̱ra. Ta ku̱a̱ʼa̱n ta̱ José xíʼinna chí ñuu Egipto.
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ kivi chindeé miíyó
(Génesis 36:1) Ña̱yóʼo kúú historia ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ta̱ Esaú, ta̱ káʼa̱nna xíʼin Edom.
it-1 735
Ta̱ Edom
(Na̱ kúáʼa), NA̱ SE̱ʼE TA̱ EDOM.
Edom kúú iin ki̱vi̱ ña̱ nda̱kiʼin ta̱ Esaú, ñani kúáti ta̱ Jacob, xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱xi̱kóra ña̱ kúúra se̱ʼe nu̱ú xa̱ʼa̱ iin ko̱ʼo̱ comida ña̱ kúáʼa. (Gé 36:1;25:30-34.) Ta̱ Esaú kúáʼaní ni̱xi̱yo color ku̱ñura tá ka̱kura (Ge 25:25) ñuu nu̱ú xi̱ndoo na̱ veʼera, tá ni̱ya̱ʼa tiempo na̱ se̱ʼera na̱ xi̱ndoo kán, color kúáʼa ni̱xi̱yo ku̱ñuna.
(Génesis 37:29-32) Tándi̱ʼi, tá ndi̱kó ta̱ Rubén nu̱ú íyo ña̱ pozo yóʼo, kǒoka ta̱ José níndani̱ʼíra iniña. Tasaá nda̱tára ti̱ko̱to̱ra. 30 Tá ndi̱kóra nu̱ú na̱ ñanira ta ni̱nda̱ʼyi̱ kóʼóra, ta ka̱chira: “Kǒoka ta̱ loʼo ndíka̱a̱. Ta yi̱ʼi̱, ¿ndáa ña̱ keʼíi̱ vitin?”. 31 Tasaá, na̱yóʼo ki̱ʼinna ti̱ko̱to̱ ña̱ káni ña̱ xi̱ndixi ta̱ José, ta xa̱ʼnína iin ti̱xúʼu ta chi̱kana ti̱ko̱to̱ra nu̱ú ñúʼu ni̱i̱ tíyóʼo. 32 Tándi̱ʼi chi̱ndaʼána ti̱ko̱to̱ ña̱ káni̱ ña̱ xi̱ndixi ta̱ José ndaʼa̱ yivána ta ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra: “Ixaún ña̱ ma̱ní, koto á ti̱ko̱to̱ se̱ʼún kúú ña̱yóʼo”.
it-1 618 párr. 1, 2
Na̱ ndáa
Ki̱vi̱ xi̱kindo̱o iin ta̱ pastor ña̱ kundaara kití sa̱na̱ iin na̱ yiví, xi̱kindo̱ora ña̱ va̱ʼaní kundaararí ta kǒo ña̱ kundoʼorí. Ta xi̱kindo̱ora ña̱ taxira kixáʼanrí, soo tá ná ixaa kúiʼnanarí, miíra chaʼvi xa̱ʼa̱rí. Soo ña̱ ley xi̱ka̱ʼa̱nña, tá xa̱ʼní iin kití yukú iin kití tí ndáara, ña̱ xi̱niñuʼú keʼéra kúú ña̱ kuniʼira kití tí ni̱xi̱ʼi̱ ku̱ʼu̱nra nu̱ú ta̱ xíʼin sa̱na̱ tíyóʼo, ña̱ va̱ʼa kiʼinra kuenta á ndixa kití yukú kúú tí xa̱ʼní kití sa̱na̱ra, tasaá kúú ña̱ ka̱ʼa̱n ta̱ xíʼin sa̱na̱ tíyóʼo ña̱ kǒo ku̱a̱chi kuumií ta̱ pastor.
Suvi mií ña̱ ley yóʼo kúú ña̱ xi̱xiniñúʼuna tá xi̱ndaana ña̱ʼa inkana, ta saátu tá xi̱ndaana na̱ veʼena xi̱xiniñúʼuna ña̱ ley yóʼo. Iin ejemplo, na̱ kúú se̱ʼe nu̱ú kúú na̱ xi̱niñúʼu kunda̱a̱ na̱ ku̱ʼvana xíʼin na̱ ñanina na̱ válíka. Xíʼin ña̱yóʼo kúnda̱a̱-iniyó nda̱chun ni̱ndi̱ʼi̱ní-ini ta̱ Rubén xa̱ʼa̱ ta̱ José tá ni̱ka̱ʼa̱n na̱ ñanira ña̱ kaʼnínara, saáchi ta̱ Rubén xi̱kuu se̱ʼe nu̱ú ta̱ Jacob, nda̱a̱ táki̱ʼva káchi ña̱ Génesis 37:18-30: “Xa̱ʼa̱ ña̱kán ni̱ka̱ʼa̱nra: ‘Va̱ása kaʼníyóraʼ. [...] ‘Ná kǒo sáku̱i̱ta̱yó ni̱i̱ra. [...] ta va̱ása satukue̱ʼe̱ndóraʼ. Xi̱kuni̱ra chindeétáʼanra xíʼin ta̱yóʼo ña̱ va̱ʼa ndikóra xíʼin yivára”. Ta tá xi̱ni ta̱ Rubén ña̱ kǒoka ta̱ José, ni̱ndi̱ʼi̱ní-inira ta nda̱a̱ “nda̱tára ti̱ko̱to̱ra” ta ni̱ka̱ʼa̱nra: “Nda̱ñúʼu ta̱ loʼo. Ta yi̱ʼi̱... ¿míí ku̱ʼi̱n vitin?”. Xi̱kunda̱a̱-inira ña̱ miíra kúú ta̱ chika̱a̱ ku̱a̱china xa̱ʼa̱ ña̱ nda̱ñúʼu ta̱ José. Ta ña̱ ná kǒo chika̱a̱ ku̱a̱chinara, na̱ ñanira xa̱ʼnína iin ti̱xúʼu ta ku̱a̱ʼá yichi̱ ka̱vanuna ti̱ko̱to̱ ta̱ José xíʼin ni̱i̱rí ña̱ va̱ʼa kunaʼa̱ ña̱ iin kití yukú xa̱ʼní ta̱ José, ta xíʼin ña̱yóʼo sa̱ndáʼvina ta̱ Jacob, chi tá ta̱xina ti̱ko̱to̱ ta̱ José ndaʼa̱ra, ta̱yóʼo nda̱kunira ti̱ko̱to̱ se̱ʼera kúúña ta nda̱kanixi̱níra ña̱ iin kití yukú kúú tí xa̱ʼní se̱ʼera, ta xíʼin ña̱yóʼo va̱ása ní chi̱ka̱a̱ ku̱a̱chira ta̱ Rubén xa̱ʼa̱ ña̱ ndo̱ʼo ta̱ José. (Gé 37:31-33.)
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Génesis 36:1-19) Ña̱yóʼo kúú historia ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ta̱ Esaú, ta̱ káʼa̱nna xíʼin Edom. 2 Ta̱ Esaú ti̱ndaʼa̱ra xíʼin ná ñaʼá ná ñuu Canaán. Ti̱ndaʼa̱ra xíʼin ñá Adá se̱ʼe ta̱ Elón ta̱ hitita, saátu ti̱ndaʼa̱ra xíʼin ñá Oholibamá se̱ʼe ta̱ Aná se̱ʼe ñání ta̱ Zibeón ta̱ heveo. 3 Saátu ti̱ndaʼa̱ra xíʼin ñá Basemat, se̱ʼe ta̱ Ismael, ku̱ʼva ta̱ Nebayot. 4 Ta xíʼin ñá Adá, ka̱ku se̱ʼera ta̱ xi̱naní Elifaz, ta xíʼin ñá Basemat ka̱ku se̱ʼera ta̱ xi̱naní Reuel 5 ta xíʼin ñá Oholibamá ka̱ku se̱ʼera ta̱ xi̱naní Jeús, ta̱ Jalam xíʼin ta̱ Coré. Na̱yóʼo kúú se̱ʼe ta̱ Esaú, na̱ ka̱ku ñuu Canaán. 6 Tándi̱ʼi, ta̱ Esaú nda̱kiʼinra ku̱a̱ʼa̱nra koora chí inka ñuu xíʼin na̱ veʼera, ta xíka va̱ʼa ku̱a̱ʼa̱nra nu̱ú ñanira ta̱ Jacob, ta ku̱a̱ʼa̱n ná síʼí ta̱ Esaú xíʼinra, saátu ndiʼi na̱ se̱ʼera, xíʼin ndiʼi na̱ ni̱xi̱yo ti̱xin veʼera, saátu ndiʼi si̱ndi̱ki̱ sa̱na̱ra, xíʼin ndiʼi kití tí xi̱kuumiíra, xíʼin ndiʼi ña̱ ku̱i̱ká ña̱ xi̱kuumiíra tá ni̱xi̱yora ña̱ ñuu Canaán. 7 Saáchi u̱vi̱ saá ta̱yóʼo va̱ása níxi̱kuchiñu inkachíka kundoora, saáchi ku̱a̱ʼání xi̱kuu ndiʼi ña̱ʼa ña̱ xi̱kuumiína ña̱ ñuu yóʼo. Ku̱a̱ʼání xi̱kuu kití sa̱na̱na ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo va̱ása nanika yu̱ku̱ kixáʼan ndiʼi kití sa̱na̱na. 8 Ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ta̱ Esaú ku̱a̱ʼa̱nra koora chí yukú ña̱ Seír. Ta̱ Esaú kúú Edom. 9 Ña̱yóʼo kúú historia ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ta̱ Esaú, ta̱ kúú yivá na̱ edomita, na̱ ndóo yukú ña̱ Seír. 10 Ña̱yóʼo kúú ki̱vi̱ na̱ se̱ʼe ta̱ Esaú, ta̱ Elifaz se̱ʼe ñá Adá, ñá kúú ñá síʼí ta̱ Esaú, ta̱ Reuel se̱ʼe ñá Basemat, inká ñá kúú ñá síʼí ta̱ Esaú. 11 Na̱ se̱ʼe ta̱ Elifaz xi̱kuu ta̱ Temán, ta̱ Omar, ta̱ Zefó, ta̱ Gatam xíʼin ta̱ Quenaz. 12 Ta̱ Elifaz, se̱ʼe ta̱ Esaú, ni̱xi̱yo iin ñá xi̱naní Timná xíʼinra. Tá ni̱ya̱ʼa tiempo, ñáyóʼo ka̱ku iin se̱ʼeñá ta chi̱núuñá ki̱vi̱ra Amalec. Na̱yóʼo xi̱kuu se̱ʼe ñá Adá, ñá síʼí ta̱ Esaú. 13 Se̱ʼe ñá Basemat xíʼin ta̱ Esaú, xi̱kuu ta̱ Reuel, ta se̱ʼe ta̱yóʼo xi̱kuu, ta̱ Náhat, ta̱ Zérah, ta̱ Samá xíʼin ta̱ Mizá. 14 Ta ñá Oholibamá ñá síʼí ta̱ Esaú, ñá kúú se̱ʼe ta̱ Aná ñá se̱ʼe ñání ta̱ Zibeón, na̱yóʼo kúú se̱ʼeñá xíʼin ta̱ Esaú: ta̱ Jeús, ta̱ Jalam xíʼin ta̱ Coré. 15 Na̱ xi̱niʼi yichi̱ nu̱ú na̱ ñuu na̱ ke̱e ti̱xin na̱ se̱ʼe ta̱ Esaú xi̱kuu ta̱ Elifaz, ta̱ xi̱kuu se̱ʼe nu̱ú ta̱ Esaú, ta ti̱xin na̱ se̱ʼe ta̱ Elifaz ke̱e na̱ xi̱niʼi yichi̱ nu̱ú na̱ ñuu, ta na̱yóʼo xi̱kuu: ta̱ Temán, ta̱ Omar, ta̱ Zefó, ta̱ Quenaz, 16 ta̱ Coré, ta̱ Gatam ta̱ Amalec. Na̱yóʼo kúú na̱ xi̱niʼi yichi̱ nu̱ú na̱ ñuu na̱ ke̱e ti̱xin na̱ veʼe ta̱ Elifaz ña̱ ñuʼú Edom. Ta na̱yóʼo xi̱kuuna se̱ʼe ñá Adá. 17 Ta na̱ se̱ʼe ta̱ Reuel, ta̱ kúú se̱ʼe ta̱ Esaú, na̱ xi̱niʼi yichi̱ nu̱ú na̱ ñuu xi̱kuu, ta̱ Náhat, ta̱ Zérah, ta̱ Samá saátu ta̱ Mizá. Ta ndiʼi na̱yóʼo xi̱kuu na̱ xi̱niʼi yichi̱ nu̱ú na̱ ñuu na̱ ke̱e ti̱xin na̱ veʼe ta̱ Reuel, ña̱ ñuʼú Edom. Na̱ xi̱kuu se̱ʼe ñá Basemat, ñá síʼí ta̱ Esaú. 18 Ta vitin, na̱ xi̱niʼi yichi̱ nu̱ú na̱ ñuu, na̱ se̱ʼe ñá Oholibamá, ñá síʼí ta̱ Esaú, xi̱kuu ta̱ Jeús, ta̱ Jalam xíʼin ta̱ Coré. Ta na̱yóʼo xi̱kuu na̱ xi̱niʼi yichi̱ nu̱ú na̱ ñuu na̱ ke̱e ti̱xin na̱ veʼe ñá Oholibamá se̱ʼe ta̱ Aná ñá síʼí ta̱ Esaú. 19 Ndiʼi na̱yóʼo xi̱kuu na̱ se̱ʼe ta̱ Esaú, ta̱ xi̱kuu Edom, ndiʼi na̱ xi̱niʼi yichi̱ nu̱ú na̱ ñuu na̱ ke̱e ti̱xin veʼera.
11-17 TÍ MAYO
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA̱ | GÉNESIS 38, 39
“Jehová nda̱a̱ ni iin yichi̱ va̱ása níndakoora ta̱ José”
(Génesis 39:1) Tándi̱ʼi na̱ ismaelita níʼina ta̱ José ni̱xa̱a̱na chí ñuu Egipto. Ta kán ni̱xi̱kónara nu̱ú iin ta̱ egipcio ta̱ naní Potifar, iin ta̱ xi̱kachíñu nu̱ú ta̱ Faraón, ta̱ xi̱ndisochíñu xíʼin na̱ soldado.
Va̱ása níkandíxara keʼéra ña̱ va̱ása va̱ʼa
Ña̱ Biblia nátuʼunkaña xíʼinyó xa̱ʼa̱ ta̱ José. Tá xa̱a̱ ni̱xa̱a̱na ñuu ña̱ Egipto, na̱ sa̱tá ta̱ José ni̱xi̱kónara nu̱ú iin ta̱ egipcio ta̱ naní Potifar. Ta̱yóʼo iin chiñu ña̱ ndáyáʼviní xi̱keʼéra ña̱ ñuu Egipto, saáchi ta̱yóʼo kúú ta̱ xi̱ndisochíñu xíʼin na̱ soldado ta̱ faraón (Génesis 39:1). Ta̱ José sana nda̱kavaní-inira saáchi xa̱a̱ u̱vi̱ yichi̱ kúú ña̱ ni̱xi̱kónara, ta nda̱a̱ táki̱ʼva kéʼéna xíʼin iin ña̱ʼa ña̱ va̱ása ndáyáʼvi saá ke̱ʼéna xíʼinra. Ta vitin ndíku̱nra ku̱a̱ʼa̱nra sa̱tá ta̱ Potifar chí nu̱ú íxi̱kóna ña̱ʼa. Ta vitin nda̱kiʼinra ku̱a̱ʼa̱nra chí nu̱ú koora.
Nu̱ú ni̱xi̱yora, ni loʼo va̱ása kítáʼanña xíʼin nu̱ú koora vitin. Ta̱ José ni̱xi̱yora xíʼin na̱ veʼera ti̱xin veʼe ña̱ manta, ta ndiʼi tiempo xi̱nasa̱mana lugar nu̱ú xi̱ndoona xíʼin kití sa̱na̱na. Soo veʼe ta̱ Potifar íyoña nda̱a̱ táki̱ʼva íyo veʼe ku̱a̱ʼá na̱ ku̱i̱ká na̱ íyo ñuu Egipto: va̱ʼakaví náʼa̱ña ta livikaví nda̱kaʼyi̱ña. Na̱ arqueólogo káʼa̱nna xa̱ʼa̱ na̱ egipcio na̱ ni̱xi̱yo tiempo xi̱naʼá, ña̱ xi̱kutóoní na̱yóʼo koo ku̱a̱ʼá yitu̱n tú náʼnu jardínna, ta saátu xi̱kutóona koo nu̱ú kuñuʼu ti̱kui̱í ña̱ va̱ʼa kuaʼnu tú papiro xíʼin yita ña̱ loto xíʼin ndiʼika nu̱ú yitu̱n tú xáʼnu nu̱ú ti̱ku̱i̱í. Sava veʼe ña̱ xi̱kuumiína ni̱xi̱yoña ma̱ʼñú ña̱ jardín, saátu súkunní ni̱xi̱yo ventana veʼena, ta ni̱xi̱yo ku̱a̱ʼání cuarto nu̱ú xi̱kisi̱ miína saátu nu̱ú xi̱kisi̱ na̱ xi̱kachíñu nu̱úna, saátu ni̱xi̱yo iin lugar káʼnuní nu̱ú xi̱xixina, ta chí xi̱ní veʼena ni̱xi̱yo nu̱ú kivi keena ndakindee̱na.
(Génesis 39:12-14) Tasaá ti̱inñá ti̱ko̱to̱ra, ta ni̱ka̱ʼa̱nñá xíʼinra: “Ku̱su̱n xíʼi̱n”. Soo ta̱kán sa̱ndákoora ti̱ko̱to̱ra ndaʼa̱ñá ta xi̱nura ku̱a̱ʼa̱nra. 13 Soo tá xi̱ni ñáyóʼo ña̱ sa̱ndákoo ta̱ José ti̱ko̱to̱ra ndaʼa̱ñá, ta xi̱nura ku̱a̱ʼa̱nra, 14 ki̱xáʼañá kána kóʼóñá na̱ ta̱a na̱ íyo ini veʼeñá ta ni̱ka̱ʼa̱nñá xíʼinna: “Kotondó ta̱ hebreo, ta̱ ki̱xa̱a̱ xíʼin yiíi̱ kúni̱ra ku̱a̱kundaara miíyó. Saáchi ta̱yóʼo ki̱xira nu̱úi̱ ta xi̱kuni̱ra ku̱su̱nra xíʼi̱n, soo yi̱ʼi̱ ndeéní ni̱nda̱ʼyi̱ kóʼíi̱.
(Génesis 39:20) Ta saá ta̱ xi̱kachíñu ta̱ José nu̱ú ti̱inra ta̱yóʼo ta chi̱ka̱a̱rara ini veʼeka̱a nu̱ú xi̱taán ta̱ rey na̱ yiví. Tasaá nda̱sina ta̱ José ini veʼeka̱a.
Va̱ása níkandíxara keʼéra ña̱ va̱ása va̱ʼa
Na̱ arqueólogo nda̱niʼína sava lugar nu̱ú ni̱xi̱yo veʼeka̱a ñuu Egipto. Ni saá loʼoníva xíni̱yó xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo. Soo ña̱ xíni̱yó kúú ña̱ ti̱xin ñuʼú xi̱kuumiína veʼeka̱a. Veʼeka̱a nu̱ú xi̱ndika̱a̱ ta̱ José, “yavi̱” nika̱ʼa̱nra xíʼinña, xíʼin ña̱yóʼo kúnda̱a̱-iniyó ña̱ naání ni̱xi̱yo nu̱ú xi̱ndika̱a̱ ta̱ José (Génesis 40:15). Ta nda̱a̱ nu̱ú libro ña̱ Salmos káʼa̱nña ña̱ i̱xandi̱vaʼanína xíʼinra: ka̱túnna xa̱ʼa̱ra xíʼin iin cadena, ta chi̱ka̱a̱na iin ka̱a su̱kúnra (Salmo 105:17, 18). Sava na̱ xi̱taánna ti̱xin veʼeka̱a xi̱chikatúna ndaʼa̱na chí sa̱tána ta xi̱chikatuna koʼondo ndaʼa̱na xíʼin iin cadena; ta saátu xi̱chikatúna su̱kún na̱yóʼo xíʼin cadena. Sana ndeéní ni̱xo̱ʼvi̱ ta̱ José xa̱ʼa̱ ña̱ chi̱ka̱a̱nara ti̱xin veʼeka̱a.
Su̱ví loʼo tiempo kúú ña̱ xi̱ndika̱a̱ra ti̱xin veʼeka̱a, saáchi ña̱ Biblia káʼa̱nña ña̱ ku̱a̱ʼání tiempo xi̱ndika̱a̱ra ti̱xinña, ta va̱ása níxi̱kunda̱a̱-inira á kixa̱a̱ iin ki̱vi̱ ña̱ kitara, ni̱yaʼa ku̱a̱ʼání ki̱vi̱ saátu ni̱ya̱ʼa ku̱a̱ʼá yo̱o̱ ta ni̱ya̱ʼa ku̱a̱ʼá ku̱i̱ya ña̱ xi̱ndika̱a̱ra veʼeka̱a. Soo ¿ndaá ña̱ ke̱ʼéra ña̱ va̱ása níndi̱ʼi̱ní-inira?
Ña̱ Biblia káʼa̱nña xíʼinyó: “Jehová ni̱xi̱yora xíʼin ta̱ José”. Saá íyoña, nda̱kúní ni̱xi̱yo ini Ndióxi̱ xíʼin ta̱ José ta xi̱kuʼvi̱ní-inira xi̱xinirara (Génesis 39:21). Nda̱a̱ ni iin ña̱ʼa ni veʼeka̱a, va̱ása kivi kasiña nu̱ú Jehová ña̱ na̱ʼa̱ra ña̱ nda̱kú íyo inira xíʼin ña̱ kúʼvi̱-inira xínira na̱ káchíñu nu̱úra (Romanos 8:38, 39). ¿Á ndákanixi̱níún ndáa ki̱ʼva ku̱suchíní-ini ta̱ José tá ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin Ndióxi̱ xa̱ʼa̱ ndiʼi ña̱ xóʼvi̱ra? ¿Á ndákanixi̱níún ndáa ki̱ʼva ku̱ndáʼvi-ini Ndióxi̱ xi̱nira ta̱ José ta sa̱ndíkora inira? (2 Corintios 1:3, 4; Filipenses 4:6, 7.) Soo su̱ví ña̱yóʼo kúú ndiʼi ña̱ chi̱ndeétáʼan Jehová xíʼin ta̱ José. Ña̱ Biblia káʼa̱nña xa̱ʼa̱ Jehová ña̱ chi̱ndeétáʼanra xíʼin ta̱ José ña̱ viíní ka̱ʼa̱n ta̱ ndísochíñu xíʼin veʼeka̱a xa̱ʼa̱ra.
(Génesis 39:21-23) Soo Jehová ni̱xi̱yora xíʼin ta̱ José. Ta ni̱na̱ʼa̱ra ña̱ kúʼvi̱-inira xínira ta̱yóʼo, ta ta̱xira ña̱ ná ka̱ʼa̱n va̱ʼa ta̱ kíʼin kuenta xíʼin veʼeka̱a xa̱ʼa̱ ta̱ José. 22 Tasaá ta̱ kíʼin kuenta xíʼin veʼeka̱a ta̱xira chiñu ndaʼa̱ ta̱yóʼo ña̱ kiʼinra kuenta xíʼin na̱ ñúʼu veʼeka̱a. Ta ta̱ José kúú ta̱ xi̱kiʼin kuenta xíʼin ndiʼi chiñu ña̱ xi̱niñúʼu keʼéna ti̱xin veʼeka̱a. 23 Ta ta̱ xi̱kiʼin kuenta xíʼin na̱ xi̱ñúʼu ti̱xin veʼeka̱a, va̱ása níxi̱ndi̱ʼi̱-inira xa̱ʼa̱ chiñu ña̱ ta̱xira ndaʼa̱ ta̱ José keʼéra, saáchi mií Jehová xi̱chindeétáʼan xíʼinra ña̱ va̱ʼa kana ndiʼi chiñu ña̱ xi̱keʼéra.
Va̱ása níkandíxara keʼéra ña̱ va̱ása va̱ʼa
Ña̱ Biblia káʼa̱nña xíʼinyó: “Jehová ni̱xi̱yora xíʼin ta̱ José”. Saá íyoña, nda̱kúní ni̱xi̱yo ini Ndióxi̱ xíʼin ta̱ José ta xi̱kuʼvi̱ní-inira xi̱xinirara (Génesis 39:21). Nda̱a̱ ni iin ña̱ʼa ni veʼeka̱a, va̱ása kivi kasiña nu̱ú Jehová ña̱ na̱ʼa̱ra ña̱ nda̱kú íyo inira xíʼin ña̱ kúʼvi̱-inira xínira na̱ káchíñu nu̱úra (Romanos 8:38, 39). ¿Á ndákanixi̱níún ndáa ki̱ʼva ku̱suchíní-ini ta̱ José tá ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin Ndióxi̱ xa̱ʼa̱ ndiʼi ña̱ xóʼvi̱ra? ¿Á ndákanixi̱níún ndáa ki̱ʼva ku̱ndáʼvi-ini Ndióxi̱ xi̱nira ta̱ José ta sa̱ndíkora inira? (2 Corintios 1:3, 4; Filipenses 4:6, 7.) Soo su̱ví ña̱yóʼo kúú ndiʼi ña̱ chi̱ndeétáʼan Jehová xíʼin ta̱ José. Ña̱ Biblia káʼa̱nña xa̱ʼa̱ Jehová ña̱ chi̱ndeétáʼanra xíʼin ta̱ José ña̱ viíní ka̱ʼa̱n ta̱ ndísochíñu xíʼin veʼeka̱a xa̱ʼa̱ra.
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ kivi chindeé miíyó
(Génesis 38:9, 10) Soo ta̱ Onán xi̱kunda̱a̱-inira ña̱ su̱ví se̱ʼe miíra koo na̱ va̱lí kaku, ña̱kán tá xi̱kisi̱ra xíʼin ñá síʼí ñanira va̱ása níxi̱taxira ña̱ ke̱e se̱ʼeñá. 10 Soo ña̱ xi̱keʼéra va̱ása va̱ʼaña nu̱ú Jehová. Xa̱ʼa̱ ña̱kán ni̱xi̱ʼi̱tu ta̱yóʼova i̱xara.
it-2 550
Ta̱ Onán
(ña̱yóʼo kúni̱ kachiña: “ña̱ táxi ña̱ kutaku inkana; na̱ kúúmií ndee̱”).
Ta̱ Judá ni̱xi̱yora xíʼin se̱ʼe ta̱ Súa ñá ñuu Canaán, ta se̱ʼena ta̱ u̱vi̱ xi̱kuu ta̱ Onán. (Gé 38:2-4; 1Cr 2:3.) Jehová xa̱ʼníra ta̱ Er, ta̱ xi̱kuu ñani nu̱ú ta̱ Onán, xa̱ʼa̱ ña̱ ke̱ʼéra ña̱ va̱ása va̱ʼa. Ta xa̱ʼa̱ ña̱ kǒo se̱ʼera níxi̱yo xíʼin ñá Tamar tá ni̱xi̱ʼi̱ra, ta̱ Judá ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Onán ña̱ ná tindaʼa̱ra xíʼin ñá Tamar ñá xi̱kuu ñá síʼí ñanira ta̱ Er, ta saá va̱ʼa saxinura ña̱ káʼa̱n ley, ña̱ tindaʼa̱na xíʼin ñá síʼí ñanina tá kǒo se̱ʼe ñanina níkaku. Tá ná kaku iin se̱ʼe na̱yóʼo, su̱ví ta̱yóʼo kúú ta̱ chindúʼú xa̱ʼa̱ na̱ veʼe ta̱ Onán, chi ta̱yóʼo xa̱a̱ra koora se̱ʼe nu̱ú ta̱ Er, ta ta̱yóʼo kúú ta̱ ndakiʼin ña̱ herencia; soo tá kǒo se̱ʼena níkaku, herencia kindo̱oña ndaʼa̱ ta̱ Onán. Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo tá xi̱kisi̱ ta̱ Onán xíʼin ñá Tamar va̱ása níxi̱taxira ña̱ ke̱e se̱ʼeñá. Xa̱ʼa̱ ña̱ kǒo níxiniso̱ʼora ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n yivára xíʼinra saátu xa̱ʼa̱ ña̱ ku̱tóora kindo̱ora xíʼin ndiʼi ña̱ʼa xíʼin xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ása ní ixato̱ʼóra ña̱ káʼa̱n Jehová xa̱ʼa̱ na̱ tíndaʼa̱, xa̱ʼa̱ ña̱kán xa̱ʼní Jehová miíra, ta su̱ví xa̱ʼa̱ ña̱ nísi̱síkí ndaʼa̱ra xíʼin kaʼa̱ra kúú ña̱ ni̱xi̱ʼi̱ra. Ta saátu ta̱yóʼo kǒo se̱ʼera níxi̱yo tá ni̱xi̱ʼi̱ra (Gé 38:6-10; 46:12; Nú 26:19.)
(Génesis 38:15-18) Tá xi̱ni ta̱ Judá ñáyóʼo ndi̱ku̱n kama nda̱kanixi̱níra ña̱ kúúñá iin ñaʼá ñá kísi̱ xíʼin ku̱a̱ʼání ta̱a, saáchi ñá Tamar nda̱kasiñá nu̱úñá. 16 Ta nda̱koora yichi̱ nu̱ú ku̱a̱ʼa̱nra ta ni̱xa̱ra nu̱úñá, ta xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ása xíni̱ra ña̱ kúúñá xa̱nura, ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinñá: “Ndúkúi̱ ña̱ ma̱ní nu̱ún, taxi ná ku̱su̱i̱ xíʼún”. Ñákán ni̱ka̱ʼa̱nñá xíʼinra: “¿Ndáa ña̱ taxiún ndaʼíi̱ xa̱ʼa̱ ña̱ ku̱su̱n xíʼi̱n?”. 17 “Iin ti̱xúʼu̱ sa̱na̱i̱ taxi ndaʼún”, ka̱chira. Soo ñákán ni̱ka̱ʼa̱nñá xíʼinra: “¿Á ndakoún iin ña̱ʼa ndaʼíi̱ nda̱a̱ ná chindaʼúnrí?”. 18 Ta ta̱yóʼo ni̱nda̱ka̱tu̱ʼúnrañá: “¿Ndáa ña̱ʼa kúni̱ún ndakoi̱ ndaʼún?”. Ta saá ni̱ka̱ʼa̱nñá xíʼinra: “Seʼe̱ ña̱ chíka̱ún sello, yi̱ʼva̱ ña̱ núʼniña xíʼin tú vara tú níʼún”. Ta saá ta̱xiraña ndaʼa̱ñá, ta ni̱kisi̱ra xíʼinñá ta ni̱ke̱e se̱ʼeñá.
w04 15/1 30 párr. 4, 5
Pregunta ña̱ kéʼé na̱ káʼvi tutu yóʼo
Ta̱ Judá va̱ása va̱ʼa ña̱ níkeʼéra saáchi sa̱ndáʼvira ñá Tamar ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra taxira se̱ʼera ta̱ Selah koo xíʼinñá. Ta iinka ña̱ ke̱ʼéra kúú ña̱ ni̱ki̱sira xíʼin inka ñaʼá, ñá nda̱kanixi̱níra kísi̱ xíʼin ku̱a̱ʼá ta̱a. Ta ña̱yóʼo va̱ása va̱ʼaña nu̱ú Ndióxi̱, saáchi Ndióxi̱ káʼa̱nra nda̱saa na̱ ti̱ndaʼa̱ va̱ʼa ku̱su̱n xíʼin táʼanna (Génesis 2:24). Soo su̱ví ñá kísi̱ xíʼin ku̱a̱ʼá ta̱a kúú ñá ni̱si̱ki̱ ta̱ Judá xíʼin, chi ñá Tamar kúúñá, ta xíʼin ña̱yóʼo ke̱ʼéra ña̱ xi̱niñúʼu keʼé se̱ʼera ta̱ Selah, ta na̱ se̱ʼeñá na̱ ka̱ku xíʼinra su̱ví se̱ʼe sáká níxi̱kuuna, saáchi nda̱a̱ táki̱ʼva íyo ta̱ sa̱xínu ña̱ káʼa̱n ley saá íyora, nu̱ú káʼanña ña̱ tindaʼa̱na xíʼin ñá síʼí ñanina tá kǒo se̱ʼe na̱yóʼo níkaku.
Suví ña̱ kini kúú ña̱ ke̱ʼé ñá Tamar. Saáchi tá ka̱ku na̱ kúáti se̱ʼeñá vaása níka̱ʼa̱nna xa̱ʼa̱ na̱yóʼo ña̱ kúúna se̱ʼe sákañá. Tá ti̱ndaʼa̱ ta̱ Boaz ta̱ ñuu Belén xíʼin ñá Rut ñá ñuu Moab, ña̱ va̱ʼa saxínuna ña̱ káʼa̱n ley ña̱ tindaʼa̱na xíʼin ñá síʼí ñanina, na̱ kúú anciano ña̱ ñuu Belén va̱ʼaní ni̱ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa̱ ta̱ Pérez ta̱ se̱ʼe ñá Tamar, tá ka̱china xíʼin ta̱ Boaz: “Ta ná taxi Jehová ña̱ ná koo se̱ʼún xíʼin ñá loʼo yóʼo, ta ku̱a̱ʼání ná xa̱a̱na koona nda̱a̱ táki̱ʼva íyo na̱ veʼe ta̱ Pérez, ta̱ se̱ʼe ñá Tamar xíʼin ta̱ Judá”. (Rut 4:12). Ti̱xin na̱ veʼe ta̱ Pérez ki̱xi ta̱ Jesucristo (Mateo 1:1-3; Lucas 3:23-33).
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Génesis 38:1-19) Tá tiempo saá, ta̱ Judá nda̱koora na̱ ñanira ta ke̱ʼéra iin veʼe ña̱ manta yatin nu̱ú íyo iin ta̱a ta̱ ñuu Adulam ta̱ naní Hirá. 2 Lugar kán ta̱ Judá xi̱nira iin ñá se̱ʼe ta̱ Súa ta̱ ñuu Canaán, ta xíʼin ñákán ti̱ndaʼa̱ra ta ni̱kisira xíʼinñá. 3 Tasaá ni̱ke̱e se̱ʼeñá. Ta tá ka̱ku se̱ʼeñá chi̱núura ki̱vi̱ ta̱yóʼo ña̱ kunaníra Er. 4 Ta tuku ni̱ke̱e se̱ʼeñá ta ka̱ku iin ta̱ loʼo ta chi̱núura ki̱vi̱ ta̱yóʼo ña̱ kunaníra Onán. 5 Ta tuku ka̱ku iinka se̱ʼeñá ta chi̱núuñá ki̱vi̱ra Selá. Ta ta̱ Judá chí Aczib ndíka̱a̱ra tá ka̱ku se̱ʼe ñáyóʼo. 6 Tá ni̱ya̱ʼa tiempo, ta̱ Judá sa̱tíndaʼa̱ra se̱ʼera ta̱ nu̱ú ta̱ naní Er xíʼin iin ñaʼá ñá nani Tamar. 7 Soo Jehová kǒo níkutóra ña̱ xi̱keʼé ta̱ Er, ta̱ kúú se̱ʼe nu̱ú ta̱ Judá. Ña̱kán Jehová xa̱ʼnírara. 8 Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ta̱ Judá ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Onán: “Tindaʼa̱ xíʼin ñá síʼí ñaniún. Tasaá sáxi̱nún ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo. Ku̱su̱n xíʼinñá ña̱ va̱ʼa kaku se̱ʼeñá tasaá kǒo ndiʼi-xa̱ʼa̱ ki̱vi̱ ñaniún. 9 Soo ta̱ Onán xi̱kunda̱a̱-inira ña̱ su̱ví se̱ʼe miíra koo na̱ va̱lí ka̱ku, ña̱kán tá xi̱kisi̱ra xíʼin ñá síʼí ñanira va̱ása níxi̱taxira ña̱ ke̱e se̱ʼeñá. 10 Soo ña̱ xi̱keʼéra va̱ása va̱ʼaña nu̱ú Jehová. Xa̱ʼa̱ ña̱kán ni̱xi̱ʼi̱tu ta̱yóʼova i̱xara. 11 Tasaá ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Judá xíʼin ñá Tamar, ñá xa̱nura: “Kúaʼan veʼe yiváún ta kán kindo̱ún koún ta kǒo tindaʼún nda̱a̱ ná kuaʼnu se̱ʼi̱ ta̱ Selá ña̱ koora xíʼún”. Saáchi xi̱ndakanixi̱ní ta̱ Judá: “Ña̱ sana nda̱a̱ ta̱ loʼo yóʼo kuvi nda̱a̱ táki̱ʼva ndo̱ʼo na̱ ñanira”. Ta saá ke̱e ñá Tamar ku̱a̱ʼanñá veʼe yivañá kooñá. 12 Tá ni̱ya̱ʼa tiempo ni̱xi̱ʼi̱ ñá síʼí ta̱ Judá, ñá xi̱kuu se̱ʼe ta̱ Súa. Tá ni̱ya̱ʼa tiempo ña̱ ni̱xi̱ʼi̱ ñá síʼíra, ni̱xa̱ʼa̱nra xíʼin migora ta̱ Hirá ta̱ ñuu Adulam chí nu̱ú ñúʼun na̱ xáʼnda yixí tí ndikachi sa̱nara chí Timná. 13 Ta saá ni̱ka̱ʼa̱n iin na̱ yiví xíʼin ñá Tamar: “Ta̱ si̱soún ku̱a̱ʼa̱nra chí Timná ña̱ kaʼndara yixí tí ndikachi sa̱nára”. 14 Ta saá ñáyóʼo ta̱váñá ti̱ko̱to̱ ña̱ ndíxi na̱ xíʼi̱ yií, nda̱kasiñá nu̱úñá, ta nda̱kundixiñá iinka ti̱ko̱to̱, ta xi̱kundúʼuñá chí yéʼé ña̱ ñuu Enaim, yichi̱ ña̱ ku̱a̱ʼa̱n chí Timná. Ke̱ʼéñá ña̱yóʼo saáchi xi̱niñá ña̱ xa̱a̱ chée ta̱ Selá ta ta̱ʼánka satindaʼa̱ ta̱ Judá ta̱yóʼo xíʼinñá. 15 Tá xi̱ni ta̱ Judá ñáyóʼo ndi̱ku̱n kama nda̱kanixi̱níra ña̱ kúúñá iin ñaʼá ñá kísi̱ xíʼin ku̱a̱ʼání ta̱a, saáchi ñá Tamar nda̱kasiñá nu̱úñá. 16 Ta nda̱koora yichi̱ nu̱ú ku̱a̱ʼa̱nra ta ni̱xa̱ra nu̱úñá, ta xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ása xíni̱ra ña̱ kúúñá xa̱nura, ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinñá: “Ndúkúi̱ ña̱ ma̱ní nu̱ún, taxi ná ku̱su̱i̱ xíʼún”. Ñákán ni̱ka̱ʼa̱nñá xíʼinra: “¿Ndáa ña̱ taxiún ndaʼíi̱ xa̱ʼa̱ ña̱ ku̱su̱n xíʼi̱n?”. 17 “Iin ti̱xúʼu̱ sa̱na̱i̱ taxi ndaʼún”, ka̱chira. Soo ñákán ni̱ka̱ʼa̱nñá xíʼinra: “¿Á ndakoún iin ña̱ʼa ndaʼíi̱ nda̱a̱ ná chindaʼúnrí?”. 18 Ta ta̱yóʼo ni̱nda̱ka̱tu̱ʼúnrañá: “¿Ndáa ña̱ʼa kúni̱ún ndakoi̱ ndaʼún?”. Ta saá ni̱ka̱ʼa̱nñá xíʼinra: “Seʼe̱ ña̱ chíka̱ún sello, yi̱ʼva̱ ña̱ núʼniña xíʼin tú vara tú níʼún”. Ta saá ta̱xiraña ndaʼa̱ñá, ta ni̱kisi̱ra xíʼinñá ta ni̱ke̱e se̱ʼeñá. 19 Tándi̱ʼi nda̱kiʼinñá ku̱a̱ʼa̱nñá, ta̱váñá ti̱ko̱to̱ ña̱ ndíxiñá ta nda̱kundixí tukuñá ti̱ko̱to̱ ña̱ xíndixi na̱ ni̱xi̱ʼi̱ yií.
18-24 TÍ MAYO
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA̱ | GÉNESIS 40, 41
“Jehová ta̱vára ta̱ José ti̱xin veʼeka̱a”
(Génesis 41:9-13) Tasaá ta̱ táxi vino xíʼi ta̱ faraón ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra: “Vitin natúʼi̱n xa̱ʼa̱ ku̱a̱chii̱. 10 Tá ni̱sa̱a̱ ta̱ faraón xíʼin na̱ káchíñu nu̱úra, ta saá xa̱ʼndara chiñu ña̱ ná chika̱a̱na yi̱ʼi̱ saátu ta̱ íxava̱ʼa si̱táva̱ʼa xíxi ta̱ faraón ti̱xi̱n veʼeka̱a ña̱ íyo chí veʼe ta̱ ndísochíñu xíʼin na̱ ndáa veʼeka̱a. 11 Tándi̱ʼi, iin tá iinndi̱ ni̱xaníndi̱ ñuú saá, ta ña̱ ni̱xa̱níndi̱ ni̱xi̱yo ña̱ xi̱kuni̱ kachiña. 12 Ta nu̱ú xi̱ñuʼundi̱ kán xi̱ndika̱a̱ iin ta̱ loʼo hebreo, iin ta̱ xi̱kachíñu nu̱ú ta̱ ndísochíñu xíʼin na̱ ndáa. Tá ni̱ka̱ʼa̱nndi̱ xíʼinra xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱xaníndi̱, ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinndi̱ ndáa ña̱ kúni̱ kachiña. 13 Ta nda̱a̱ táki̱ʼva ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinndi̱, ki̱ʼva saá ku̱u: nda̱taxi tukuna chiñu ndaʼíi̱ ña̱ xi̱kuumiíi̱, soo ta̱ inka kán ka̱tikaanara”.
“¿Á su̱ví Ndióxi̱ kúú ta̱ ka̱ʼa̱n xíʼinyó ndáaña kúni̱ kachi xa̱ni?”
Sana na̱ndósó-ini ta̱ táxi vino xíʼi ta̱ rey xa̱ʼa̱ ta̱ José, soo Jehová kǒo nínandósó-inira xa̱ʼa̱ ta̱yóʼo. Iin ñuú Jehová chi̱ndaʼára u̱vi̱ xa̱ni ña̱ ndáyáʼviní nu̱ú ta̱ faraón. Xa̱ni ña̱ nu̱ú ña̱ ni̱xa̱ní ta̱ rey, xi̱nira chí yu̱ta Nilo ki̱ta u̱xa̱ si̱ndi̱ki̱ náʼnu ta livika̱vírí. Tándi̱ʼi xi̱nira inka u̱xa̱ si̱ndi̱ki̱ leke tí kúúmií kue̱ʼe̱, ta tí leke yóʼo xa̱xirí u̱xa̱ saá si̱ndi̱ki̱ náʼnu. Ta ña̱yóʼo kúú inka ña̱ ni̱xa̱níra, xi̱nira u̱xa̱ yokó ta náʼnu ndikínña, ta xi̱nira inka u̱xa̱ yokó níi̱ ña̱ yi̱chí, ta ña̱ níi̱ yóʼo ki̱xáʼaña xáxiña u̱xa̱ saá yokó náʼnu. Tá ni̱tu̱vi inka ki̱vi̱, ta̱ rey nda̱kora ta ki̱xáʼa ndíʼi̱ní-inira xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱xa̱níra, xa̱ʼa̱ ña̱kán ka̱nara na̱ kúúmií ña̱ ndíchi na̱ káchíñu nu̱úra, ta na̱túʼunra xíʼinna ña̱ ni̱xa̱níra, soo kǒo níkuchiñuna ka̱ʼa̱nna xíʼinra xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo. (Génesis 41:1-8). ¿Ndáa ña̱ ke̱ʼéna? Va̱ása xíni̱yó. Soo ña̱ xíni̱yó kúú ña̱ va̱ása níkúchiñuna ka̱ʼa̱nna xíʼin ta faraón xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱xa̱níra, ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ni̱ndi̱ʼi̱ní-inira.
Nda̱a̱ vitinví nda̱kaʼán ta̱ táxi vino xíʼi ta̱ rey xa̱ʼa̱ ta̱ José. Ta ki̱xáʼa ni̱ndi̱ʼi̱-inira, xa̱ʼa̱ ña̱kán ki̱xáʼara káʼa̱nra xa̱ʼa̱ ta̱ José xíʼin ta̱ faraón, u̱vi̱ ku̱i̱ya̱ chí sa̱tá ta̱ José kúú ta̱ ni̱ka̱ʼa̱n ndáa ña̱ kúni̱ kachi ña̱ ni̱xa̱ní ta̱ táxi vino xíʼi ta̱ rey xíʼin ña̱ ni̱xa̱ní ta̱ íxava̱ʼa si̱táva̱ʼa. Tasaá ndi̱ku̱n kama ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ faraón ña̱ ná ku̱ʼu̱nna ndakiʼinna ta̱ José ña̱ kixira nu̱úra (Génesis 41:9-13).
(Génesis 41:16) Ta̱ José nda̱kuinra yuʼú ta̱ faraón: “Yi̱ʼi̱ kǒo ndáyáʼvii̱. Mií Ndióxi̱ kúú ta̱ ka̱ʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼaní koo ta̱ faraón”.
(Génesis 41:29-32) ”Ti̱xin u̱xa̱ ku̱i̱ya̱ koo ku̱a̱ʼání ña̱ʼa ña̱ kuxundó iníísaá ñuu Egipto. 30 Soo tándi̱ʼi kixi inka u̱xa̱ ku̱i̱ya ña̱ koo so̱ko, tá ná kixa̱a̱ ku̱i̱ya̱ yóʼo ndiʼina nandósó xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼaní ni̱xi̱yo ña̱ xi̱xixina ñuu Egipto, ta kooní so̱ko iníísaá nu̱ú ñuʼú. 31 Ta ndiʼina va̱ása ndakaʼankana xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼaní ni̱xi̱yo ña̱ ñuu Egipto, saáchi ndeéní koo so̱ko ti̱xin ñuu yóʼo. 32 Xa̱ʼa̱ ña̱ u̱vi̱ yichi̱ ni̱xa̱ní ta̱ faraón ña̱yóʼo, kúni̱ kachiña ña̱ keʼéva Ndióxi̱ ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra, ta Ndióxi̱ ta̱ nda̱a̱ ti̱xin ña̱ loʼo tiempo keʼéra ña̱yóʼo.
“¿Á su̱ví Ndióxi̱ kúú ta̱ ka̱ʼa̱n xíʼinyó ndáaña kúni̱ kachi xa̱ni?”
Jehová kúʼvi̱ní-inira xínira na̱ nda̱kú-ini ta saátu na̱ vitá íyo ini; xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo Jehová chi̱ndeétáʼanra xíʼin ta̱ José ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra ndáa ña̱ kúni̱ kachi xa̱ni ña̱ ni̱xa̱ní ta̱ faraón, soo na̱ su̱tu̱ xíʼin na̱ ndíchi na̱ íyo ñuu kán va̱ása níkuchiñu na̱yóʼo ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa̱ña. Ta̱ José ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ faraón ña̱ u̱vi̱ saá ña̱ xa̱ni ña̱ ni̱xa̱níra iin kúni̱ kachi u̱vi̱ saá ña̱yóʼo. Ta xa̱ʼa̱ ña̱ u̱vi̱ yichi̱ ni̱xa̱níraña kúni̱ kachiña ña̱ ndixaa keʼé Jehová ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra, u̱xa̱ saá tí si̱ndi̱ki̱ náʼnu xíʼin u̱xa̱ saá yokó náʼnu kúni̱ kachiña u̱xa̱ ku̱i̱ya̱, ña̱ koo ku̱a̱ʼá ña̱ʼa kuxuna ña̱ ñuu Egipto, ta inka u̱xa̱ si̱ndi̱ki̱ leke xíʼin u̱xa̱ yokó níi̱ kúni̱ kachiña inka u̱xa̱ ku̱i̱ya̱ ña̱ kooní so̱ko, ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo na̱ yiví nandósó-inina xa̱ʼa̱ ndiʼi ña̱ʼa ña̱ va̱ʼa ña̱ ni̱xi̱yo ñuu Egipto (Génesis 41:25-32).
(Génesis 41:38-40) Ta saá ta̱ faraón ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ káchíñu nu̱úra: “¿Á kivi nda̱ni̱ʼíyó inka ta̱a nda̱a̱ tákiʼva íyo ta̱yóʼo, iin ta̱ kúúmií espíritu mií Ndióxi̱?”. 39 Tasaá ta̱ faraón ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ José: “Kǒo nda̱a̱ ni iin ta̱a ta̱ va̱ʼaní kéʼé chiñu, ni iin ta̱a ta̱ ndíchiní xi̱ní nda̱a̱ táki̱ʼva íyoún, saáchi mií Ndióxi̱ ni̱na̱ʼa̱ ñayóʼo nu̱ún. 40 Yóʼó kuisochíñu xíʼin veʼi̱. Ndiʼi na̱ ñuui̱ keʼéna ndiʼi ña̱ kaʼún xíʼinna. Soo iinlá yi̱ʼi̱ káʼnuka koo nu̱ún, saáchi yi̱ʼi̱ kúú rey”.
“¿Á su̱ví Ndióxi̱ kúú ta̱ ka̱ʼa̱n xíʼinyó ndáaña kúni̱ kachi xa̱ni?”
Ta̱ faraón sa̱xínura tu̱ʼun ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra. Ndi̱ku̱n kama ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ ná sakúndixina ta̱ José xíʼin ti̱ko̱to̱ ña̱ lino, ta ta̱vára seʼe̱ ndaʼa̱ra ña̱ chíka̱a̱ra sello ta ta̱xira seʼe̱ra ndaʼa̱ ta̱ José. Ta saátu ta̱xira iin cadena ña̱ oro xíʼin iin carro tú kúúmiíra ndaʼa̱ ta̱ José, ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra ña̱ ku̱ʼu̱nra nda̱a̱ míí kúni̱ miíra ta nda̱a̱ ni iinna va̱ása kasi nu̱úra ña̱ saxínura ndiʼi ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ rey (Génesis 41:42-44). Ta̱ José va̱ʼaní xi̱kandíxara Ndióxi̱, xa̱ʼa̱ ña̱kán Ndióxi̱ ta̱várara ti̱xin veʼeka̱a, ta ta̱xira ña̱ ná keʼéra iin chiñu ña̱ ndáyáʼviní nu̱ú ta̱ faraón ñuu Egipto. Ki̱vi̱ saá ku̱nda̱a̱ káxi inira ña̱ iin ña̱ va̱ʼaní kúú ña̱ ka̱ndíxara Jehová. Ndióxi̱ xi̱nira ndiʼi ña̱ tu̱ndóʼo ña̱ ni̱ya̱ʼa ta̱ José nu̱ú ndiʼi tiempo kán, ta mií Ndióxi̱ chindeétáʼan xíʼinra ña̱ ki̱tara nu̱ú ndiʼi tu̱ndóʼo yóʼo, ta ta̱xira ku̱a̱ʼá ña̱ va̱ʼa ndaʼa̱ra. Soo Ndióxi̱ va̱ása níxi̱kuni̱ kuitíra ña̱ ndasaviíra tu̱ndóʼo ña̱ ni̱ya̱ʼa ta̱ José nu̱ú, chi̱ ña̱ xi̱kuni̱ra kúú ña̱ kundaara na̱ xa̱a̱ koo na̱ ñuu Israel. Nu̱ú inka artículo ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo.
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ kivi chindeé miíyó
(Génesis 41:14) Ta saá ta̱ faraón chi̱ndaʼára na̱ ku̱ʼu̱n tavá ta̱ José ti̱xin veʼeka̱a, ta ndi̱ku̱n kama ki̱xa̱a̱na xíʼinra. Ta̱ José ni̱xa̱tára nu̱úra, ta na̱samara ti̱ko̱to̱ra ta saá ni̱xa̱a̱ra nu̱ú ta̱ faraón.
w15 1/11 9 párr. 1-3
¿Á xa̱a̱ xíni̱ún xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo?
¿Nda̱chun ya̱chi̱ka ni̱xa̱tá ta̱ José nu̱úra tá ni̱xa̱ʼa̱nra nu̱ú ta̱ faraón?
Nu̱ú libro ña̱ Génesis káʼa̱nña xa̱ʼa̱ ta̱ faraón, ña̱ xa̱ʼndara chiñu ña̱ ndi̱kun kama ná tavana ta̱ José ti̱xin veʼeka̱a, ña̱ va̱ʼa ka̱ʼa̱nra xíʼinra ndáa ña̱ kúni̱ kachi ña̱ ni̱xaníra, saáchi sándi̱ʼi̱níña-inira. Tiempo saá, xa̱a̱ ku̱a̱ʼá ku̱i̱ya̱ ndíka̱a̱ ta̱ José veʼeka̱a. Ni xa̱a̱ númi̱ní ta̱ faraón kunira ta̱ José, soo ta̱yóʼo ta̱vara tiempo ña̱ xa̱tára nu̱úra ta saá ku̱ʼu̱nra nu̱ú ta̱ faraón (Génesis 39:20-23; 41:1, 14). Ta̱ ka̱ʼyí tutu yóʼo xíni̱ va̱ʼara costumbre ña̱ xi̱kuumií na̱ ñuu Egipto, saáchi ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo.
Ku̱a̱ʼání ñuu ña̱ ni̱xi̱yo tiempo xi̱naʼá, ta saátu na̱ hebreo xi̱taxina ña̱ xi̱xaʼnu yixí nu̱úna. Ña̱ libro Comentario exegético y explicativo de la Biblia káʼa̱nña “iinlá kuití na̱ ñuu Egipto kúú na̱ xi̱kutóo xa̱tá nu̱ú”.
¿Á nu̱ú kuitína xi̱xatána? Ña̱ revista Biblical Archaeology Review káʼa̱nña xa̱ʼa̱ sava costumbre ña̱ xi̱kuumií na̱ ñuu Egipto tá xi̱xa̱ʼa̱nna nu̱ú ta̱ faraón, ña̱ xi̱xiniñúʼu ndasaviína miína nda̱a̱ táki̱ʼva kéʼéna tá ku̱a̱ʼa̱nna templo. Tá saá xi̱keʼéna, ta̱ José ni̱xa̱tára iníísaá miíra tá ni̱xa̱ʼa̱nra nu̱ú ta̱ faraón.
(Génesis 41:33) ”Ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, ná ndukú ta̱ faraón iin ta̱a ta̱ va̱ʼaní kéʼé chiñu, iin ta̱a ta̱ ndíchiní, ta ná taxira kiʼin ta̱yóʼo kuenta xíʼin iníísaá ñuu Egipto.
w09 15/11 28 párr. 14
Miíyó na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱, xíniñúʼu na̱ʼa̱yó ña̱ to̱ʼó-ini
Tá tiempo xi̱naʼá na̱ ñuu Ndióxi̱ xi̱sanáʼa̱na se̱ʼena ti̱xin veʼena ña̱ to̱ʼó koo inina xíʼin na̱ yiví. Koto ña̱ va̱xi nu̱ú Génesis 22:7 ndáa ki̱ʼva viíní xi̱ka̱ʼa̱n xíʼin táʼa̱n ta̱ Abrahán xíʼin ta̱ Isaac. Ta saátu ta̱ José náʼa̱ ña̱ viíní sa̱náʼa̱ na̱ yivára miíra ña̱ to̱ʼó koo inira xíʼin inkana, saáchi tá xi̱ndika̱a̱ra veʼeka̱a to̱ʼó ni̱xi̱yo inira xíʼin na̱ xi̱ñuʼu xíʼinra (Gén. 40:8, 14). Ta ña̱ ke̱ʼéra tá ni̱xa̱ʼa̱nra nu̱ú ta̱ faraón náʼa̱ña ña̱ va̱ʼaní sa̱kuaʼara ti̱xin veʼera ña̱ to̱ʼó koora xíʼin iin na̱ kúúmií iin chiñu káʼnu (Gén. 41:16, 33, 34).
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Génesis 40:1-23) Tá ni̱ya̱ʼa tiempo, ta̱ táxi vino xíʼi ta̱ rey ña̱ ñuu Egipto saátu ta̱ íxava̱ʼa si̱táva̱ʼa xíxira, ni̱ki̱ʼvina iin ku̱a̱chi nu̱ú ta̱ rey ña̱ ñuu Egipto. 2 Ta ni̱sa̱a̱ní ta̱ faraón xíʼin u̱vi̱ saá na̱yóʼo, ni̱sa̱a̱ra xíʼin ta̱ táxi vino xíʼira saátu xíʼin ta̱ íxava̱ʼa si̱táva̱ʼa xíxira. 3 Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo nda̱sirana ti̱xin veʼeka̱a ña̱ íyo chí veʼe ta̱ ndísochíñu xíʼin na̱ ndáa, nu̱ú ndíka̱a̱ ta̱ José. 4 Ta̱ ndísochíñu xíʼin na̱ ndáa veʼeka̱a ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ José ña̱ ná kiʼinra kuenta xíʼin na̱yóʼo, ta saá xi̱ñuʼu na̱yóʼo loʼo tiempo tixin veʼeka̱a. 5 Ta saá, ta̱ táxi vino xíʼi ta̱ rey xíʼin ta̱ íxava̱ʼa si̱táva̱ʼa xíxira na̱ ñúʼu ti̱xin veʼeka̱a, ni̱xa̱nína ñuú saá. Ta ña̱ ni̱xa̱ní iin tá iin na̱yóʼo íyo ña̱ kúni̱ kachiña. 6 Tá ni̱tu̱vi inka ki̱vi̱, ni̱ki̱ʼvi ta̱ José nu̱ú ndóona, ta náʼa̱ ña̱ nda̱kavaní-inina. 7 Tasaá, ni̱nda̱ka̱tu̱ʼúnra na̱ xi̱kachíñu nu̱ú ta̱ faraón, na̱ ndási ñúʼu xíʼinra ti̱xin veʼeka̱a: “¿Nda̱chun náʼa̱ ña̱ kúsuchíní-inindó?”. 8 Ta saá na̱kán nda̱kuiinna: “Iin tá iinndi̱ ni̱xa̱níndi̱, ta kǒo na̱ ka̱ʼa̱n xíʼinndi̱ ndáaña kúni̱ kachiña”. Tasaá ta̱ José ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “¿Á su̱ví Ndióxi̱ kúú ta̱ káʼa̱n xíʼinyó ndáaña kúni̱ kachi xa̱ni? Ixandó ña̱ ma̱ní, ka̱ʼa̱nndó xíʼi̱n ndáaña ni̱xa̱níndó”. 9 Ta̱ táxi vino xíʼi ta̱ rey ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ ni̱xa̱níra xíʼin ta̱ José ta ka̱chira xíʼinra: “Ni̱xa̱níi̱ ña̱ yatin nu̱úi̱ níndichi iin tú uva 10 ta u̱ni̱ kúú ndaʼa̱ válínú. Ta xa̱ʼnu tú uva yóʼo, ta ka̱na yita ndaʼa̱nú ta saátu kana ku̱a̱ʼá uva tí ni̱chi̱chi. 11 Tá níʼi̱ copa ta̱ faraón. Tasaá ki̱ʼi̱n tí uva ta ku̱ʼníi̱rí ti̱xin copa ta̱ faraón. Tándi̱ʼi ta̱xii̱ copa ndaʼa̱ ta̱ faraón”. 12 Tasaá ta̱ José ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra: “Ña̱yóʼo kúni̱ kachi ña̱ ni̱xa̱níún. Ña u̱ni̱ ndaʼa̱ válínú kúúña u̱ni̱ ki̱vi̱. 13 Ti̱xin ña̱ u̱ni̱ ki̱vi̱, ta̱ faraón tavára yóʼó, ta taxi tukura chiñu ña̱ xi̱kuumiíún. Taxi tukún vino koʼo ta̱ faraón nda̱a̱ táki̱ʼva xi̱keʼún tá ya̱chi̱, tá xi̱taxiún copa ndaʼa̱ra. 14 Soo, “xíniñúʼu ndakaʼún xa̱ʼíi̱ tá ná kitaún yóʼo. Ixaún ña̱ ma̱ní, na̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼa-iniún xíʼi̱n ta ka̱ʼún xa̱ʼíi̱ xíʼin ta̱ faraón ña̱kán va̱ʼa tavána yi̱ʼi̱ nu̱ú ndíka̱i̱ yóʼo”. 15 Saáchi ta̱ i̱xakuíʼnana kúúi̱ chí ñuu na̱ hebreo, ta yóʼo kǒo nda̱a̱ ni iin ña̱ʼa níkeʼíi̱ soo chi̱ka̱ʼa̱vana yi̱ʼi̱ ti̱xin veʼeka̱a”. 16 Tá xi̱niso̱ʼo ta̱ íxava̱ʼa si̱táva̱ʼa, ña̱ va̱ʼaní ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ José, ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra: “Yi̱ʼi̱ ni̱xa̱níi̱, ta xi̱nii̱ níndoso u̱ni̱ canasta ña̱ si̱táva̱ʼa yaa xi̱níi̱. 17 Ini canasta ña̱ kánuu nda̱a̱ chí ni̱nu, ñúʼu ndiʼi saá nu̱ú ña̱ si̱táva̱ʼa ña̱ kuxu ta̱ faraón, ta tí saa ki̱xáʼarí xíxiríña ini canasta kán”. 18 Ta saá ta̱ José ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra: “Ña̱yóʼo kúni kachi ña̱ ni̱xa̱níún. Ña̱ u̱ni̱ canasta, kúú u̱ni̱ ki̱vi̱. 19 Ti̱xin u̱ni̱ ki̱vi̱, ta̱ faraón kaʼndara xi̱níún ta katikaara yóʼó ndaʼa̱ iin yitu̱n ta tí saa kaxirí ku̱ñún”. 20 Soo tá ni̱ya̱ʼa u̱ni̱ ki̱vi̱, ni̱xi̱nu ta̱ faraón ku̱i̱ya̱ra, ta ke̱ʼéra iin vikó ta ka̱nara ndiʼi na̱ káchíñu nu̱úra ta ta̱vára ta̱ táxi vino xíʼira ta saátu ta̱ íxava̱ʼa si̱táva̱ʼa, ta ki̱xa̱a̱ na̱yóʼo nu̱úra. 21 Soo nda̱taxira chiñu ndaʼa̱ ta̱ táxi vino xíʼira ta ki̱xáʼa tukura káchíñura nu̱ú ta̱ faraón. 22 Soo ta̱ íxava̱ʼa si̱táva̱ʼa ka̱tikanara ndaʼa̱ iin yitu̱n, nda̱a̱ táki̱ʼva ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ José xíʼinra kundoʼora xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱xa̱níra. 23 Soo ta̱ táxi vino xíʼi ta̱ rey na̱ndóso-inira xa̱ʼa̱ ta̱ José, ta va̱ása ní ndakaʼánra xa̱ʼa̱ra.
25-31 TÍ MAYO
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA̱ | GÉNESIS 42, 43
“Ta̱ José va̱ʼaní ni̱xa̱ʼnu̱-inira”
(Génesis 42:5-7) Ta na̱ se̱ʼe ta̱ Israel ku̱a̱ʼa̱nna ñuu Egipto xíʼin inka na̱ yiví ña̱ satána ña̱ kuxuna, saáchi ndeéní ki̱xáʼa ndíka̱a̱ so̱ko ta nda̱a̱ ñuu Canaán ni̱xa̱a̱ña. 6 Ta ta̱ José kúú ta̱ kíʼin kuenta xíʼin ndiʼi chiñu ña̱ íyo ñuu kán, ta ndiʼi na̱ yiví na̱ íyo inka ñuu xi̱xaʼanna ña̱ satána ña̱ kuxuna nu̱úra. Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo na̱ ñani ta̱ José ni̱xa̱ʼa̱nna nu̱úra ta ku̱xítína nu̱úra. 7 Tá xi̱ni ta̱ José na̱yóʼo, nda̱kunira na̱ ñanira, soo va̱ása níka̱ʼa̱nra xíʼinna ña̱ kúúra ta̱ José. Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo va̱ása vií níka̱ʼa̱nra xíʼinna: “¿Ndáa míí ki̱xindó?”. Na̱yóʼo nda̱kuiinna. “Chí ñuu Canaán ki̱xindi̱, ta va̱xindi̱ satándi̱ ña̱ kuxundi̱”.
Mií Ndióxi̱ kúú ta̱ xíni̱ xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo
Soo ta̱ José nda̱kunira na̱ ñanira. Tá xi̱ku̱xíti na̱yóʼo nu̱úra, nda̱kaʼánra xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱xa̱níra i̱xaa Jehová tá ni̱xi̱yo loʼora. Biblia káʼa̱nña ndi̱kun kama nda̱kaʼán ta̱ José xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱xa̱níra xa̱ʼa̱ na̱ ñanira nu̱ú xi̱nira xi̱ku̱xítina nu̱úra nda̱a̱ táki̱ʼva kéʼéna vitin (Génesis 37:2, 5-9; 42:7, 9). ¿Ndáaña keʼé ta̱ José vitin? ¿Á ku̱ʼu̱nra numirana á ixaa ndi̱va̱ʼara xíʼinna?
Ta̱ José va̱ása níndakanixi̱níra ña̱ ixaa ndiva̱ʼara xíʼin na̱ ñanira, saáchi xi̱kunda̱a̱-inira ña̱ mií Jehová kúú ta̱ kúni̱ ña̱ na̱ se̱ʼe ta̱ Jacob xa̱a̱na koona iin ñuu káʼnu, ta xíʼin ña̱yóʼo ku̱nda̱a̱-inira ña̱ mií Ndióxi̱ kúú ta̱ ta̱xi ña̱ ndakutáʼan tukura xíʼin na̱ ñanira (Génesis 35:11, 12). Tá na̱ ñanira íyokana nda̱a̱ táki̱ʼva ni̱xi̱yona tá ya̱chi, tá va̱ása ndíʼi̱-inina xa̱ʼa̱ inkana tá va̱ása kúʼvi̱-inina xínina inkana, ¿ndáa ki̱ʼva xi̱nu ña̱ kúni̱ Ndióxi̱ tá saá íyona? Va̱ása níxi̱kunda̱a̱-ini ta̱ José á ta̱ tákuka kúú yivára xíʼin ñanira ta̱ Benjamín, soo tá na̱ tákuka kúú na̱yóʼo, tá ná ixandi̱va̱ʼara xíʼin na̱ ñanira, sana na̱yóʼo ixandi̱va̱ʼana xíʼin ñanira ta̱ Benjamín, ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo xo̱ʼvi̱ní-ini ta̱ Jacob ta nda̱a̱ kivi xa̱a̱ra kuvira chi sana xa̱a̱ chéeníra. Ta̱ José va̱ása níka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ ñanira ña̱ miíra kúú ta̱ José, chi ña̱ ke̱ʼéra kúú ña̱ xi̱tondosórana ña̱ va̱ʼa kunda̱a̱-inira á xa̱a̱ na̱samana. Ta xíʼin ña̱yóʼo keʼéra nda̱a̱ táki̱ʼva xi̱kuni̱ mií Jehová keʼéra.
Mií Ndióxi̱ kúú ta̱ xíni̱ xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo
Sana miíyó va̱ása ya̱ʼavíyó nu̱ú tu̱ndóʼo táʼan ña̱ ni̱ya̱ʼa ta̱ José. Soo tiempo vitin íyo ku̱a̱ʼání familia na̱ kánitáʼan ta nda̱a̱ sándakoo táʼanna. Ta ki̱vi̱ ñúʼuna nu̱ú tu̱ndóʼo va̱ása vií ndákanixi̱nína ndáa ña̱ keʼéna, chi kéʼéna ña̱ kúni̱ miína. Tá miíyó ná ya̱ʼayó nu̱ú iin tu̱ndóʼo táʼan ña̱yóʼo, ná keʼéyó nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼé ta̱ José ta kotoyó ndáa ki̱ʼva kúni̱ Jehová keʼéyó (Proverbios 14:12). Ña̱ kutáʼan viíyó xíʼin na̱ veʼeyó ndáyáʼvivaña, soo mií ña̱ ndáyáʼviníka kúú ña̱ kutáʼan va̱ʼayó xíʼin Jehová saátu xíʼin se̱ʼera ta̱ Jesús. (Mateo 10:37).
(Génesis 42:14-17) Tasaá ta̱ José ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Xa̱a̱ ni̱ka̱ʼi̱n xíʼinndó: ‘Na̱ va̱xi koto nu̱ú ñuu yóʼo kúúndóʼ. 15 Kotondosói̱ ndóʼó. Chínaʼíi̱n xa̱ʼa̱ ki̱vi̱ ta̱ Faraón ña̱ va̱ása keendó ña̱ ñuu yóʼo nda̱a̱ ná kixi ñanindó ta̱ loʼoka. 16 Ta iinndó ná ku̱ʼu̱n xa̱ʼa̱ ñanindó ta̱ loʼoka, ta na̱ sava ná kindo̱ona yóʼo. Saá kúúña kunda̱a̱-inindi̱ á ña̱ nda̱a̱ kúú ña̱ káʼa̱nndó. Ta tá su̱ví ña̱ nda̱a̱ kúú ña̱ káʼa̱nndó, na̱ va̱xi koto nu̱ú ñuu yóʼo kúúndó”. 17 Tá sa̱ndíʼira ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna, u̱ni̱ ki̱vi̱ nda̱sirana.
Mií Ndióxi̱ kúú ta̱ xíni̱ xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo
Va̱ása nítaxi ta̱ José ya̱ʼa tiempo, saáchi ndi̱ku̱n kama xi̱tondosóra na̱ ñanira ña̱ va̱ʼa kunda̱a̱-inira ndáa ña̱ ndíka̱a̱ níma̱na. Ta ña̱ nu̱ú ña̱ ke̱ʼéra kúú ña̱ xi̱niñúʼura iin na̱ sa̱ndáya̱ʼa tu̱ʼunra, ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ ñanira ña̱ su̱ví na̱ va̱ʼa kúúna chi na̱ ku̱a̱ʼa̱n koto ñuu kán kúúna, ta va̱ása vií níka̱ʼa̱nra xíʼinna. Na̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nna ña̱ na̱ yiví va̱ʼa kúúna, ña̱ íyo familiana ta íyo iin ñanina ta̱ loʼoka ta ki̱ndo̱ora chí veʼe. Ni̱kusi̱íní-ini ta̱ José tá ku̱nda̱a̱-inira ña̱ táku ñanira ta̱ Benjamín, ta ña̱yóʼo kivi kuniñúʼura ña̱ va̱ʼa kotondosóra na̱ ñanira, ta ka̱chira xíʼinna ña̱ nda̱a̱ ná ku̱ʼunna kiʼinna ñanina ta̱ loʼoka ña̱ kixira nu̱úra saá taxira ña̱ ku̱ʼu̱n na̱yóʼo. Tá ni̱ya̱ʼa loʼo ki̱vi̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱yóʼo ña̱ ná ku̱ʼu̱nna ndakiʼinna ta̱ Benjamín, soo xi̱niñúʼu kindoo iin na̱yóʼo ña̱ va̱ʼa kunda̱a̱-inira ña̱ ndikóna (Génesis 42:9-20).
(Génesis 42:21, 22) Ta ki̱xáʼa káʼa̱n xíʼin táʼanna: “Vitin kúú ña̱ cháʼviyó xa̱ʼa̱ ña̱ ke̱ʼéyó xíʼin ñaniyó, chi xi̱niyó ña̱ xóʼvi̱-inira tá ni̱ka̱ʼa̱n nda̱ʼvíra xíʼinyó ña̱ ná kundáʼvi-iniyó kuniyóra, soo va̱ása níxiniso̱ʼoyó ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinyó. Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo kúú ña̱ xóʼvi̱yó vitin”. 22 Tasaá nda̱kuiin ta̱ Rubén ta ni̱ka̱ʼa̱nra: “¿Á va̱ása níka̱ʼi̱n xíʼinndó: ‘Kǒo keʼéndó ña̱ va̱ása va̱ʼa xíʼin ta̱ loʼo yóʼoʼ, soo kǒo níxiniso̱ʼondó? Soo vitin kotondó, ni̱i̱ ta̱yóʼo káʼa̱n kúáchíña xíʼinyó”.
it-2 125 párr. 1
Ta̱ José
Tá ki̱xáʼa ndóʼona ña̱yóʼo ki̱xáʼana káʼa̱nna ña̱ xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱xi̱kóna ta̱ José ku̱i̱ya̱ chí sa̱tá kúú ña̱ ndákiʼinna ña̱ castigo yóʼo. Soo na̱yóʼo kǒo níndakunina ta̱ José, ta tá xi̱niso̱ʼora ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nna ta xi̱nitura ña̱ ndi̱kó-inina xa̱ʼa̱ ña̱ ke̱ʼéna, ku̱ndáʼviní-inira xi̱nirana ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo kamaní ki̱tara ku̱a̱ʼa̱nra kuakura. Tá ndi̱kó ta̱ José ka̱túnra ta̱ Simeón ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna nda̱a̱ ná ndikóna xíʼin ta̱ Benjamín saá sa̱ñá ta̱yóʼo. (Gé 42:21-24.)
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ kivi chindeé miíyó
(Génesis 42:22) Tasaá nda̱kuiin ta̱ Rubén ta ni̱ka̱ʼa̱nra: “¿Á va̱ása níka̱ʼi̱n xíʼinndó: ‘Kǒo keʼéndó ña̱ va̱ása va̱ʼa xíʼin ta̱ loʼo yóʼoʼ, soo kǒo níxiniso̱ʼondó? Soo vitin kotondó, ni̱i̱ ta̱yóʼo káʼa̱n kúáchíña xíʼinyó”.
(Génesis 42:37) Soo ta̱ Rubén ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin yivára: “Tá ná kǒo ndikói̱ xíʼinra kivi kaʼníún u̱vi̱ se̱ʼi̱. Taxira ndaʼíi̱ chi kundavai̱ra ta yi̱ʼi̱ ndandikóniʼira ndaʼún”.
it-2 873 párr. 5
Ta̱ Rubén
Ta̱ Rubén ni̱na̱ʼa̱ra ña̱ kúʼvi̱-inira xínira ta̱ José, saáchi ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ ñanira ña̱ va̱ása kaʼnína ta̱ José ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna ña̱ ná chika̱a̱na ta̱ José ini iin pozo nu̱ú kǒo ti̱kui̱í ñúʼu, saáchi nda̱kanixi̱níra ña̱ ku̱ʼu̱nra tavára ta̱yóʼo. (Gé 37:18-30.) Tá ni̱ya̱ʼa 20 ku̱i̱ya̱, na̱ ñani ta̱ José nda̱kanixi̱nína ña̱ xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa níkeʼéna xíʼin ta̱ José kúú ña̱ ndóʼona ña̱ castigo yóʼo, ta̱ Rubén sa̱ndákaʼanra na̱yóʼo ña̱ kǒo ku̱a̱chi kúúmiíra xa̱ʼa̱ ña̱ ke̱ʼéna xíʼin ta̱ José. (Gé 42:9-14, 21, 22.) Tá kǒo níkandixa ta̱ Jacob ku̱ʼu̱n se̱ʼera ta̱ Benjamín xíʼinna chí ñuu Egipto, ta̱ Rubén ta̱xira u̱vi̱ se̱ʼera ndaʼa̱ yivára ta̱ Jacob ta ka̱chira: “Tá ná kǒo ndikói̱ xíʼinra kivi kaʼníún u̱vi̱ se̱ʼi̱”. (Gé 42:37.)
(Génesis 43:32) Ta ta̱ José inka nu̱ú mesa xi̱xira, saátu inka nu̱ú mesa xi̱xi na̱ ñanira, ta na̱ egipcio inka nu̱ú mesa xi̱xina. Saáchi na̱ egipcio va̱ása xíxina xíʼin na̱ hebreo chi iin ña̱ʼa ña̱ va̱ása va̱ʼa kúúña nu̱ú na̱yóʼo.
w04 15/1 29 párr. 1
Ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ libro ña̱ Génesis (táʼvi 2)
43:32. ¿Nda̱chun iin ña̱ va̱ása va̱ʼa níxi̱yoña nu̱ú na̱ egipcio ña̱ kuxuna xíʼin na̱ hebreo? Sana xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱ndakanixi̱nína ña̱ xi̱ndayáʼvika raza miína nu̱ú inka ñuu, ta saátu xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱ndasakáʼnuna inka ndióxi̱. Saátu xi̱kundasí nu̱úna xi̱xinina na̱ pastor. (Génesis 46:34) ¿Nda̱chun? Saáchi sana nda̱a̱ ni loʼo va̱ása níxi̱ndayáʼvi ña̱ chiñu yóʼo nu̱ú na̱ egipcio. Ta saátu sana xi̱sa̱a̱-inina xi̱xinina na̱ xi̱ndukú ku̱ʼu̱ kixáʼan kití, saáchi loʼoní xi̱kuu ñuʼú nu̱ú xi̱chiʼina.
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Génesis 42:1-20) Tá ku̱nda̱a̱-ini ta̱ Jacob ña̱ íyo ña̱ kuxuna ña̱ ñuu Egipto, ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ se̱ʼera: “¿Nda̱chun kǒo nda̱a̱ ni iin ña̱ʼa kéʼéndó?”. 2 Ta ka̱chira: “Ku̱nda̱a̱-inii̱ ña̱ íyo ña̱ kuxuyó chí ñuu Egipto. Kúaʼandó ñuu kán ta satándó ña̱ kuxuyó, tasaá va̱ása kuviyó xíʼin so̱ko”. 3 Ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo 10 na̱ ñani ta̱ José ku̱a̱ʼa̱nna chí ñuu Egipto, ña̱ satána ña̱ kuxuna. 4 Soo ta̱ Jacob, va̱ása nítaxira ña̱ ku̱ʼu̱n ta̱ Benjamín ñani ta̱ José xíʼinna, saáchi ta̱ Jacob ka̱chira: “Sana kundoʼora iin tu̱ndóʼo ta kuvira”. 5 Ta na̱ se̱ʼe ta̱ Israel ku̱a̱ʼa̱nna ñuu Egipto xíʼin inka na̱ yiví ña̱ satána ña̱ kuxuna, saáchi ndeéní ki̱xáʼa ndíka̱a̱ so̱ko ta nda̱a̱ ñuu Canaán ni̱xa̱a̱ña. 6 Ta ta̱ José kúú ta̱ kíʼin kuenta xíʼin ndiʼi chiñu ña̱ íyo ñuu kán, ta ndiʼi na̱ yiví na̱ íyo inka ñuu xi̱xaʼanna ña̱ satána ña̱ kuxuna nu̱úra. Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo na̱ ñani ta̱ José ni̱xa̱ʼa̱nna nu̱úra ta ku̱xítína nu̱úra. 7 Tá xi̱ni ta̱ José na̱yóʼo, nda̱kunira na̱ ñanira, soo va̱ása níka̱ʼa̱nra xíʼinna ña̱ kúúra ta̱ José. Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo va̱ása vií níka̱ʼa̱nra xíʼinna: “¿Ndáa míí ki̱xindó?”. Na̱yóʼo nda̱kuiinna. “Chí ñuu Canaán ki̱xindi̱, ta va̱xindi̱ satándi̱ ña̱ kuxundi̱”. 8 Ta ta̱ José nda̱kunira na̱ ñanira, soo na̱yóʼo va̱ása níndakuninara. 9 Ta ndi̱ku̱n kama nda̱kaʼán ta̱ José xa̱ʼa̱ xa̱ni ña̱ ni̱xa̱níra xa̱ʼa̱ na̱yóʼo, ta ka̱chira xíʼinna: “Ndóʼó, na̱ va̱xi koto ñuu yóʼo kúúndó. Va̱xindó kotondó ndáa ki̱ʼva íyo nuu ñuʼú yóʼo”. 10 Soo na̱yóʼo ka̱china: “Va̱ása táta miíi̱. Na̱ va̱xi satá ña̱ʼa kuxu kúúndi̱. 11 Iin yivá ndiʼindi̱. Ta su̱ví na̱ kui̱ʼná kúúndi̱. Ta su̱ví na̱ va̱xi koto ndáa ki̱ʼva íyo ña̱ ñuu yóʼo kúúndi̱”. 12 “Su̱ví ña̱ ndixa kúú ña̱ káʼa̱nndó ka̱chira xíʼinna, saáchi va̱xindó kotondó ndáa ki̱ʼva íyo nuu ñuʼú yóʼo”. 13 Soo na̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nna: “12 kúúndi̱. Ta iin yivá ndiʼindi̱. Ta ta̱ loʼoka ni̱ndo̱ora xíʼin yivándi̱ ñuu Canaán, ta ta̱ inka kǒokara íyo xíʼinndi̱”. 14 Tasaá ta̱ José ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Xa̱a̱ ni̱ka̱ʼi̱n xíʼinndó: ‘Na̱ va̱xi koto nu̱ú ñuu yóʼo kúúndóʼ. 15 Kotondosói̱ ndóʼó. Chínaʼíi̱n xa̱ʼa̱ ki̱vi̱ ta̱ Faraón ña̱ va̱ása keendó ña̱ ñuu yóʼo nda̱a̱ ná kixi ñanindó ta̱ loʼoka. 16 Ta iinndó ná ku̱ʼu̱n xa̱ʼa̱ ñanindó ta̱ loʼoka, ta na̱ sava ná kindo̱ona yóʼo. Saá kúúña kunda̱a̱-inindi̱ á ña̱ nda̱a̱ kúú ña̱ káʼa̱nndó. Ta tá su̱ví ña̱ nda̱a̱ kúú ña̱ káʼa̱nndó, na̱ va̱xi koto nu̱ú ñuu yóʼo kúúndó”. 17 Tá sa̱ndíʼira ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna, u̱ni̱ ki̱vi̱ nda̱sirana. 18 Tá xa̱a̱ ni̱ya̱ʼa u̱ni̱ ki̱vi̱, ta̱ José ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Yi̱ʼi̱ ndásakáʼnui̱ Ndióxi̱, xa̱ʼa̱ ña̱kán tá kúni̱ndó kutakundó, keʼéndó ndiʼi ña̱ ka̱ʼi̱n xíʼinndó. 19 Tá ndixaa ña̱ nda̱a̱ kúú ña̱ káʼa̱nndó iinndó ná kindo̱o veʼeka̱a nu̱ú ñúʼunndó yóʼo, ta na̱ sava ná ku̱ʼu̱nna xíʼin ña̱ʼa ña̱ kuxu na̱ veʼendó. 20 Tasaá kixindó xíʼin ñanindó ta̱ loʼoka tasaá kunda̱a̱-inii̱ á ña̱ nda̱a̱ kúú ña̱ káʼa̱nndó, tasaá va̱ása kuvindó”. Ta ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna yóʼo ka̱ndíxana keʼénaña.